Վիքիպեդիա

«Արցախի ազատագրական պայքար (1724-1731)»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ BekoBot (քննարկում) մասնակցի խմբագրումները հետ են շրջվել Hayk.arabaget մասնակցի վերջին տարբերակին։
No edit summary
Տող 1.
{{Հայոց պատմություն}}
'''Արցախի ազատագրական պայքար''', 1724-1731 թվականներին սկսված ազատագրական շարժում պատմական [[Արցախ (նահանգ)|Արցախ]] նահանգի տարածքում ձևավորված հայկական մելիքությունների գլխավորությամբ։ Դրա նպատակն էր կասեցնել թուրքական հարձակումը դեպի [[Արևելյան Հայաստանը Սեֆյան Պարսկաստանի կազմում|Արևելյան Հայաստան]], երկրամասը մաքրել օտար զորքերից ու ազատագրել այն։ Ժամանակագրական հերթականությամբ համընկել է [[Սյունիքի ազատագրական պայքար (1722-1730)|Սյունիքի ազատագրական պայքարին]] (1722-1730)<ref>[http://www.findarmenia.com/arm/history/22/394/395 Հայ ազատագրական շարժումը XVII դարի երկրորդ կեսին և XVIII դարում։ Ազատագրական պայքարը Սյունիքում]</ref>։
[[Պատկեր:Gandzasar Monastery3.jpg|մինի|ձախից|[[Գանձասարի վանք]]ը՝ [[Աղվանքի կաթողիկոսություն|Աղվանքի կաթողիկոսական թեմ]]ի նստավայրը]]▼
[[Պատկեր:Dadivank view.jpg|մինի|ձախից|[[Դադիվանք]]]]▼
[[Պատկեր:Shushi fort.jpeg|մինի|ձախից|Շուշիի բերդը]]▼
[[Պատկեր:XamsayiMelikutyunner XVII-XIX.JPG|մինի|ձախից|[[Խամսայի մելիքություններ]]ը]]▼
[[Պատկեր:Armenia in XVII c1.jpg|մինի|ձախից|Հայաստանը 17-18-րդ դդ.]]▼
[[Պարսկաստան]]ում առաջացած գահակալական կռիվները և [[աֆղաններ]]ի կողմից մայրաքաղաք [[Սպահան]]ի գրավումը խառնաշփոթ էին առաջացրել ողջ երկրում։ Դրանից օգտվելով՝ լեռնային լեզգիներն ասպատակում էին [[Շիրվան]]ի և [[Արցախ]]ի բնակավայրերը։ Կովկասյան ցեղերի հարձակումներին դիմագրավելու համար [[Խամսայի մելիքություններ|Արցախի մելիքների]] զինված ջոկատները միավորվում էին։ Ոգևորված ռուսական վերահաս արշավանքի լուրերով՝ Արցախի հայ բնակչությունը տրամադրված էր, զինական օգնություն ստանալու դեպքում, լիովին թոթափել օտարի լուծը։ Ազատագրական պայքարին օժանդակելու համար Շիրվանի հայկական բնակավայրերից Արցախ տեղափոխվեցին ռազմական գործի հմուտ կազմակերպիչներ Ավան և Թարխան հարյուրապետները։ Աշխարհիկ իշխանական դասի կողքին կանգնած էր հայ առաքելական եկեղեցին։ [[Աղվանքի կաթողիկոսություն|Աղվանքի կաթողիկոսական աթոռը]], որի նստավայրը Գանձասարի վանքն էր, դառնում է արցախահայության միավորող ուժը։ Մեծ էր Գանձասարի հայոց կաթողիկոս [[Եսայի Հասան-Ջալալյան]]ի դերը ազատագրական պայքարի գործում։ Արցախում կազմակերպվեցին պաշտպանական ամրոցներ՝ սղնախներ, որոնցից առավել հայտնի էին [[Գյուլիստան]]ի, Շոշի ([[Շուշի]]), Ավետարանոցի, [[Ջրաբերդ]]ի և Քարագլխի սղնախները։ Հայկական այդ ուժերը կարող էին վարել ոչ միայն պաշտպանական, այլև հարձակողական մարտեր։ Դա կարևոր հանգամանք էր հայկական պետականության կորստից հետո ընկած երկար ժամանակաշրջանի համար։
 
