Վիքիպեդիա

«Վարդ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
Տող 8.
 
== Պատմություն ==
Առաջին անգամ վարդեր սկսել են աճեցնել Հին Հռոմում, չնայած նրան, որ այն ժամանակների այգիների հիմնական նպատակը օգտակար բույսերի աճեցումն էր, սակայն հին հռոմեական գրողների ստեղծագործություններում հանդիպում են վարդերի մոտ 10 տարատեսակների նկարագրություններ: [[Հերոդոտոս]]ը արդեն [[Մ.թ.ա. 5–րդ դար|մ.թ.ա]] V դարում իր «Պատմության» մեջ նկարագրում է [[Մակեդոնիա]]յում գտնվող Միդոս արքայի այգիները և հիշատակում է այնտեղի բամբակյա վարդը: [[Թեոփրաստես]]ը մ.թ.ա [[300]] թվականին նկարագրում է [[Հունաստան]]ի այգիները և նկարագրություննկարագրում է տալիս 15, 20 և նույնիսկ 100 թերթիկներ ունեցող վարդերի<ref name="ЖР">{{книга|заглавие=Жизнь растений// Том 5. Часть 2. Цветковые растения |ссылка= |место=М. |ответственный=Под. ред. Тахтаджяна А. Л. |издательство=Просвещение |год=1981 |страницы= |страниц=512}}</ref>:
 
[[Պոմպեյ]]ի հրաշալի խճանկարի վրա, որը գտնում է [[Նեապոլ]]ի թանգարանում, կարելի է տեսնել նաև [[Մասրենի Դամասկոսի|դամասկոսյան վարդ]]եր (Rosa×damascena), որոնց հայրենիքը անկասկած արևելքն է, որտեղից էլ նրանք հայտնվել են [[Իտալիա|Հարավային Իտալիա]]յի այգիներում: Հռոմեական կայսրության անկման հետ մեկտեղ այգեգործությունը տարածվեց վանքերում: Հենց վանական այգիներն էլ Ալպերից այն կողմ գտնվող այգիների համար նախատիպ ծառայեցին: [[Կառլոս Մեծ]]ը Capitulare de villis կալվածատան կառավարման իր հրահանգում թվարկել է բույսեր, որոնք անհրաժեշտ է աճեցնել և որոնց մեջ կային վարդեր: Կարոլինգների օրոք այգիներում բույսերը առաջին հերթին աճեցվում էին դեղային նպատակներով, չնայած, անկասկած, մեծ ուշադրություն էր դարձվում նրանց գեղեցկության վրա: Ծաղկապսակների և այլ զարդարանքների համար հավաքվում էին միայն դաշտային ծաղիկներ: Եվ միայն վարդերի թփերն էին արժանանում հատուկ ուշադրության և աճեցվում այգիներում: [[Վերածնունդ|Վերածննդ]]ի դարաշրջանի հռչակավոր իտալացի նկարիչների նկարների վրա, մենքկարելի կարող ենքէ տեսնել վարդեր, որոնք աճեցվում էին այն ժամանակների իտալական այգիներում, որոնց հայրենիքը հավանականորեն Իտալիան է հանդիսանում<ref name="Кернер">{{книга|автор=Проф. А. Кернер фон-Марилаун.|заглавие=Растения и человек|ссылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/kerner1902_rasten_i_chelovek.pdf |ответственный=Пер. с послед. нем. изд, под. ред. Александрова Т. Ф. |место=СПб. |издательство=С.-Петербургская Электропечатня|год=1902|страницы=53—58|страниц=107}}</ref>: [[1309 թվական]]ին Կլիմենտ V պապը իր արքունիքով [[Հռոմ]]ից տեղափոխվեց [[Ավինյոն]], իսկ կաթոլիկ եկեղեցու կենտրոնն այնտեղ էր տեղակայված մինչև [[1377 թվական]]ը: Ինչպես վկայում են պատմաբանները, արդեն այն ժամանակվանից էլ պապական արքունիքի տարածքներում աճեցվում էին վարդեր: XVII դարի սկզբում ԷյխշթեդտյանԷյխշթեդտի եպիսկոպոսի այգում աճում էին վարդի 21 տարատեսակներ, որոնք [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսով]] [[Եվրոպա]] են բերվել արևելքից, ընդգրկելով Դամասկոսը: Միննեզանգների ժամանակներում գոյություն են ունեցել հիասքանչ այգիներ կարմիր և սպիտակ վարդերով<ref name="Кернер">{{книга|автор=Проф. А. Кернер фон-Марилаун.|заглавие=Растения и человек|ссылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/kerner1902_rasten_i_chelovek.pdf |ответственный=Пер. с послед. нем. изд, под. ред. Александрова Т. Ф. |место=СПб. |издательство=С.-Петербургская Электропечатня|год=1902|страницы=53—58|страниц=107}}</ref>: XIX դարի վերջից վարդերի սելեկցիա էկատարում են կատարվումաշխարհի համարյագրեթե բոլոր երկրներումերկրները:
 
