«Հիմալայներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Հիմալայներ''' կամ '''Հիմալայան լեռներ'''<ref name="ՏՈՒՏ">{{ՏՈՒՏ|secion=II.A.3|page=51}}</ref> ({{lang-sa|हिमालय}}, {{IAS|himālaya}}, {{lang-hi|हिमालय}}, {{lang-ne|हिमालय}}, {{lang-zh|喜馬拉雅山脈}}), աշխարհի ամենաբարձր [[լեռնաշղթա]]ն։ Հիմալայան լեռնաշղթան գտնվում է [[Տիբեթյան լեռնաշխարհ|Տիբեթյան բարձրավանդակբարձրավանդակի]]ի (հյուսիսում) և [[Ինդոս-Գանգեսյան հարթավայր]]ի միջև (հարավում)։ Հիմալայներում է գտնվում աշխարհի ամենաբարձր լեռը՝ [[Էվերեստ]]ը, 8848 մ։

[[Երկրագունդ|ԵրկրագնդԵրկրագնդի]]ի ամենաբարձր և հզոր լեռնային համակարգը, գտնվում են [[Ասիա]]յում, [[Տիբեթ]]ի և [[Ինդոս-Գանգեսյան հարթավայր]]ի միջև։ Երկարությունը 2400 կմ է, լայնությունը՝ 180-350 կմ, տարածությունը՝ մոտ 650 հզ. քառ. կմ, միջին բարձրությունը՝ 6000 մ, առավելագույնը՝ 8848 մ (Ջոմուլունգմա, երկրագնդի ամենաբարձր լեռնագագաթը)։ Նրա 11 գագաթներն անցնում են 8000 մ բարձրությունից, կիրճերը հասնում 4-5 կմ խորության։ Ունեն լավ արտահայտված գեոմորֆոլոգիական և ֆիզիկա-աշխարհագրական սահմաններ։ Հյուսիսում Ինդոսի և Ցանգպոյի ([[Բրահմապուտրա]]յի) վերին հոսանքների երկայնակի տեկտոնական հովիտներն են, հարավում՝ Ինդոս–Գանգեսյան հարթավայրի հյուսիսային մասը, հյուսիս-արևմուտքում՝ [[Հինդուրաջ]] լեռնաշղթան, արևելքում՝ Բրահմապուտրայի կիրճը։ Հիմալայների լեռնագրական, կլիմայական և ֆլորիստական խոշոր անջրպետ են [[Կենտրոնական Ասիա]]յի [[Արևադարձեր|արևադարձարևադարձային]]ային լանդշաֆտների միջև, ջրբաժան գիծ՝ [[Հնդկական օվկիանոս]]ի և Կենտրոնական Ասիայի անհոսք ավազանի միջև։

=== Երկրորդ աստիճան ===

Երկրորդ աստիճանը Փոքր (Ցածր) Հիմալայներն են, մոտ 4000 մ միջին բարձրությամբ և մինչև 6000 մ առանձին գագաթներով։ Կազմված են բյուրեղային և մետամորֆային ապարներից։ Ունեն 80-100 կմ լայնություն։ Լեռնազանգվածների և լեռնաշղթաների խիստ կտրտված համակարգ են։ Բնութագրվում են հարավային զառի վեր և հյուսիսային զառիկող լանջերով։ Փոքր Հիմալայների հյուսիս-արևմտյանհյուսիսարևմտյան մասում բարձրանում է [[Պիր-Պանշալ]] լեռնաշղթան՝ 3500-4000 միջին, մինչև 6028 մ առավել բարձրություններով։ Ունի ատամնավոր նեղ լեռնակատար և բազմաթիվ լճեր։ Կենտրոնական մասին բնորոշ են բարձր լեռները ([[Դհաոլադհար]], [[Մահաբհարատա|Մահաբհարատ]]) սրածայր կատարներով և խորը հովիտներով։ Տիստա տեկտոնական հովտից արևելյան Փոքր Հիմալայների լանջերը բաժանված են կախովի հովիտներով՝ «դոլարներով» (դռներ)։ Երկրորդ աստիճանը երրորդից բաժանվում է [[Կատմանդու]], Արինագար և այլ ընդարձակ իջվածքային հովիտների շղթայով։