18-րդ դարի սկզբին հայ ազատագրական շարժման առաջնորդներից [[Իսրայել Օրի]]ն մեկնել էր [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրության]] մայրաքաղաք [[Սանկտ Պետերբուրգ]]՝ [[Պետրոս Մեծ]]ից (1682-1725) օգնություն խնդրելու և Արևելյան Հայաստանն ազատագրելու և հայոց պետականությունը վերականգնելու նպատակով<ref>[http://www.findarmenia.com/arm/history/22/380/384 Հայ ազատագրական շարժումը XVII դարի երկրորդ կեսին և XVIII դարում։ Իսրայել Օրին Ռուսաստանում]</ref>։ Ստանալով կայսեր համաձայնությունը՝ նա մեկնում է [[Հարավային Կովկաս]] և [[Սեֆյան Իրան|Իրան]]՝ որպես ռուսական բանակի սպա և դեսպան։ 1711 թվականին Ռուսաստան վերադառնալիս Օրին մահանում է և պատվիրակությունը հետ է գալիս Հայաստան<ref>[http://www.findarmenia.com/arm/history/22/380/385 Հայ ազատագրական շարժումը XVII դարի երկրորդ կեսին և XVIII դարում։ Պարսկական դեսպանությունը և Իսրայել Օրու բանակցությունները ]</ref>։
Պաշտպանական ամրոցների՝ սղնախների կազմակերպումը մեծապես նպաստեց թուրքական արշավանքի դեմ պայքարելուն։ Արցախը թուրքերին այնտեղ առավել համառ և կազմակերպված դիմադրության ցույց տվեց։ [[1724]]թ. Արցախի ազատագրական ուժերը թուրքական բանակների դեմ համատեղ պայքարի մասին պայմանագիր կնքեցին Գանձակի մուսուլմանների հետ։ Արցախի զորահրամանատարները օսմանյան բանակների դեմ պայքարում համագործակցության առաջարկներ արեցին նաև պարսկական իշխանություններին։ Արցախի մելիքությունները միասնական վճռականությամբ պատրաստ էին դիմագրավել օտար հարձակումներին և ավերումներից պաշտպանել սեփական երկիրն ու ժողովրդին։ Հայոց պայքարին օժանդակելու խոստումներով [[Ռուսաստան]]ից Արցախ ժամանեց նաև հայազգի Իվան Կարապետը։ Այդ ավելի էր հուսադրում հայկական իշխանություններին։
 
Մի քանի տարի անց Սեֆյան Պարսկաստանում սկսում են գահակալական կռիվներ։ 1722 թվականին [[աֆղաններ]]ի զորահրամանատար Միր Մահմուդը գրավում է մայրաքաղաք [[Սպահան]]ը։ Երկրում սկսում է խառնաշփոթ ու անիշխանություն, իսկ գահաժառանգը փախչում է [[Թավրիզ]]։ Օգտվելով դրությունից՝ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան]] սուլթան [[Ահմեդ III]]-ը (1703-1730) հարձակվում է Իրանի հյուսիսային տիրույթների՝ Հայաստանի, [[Քարթլիի թագավորություն|Վրաստանի]] ու [[Շիրվանի կուսակալություն|Շիրվանի]] վրա<ref>[http://www.findarmenia.com/arm/history/22/386/389 Թուրքական ներխուժումն Անդրկովկաս, ռուս-թուրքական 1724թ. պայմանագիրը]</ref>։ Միևնույն ժամանակ [[Հյուսիսային պատերազմ]]ի հաղթական ավարտից հետո [[Կասպիական արշավանք|Հարավային Կովկաս է արշավում]] Պետրոս Մեծը<ref>[http://www.findarmenia.com/arm/history/22/386/388 Ռուսական զորքերի 1722թ. Կասպիական արշավանքը]</ref>։
 
Վրաց թագավոր [[Վախթանգ VI]]-ի (1716-1724) գլխավորությամբ հայ ազատագրական ուժերը պատրաստվում են միասնաբար հանդես գալ թուրք-պարսկական լծի դեմ։
 
== Սղնախների կազմակերպում ==
Շահական Պարսկաստանի գահակալական կռիվներից օգտվելով՝ լեռնաբնակ լեզգիներն ասպատակում էին [[Շիրվան]]ի և [[Արցախ]]ի բնակավայրերը։ Կովկասյան ցեղերի հարձակումներին դիմագրավելու համար [[Խամսայի մելիքություններ|Արցախի մելիքների]] զինված ջոկատները միավորվում էին։ Կասպիական արշավանքի մասին իմանալով՝ նրանք կազմակերպում են հայ ազատագրական շարժումը։ Ազատագրական պայքարին օժանդակելու համար Շիրվանի հայկական բնակավայրերից Արցախ տեղափոխվեցին Ավան և Թարխան հարյուրապետները։
 
Հայ մելիքներին սատարում էր հոգևորականությունը՝ [[Գանձասարի կաթողիկոսություն|Գանձասարի կաթողիկոս]] [[Եսայի Հասան-Ջալալյան]]ի գլխավորությամբ։ Նա սերում էր [[Խաչենի իշխանություն|Խաչենի]] հինավուրց ազնվական [[Հասան-Ջալալյաններ|Հասան-Ջալալյան]] տոհմից։ [[Աղվանքի կաթողիկոսություն|Աղվանքի կաթողիկոսական աթոռը]], որի նստավայրը [[Գանձասար]]ի վանքն էր, դառնում է արցախահայության ազատագրական պայքարի կենտրոնը։
 