 (''Rosa ×centifolia'') и роза белая. Приём скрещивания видов в отношении роз был известен в Европе уже в период Римской империи. 
Ներկայումս գոյություն ունեցող վարդերի տեսակների մեծ բազմազանությունը ձևավորվել է խաչասերման և սելեկցիայի ճանապարհով: Բազմաթիվ պարկային բազմաթերթ վարդերի տեսակները առաջացել են գալիյան վարդերից (Rosa gallica), որը ստացել է այս անվանումը իր լայն տարածման համար [[Ֆրանսիա]]յում ([[Գալիա]])<ref name="ЖР" />: Այս վարդի մշակույթը և նրա հիման վրա ձևավորված վարդերի տարատեսակները սկսվել են` [[Բաբելոն|Հնագույն Բաբելոն]]ից և Հռոմից, իսկ XIII դարից նաև Ֆրանսիայից և վարդերի պատմության մեջ կազմել է մի ամբողջ ժամանակաշրջան: Գալիյան վարդերի և այլ վարդերի տարատեսակների խաչասերման ճանապարհով ստեղծվել են դամասկոսյան և սպիտակ վարդեր: Վարդերի տեսակների խաչասերման վերաբերյալ կիրառումը հայտնի է եղել Եվրոպայում արդեն իսկ Հռոմեական կայսրության ժամանակաշրջանում<ref name="кернер2">{{книга|автор=[[Кернер, Антон|Проф. А. Кернер фон-Марилаун]]. |заглавие=Жизнь растений|ссылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/kerner1901_zhizn_rastenij_2.djvu |ответственный=Пер. (с разрешения издателей оригинала) со 2-го вновь перераб. и доп. нем. изд., с библиогр. указ. и ориг. дополнениями А.&nbsp;Генкеля и В.&nbsp;Траншеля, под ред. засл. проф. И.&nbsp;П. Бородина|место=СПб.|издательство=Типо-литография Издательского Т-ва «Просвещение» |год=[1899—1903]|том=II. — История растений}}</ref>:▼
 
