|
|պատկեր=Tolkien 1916.jpg
|նկարագրություն=[[1916]] թիվ. Ջոն Ռոնալդ Ռուել Թոլքինը բանակում։}}
'''Ջոն Ռոնալդ Ռուել Թոլքին''' ({{lang-en|John Ronald Reuel Tolkien}}; [[հունվարի 3]], [[1892]] - [[սեպտեմբերի 2]], [[1973]]), [[անգլիացիներ|անգլիացի]] հանրահռչակ գրող և բանասեր, [[Օքսֆորդի համալսարան]]ի պրոֆեսոր, որտեղ դասավանդել է անգլոսաքսոնական լեզու ([[1925]]-[[1945]]), այնուհետև՝ անգլերեն լեզու և գրականություն ([[1945]]-[[1959]])։ Դավանանքով կաթոլիկ։ 1972 թ մարտի 28-ին Թոլքինին շնորհվել է Բրիտանական կայսրության կոմանդորի կոչումը։ Գրել է հիմնականում [[ֆենթեզի]] ժանրում։ Նրա ամենահայտնի ստեղծագործությունները «[[Հոբիտ]]» վեպն է և «[[Մատանիների տիրակալը]]» վեպերնեռագրությունն են։
«Մատանիների տիրակալը» երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո անգլերեն լեզվով գրված ամենահանրաճանաչ գրքերից մեկն է։ Ջոն Թոլքինին համարում են ժամանակակից ֆենթեզի գրականության «հայրը»։
1968 թվականին անգլիախոս աշխարհում եռագրություն կարդացել էր 50 միլիոնից ավելի մարդ, իսկ այժմ, երբ վեպը թարգմանվել է 40-ից ավելի լեզուներով, ընթերցողների թիվը անցել է մի քանի 100 միլիոնից։ [[2003]] թվականին բրիտանական BBC ինտերնետային և հեռուստառադիոընկերության հարցումների համաձայն 200 լավագույն գրքերի ցուցակում առաջին տեղը գրավեց «Մատանիների տիրակալը»։
== Ջոն Ռոնալդ Ռուել Թոլքինը և նրա «Մատանիների տիրակալը» ==
Անշուշտ, շատերը դիտել են «Մատանիների տիրակալը» եռապատումի երեք կինոնկարները՝ «Մատանու եղբայրությունը», «Երկու ամրոց» և «Արքայի վերադարձը»։ Կինոեռապատումը բարձր գնահատվեց քննադատների կողմից և բազմաթիվ մրցանակներ ստացավ, այդ թվում՝ 17 «[[Օսկար]]»։ Բացի այդ, եռապատումը կինոյի պատմության մեջ դարձավ ամենաշահավետ կինոնախագծերից մեկը։ Երեք ֆիլմի վրա ծախսվել է 280 միլիոն դոլար, իսկ եկամուտները կազմել են մոտ 3 միլիարդ դոլար։ Իսկ «Արքայի վերադարձը» ֆիլմը մտավ կինոյի պատմության մեջ որպես ամենաշահավետ 5 ֆիլմերից մեկը «[[Ավատար]]», «[[Տիտանիկ]]», «Հարրի Պոտերը և մահվան պարգևները (մաս 2)», «Տրանսֆորմերներ 3» ֆիլմերից հետո։
Բայց, հավանաբար, շատերը չգիտեն, որ այդ երեք կինոնկարները նկարահանվել են անգլիացի գրող, անգլոսաքսոնական լեզվի և գրականության օքսֆորդյան պրոֆեսոր Ջոն Ռոնալդ Ռուել Թոլքինի «Մատանիների տիրակալը» ֆանտաստիկ, հեքիաթային, էպիկական և հերոսական ասքի հիման վրա։ Այդ ժանրը անգլերենում անվանում են «ֆենթեզի», որի իսկական համարժեք բառը հայերենում չկա։ Իհարկե, Թոլքինից առաջ էլ գրվել են այդ ժանրի ստեղծագործություններ, որոնցից կարելի է նշել [[Ռոբերտ Հովարդ]]ի «[[Կոնան]]», [[Էդգար Բերրոուզ]]ի «[[Տարզան]]» և այլ գրքեր, բայց ժանրը զարգացավ և հանրահայտ դարձավ շնորհիվ վիպասքի թողած հսկայական ազդեցության։ Դյուցազներգությունը լույս է տեսել 