Արցախի տարածքում կազմակերպվեցին պաշտպանական ամրոցներ՝ «սղնախներ», որոնցից առավել հայտնի էին [[Գյուլիստան]]ի, Շոշի ([[Շուշի]]), Ավետարանոցի, [[Ջրաբերդ]]ի և Քարագլխի սղնախները։ Դրանցում տեղակայված կայազորը կարող էր վարել ոչ միայն պաշտպանական, այլև հարձակողական մարտեր։ Սղնախների կազմակերպումը մեծապես նպաստեց թուրքական արշավանքի դեմ պայքարելուն։
 
[[1724]] թվականին ազատագրական ուժերը թուրքական բանակների դեմ համատեղ պայքարի մասին պայմանագիր կնքեցին [[Գանձակ]]ի մուսուլմանների հետ։ Հայ զորահրամանատարները թուրքական բանակների դեմ պայքարում համագործակցության առաջարկներ արեցին նաև պարսկական իշխանություններին։ Արցախի պայքարին օժանդակելու խոստումներով [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսաստանից]] Արցախ ժամանեց նաև հայազգի Իվան Կարապետը։ Այդ ավելի էր հուսադրում հայկական իշխանություններին<ref>[http://www.findarmenia.com/arm/history/22/386/387 Քաղաքական դրությունը Անդրկովկասում։ Ռազմական ճամբարների (սղնախներ) կազմավորումը]</ref>։
 
== Թուրքական հարձակում ==
[[1725]]թ. մարտին թուրքական երեք զորամաս ներխուժեց Արցախի [[Վարանդա]] գավառ։ Շուրջ 6000 թուրք զինվորների թույլ տալով տեղավորվել Արցախի հայկական գյուղերում՝ հայ ինքնապաշտպանական ուժերը գիշերային հանկարծակի գրոհով ոչնչացրին նրանց։ Թուրքական երկու փաշաներն սպանվեցին, իսկ երրորդը գերի վերցվեց։ Թուրքական բանակի ոչնչացումը և հայկական ուժերի այդ կարևոր հաղթանակը մեծ արձագանք ունեցավ, բարձրացավ հայոց ինքնավստահությունը և մարտունակությունը։ Անհաջողության է մատնվում Արցախի դեմ թուրքական զորքերի նաև հաջորդ արշավանքը։ [[1726]]թ. Շուշին գրավելու օսմանյան բանակի համառ գրոհները, հանդիպելով հայերի դիմադրությանը, անհաջողության մատնվեցին։
 
Տող 16 ⟶ 25՝
Քաղաքական այդ գիծը մերժող հայ զինվորականությունը [[1729]]թ. սկզբներին, Ավան և Թարխան հարյուրապետերի գլխավորությամբ, նոր պատվիրակություն ուղարկեց ռուսական բանակ՝ օգնական զորք ստանալու նպատակով։ Ռուսական հրամանատարությունը կրկին չկատարեց հայ պատվիրակության խնդրանքը։ Օգնություն չստանալով Ռուսաստանից՝ հայ պատվիրակությունն այլևս չվերադարձավ Արցախ։ [[1729]]-[[1731]] թթ. թուրքական նվաճման դեմ պայքարը շարունակում էր Գյուլիստանի սղնախը, որի հրամանատարն էր Աբրահամ սպարապետը։ Թեև [[1730]]-ական թթ. թուրքական նվաճողների դեմ պայքարի կազմակերպման համար Արցախում այլևս չկար միասնական հրամանատարություն, սակայն հայ ժողովուրդը ցած չդրեց զենքը և շարունակեց ազատագրական պայքարը։
 
▲[[Պատկեր:Gandzasar Monastery3.jpg|մինի|ձախից|[[Գանձասարի վանք]]ը՝ [[Աղվանքի կաթողիկոսություն|Աղվանքի կաթողիկոսական թեմ]]ի նստավայրը]]
== Օգտագործված գրականություն ==
▲[[Պատկեր:Dadivank view.jpg|մինի|ձախից|[[Դադիվանք]]]]
▲[[Պատկեր:Shushi fort.jpeg|մինի|ձախից|Շուշիի բերդը]]
▲[[Պատկեր:XamsayiMelikutyunner XVII-XIX.JPG|մինի|ձախից|[[Խամսայի մելիքություններ]]ը]]
▲[[Պատկեր:Armenia in XVII c1.jpg|մինի|ձախից|Հայաստանը 17-18-րդ դդ.]]
 
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}
 
== Գրականություն ==
 
* Ժամկոչյան Հ.Գ. և ուր. Հայ ժողովրդի պատմություն սկզբից մինչև XVIII դարի վերջը
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Արցախի_ազատագրական_պայքար_(1724-1731)» էջից