«Նյու Յորք (նահանգ)»–ի խմբագրումների տարբերություն

Այն ժամանակ, երբ եվրոպացիները ժամանեցին Ամերիկա աշխարհամաս, այստեղ ապրում էին Իրոկեզես և ալկոնգին լիգայի ցեղերը, սակայն [[Հյուսիսային Ամերիկա]]<nowiki/>յի գաղութացումից հետո եղան զգալի բնաջնջումներ: Տարածաշրջանի զարգացումը սկսեց Հադսոն (Hudson) արշավախմբից: Նյու-Յորք [[1524]] թվականին այցելել է Ջովաննի Վերրացանոն: [[1609]] թվականին Հենրի Գուդզոնը, ով ծառայել էր հոլանդացիներին, գետով հասել է այս տարածք, որտեղ գտնվում էր Օլբանի գետը: Այստեղ [[1614]]-[[1618]] թվականներին ստեղծվել էր առաջին բնակավայրը` Նասսաուի բերդը: [[1621]] թվականին տարածքը ընդգրկել է Հյուսիսային Ամերիկայում հոլանդական գաղութների տարածքի մեջ և կոչվել է Նոր-Նիդեռլանդներ: [[1626]] թվականին նահանգը վերանվանվեց Նոր-Ամստերդամ (ապագայում՝ Նյու-Յորք), և դարձել հոլանդական գաղութի կենտրոնը: Այս տարածքը երկար ժամանակով եղել է անգլո-հոլանդական պայքարի կենտրոն: [[1664]] թվականին հոլանդական նահանգապետ Փեփեր Սթեյվեսանթը, ընկնելով բրիտանական նավատորմի ճնշան տակ, հանձնվել է բրիտանական գաղութներին: 1664 թվականին (բացառությամբ [[1673]]-[[1674]]) այն արդեն պատկանում էր բրիտանական գաղութին: 1664 թվականին նահանգը եղել է մեկուսացված գաղութ։ Այժմ այդ տարածքում է գտնվում [[Նյու Ջերսի]]<nowiki/>ն։ Հաջորդ տարի գծվել է նոր սահման Նյու-Յորքի և [[Կոնեկտիկուտ|Կոնեկտիկուտի]]ի միջև, որն էլ հետագայում մնացել է անփոփոխ: 1688 թվականին Նյու-Յորքը և մի քանի այլ գաղութներ անցել են Նոր Անգլիայի տիրապետության տակ: Այնուհետև տեղի է ունեցել ապստամբություն և շրջանը շուրջ երկու տարի ([[1689]]—[[1691]]) գտնվել է Լիզլերա ապստամբական ուժերի ձեռքում:

1691 թվականին անգլիական իշխանության վերականգնումից հետո, որոշվել է ստեղծել օրենսդիր ժողով: Նյու-Յորքը ֆրանսիացիների և հնդկացիների պատերազմական գործողությունների ժամանակ եղել է բախումների կենտրոնում: Մինչև [[1761]] թվականի ֆրանսիացիների պարտությունը՝ տարածքը ենթարկվել է ավերիչ արշավանքների:

[[1776]]-77 թվականներին Նյու Յորքի տարածքում եղել են մի շարք խոշոր բախումներ, 1778 թվականի փետրվարի 6-ին նահանգում վավերացվել է [[ԱՄՆ]] առաջին սահմանադրական փաստաթուղթը: 1787 թվականի ապրիլին Նյու-Յորքն արդեն վավերացրել է ԱՄՆ սահմանադրությունը և [[1788]] թվականի հուլիսին դարձել է ԱՄՆ-ը 11-րդ նահանգը, իսկ վարչական կենտրոնը եղել է Քինգսթոն քաղաքը (1797 թվականին վարչական կենտրոնը տեղափոխվել է [[Օլբանի (Նյու Յորք)|Օլբանի]] քաղաք):

XIX դարի առաջին եռամսյակի ավարտին նահանգը ուներ բարձր զարգացած գյուղատնտեսություն և արտադրական արդյունաբերություն, որն էլ կենտրոնացված էր Նյու-Յորք քաղաքում: Արագ զարգանում էր տրանսպորտային ցանցը, որին նպաստել էին նահանգում գտնվող ջրային և ցամաքային տարածքները: [[1825]] թվականին ավարտվել է Էրի ջրանցքի շինարարությունը, [[1831]] թվականի Օլբանիում կառուցվել է առաջին երկաթգիծը, իսկ 25 տարի անց ամբողջ քաղաքը մտել էր երկաթգծի ցանցի մեջ: [[1830]]-[[1840]]-ական թվականներին նահանգում եղան զգալի փոփոխություններ։ Նահանգում ստեղծվեցին ակտիվ ֆերմերային կազմակերպություններ: Նահանգում նկատվում էին ռեֆորմիստական ուժեղ միտումներ, որոնք ձևավորվել էին Նյու-Յորքի նշանավոր քաղաքական գործիչների կողմից։ Նրանց թվում էին Մարտինա վան Բյուրենը, Ուիլյամ Հենրի Ստյուարդը և Հորասիո Գրիլին:

Արդեն 1820 թվականին Նյու-Յորքը բոլոր նահանգներից առաջինն էր բնակչության թվով:

1839-ից մինչև 1846 թվականները նահանգը հակամարտության մեջ էր ֆերմերների հետ: Մինչ այդ քաղաքական պատերազմը, նա համարվում էր առաջատարն իր արդյունաբերությամբ, 1861-1865 թթ,