1954-1955 թվականներին։ 1968 թվականին անգլիախոս աշխարհում այն կարդացել էր 50 միլիոնից ավելի մարդ, իսկ այժմ, երբ վեպը թարգմանվել է 40-ից ավելի լեզուներով, ընթերցողների թիվը անկասկած անցել է մի քանի 100 միլիոնից։ Իսկ [[2003]] թվականին բրիտանական BBC ինտերնետային և հեռուստառադիոընկերության հարցումների համաձայն 200 լավագույն գրքերի ցուցակում առաջին տեղը գրավեց «Մատանիների տիրակալը»։ Վստահ կարելի է ասել, որ «Մատանիների տիրակալը» երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո անգլերեն լեզվով գրված ամենահանրաճանաչ գիրքն է, իսկ Ջոն Թոլքինը՝ ժամանակակից ֆենթեզի գրականության «հայրը»։
Ուղղակի ապշեցուցիչ է, նույնիսկ անհնար է պատկերացնել, թե ինչպես կարող է մեկ մարդ հնարել մի ամբողջ աշխարհ՝ [[Միջերկիր]]ը, իր ժողովուրդներով, աստվածներով, աշխարհագրությամբ, բուսական և կենդանական աշխարհով, որը միանգամայն իրական է թվում։ Հնարել մի քանի հազարամյակի պատմությամբ երկրներ, ստեղծել արհեստական լեզուներ այդ երկրների ժողովուրդների համար, բազում կերպարներ։ Բավական է ասել, որ 1983-1996 թվականներին նրա որդու՝ Քրիսթոֆեր Թոլքինի ջանքերով և խմբագրությամբ լույս է տեսել «Միջերկրի պատմությունը» 12 հատորանոց մատենաշարը։ Իհարկե, այդ ամենի հետևում համարյա 40 տարվա քրտնաջան աշխատանք է թաքնված։ «Մատանիների տիրակալը» Թոլքինը մտահղացել է դեռևս ուսանողական տարիներին, երբ սովորում էր Օքսֆորդի համալսարանում։ Լինելով փայլուն լեզվաբան, բանասեր, գրականագետ (նա հանդիսանում է տասներեք հատորանոց «Անգլերեն լեզվի Օքսֆորդյան բառարանի» համահեղինակներից մեկը)՝ նա անընդհատ փորձում էր գտնել Ուելսի լեգենդները, իռլանդական և իսլանդական սագաները, սկանդինավյան դիցաբանությունը, Արթուր թագավորի և Կլոր Սեղանի ասպետների մասին ասքերը, գերմանական «[[Նիբելունգների երգը]]» էպոսը միավորող նախահիմքերը։ Հենց այդ ժամանակ էլ դրվեց վիպասքի հիմքը։ Սկզբից այն կոչվում էր «Սիլմարիլիոն», որը, սակայն, լույս տեսավ միայն հեղինակի մահից հետո։
Սկզբից լույս տեսավ «Հոբիտ» գիրքը, որը ուղղակի հեքիաթ էր՝ նախատեսված պրոֆեսոր Թոլքինի երեխաների համար, բայց այնտեղ արդեն ուրվագծվում է վիպասքի նախապատմությունը։ «Հոբիտում» իրադարձությունները կատարվում են «Մատանիների տիրակալից» 60-80 տարի առաջ։ «Հոբիտը» լույս տեսավ 1937 թվականին, իսկ «Մատանիների տիրակալը»՝ 1954-1955 թվականներին և միանգամից հսկայական հաջողություն ունեցավ ընթերցողի մոտ։ Ճիշտ է, անգլոամերիկյան քննադատությունը մի տասը տարի տատանվում էր, բայց արդեն պարզ էր, որ գրքի հաջողությունը անցողիկ երևույթ չէ, և այն դեռ շատ սերունդներ կկարդան։
