Վիքիպեդիա

«Ավիցեննա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 3.
| բնագիր անուն = ابو علی حسین بن عبدالله بن سینا
}}
'''Ավիցեննան''' կամ '''Աբու Ալի իբն Սինա''' ([[լատիներեն]]՝ '''Avicenna''', լրիվ անունը՝ '''Abū ‘Alī al-Husayn ibn ‘Abd Allāh ibn Sīnā al-Bal<u>kh</u>ī'''), ծնված [[980]] թ., վախճանված [[1037|1037 թ.]], [[տաճիկներ|տաճկական]] ծագման [[պարսիկներ|պարսիկ]] բժիշկ է և փիլիսոփա, [[վաղ միջնադար]]ի խոշորագույն գիտնականներից մեկը։ Նրա հեղինակած ավելի քան 450 աշխատություններից ամենահայտնին՝ ''[[Կանոն բժշկության]]'' ձեռնարկը հինգ դար շարունակ հիմնական ուղեցույց է հանդիսացել [[Արևելք]]ի և [[Եվրոպա]]յի առաջավոր բժշկական համալսարանների համար։ Ավիցեննայի ուսմունքը հիմնվում էր [[Գալեն Կլավդիոս|գալենյան]] ուսմունքի, [[արիստոտել]]յան մետաֆիզիկայի, ինչպես նաև [[ավանդական բժշկություն|պարսկական ու արաբական բժշկության]] վրա։▼
 
▲'''Ավիցեննան''' կամ '''Աբու Ալի իբն Սինա''' ([[լատիներեն]]՝ '''Avicenna''', լրիվ անունը՝ '''Abū ‘Alī al-Husayn ibn ‘Abd Allāh ibn Sīnā al-Bal<u>kh</u>ī'''), ծնված [[980]] թ., վախճանված [[1037|1037 թ.]], [[տաճիկներ|տաճկական]] ծագման [[պարսիկներ|պարսիկ]] բժիշկ է և փիլիսոփա, [[վաղ միջնադար]]ի խոշորագույն գիտնականներից մեկը։ Նրա հեղինակած ավելի քան 450 աշխատություններից ամենահայտնին՝ ''[[Կանոն բժշկության]]'' ձեռնարկը հինգ դար շարունակ հիմնական ուղեցույց է հանդիսացել [[Արևելք]]ի և [[Եվրոպա]]յի առաջավոր բժշկական համալսարանների համար։ Ավիցեննայի ուսմունքը հիմնվում էր [[Գալեն Կլավդիոս|գալենյան]] ուսմունքի, [[արիստոտել]]յան մետաֆիզիկայի, ինչպես նաև [[ավանդական բժշկություն|պարսկական ու արաբական բժշկության]] վրա։
 
== Կյանքը և գործունեությունը ==
Ծնվել է [[Աֆշանա]] գյուղում (Բուխարայի մոտ), պետական պաշտոնյայի ընտանիքում։ Կրթությունն ստացել է [[Բուխարա]]յում։ Սամանյան իշխանության անկումից հետո (999) հալածվել է սուլթան Մահմուդից (998—1030), տեղափոխվել խորեզմԽորեզմ, ապա՝ [[Իրան]] (1012), ապրել [[Խորասան]]ում, [[Գորգան]]ում, [[Ռեյ]]ում, [[Ղազվին]]ում, [[Սպահան]]ում, հաստատվել Համադ անումՀամադանում (1015), դարձել պալատական բժիշկ և վեզիր։ Արաբերենով և պարսկերենով գրված մոտ 300 աշխատությունների հեղինակ է։ Հռչակվել է բազմակողմանի գիտելիքներով։ Նրա 18-հատորյա «Գիրք ապաքինության» արաբերեն աշխատությունը մեծ ազդեցություն է գործել գիտական մտքի հետագա զարգացման վրա։ Տրամաբանության, մետաֆիզիկայի, փիլիսոփայության, աստղագիտության, մաթեմատիկայի և երաժշտության հարցերը լուսաբանել է «Գիրք գիտության» պարսկերեն տրակտատում։ Ուսումնասիրել է մարմինների շարժումը, իներցիայի հատկությունը, լեռների առաջացման պատճառները, հանքանյութերի բաղադրությունը, կենդանի էակն երիէակների ծագումը, բույսերի կազմությունն ու կյանքը։
 
