«Մանգան»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ փոխարինվեց: [[File: → [[Պատկեր: (5) |
չ oգտվելով ԱՎԲ |
||
Տող 98.
{{Պարբերական համակարգի տարր|align=center|fontsize=100%|number=25}}
'''Մանգան''' ({{lang-lat|Manganum}}) ({{lang-gr|μαγγανεύω}} - խաբում եմ), Μn, տարրերի [[պարբերական համակարգ]]ի 4-րդ պարբերության, 7-րդ խմբի քիմիական տարր, կարգահամարը՝ 25, ատոմական զանգվածը՝ 54,9380: d տարր է, ատոմի արտաքին թաղանթի էլեկտրոնային կառուցվածքն է 3ds<sup>4</sup>s<sup>2</sup>: Բնական մանգանը բաղկացած է մեկ կայուն իզոտոպից՝ <sup>55</sup>Mn:
Արհեստականորեն ստացվել են 50-56 [[զանգված]]ի թվերով ռադիոակտիվ իզոտոպներ, որոնցից կարևոր են <sup>54</sup>Mn(T<sub>1/2</sub>= 2,9 օր) և <sup>54</sup>Mn (T<sub>1/2</sub>= 2,576 ժամ):
Մանգանը մտնում է որոշ [[ֆերմենտներ]]ի կազմության մեջ և խթանում է դրանց ակտիվությունը։ Եթե սառը ըմպելիքներ եք ուզում, ունեք մանգանի պակաս։ Պարունակվում է հնդկական ընկույզում, [[նուշ]]ում, [[հապալաս]]ում։
== Բացահայտման պատմություն ==
Պարունակությամբ [[երկրակեղև]]ում 11-րդ տարրն է (0,1 %), ուր ազատ վիճակում չի հանդիպում։
[[Հող]]ում, լճերում, ճահիճներում առաջացնում է երկաթմանգանային կուտակումներ (խոշոր կուտակումներ են հայտնաբերվել [[օվկիանոս]]ների հատակում՝ 358 մլրդտ): Բուսական և կենդանական օրգանիզմների մշտական բաղադրամասն է։ Մանգանը են պարունակում շեկ [[մրջյուններ]]ը, որոշ [[մանրէ]]ներ և [[ջրիմուռներ]], մարդու օրգանիզմում՝ [[լյարդ]]ը, [[կմախք]]ը և [[Վահանագեղձ|վահանաձև գեղձ]]ը։
Մանգանը ակտիվացնում է որոշ [[ֆերմենտներ]], մասնակցում [[ֆոտոսինթեզ]]ին, շնչառությանը, [[նուկլեինաթթուների]] կենսասինթեզին, ուժեղացնում [[ինսուլին]]ի և այլ [[հորմոններ]]ի ազդեցությունը, խթանում արյունաստեղծումը։
Տող 115.
*մանգանիտը, MnO(OH) (62,5 % մանգան)
*գաուսմանիտը (Mn<sup>II</sup>Mn<sub>2</sub><sup>III</sup>)O<sub>4</sub>
*Բրաունիտ 3Mn<sub>2</sub>O<sub>3</sub>·Mn[[Кремний|Si]]O<sub>3</sub> (69,5 % մանգան) և այլն։
Վերականգնող միջավայրում մանգանը եռանդուն միգրացվում է [[կենսոլորտ]]ում և թթու ջրերում։ Օքսիդացնող միջավայրում քիչ շարժուն է։
Մանգանի միներալները հայտնի են վաղուց, հռոմեացի [[Պլինիոս Ավագ]]ը (23-79) հիշատակել է հեղուկ ապակին գունագրկող սև քարի մասին։ Վերջինս՝ պիրոլյուզիտը, համարում էին [[երկաթի]] միացություն, մագնետիտի տարատեսակ։ Քանի որ դրանից երկաթ չէր ստացվում, անվանեցին Մանգանը (16-17-րդ դարեր): Մետաղական մանգանը առաջինն ստացել է շվեդ գիտնական Յու. Գանը ([[1774]]):
Տող 123.
== Ստացում ==
[[Պատկեր:Poutbaix-mn.png|thumb|180px|Մանգանի դիագրամը]]
Մանգանը ստանում է Էլեկտրաթերմիայի կամ ալյումինաթերմիայի եղանակով։ Վերջին դեպքում MnO<sub>2</sub>-ը նախօրոք մասնակի քայքայում են շիկացնելով։
:: <math>\mathsf{4MnO_2 \rightarrow 2Mn_2O_3 + O_2}</math>
Տող 132.