▲Ներկայումս գոյություն ունեցող վարդերի տեսակների մեծ բազմազանությունը ձևավորվել է վայրի մասրենու մի քանի սորտերի խաչասերման և սելեկցիայիսելեկցիոն ընտրության ճանապարհով: ԲազմաթիվԶբոսայգիներում պարկայինաճեցվող բազմաթիվ բազմաթերթ վարդերի (Роза махровая) տեսակները առաջացել են գալիյան վարդերից (Rosa gallica), որը ստացել է այս անվանումը իր լայն տարածման համար [[Ֆրանսիա]]յում ([[Գալիա]])<ref name="ЖР" />: Այս վարդի մշակույթը և նրա հիման վրա ձևավորված վարդերի տարատեսակները սկսվելսկիզբ են` առնում<nowiki/>[[Բաբելոն|Հնագույն Բաբելոն]]ից և Հնագույն Հռոմից, իսկ XIII դարից նաև Ֆրանսիայից և վարդերի պատմության մեջ կազմել է մի ամբողջ ժամանակաշրջան մինչև XVIII դարը: Գալիյան վարդերի և այլ վարդերի տարատեսակների խաչասերման ճանապարհով ստեղծվել են դամասկոսյան (''Rosa ×centifolia'') և սպիտակ վարդեր: Վարդերի տեսակների խաչասերմանխաչասերմման վերաբերյալ կիրառումըմիջոցը հայտնի է եղել Եվրոպայում արդեն իսկդեռևս Հռոմեական կայսրության ժամանակաշրջանում<ref name="кернер2">{{книга|автор=[[Кернер, Антон|Проф. А. Кернер фон-Марилаун]]. |заглавие=Жизнь растений|ссылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/kerner1901_zhizn_rastenij_2.djvu |ответственный=Пер. (с разрешения издателей оригинала) со 2-го вновь перераб. и доп. нем. изд., с библиогр. указ. и ориг. дополнениями А.&nbsp;Генкеля и В.&nbsp;Траншеля, под ред. засл. проф. И.&nbsp;П. Бородина|место=СПб.|издательство=Типо-литография Издательского Т-ва «Просвещение» |год=[1899—1903]|том=II. — История растений}}</ref>:
Պարտեզի վարդերի պատմությունը սկսվել է XVIII դարի վերջում և XIX դարի սկզբում, երբ հարավ-արևելյան Ասիայից Եվրոպա են բերել (սկզբից Անգլիա, իսկ հետո Ֆրանսիա) մշտադալար ու ջերմազգայուն վարդերի տեսակներ, որոնց թերթիկներն ունեն յուրօրինակ բույր, որը հիշեցնում է [[թեյ]]ի հոտ: Այս վարդերը օժտված էին նոր դեկորատիվ հատկություններով՝ կաշվենման փայլուն տերևներ, կոկոնների յուրահատուկ ազնվական ձևեր և առավել կարևոր հատկությունն էր՝ այսպես ասած վերակենդանալու ունակությունը, այսինքն բազմաթիվ շարունակական ծաղկման ունակություն։ Սելեկցիոներների ջանքերը ուղված էին ասիական վարդերի վերակենդանանալու և եվրոպական վարդերի ցրտադիմացկուն ունակություններով նոր տեսակների ստեղծման վրա։ Երկար ժամանակ նպատակին հասնել չէր ստացվում, և միայն XIX դարի սկզբին ստացվեց հաղթահարել վարդերի այդ երկու խմբերի չխաչասերումը։▼
 
▲Պարտեզի վարդերի պատմությունը սկսվել է XVIII դարի վերջումվերջից ևմինչև XIX դարի սկզբումսկիզբը ընկած ժամանակահատվածում, երբ հարավ-արևելյան Ասիայից Եվրոպա են բերել (սկզբից Անգլիա, իսկ հետո Ֆրանսիա) մշտադալար ու ջերմազգայունջերմասեր վարդերի տեսակներ, որոնց թերթիկներն ունեն յուրօրինակ բույր, որը հիշեցնում էունեին [[թեյ]]ի հոտ: ունեցող յուրօրինակ բույր։ Այս վարդերը օժտված էին նոր դեկորատիվ հատկություններով՝ կաշվենման փայլուն տերևներտերևներով, կոկոնների յուրահատուկ ազնվական ձևերձևերով և առավել կարևոր հատկությունն էր՝հատկություններով` այսպես ասած վերակենդանալու ունակությունըունակությամբ, այսինքն բազմաթիվ շարունակական ծաղկման ունակություն։ունակությամբ։ Սելեկցիոներների ջանքերը ուղված էին ասիական վարդերի վերակենդանանալուկրկնակի ծաղկման (ремонтантность) և եվրոպական վարդերի ցրտադիմացկուն ունակություններով նոր տեսակների ստեղծման վրա։ Երկար ժամանակ նպատակին հասնել չէր ստացվում, և միայն XIX դարի սկզբին ստացվեց հաղթահարել վարդերի այդ երկու խմբերի չխաչասերումը։խաչասերումը։
Առաջինը, վարդերի գիտական բնութագրությունը տվեց [[Հին Հունաստան|հին հունական]] բնախույզ, փիլիսոփա և բուսաբան [[Թեոփրաստես]]ը։ Նա բավականին մանրամասն նկարագրեց վայրի և դաշտային վարդերը, հիմնավորեց նրանց մշակման և բազմացման ձևերը։▼
 
▲Առաջինը,Վարդերի վարդերիառաջին գիտական բնութագրությունըբնութագիրը տվեցտվել է [[Հին Հունաստան|հին հունական]] բնախույզ, փիլիսոփա և բուսաբան [[Թեոփրաստես]]ը։ Նա բավականին մանրամասն նկարագրեցնկարագրել է վայրի և դաշտային վարդերը, հիմնավորեցհիմնավորել է նրանց մշակման և բազմացման ձևերը։
Առաջին հիշատակությունը վարդերի աճեցման մասին [[Ռուսաստան]]ում վերաբերվում է [[XVI դար]]ի սկզմբին։ Ենթադրվում է, որ նրանք հայտնվել են Ռուսաստանում Բալկանյան սլավոնական տոհմերի միջոցով։ Մասսայական տարածումը ստացել են միայն [[Եկատերինա II]]-ի օրոք։ [[XIX դա]]րի վերջին վարդեր սկսել են աճեցնել Ռուսաստանի ամբողջ [[Եվրոպական Ռուսաստան|եվրոպական մասում]]<ref name="Зорина">{{книга▼
 
▲Առաջին[[Ռուսաստան]]ում հիշատակությունը վարդերի աճեցման մասին [[Ռուսաստան]]ումառաջին հիշատակությունը վերաբերվում է [[XVI դար]]ի սկզմբին։սկզբին։ Ենթադրվում է, որ նրանք հայտնվել են Ռուսաստանում Բալկանյան սլավոնական տոհմերի միջոցով։ ՄասսայականԶանգվածային տարածումըտարածում ստացել են միայնէ [[Եկատերինա II]]-ի օրոք։օրոք միայն։ [[XIX դա]]րիդարի վերջին վարդեր սկսել են վարդեր աճեցնել Ռուսաստանի ամբողջ [[Եվրոպական Ռուսաստան|եվրոպական մասում]]<ref name="Зорина">{{книга
|автор = Зорина Е. В.
|часть =Краткая ботаническая характеристика рода ''Rosa'' L. и отдельных его представителей для интродукции
Տող 26 ⟶ 28՝
|место = Владивосток
|год = 2008
}}</ref>.։
 
Ժամանակակից վարդերի կարևորագույն դասակարգերըդասերն առաջացել են եվրոպական [[Պոլիպլուդիա|տետրապլոիդ]] (քրոմոսոմների թիվը՝ 4n = 28, գալյան վարդերի խումբ) և ասիական պոլիպլուդտեսակների[[Պոլիպլուդիա|դիպլոիդ]] (2n = 14) կուլտուրական և վայրի վարդերի տեսակների հիման վրա ([[Մասրենի չինական|Rosa chinensis]], Rosa moschata, Rosa gigantea), (խրոմոսոմների թիվը՝ 4n = 28)։ Ժամանակակից թեյաԹեյա-հիբրիդային վարդերի ժամանակակից տեսակների մեծամասնությունը տետրապոլիպլուդտետրապլոիդ են<ref name="Сааков, Риекста">{{книга
|автор = Сааков Г., Риекста Д. А. |заглавие = Розы |место = Рига
|издательство = Знатне
Տող 38 ⟶ 40՝
Թփի ձևը կարող է լինել սկսած ճյուղատարածից մինչև նեղբրգաձև։ Թեյա-հիբրիդային խմբի թփերի բարձրությունը հասնում է՝ 30-ից մինչև 90 [[Սանտիմետր|սմ]], պոլիանտային թփերը՝ 30-40 սմ, իսկ որոշ տարատեսակներ հասնում են մինչև 60 սմ և որոշ դեպքերում նաև 25-35 սմ։
 
ՀյուսաձևԲազմամյա վարդերի խումբը ընդգրկում է իր մեջ հյուսաձև և աղեղնաձև փռված ընձյուղներ, 2,5-ից մինչև 6 [[մետր|մ]] երկարությամբ<ref name="Головкин">{{книга|автор=Головкин Б.Н. и др.|заглавие= Декоративные растения СССР |ссылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/dekor_rast_sssr1986.djvu |место=М. |издательство=Мысль |год=1986|страницы=169—179|страниц=320}}</ref>։ Վարդերի մոտ ընդունված է տարբերել երկարամյա ճյուղերի երկու տեսակ` հիմնական կամ արգանդային, ճյուղեր և ճյուղեր ավարտված աճով և միամյա ճյուղերի հինգ տիպ՝ գերաճոող, վաղաժամ, ճարպային, գեներատիվ և սիլեպտիկ<ref>{{книга|автор=Губанов Я. В., Тихвинский С. Ф., Горелов Е. П. и др.|заглавие=Технические культуры.|ссылка= http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/gubanov1986_tehnicheskie_kultury.djvu |ответственный=Под ред. Губанова Я. В. |место=М. |издательство=Агропромиздат |год=1986 |страницы=163−167 |страниц=287}}</ref>։
Վարդերի մոտ ընդունված է տարբերել երկարամյա ճյուղերի երկու տիպ՝ հիմնական կամ արգանդային, ճյուղեր և ճյուղեր ավարտված աճով և միամյա ճյուղերի հինգ տիպ՝ գերաճոող, վաղաժամ, ճարպային, գեներատիվ և սիլեպտիկ<ref>{{книга|автор=Губанов Я. В., Тихвинский С. Ф., Горелов Е. П. и др.|заглавие=Технические культуры.|ссылка= http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/gubanov1986_tehnicheskie_kultury.djvu |ответственный=Под ред. Губанова Я. В. |место=М. |издательство=Агропромиздат |год=1986 |страницы=163−167 |страниц=287}}</ref>։
 
Դաշտային վարդերի ծաղկացողունների երկարությունը տատանվում է 10-ից մինչև 80 սմ<ref name="Головкин" />։ Վարդերի ծաղկացողունները զարմացնում են իրենց բազմազանությամբ։ Նրանց չափերը տատանվում են 1,8-ից մինչև 18 սմ, թերթիկների քանակը կարող է կազմել 5-ից 128, գոյություն ունեն ծաղկացողունի տասնյակ տարբեր ձևեր։ Շատ բազմազան է գունային գամման՝ չկա միայն մաքուր կապույտը։ Ստացվել է կանաչ վարդի տեսակը, բայց այն հետաքրքրություն է հանդիսանում միայն բուսաբանների համար։ Բացի միագույն վարդերից գոյություն ունեն նաև երանգների տարաբնույթ համակցությամբ, ինչպես նաև աճման ժամանակ գույներ փոփոխող վարդեր։
Բացի դամասկոսյան վարդի ստանդարտ բույրից, գոյություն ունեն վարդեր սկսած մրգայինից և ցիտրուսայինից մինչև անուշահոտության բույրը<ref name="Писарев">{{книга|автор=Писарев Е. |заглавие=Розы |место=М. |издательство=Эксмо |год=2009 |страниц=48|isbn=978-5-699-29017-8}}</ref>։
 
== Աճման պայմաններըպայմաններ ==
Բազմաթիվ դեպքերում վարդերը ջերմասեր են, սակայն կան տեսակներ, որոնք աճում են խիստ կլիմայական պայմաններում<ref name="Колесников">{{книга|автор=Колесников А. И.|заглавие=Декоративная дендрология|ссылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/kolesnikov1974_dekor_dendrol.djvu|место=М.|издательство=Лесная промышленность |год=1974 |страницы=295—308|страниц=704}}</ref>։ Վարդերը նախընտրում են վառ լուսավորություն և նշանակալից ստվերապատման դեպքում, համարյա կամ ընդհանրապես չեն ծաղկում, նույնիսկ կիսաստվերի դեպքում նրանք հյուծվում են և շատ թույլ են ծաղկում։
 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Վարդ» էջից