Իսկ 1960-ական թվականներին ԱՄՆ-ում «Մատանիների տիրակալի» իսկական «բում» սկսվեց։ Երիտասարդությունը, որը հրապուրված էր ազատության և խաղաղության գաղափարներով, Թոլքինի մեջ տեսավ իր կուռքին և դաշնակցին։ Ինքը՝ հեղինակը, այնքան էլ գոհ չէր այդ պաշտամունքից, չնայած խոստովանում էր, որ այդպիսի հաջողությունը իրեն դուր է գալիս։ Նա նույնիսկ ստիպված էր փոխել հեռախոսի համարը, որովհետև երկրպագուները արդեն անտանելի էին դառնում իրենց զանգերով։
Թոլքինի կենսուրախ ու մաքուր, խստաբարո գիրքը չարի և բարու հավերժական պայքարի մասին է։ Նրա հիմնական գաղափարը բարու հաղթանակն է, որի համար հերոսները պատրաստ են զոհաբերել անգամ կյանքը։
Թոլքինը ունի բազմաթիվ հետևորդներ։ Նրա ընկերն ու բարեկամն էր [[Քլայվ Ստեյփլզ Լյուիս]]ը՝ «[[Նարնիայի քրոնիկներ]]ի» հեղինակը, «ֆենթեզի» ժանրի հիմնադիրներից մեկը։ Նրա և Թոլքինի ստեղծագործությունները փոխադարձ ազդեցություն են ունեցել միմյանց վրա։ Ամբողջ աշխարհում բազմաթիվ հեղինակներ խոստովանում են Թոլքինի ուղղակի ազդեցությունը իրենց ստեղծագործության վրա։ Նրանցից կարելի է նշել [[Ջոան Ռոուլինգ]]ին՝ «[[Հարրի Պոտեր]]ի» հեղինակին և սանկտ-պետերբուրգցի գրող, մեր հայրենակից [[Նիկ Պերումով]]ին (Փիրումյան), որի վեպերում իրադարձությունները կատարվում են «Մատանիների տիրակալից» 300 տարի անց։
Թոլքինի ստեղծագործությությունները ստացել են բազմաթիվ միջազգային մրցանակներ, նրանց հիման վրա նկարահանվել են ֆիլմեր, մուլտֆիլմեր, ստեղծվել են համակարգչային խաղեր, գրվել են պիեսներ, սիմֆոնիկ ստեղծագործություններ։ Թոլքինի անունով անվանվել է աստերոիդ, Միջերկրի աշխարհագրական անունների և հերոսների անուններով անվանել են իրական աշխարհագրական օբյեկտներ և կենդանիներ։ Լույս են տեսնում ամսագրեր։ Գոյություն ունեն բազմաթիվ ինտերնետային կայքեր, որոնք ստեղծել են նրա երկրպագուները։ Գրականագիտության մեջ ստեղծվել է Թոլքինագիտության ճյուղը։
«Մատանիների տիրակալի» նկատմամբ նոր հետաքրքրություն բռնկվեց [[Պիտեր Ջեքսոն]]ի կինոեռապատումի նկարահանումից հետո։ [[Նոր Զելանդիա]]յում, որտեղ նկարահանվել է «Մատանիների տիրակալը», իշխանությունների կողմից պահպանվում են նկարահանման վայրերը։ Դրանք հրապուրում են բազմաթիվ զբոսաշրջիկների։ Օրինակ՝ նրանց ցույց են տալիս Բիլբոյի «բույնը»։ Իսկ այժմ, կրկին Նոր Զելանդիայում, ըստ «Հոբիտի», նկարահանվում են 3 ֆիլմ, որոնցից առաջինը դուրս է եկել 2012թ., երկրորդը՝ 2013թ., իսկ երրորդը՝ 2014 թվականին։
Հայերեն լույս են տեսել «Հոբիտ» և «Մատանիների տիրակալի» առաջին մասը՝ «Պահապանները» անունով։ Հետաքրքիր փաստերի թվում նշենք նաև, որ [[Ուկրաինա]]յում 1998 թվականին «Մատանիների տիրակալի» մոտիվներով նկարահանվել է հեռուստասերիալ, որտեղ Գորլումի դերում խաղացել է հայտնի դերասան [[Ռաֆայել Քոթանջյան]]ը, իսկ Ջեքսոնի ֆիլմերում նույն դերի համակարգչային կերպարի համար օգտագործվել է անգլիահայ դերասան Էնդի Սերքիսի շարժումներն ու ձայնը։
{{DEFAULTSORT:Թոլքին, Ջոն Ռոնալդ Ռուել}}
[[Կատեգորիա:Անգլիացի արձակագիրներ]]
[[Կատեգորիա:1892 ծնունդներ]]
|
