«Քարինտակի ինքնապաշտպանություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

[[Շուշի]] քաղաքից դեպի հարավ ձգվող ժայռերի կատարներից սկսեցին սադրիչ գործողություններ, նախ պայթեցվում էին հսկայական ժայռաբեկորներ, որոնք գլորվում էին բարձունքից, ավերում տներ, ահաբեկում կանանց ու երեխաներին։ Այնուհետև, քարե զանգվածներին ավելացան ավտոմեքենաների, ապա՝ «Բելառուս» մակնիշի տրակտորների հնացած անվադողերը, որոնց ամրակցում էին պայթուցիկ սարքեր։ Դրանց պատճառով ավերվել են մեկ տասնյակից ավելի տներ։

Եթե սկզբում [[Շուշի]]ից, Նաբիլարի (ավան, որտեղ բնակություն էին հաստատել [[ադրբեջանցի]] հովիվները) շրջակայքից, «Զաստավ» կոչվող դիտակետից կրակում էին որսորդական հրացաններով ու ավտոմատներով, ապա [[1991]] թ. սկզբներին սկսեցին գործածել խորհրդական արտադրության ավելի մեծ տրամաչափի զենքեր ու նաև գնդակոծել զրահամեքենաներից։

Հրամանատար [[Վաղարշակ Առուշանյան]]ի օրագրից. «[[1988]] թ. մայիսի 17-ին [[Շուշի]]ի հայ բնակչությունը ժայռի արահետով մի կերպ հասել էր գյուղ: [[Շուշի]]ից [[գաղթ]]ած բնակչության քանակը հասնում էր 718 հոգու: Ես և գյուղխորհրդի նախագահ [[Մաքսիմ Հարությունյան]]ը երկու մեքենա ուտելիք բերեցինք: Գյուղի բնակչությունն ամեն ինչ անում էր, որպեսզի բռնի կերպով տեղահանվածներն իրենց լավ զգային: Գյուղում մնացին 17 օր: Սեպտեմբերի 22-ին վերջին հայ ընտանիքները թողեցին իրենց ծննդավայր [[Շուշի]]ն: Քաղաքը լրիվ հայաթափվեց»<ref>Այսպես է սկսվել լեգենդը (Հրամանատարի ընդհատված օրագիրը)». Մատենաշար «Արցախապատում Գիրք 3. Քարին տակի հերոսամարտը»: Ստեփանակերտ, «Սոնա» գրահրատարակչություն, 2013 թ. 97 է</ref>:

[[1988]] թ. սեպտեմբերի 19-ին գյուղից վերև՝ ժայռերի կատարներին, [[ադրբեջանցի]]ների մեծ բազմություն էր հավաքվել։ Բազմության միջից լսվում էին սպառնալիքներ, հայհոյանքներ. «Թողե՛ք գյուղը, հեռացե՛ք, հողը մերն է, իրավունք չունեք այդտեղ ապրելու: Եթե ինքնակամ չհեռանաք, ապա երկրորդ Սումգայիթ կսարքենք»:

[[1988]] թ-ի սեպտեմբերից [[ադրբեջանցի]]ները [[Ստեփանակերտ]]ի հետ կապն ապահովող ճանապարհը փակեցին։ [[1989]] թ-ին [[Ռոլես Աղաջանյան]]ի տնօրինած շինարարական կազմակերպությունն անտառների միջով [[Շոշ]]-[[Քարին տակ]] նոր ճանապարհը բացեց։

Ըստ [[Քարին տակ]] գյուղի բնակիչ [[Արտյուշա Ավանեսյան]]ի (առաջին վիրավորված խաղաղ բնակիչը գյուղում), այդ ժամանակ խորհրդային զինվորականները զգուշացնում էին քարինտակցիներին ազատել գյուղը։ «Մեզ ասացին՝ երաշխիքներ չկան, որ [[ադրբեջանցի]]ները չեն գա և չեն ոչնչացնի մեզ. ավելի լավ է հեռանալ: Իսկ մենք նրանց պատասխանեցինք. «Դուք մի՛ խառնվեք, թո՛ղ [[ադրբեջանցի]]ները գան»: Իսկ [[Մոսկվա]]յից եկած հրամանատարն ասաց. «Ես ձեզ երաշխիք չեմ տալիս, լքե՛ք գյուղը, հեռացե՛ք»: Բայց ինչպե՞ս մենք կթողնեինք մեր տները, մեր երեխաներին։ Այդպես էլ չլքեցինք գյուղը»: [[Արտյուշա Ավանեսյան]]ի խոսքերով՝ [[Քարին տակ]]ից էր սկսվում [[Ֆիզուլի]] տանող ճանապարհը։ «Եթե մենք նրանց այստեղ չկանգնեցնեինք, նրանք ուղղակի կմտնեին [[Սղնախ համայնք|Սղնախ]], իսկ ոչնչացնելով Սղնախը, դուրս կգային [[Ֆիզուլի]] և վերջ: [[Ղարաբաղ]]ը կընկներ շրջափակման մեջ»<ref>Новое время. 10. 10. 2015. «Нам сказали, что азербайджанцы придут и перебьют нас. А мы им ответили: «Пусть придут» ». [http://nv.am/region/46203-2015-10-10-06-08-47]</ref>:

[[1989]] թ. հուլիսի 12-ին «Զաստավ» տեղամասում հավաքվել էր [[ադրբեջանցի]]ների 400-500 հոգուց բաղկացած խումբ։ Նպատակադրվել էին հարձակվել գյուղի վրա։ [[Զինվոր]]ների միջամտությամբ՝ ամբոխը ցրվել էր։

[[1990]] թ. մարտից սկսվեցին անձնագրային ռեժիմի ստուգման պատրվակով գյուղի տղամարդկանց ձերբակալությունները։

Հետագայում գյուղի բնակիչ [[Մարտին Ամիրջանյան]]ին [[Շուշի]]ի բանտում ասացին. «Շուտով կգանք և կգրավենք ձեր գյուղը»: Իսկ նա պատասխանեց. «Ձեզ դա չի հաջողվի: Մեր գյուղը սկուտեղի վրա մատուցվող խնձոր չէ, որ վերցնեք և ուտեք: Եթե գնաք մեր գյուղ, ձեր արյունը կթափվի», – ասաց նա<ref name="nv.am">[http://nv.am/region/46259-m- Новое время. 13. 10. 2015. «Mуж сказал, что он не бросит дом...»]</ref>:

[[1990]] թ. դեկտեմբերի 2 –ին ժամը 16:40-ին գյուղի մարդատար ավտոբուսը [[Ստեփանակերտ]]ից մեկնեց գյուղ։ Շոշ գյուղի ճանա¬պարհին [[Ձիատափ]] («[[Ջըդըր դուզ]]») կոչվող տեղամասից գնդացրային կրակ բացվեց, ավտոմեքենան մասնակի վնասվածքներ ստացավ, մարդկային զոհեր չեղան։

Հիշարժան է նաև [[1990]] թ-ին կատարված մի դեպք։ Երբ [[ադրբեջանցի]]ները բարձրանում էին դեպի ժայռի կատարը, որպեսզի գնդակոծեն գյուղը, նկատում են, որ [[Շուշի]]ի հեռուստաաշտարակի գագաթին ծածանվում է Հայաստանի դրոշը։ [[1992]] թ. [[հերոսամարտ]]ում զոհված գնդացրորդ [[Ալյոշա Վարդանյան]]ն էր ընկերների հետ գիշերով նման քայլի ձեռնարկողը<ref>«Քարին Տակի հաղթանակը ամրապնդեց նոր կայացող մեր բանակի ոգին. Հերոսամարտ – 10». «Շուշի». ԼՂՀ Շուշիի վարչական շրջանի պարբերական № 1-4 (102-105), 1994 թ.</ref>:

[[1991]] թ. հունվարի 1-ին, երբ գյուղը նշում էր Նոր տարին, [[Քարին տակ]]ը հոսանքազրկվեց։

Գյուղի բնակիչ [[Արմիդա Աբրահամյան]]ը պատմում է, որ գյուղն ուներ ներքին հեռախոսային կապ։ Լույս գրեթե չկար, ոչինչ չկար, սակայն գյուղի յուրաքանչյուր տուն և յուրաքանչյուր դիտակետ ապահովված էր հեռախոսային կապով։ Դա հնարավոր էր դարձել [[Վագիֆ Հովսեփյան]]ի շնորհիվ, ով հիմնադրել էր հեռախոսակայանը՝ հավաքելով այն ձեռքի տակ եղած նյութերից և հեռախոսագծերն անցկացնելով գյուղի տներ և դիքեր։ Դա ինքնաստեղծ կապ էր, և [[ադրբեջանցի]]ները չգիտեին կայանի գտնվելու վայրը<ref name="ReferenceB">Новое время. 22. 10. 2015. «Село не должен покинуть даже грудной ребенок. Это было условием нашей общей борьбы...»[http://nv.am/region/46456-2015-10-22-06-47-59]</ref>:

[[1991]] թ. ապրիլի 26-ին գրանցվեց գյուղի առաջին զոհը։ Երեկոյան ժամը 10:40-ին ավտոմատի կրակոցներից սեփական տան բակում մահացու վիրավորվեց կոլտնտեսական, 4 երեխայի հայր [[Գուրգեն Ավանեսյան]]ը:

[[1991]] թ. մայիսի 7-8-ին [[Շուշի]] թռչող ուղղաթիռներն ավտոմատային կրակ բացեցին անասնապահերի ու բանջարանոցներում աշխատող գյուղի խաղաղ բնակչության վրա։

[[1991]] թ. մայիսի 15-ին գյուղամիջում [[ՕՄՕՆ]]ականները կալանքի տակ առան շուրջ 50 հոգու, որոնց նստեցրին ավտոբուսի մեջ։ Խորհրդային զինվորականների միջամտությամբ՝ նրանց բաց թողեցին<ref name="ReferenceA"/>:

Հատված «[[Մեմորիալ]]» մարդու իրավունքների պաշտպանության կենտրոնի զեկույցից. «Մեզ հայտնի են դեպքեր, երբ զինվորականները կանխել են ադրբեջանական [[ՕՄՕՆ]]-ի գործողությունները՝ խոչընդոտելով նրանց անցնել վերին մակարդակով որոշակիորեն թույլատրելի բռնության չափը: Օրինակ՝ նրանք թույլ չտվեցի [[Շուշի]]ի շրջանի [[Քարին տակ]] գյուղի բնակիչների արտաքսումը, ում ադրբեջանական [[ՕՄՕՆ]]-ը դուրս էր հանել գյուղից մայիսի 15-ին»<ref>Доклад Правозащитного центра общества “Мемориал” «Нарушения прав человека в ходе проведения операций внутренними войсками Мвд СССР, советской армией и МВД Азербайджана в ряде районов Азербайджанской республики в период с конца апреля по начало июня 1991 года»[http://karabakhrecords.info/gallery/ доклад-правозащитного-центра-общест/]</ref>:

Հատված [[Ռուսաստան]]ի Խորհրդային Դաշնային Սոցիալիստական Հանրապետության (ՌՍՖՍՀ) Գերագույն խորհրդի կոմիտեի եզրակացությունից. «Մայիս 15 -ին զինծառայողների կողմից կանխվել է [[Շուշի]]ի շրջանի հայաբնակ [[Քարին տակ]] գյուղի բնակիչների տեղահանումը: Այդ օրը [[ՕՄՕՆ]]-ականները գյուղից դուրս էին բերել շատ տղամարդկանց: Կանայք գյուղից փախչում էին [[Ստեփանակերտ]]: Քաղաքացիական անհատների կողմից երկու տուն էր կրակի մատնվել: Ժամանած զինծառայողները վերադարձրին դուրս բերված տղամարդկանց և գյուղն առան իրենց պաշտպանության տակ: Մարդու իրավունքների կոմիտեին հայտնի չեն այլ դեպքեր, երբ ներքին զորքերի բաժինները կամ Խորհրդային բանակը փորձել են թույլ չտալ խաղաղ բնակչության տեղահանումը»<ref>Заключение комитета Верховного Совета РСФСР по правам человека по итогам слушаний, посвященных нарушению прав человека в районе вооруженного конфликта в ряде районов Азербайджанской республики и республики Армения (конец апреля – май 1991 года)[http://karabakhrecords.info/gallery/zakluchenie-komiteta-po-pravam-cheloveka-rsfsr/]</ref>:

[[1991]] թ. դեկտեմբերի 28-ին [[ԼՂՀ]] Գերագույն խորհրդի ընտրությունները խանգարելու նպատակով [[Շուշի]]ի ժայռից ամբողջ երկայնքով թաքստոցներից անընդհատ կրակի տակ են պահել գյուղը։ Ընտրական տեղամասի ճանապարհին ժ.12:00-ին գնդակոծությունից զոհվում է անասնաբույժ 55-ամյա [[Ալյոշա Հովհաննիսյան]]ը: Գնդակոծությունը շարունակվել է մինչև ուշ գիշեր, սակայն ընտրությունների ընթացքը չի խախտվել։ [[ՎաղարշակԱռուշանյանը]] ընտրվել է [[ԼՂՀ]] Գերագույն խորհրդի պատգամավոր։ Երեկոյան դեմ Նաբիլարի կողմից [[ՕՄՕՆ]]ականները հարձակվել են պահակակետերի վրա։

[[1992]] թ. հունվարի 8-ին «ԿամԱԶ» մակնիշի բեռնատար ավտոմեքենայով 15 համագյուղացիներ գյուղ էին վերադառնում։ Երբ մեքենան մոտեցավ անտառի եզրին, [[ադրբեջանցի]]ներն առջևից շրջանցեցին մեքենան և ավտոմատային համազարկ բացեցին ուղիղ խցիկի վրա։ Երեք մարդ զոհվեց, երկուսը վիրավորվեցին։ Գնդակոծության պատճառով՝ դիակները հողին են հանձնվեցին գիշերը։