երբ սկսվեց ԱՄՆ քաղաքացիական պատերազմը, նահանգը դաշնակցել է հյուսիսի կառավարական ուժերի հետ: Պատերազմին մասնակցել է ավելի քան 500 հազար մարդ, որից 50 հազարը մահացել են: Պատերազմից հետո, նահանգի տնտեսական զարգացումը շարունակվել է նույն տեմպերով: Քաղաքական կոռուպցիան ծաղկում էր ապրում:

== Աշխարհագրություն ==

[[պատկերՊատկեր:Statue of Liberty, NY.jpg|thumbմինի|[[Ազատության արձան|Ազատության արձանը]]ը|250 px]]

Նահանգը արևելքից սահմանակից է [[Վերմոնտ]], [[Կոնեկտիկուտ]] և [[Մասաչուսեթս]] նահանգներին, հարավ արևելյան մասում սահմանակից է Ատլանտյան օվկիանոսին, հարավային մասում սահմանակից է [[Նյու Ջերսի|Նյու Ջերսիին]]ին և [[Փենսիլվանիա|Փենսիլվանիային]]յին, արևմուտքից սահմանակից է [[Էրի լիճ|Էրի]] և [[Օնտարիո լիճ|Օնտարիո]] լճերին, ինչպես նաև սահմանակից է կանադական [[Օնտարիո (նահանգ)|Օնտարիո]] նահանգին, իսկ հյուսիսից սահմանակից է Քվեբեգ նահանգին:

Նահանգի տարածքի մեծ մասը զբաղեցնում են [[Ապալաչներ|Ապալաչները]]ը, իսկ հարավ-արևելյանհարավարևելյան մասում գտնվում է Ադիրոնտակ լեռը: Իսկ հյուսիս- արևմտյան մասում՝ Օնտարիո լիճի ափին գտնվում է Լոնգ-Այլենդի սարահարթը:

Կլիման բարեխառն մայրցամաքային է: Նահանգի հարավ-արևելյանհարավարևելյան մասը ունի խոնավ և մեղմ կլիմա, իսկ լեռներում՝ մայրցամաքային: Երկրորդական ամսական ջերմաստիճանը տատանվում է 0-8 մինչև 23 աստիճան ցելսիուս:Տեղումների քանակը մեկ տարվա ընթացքում կազմում է 800-1000 մմ: Տարածքի 13%-ը զբաղեցնում են գետերը և լճերը: Գլխավոր գետը [[Հուդզոն (գետ)|Հուդզոն]]<nowiki/>ն է (կապված է մեծ լճերի համակարգին)։ Խոշոր գետեր են նաև Մոհոկը, Սուրբ Լավրենտիոսը և Սասկաչևանը։ Նահանգի հարավային մասում գտնվում է Նյու-Յորք քաղաքը և Լոնգ-Այլենդը իսկ մնացած վայրերը գտնվում են նահանգի հյուիսիում:

[[պատկերՊատկեր:New York City skyline.jpg|thumbմինի|Նյու-Յորք|300 px]]

Նյու-Յորքը ԱՄՆ առավել բնակեցված և տնտեսապես զարգացած նահանգներից մեկն է: [[1960]] թվականի տվյալներով նահանգը բնակչության թվով զիջում է միայն [[Կալիֆոռնիա|Կալիֆորնիա]]<nowiki/>յին։ Նյու-Յորքը բանկային գործի և հեռահաղորդակցման ոլորտներում առաջատարն է: Ֆինանսական գործունեությունը (այդ թվում, ապահովագրությունը), առևտուրը և գույքի վաճառքը տալիս է համախառն եկամտի 80 %-ը: Մինչև [[1970]] թվականը Նյու-Յորքն էր համարվում արդյունաբերությամբ առաջատար նահանգը: Զարգանում է հանքարդյունաբերությունը։ Դրանց վերամշակմանը մասնակցում է 1.8 մլն մարդ: Առավել կարևոր օգտակար հանածոներն են քարը, ավազը և աղը: Բացի այդ ցինկի (55 հազար տոննա), կերակրի աղի (մոտ 5 մլն ԱՄՆ դոլար), շինանյութերի, տիտանային խտանյութի արդյունահանում է կատարվում նահանգում:

Պետական ավելի լուրջ խնդիր է աղտոտումը, որի դեմ պայքարը նշանավորվեց [[1960]] թվականին ընդունված արդյունավետ օրենսդրությունը:

Նյու-Յորքը նահանգի սիրտը հանդիսանում է [[Նյու-Յորք |Նյու-Յորք]] քաղաքը: Տարեկան միայն քաղաքի համախառն ներքին արտադրանքը գերազանցում է այլ երկրներին ՀՆԱ-ի ցուցանիշներին: Նյու-Յորքը տեքստիլ արդյունաբերության, տպագրական արդյունաբերության, սննդի արտադրության ավանդական կենտրոնն է և երկրի խոշորագույն նավահանգիստը:

[[Բուֆֆալո]]<nowiki/>ն արդյունաբերության կենտրոն է և ունի լճային ամենամեծ նավահանգիստը:

Սիրակրուսը քիմիական, մետաղագործության, էլեկտրոնային, թղթի, ծանր տեխնիկայի արտադրության կենտրոնն է: Բինհեմթոնը սպառողական էլեկտրոնիկայի և համակարգիչների արտադրության կենտրոն է:

Նյու Յորքի ՀՆԱ-ն կազմում է 1130,4 միլիարդ դոլար։ Այն իր ցուցանիշներով երրորդ տեղում է ԱՄՆ-ում: