«Գալիում»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
չ oգտվելով ԱՎԲ |
||
Տող 82.
'''Գալիում''' ({{lang-lat|''Gallium''}}), Ga, տարրերի [[պարբերական համակարգ]]ի 3-րդ խմբի քիմիական ''p'' տարր, կարգահամարը՝ 31, ատոմական [[զանգված]]ը՝ 69,72։ Նրա ատոմի արտաքին էլեկտրոնային թաղանթի կառուցվածքն է՝ 4s<sup>2</sup>4p<sup>1</sup> К-, L-, М- թաղանթները լրացված են։
Բնության մեջ գտնվում են երկու կայուն [[իզոտոպներ]]ը՝ <sup>69</sup>Ga (60,5%) և <sup>71</sup>Ga(39,5%)։ Արհեստականորեն ստացվել են 63-76 զանգվածի թվերով ռադիոակտիվ իզոտոպներ։ «Գալիում» տարրի («էկաալյումին») գոյությունը և նրա հիմնական հատկությունները կանխագուշակել է Դ․ Ի․ Մենդելեևը, [[1870]] թվականին։
== Պատմություն ==
«Գալիում» տարրի («էկաալյումին») գոյությունը և նրա հիմնական հատկությունները կանխագուշակել է Դ․ Ի․ Մենդելեևը, [[1870]] թվականին։
Մենդելեևը բավականին լավ նկարագրել է տարրի ոչ միայն ֆիզիկական և քիմիական հատկությունները, այլ նաև սպեկտրոսկոպիայի բացահայտման եղանակը։ 1870 թվականի դեկտեմբերի 11-ին իր սեփական «ռուսական քիմիական հասարակություն ամսագիր»<ref>{{ռուսերեն գիրք|автор=Менделеев Д. И.|заглавие=Естественная система элементов и применение ее к указанию свойств неоткрытых элементов|издание=Журнал Русского химического общества|год=1871|том=III|страницы=25—56|ссылка=http://www.knigafund.ru/books/56718/read#page31}}</ref> հոդվածում Մենդելեևը ցույց տվեց, որ ատոմային զանգվածը 6 գ/սմ<sup>3</sup>:
Տող 96.
== Բնության մեջ ==
Հազվագյուտ և ցրված տարր է, կազմում է [[երկրակեղև]]ի զանգվածի 0,0015%-ը։ Միակ միներալը՝ CuGaS<sub>2</sub>, հազվադեպ է հանդիպում։ Երկրակեղևում գտնվող գալիումի հիմնական մասը պարունակվում է [[ալյումին]]ային [[միներալ]]ներում։ Բոքսիտները և նեֆելինները պարունակում են 0,002-0,01 % գալիում։ Փոքր քանակներով ուղեկցում է [[ցինկ]]ին, [[երկաթ]]ին, պարունակվում է նաև սֆալերիտներում (մինչև 0,02 %) և [[Քարածուխ|քարածխում]]։ Գալիումի կոնցենտրացիան ծովի ջրում 3·10<sup>
=== Հանքավայրեր ===
Տող 166.
== Ստացում ==
Գալիումի ստացման հիմնական աղբյուրը ալյումինի արտադրությունն է։ Միակ միներալը CuGaS<sub>2</sub>, հազվադեպ է հանդիպում։
== Ֆիզիկական հատկություններ ==
[[Պատկեր:Gallium (31 Ga).jpg|մինի|200px|Գալիումի բյուրեղները]]
[[Պատկեր:Gallium.jpg|200px|մինի|Մետաղական գալիում]]
Գալիումը սպիտակ-արծաթափայլ փափուկ [[մետաղ]] է, հալման ջերմաստիճանը՝ 29,8
Բյուրեղացանցի կառուցվածք՝ շեղանկյուն, տվյալները а = 4,5186 Å, b = 7,6570 Å, c = 4,5256 Å<ref name="ХЭ"/>:
Քիմիական հատկություններով նման է ալյումինին։ Միացություններում սովորաբար եռարժեք է․ երկարժեք և միարժեք միացություններն անկայուն են։ Եռարժեք գալիումի միացությունները նման են ալյումինի միացություններին։ Օդում սովորական ջերմաստիճանում կայուն է։
Բնական գալիումը ունի 2 իզոտոպներ՝ <sup>69</sup>Ga (61,2 %) և <sup>71</sup>Ga (38,8 %):
== Քիմիական հատկություններ ==
Տաքացնելիս (260
:: <math>\mathsf{2Ga + 6H_2O \rightarrow 2Ga(OH)_3 + 3H_2\uparrow}</math>
Գալիումի սպիտակ, դոնդողանման հիդրօքսիդը՝ Ga<sub>2</sub>Օ<sub>3</sub>•H<sub>2</sub>O, որն ստացվում է գալիումի աղերի ջրային [[լուծույթներ]]ից, ամֆոտեր է, լուծվում է ալկալիներում, առաջացնելով գալատներ, թթուներում՝ գալիումի աղեր։ Լինելով ավելի թթվային, քան ալյումինի հիդրօքսիդը։
:: <math>\mathsf{2Ga + 6HCl \rightarrow 2GaCl_3 + 3H_2\uparrow}</math>
Գալիումի հիդրօքսիդը լուծվում է ոչ միայն ուժեղ [[հիմքեր]]ում, այլև [[ամոնիակ]]ի լուծույթում։
:: <math>\mathsf{2Ga + 6H_2O + 2NaOH \rightarrow 2Na[Ga(OH)_4] + 3H_2O}</math>
Տող 197.
:: <math>\mathsf{4LiH + GaCl_3 \rightarrow Li[GaH_4] + 3LiCl}</math>
Տաքացնելիս գալիումը միանում է [[ազոտ]]ին (900-1000
:: <math>\mathsf{[GaH_4]^- + 4H_2O \rightarrow Ga(OH)_3 + OH^- + 4H_2\uparrow}</math>
Սառը ազոտական թթվի և ալկալիների տաք լուծույթների հետ չի փոխազդում։ Գալիումի սուլֆատը, նիտրատը, պերքլորատը գոյություն ունեն բյուրեղահիդրատների ձևով։ [[Բիսմութ]]ի, [[
== Կիրառություն ==
Կիրառվում է բարձր ջերմաստիճանային ջերմաչափեր (600-1300
<sup>72</sup>Ga ռադիոակտիվ իզոտոպը կիրառվում է ոսկրի [[քաղցկեղ]]ի ախտորոշման համար։
Գալիումը կիրառվում է կիսահաղորդչային էլեկտրոնիկայում։ Կիրառման մեծ հեռանկար ունեն GaAs, GaP, GaSb միացությունները, որոնք կարող են օգտագործվել բարձր ջերմաստիճանային ուղղիչներում, տրանզիստորներում, արևային մարտկոցներում և ինֆրակարմիր ճառագայթման ընդունիչներում։
| |||