Երրորդ աստիճանը՝ Մեծ (Բարձր) Հիմալայները կամ Հիմալայան Գլխավոր լեռնաշղթան, սկսվում է Նանգապարբատ (8126 մ) լեռնազանգվածից, եզրերում բարձրանում է և իր մեջ ընդգրկում [[Դեոսա]]յի, [[Ռուշպ]]ու և այլ բարձրավանդակներ։ [[Սաթլեջ]] գետից հարավ-արևելք Մեծ Հիմալայներն առաջացնում են սառցադաշտերով ծածկված հզոր լեռնակատարներ՝ բարձրադիր լեռնազանգվածներով ու պիկերով։ Տիստա գետից արևելք Մեծ Հիմալայները զգալի ցածրանում են, և ռելիեֆում տիրապետում են խորը գետահովիտները։ Ենթադրվում է, որ Հիմալայները պատկանում են Ալպյան գեոսինկլինալի (ծալքավորման) մարզին։ Օգտակար հանածոներից կան [[պղինձ]], [[Ոսկի|ոսկոսկի]]ի, [[քրոմիտ]], [[շափյուղա]], [[նավթ]], [[բնական գազ]]։

Լեռների ստորոտների երկայնքով, արևմուտքից մինչև Ջամնա գետի հովիտը, ձգվում է տերաների (փայտա-թփուտային մացառուտների), [[Ճահիճ|ճահճճահճային]]ային գոտիներ, ([[ջունգլի]]ներ)։ Լեռների մինչև 1000-1200 մ բարձրության հողմադիմաց լանջերին և գետերի հովիտներում աճում են մշտականաչ խոնավ [[արևադարձային անտառ]]ները, արևմուտքում՝ 1200 մ-ից, արևելքում 1500 մ-ից բարձր տարածված է մշտականաչ սաղարթավոր անտառների գոտին։ 2200 մ–ից բարձր բարեխառն տիպի անտառներն են՝ տերևաթափ և [[Փշատերևազգիներ|փշատերև]] ծառատեսակներով։ 2700-3600 մ բարձրությունների վրա տիրապետում են փշատերև անտառները։ Անտառային գոտու ստորին մասին բնորոշ են [[կարմրահողեր]]ը, բարձր մասերի համար՝ անտառային [[գորշ հողեր]]ը, ավելի վեր՝ մինչև 5000 մ բարձրությունները, տարածված են ենթալպյան և ալպյան գոտիները։ Առանձին [[բույսեր]] հասնում են նույնիսկ մինչև 6000 մ բարձրություններ։ Արևմտյան Հիմալայների լանդշաֆտները ավելի չորասեր են, 1200-1500 մ բարձրություններից հանդես են գալիս միջերկրածովյան մերձարևադարձային տեսակներ։

Լեռների ստորին լանջերի անտառներում և տերաներում կան [[Փիղ|փղփղեր]]եր, [[ռնգեղջյուր]]ներ, [[գոմեշ]]ներ, վայրի [[Խոզեր|խոզխոզեր]]եր, [[այծքաղներ]], [[վագր]]եր, [[լուսան]]ներ, [[կապիկներ]]ի տարբեր տեսակներ, բազմաթիվ թռչուններ են։ Հիմալայների հյուսիսային լանջերին գերիշխում են լեռնաանապատային լանդշաֆտները՝ նոսր, չոր խոտերով ու թփուտներով։ Ծառային բուսականություն հանդիպում է գլխավորապես գետերի հովիտներում։ Կենդանիներից տարածված են [[Տիբեթ]]ի կենդանական աշխարհի ներկայացուցիչները՝ հիմալայան արջը, վայրի այծը, վայրի ոչխարը, յակը, բազմաթիվ կրծողներ։ Մինչև 2500 մ բարձրությունների լանջերը մշակվում են։ Գերակշռում են պլանտացիոն կուլտուրաները՝ թեյի թուփ, ցիտրուսայիններ, ոռոգելի դարավանդներում՝ բրինձ։ Հյուսիսային Հիմալայներում գարին բարձրանում է մինչև 4500 մ բարձրությունները։