«Ստեփանոս Լեհացի»–ի խմբագրումների տարբերություն

Ստեփանոս Լեհացու թարգմանած առաջին հայտնի գործը 15-րդ դարում կազմված և կաթոլիկական երկրներում տարածված «[[Հայելի վարուց]]» բարոյախրատական զրույցների ժողովածուն է (թարգմանվել է լեհերեն [[1651]] թվականին, հրատարակվել «Դիրք հայելի վարուց որ ասի հարանց վարք», [[1702]] թվական)։ Նրա թարգմանությունների շարքում առանձնահատուկ կարևորություն ունի [[Հովսեփոս Փլավիոս]]ի «Հրեական պատերազմի մասին» գիրքը (թրգմանել լատիներեն, [[1660]] թվական, հրատարակել «Դիրք պատմութեանց Յովսեպոս Եբրայեցւոյ արարեալ յաղագս պատերազմի Հրեէից ընդ Հռովմայեցիս, և աւերման Երուսաղեմի», [[1787]] թվական)։ Ստեփանոս Լեհացին լատիներենից թարգմանել է Պրոկ Դիադոքոսի «Գիրք պատճառաց»-ը (մոտ [[1660]] թվական, հրատարակել է «Գրգուկ որ կոչի պատճառաց», [[1750]] թվականժ), որը հայկ․ դպրոցներում օգտագործվել է, որպես փիլյան դասագիրք։ Լեհացուն է պատկանում Կեղծ Դիոնիսիոս Արեոպագացու «Ցաղագս երկնայնոցն քահանայապետութեան», «Ցաղագս եկեղեցական քահանայապետութեան», «Ցաղագս աստուածայնւոցն անուանց», «Ցաղագս խորհրդական աստուածաբանութեան» աշխատությունների, 11 «Թղթերի», «Պատմութեան» և նշված աշխատությունների՝ Մաքսիմոս Խոստովանողի կատարած մեկնությունների արգմանությունները (թրգմանել լատիներեն, մինչե [[1662]] թվական, [[Երևան]]ի [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ի անվան [[Մատենադարան]])։ Նշված գործերը դեռ 8-րդ դարի հունարենից թարգմանել էր Ստեփանոս Սյունեցին, սակայն թարգմանությունը թերի էր և դժվարամատչելի։ Կեղծ Դիոնիսիոս Արեոպագացու երկերը Լեհացին բաժանել է գլուխների, յուրաքանչյուր գլխից առաջ համառոտակի շարադրել դրա բովանդակությունը, [[Մաքսիմոս Խոստովանող]]ի մեկնությունները լրացրել այլուստ քաղած մտքերով, կատարել խմբագրական փոփոխություններ։ Ենթադրվում է, որ Լեհացին է թարգմանել Արիսաուեևի «Հոգու մասին» աշխատությունը։ Նա լատիներենից վերաթարգմանել է նաև Հովհան Անգչիացու «Համառօտ հաւաքումն յաղագս հոգւոյ և գօրութեանց նորին» երկը (մինչե [[1668]] թվականը, նույն տեղում), որը [[1337]] թվականին թարգմանել էր Հակոբ Բռնեցին։

Ստեփանոս Լեհացու թարգմանչական բեղուն գործունեության ամենալուրդ արգասիքը [[Արիստոտել]]ի «[[Մետաֆիզիկա]]»-ի թարգմանությունն է (թարգմանել է լատիներեն, մինչև [[1675]] թվականը), այդ երկը մինչ այդ թարգմանվել էր միայն [[արաբերեն]] և լատիներեն։ Լեհացին նաև երկու անգամ մեկնել է այն, որը մեզ է հասել երկու տարբերակով՝ ձեռագրերի մի խմբում այն սփռված է Արիստոտելի երկի լուսանցքներում (օրինակ, նախորդ ձեռագրում), իսկ մյուս խմբում՝ նրանից հետո՝ որպես ինքնուրույն աշխատություն («Լուծմունք գրոցն Մեթաֆիզիքոց Արիստոտելի Ստագրացւոց․․․»)։ Լեհացու լատիներենից թարգմանել է նաև «Իմաստութիւն Ցեսուայ որդւոյ Միրաքայ» (մինչև [[1666]] թվականը), «Ղուրան» (մինչև [[1680]]), «Բուրաստան աղօթից» (կցել է հայ հեղինակների աղոթքներ, հրատարակությունը [[1685]] թվական) և այլ կրոն, բնույթի գործեր։ «Մաղթանք իբր յիշատակարան ըստ անուան թարգմանողին» չափածո ստեղծագործությունից բացի Լեհացին հավանաբար հորինել է չափածո այլ գործեր ևս։ Նրա բանաստեղծական փայլուն ձիրքի վկայությունն են 553 ձեռագրում սփռված թարգմանական չափածո [[ստեղծագործություն]]ները, որոնցից հատկանշական է «Երգ ոտանաւոր առ Յիսուս Քրիստոս արարեալ սրբոյն Բեռնարտոսի» ծավալուն ստեղծագործությունը։ Լեհացին թողել է փիլիսոփայական ինքնուրույն աշխատություններ, որոնցից ամենաարժեքավորը և ընդհանրապես [[12]]-րդ դարի հայ փիլիսոփայական մտքի անուրանալի նվաճումն է «Բանք իմաստասիրականք և աստուածաբանականք․․․» ծավալուն [[բառարան]]ը (մինչե [[1662]] թվականը)։ Բառարանում տրված են ժամանակի փիլիսոփայության, աստվածաբանական, հասարակական-քաղաքական, գեղագիտական, բարոյագիտական առավել կարևոր կատեգորիաներն ու հասկացությունները՝ տարբեր աղբյուրներից քաղած բացատրություններով։

Լեհացին որակական նոր քայլ է կատարել Արիստոտելի փիլիսոփայության յուրացման, տարածման ու զարգացման ուղղությամբ՝ շարունակելով [[Դավիթ Անհաղթ]]ի ավանդույթները։ Նա փիլիսոփայութայն հիմնական հարցը լուծել է իդեալիստորեն, ամեն ինչի արարիչ և շարժման պատճառ է համարել աստծուն։ Շարժումը, նրա կարծիքով, հատուկ է միայն երկրային մարմիններին, որոնք բաղկացած են չորս տարրերից ([[հող]], [[ջուր]], [[օդ]], [[կրակ]])։ Ընդ որում երկրային մարմինների շարժման աղբյուրը դրանց ներհատուկ հակասություններն են․ «ամենայն որ ինչ ծնանի ի ներհակէն ծնանի»։ Քանի որ շարժումը ձեի կատարելագործումն է, ապա երկնային մարմինները ունենալով կատարյալ ձև, չեն շարժվում, իսկ երկրայինները, զուրկ լինելով դրանից՝ անվերջ շարժվում և փոփոխվում են, ձգտում ձևի կատարելագործման։ Բնությունն, ըստ Լեհացու, գոյությամբ նախորդում է մարդուն, անկախ է նրա գիտակցությունից և պայմանավորում է գիտակցության գոյությունն ու բովանդակությունը։ Ընդունելով հանդերձ, որ մարդկային կամքը շարժողը նույնպես աստվածն է, Լեհացին այնուամենայնիվ, չի մերժում մարդկային կամքի ազատությունը, աստված մարդու բոլոր քայլերը չի կանխորոշել, այլ հնարավորություն է ընձեռել անձամբ փորձել ու համոզվել, թե ինչն է ճիշտ և ինչը սխալ։