== Ֆիզիկական հատկություններ ==
Մանգանը սպիտակ, արծաթափայլ, փխրուն մետաղ է, հալման ջերմաստիճանը՝ 1245
Քիմիապես ակտիվ է, միացություններում ցուցաբերում է +2-ից +7 [[օքսիդացման աստիճան]]ներ։
== Քիմիական հատկություններ ==
Տող 166.
|}
Տաքացնելիս միանում է [[ոչ մետաղներ]]ին, [[թթվածին|թթվածնի]] հետ առաջացնում է օքսիդների խառնուրդներ, ծծմբի հետ՝ սուլֆիդներ (MnS, MnS<sub>2</sub>), [[ազոտ]]ի հեա՝ նիարիդներ (Mn<sub>3</sub>N, MnN<sub>2</sub>, Mn<sub>3</sub>N<sub>2</sub>), ածխածնի հետ՝ կարբիդներ (Mn<sub>23</sub>C<sub>6</sub>, Мп<sub>7</sub>С<sub>3</sub>, Мn<sub>3</sub>S<sub>б</sub>), [[ֆոսֆոր]]ի հետ՝ ֆոսֆիդներ (Mn<sub>2</sub>P, ΜnΡ):
:: <math>\mathsf{Mn + 2H^+ \rightarrow Mn^{2+} + H_2\uparrow}</math>
Մանգանի (II) օքսիդը՝ ΜnΟ, մոխրականաչ փոշի է, ջրում և ալկալիներում չի լուծվում։ Լուծվում է [[թթուներ]]ում։ Օդում օքսիդանում է։ Նրա հիդրատը՝ Мп(ОН)<sub>2</sub>, սպիտակ նստվածք է, օդում օքսիդանում է և դառնում գորշագույն։
:: <math>\mathsf{Mn + 2H_2SO_4 \rightarrow MnSO_4 + SO_2\uparrow + 2H_2O}</math>
Տող 176.
:: <math>\mathsf{3Mn + 8HNO_3 \rightarrow 3Mn(NO_3)_2 + 2NO\uparrow + 4H_2O}</math>
Թույլ հիմք է, աղերը բաց վարդագույն են։ Μn<sub>2</sub>O<sub>3</sub> սև, ամորֆ փոշի է, բնության մեջ առաջացնում է բրաունիա միներալը։ Մանգանի միացություններից ամենակայունը երկօքսիդն է ΜnO<sub>2</sub>, որը ջրում անլուծելի, սև փոշի է։ Ռեակցիաներում օքսիդիչ է (H<sub>2</sub>O<sub>2</sub>-ի, HCl-ի և այլնի հետ) կամ վերականգնիչ (ΚΝՕ<sub>3</sub>-Κ КClO<sub>3</sub>-ի հետ միահալելիս): Նրա հիդրատը՝ Мп(ОН)<sub>4</sub> գորշագույն նստվածք է, լուծվում է ալկալիներում և ուժեղ [[թթուներ]]ում (ամֆոտեր է):
Mn(VI) պարունակող մանգանական թթուն՝ H<sub>2</sub>MnO<sub>4</sub>, գոյություն ունի միայն [[լուծույթներ]]ում, աղերը՝ մանզանատները, ավելի կայուն են (լուծույթներում մուգ կանաչ են):
Տող 195.
Մանգանը հիմնականում օգտագործվում է սև [[մետալուրգիա]]յում. արտադրվող յուրաքանչյուր տոննա պողպատի համար ծախսվում է 8-9 կգ մանգան։ Սովորաբար օգտագործում են ֆեռոմանգանական համաձուլվածքը (70-80 % մանգան), որն ստանում են դոմնային վառարանում։
Քիչ լեգիրացված կառուցվածքային և ռելսային պողպատը պարունակում է 0,9-1,6 %, բարձր լեգիրացվածը (մաշվածադիմացկուն)՝ 15% մանգան։ [[ԽՍՀՄ]]-ում արտադրվում է [[նիկել]] չպարունակող, չժանգոտվող պողպատ (15% Μn և 14% Cr):
Մեխանիկական և քիմիական կայունությամբ աչքի են ընկնում մանգանի [[համաձուլվածքներ]]ը պղնձի հետ։ Մանգանի, [[ալյումին]]ի, [[մագնեզիում]]ի համաձուլվածքների մըշտական բաղադրիչն է։ Մանգանի միացություններն օգտագործվում են [[Ապակի|ապակու]], խեցեղենի, ներկարարական, տպագրական արդյունաբերություններում, գալվանական էլեմենտներ պատրաստելու համար, [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] և [[Բժշկություն|բժշկության]] մեջ։
| |||