Ավիցեննան առաջիներից էր, որ բարձրաձայնեց թե ոսկին անհնար է ստանալ այլ մետաղներից, որ մարդու բանականությունը կապված է ոչ թե նրա «հոգու», այլ ուղեղի հետ, որ հիվանդություններն առաջանում են ոչ թե ինչ-որ համաստեղություններից, այլ կեղտոտ առուներում բնակվող էակներից։ Նրա [[Գիրք ապաքինության]] [[արաբերեն]] աշխատությունը մեծ ազդեցություն է գործել գիտական մտքի հետագա զարգացման վրա։ Նա տրամաբանության, մետաֆիզիկայի, փիլիսոփայության, աստղագիտության, մաթեմատիկայի և երաժշտության հարցեր է լուսաբանել [[Գիրք գիտության]] պարսկերեն աշխատության մեջ։ Ուսումնասիրել է մարմինների շարժումները, լեռների առաջացման պատճառները, հանքանյութերի բաղադրությունը, կենդանի էակների ծագումը, բույսերի կազմությունն ու կյանքը։ Այդուհանդերձ Իբն Սինան որոշեց բժիշկ դառնալ։ Նա հասկանում էր, որ անհնար է մարդուն կուրորեն բուժել, ու խախտելով [[իսլամ]]ի արգելքը սկսեց հերձել մահացածներին և ուսումնասիրել մարդու մարմնի կառուցվածքը։
Տող 13 ⟶ 12՝
Հայտնի են նաև Աբու Ալի Իբն-սինայի «Գիրք հրահանգների և խրատների», «Գիրք փրկության» աշխատությունները։ Վերջինիս ձեռագիր մի օրինակը, որ պարունակում է տրամաբանություն, բնական գիտություններ և աստվածաբանություն բաժինները, գտնվում է Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանում։
 
Բժշկագիտության ասպարեզում մեծ ավանդ են անտիկ բժիշկներ Գաչենի և [[Հիպոկրատ]]ի մեկնությունն ու լրացումը և [[Միջին Ասիա]]յի, Իրանի, [[Հնդկաստան]]ի ու Արաբական Արևելքի բժշկության նվաճումներն ամփոփող «Կանոն բժշկության» արաբերեն աշխատությունը, որտեղ շարադրված են բժշկության ընդհանուր տեսությունը, անատոմիայի, ֆիզիոլոգիայի, վիրաբուժության և ախտորոշման կարևոր դրույթները, հետազոտված են սուր վարակիչ հիվանդությունները, բուժման միջոցները, առաջադրված է ջրի և օդի միջոցով «տենդային» (վարակիչ) հիվանդություններ փոխանցող անտեսանելի հարուցիչների վերաբերյալ վարկածը։ XII դարի աշխատությունը թարգմանվել Էէ լատիներեն և տպագրվել [[1473]], [[1507]], [[1510]], [[1520]] թվականներին։
 
Նա հետք է թողել նաև գրականության մեջ իր քառյակներով։
 
Աբու Ալի Իբն-սինաիՍինաի պահպանված գեղարվեստական ստեղծագործությունները սակավաթիվ են։ Նշանակալից է արաբերեն «Հոգու մասին» քասիդը, ուր մարդու հոգին դիտված է իբրև «համաշխարհային ոգու» մի մասը։ Պարսկերեն քառյակներում նա հավաստել է նյութի հավերժությունը, բնության և աստծո միասնությունը, ժխտել իսլամի դրույթները, քարոզել մարմնական պահանջների չափավորում։ «Կենդանի, որդի Արթուն հսկողի», «Ուղերձ թռչունի մասին», «Սալաման և Աբսալ» արաբերեն վիպակներում արտահայտել է վաղ Վերածնության գաղափարները։ Մեկնաբանել է Արիստոտելի «Պոետիկա»–ն, արաբ բանաստեղծ Իբն-ալ-Ոումիի երկերը, գրել «Արաբերեն լեզու» գիրքը։ [[Մխիթար Հերացի]]ն, [[Ամիրդովլաթ Ամասիացի]]ն, [[Ասար Սեբաստացի]]ն բարձր են գնահատել նրա բժշկագիտական հայացքները, համարել նրան «մեծ իմաստասեր»։ Մահացել է [[հունիսի 18]]-ին, [[Համադան]]ում։
 
== Երկեր ==
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Ավիցեննա» էջից