|
Շրջկենտրոնն է [[Քարվաճառ]]ը (Շահումյան քաղաքը նախկին շրջկենտրոնն էր)։ Շրջանի կարևոր բնակավայրերից են Ակնաբերդը, Նոր Գետաշենը, Եղեգնուտը։ Կարևոր պատմական բնակավայրերից են [[Ջերմաջուր]]ը (միջնադարյան աղբյուներում հիշատակված «Բաղնիս արքունական»-ը) և իշխանանիստ [[Ծար]]ը։ Վայկունիքը հարուստ է պատմաճարտարապետական հուշարձաններով, այստեղ են գտնվում նշանավոր [[Դադիվանք]]ը, Հանդաբերդը, Լևոնաբերդը և այն։
Շահումյանը արևելքից սահմանակցում է [[Մարդակերտ (շրջան)|Մարդակերտին]], հարավից՝ [[Քաշաթաղ]]ի շրջանին, հյուսիս-արևմուտքից՝ [[Հայաստանի Հանրապետություն|ՀՀ]] [[Գեղարքունիքի մարզ|Գեղարքունիքին]] և հարավ-արևմուտքից [[Սյունիքի մարզ|Սյունիքին]], [[Վայոց Ձորի մարզ|Վայոց Ձորին]], Հյուսիսային մասում Շահումյանի շրջանը սահմանակից է Ադրբեջանին դեռևս բռնակացված հայկական հողատարածքներում ձևավորված [[Խանլարի մարզ|Խանլարի]] շրջաններին։ Ունի խիստ լեռնային մակերևույթ, չորս կողմից շրջապատված է լեռնաշղթաներով՝ [[Արևելյան ՍվանիՍևանի լեռնաշղթա|Արևելյան Սևանի]], [[Արցախի լեռնաշղթա|Արցախի]], [[Մռավի լեռնաշղթայովլեռնաշղթա]]յով և Արցախի բարձրավանդակով։ Վայկունիքից է սկիզբ առնում [[Թարթառ]] գետը իր բազմաթիվ վտակներով, որի լեռնահովիտը հայտնի է իր մեղմ և առողջարար կլիմայով։ Վայկունիքը Արցախի համար ունի կարևոր ստրատեգիկ նշանակություն։ Այս նոր շրջանի տարածքը կազմում է 2494,0կմ20կմ<sup>2</sup>, բնակչությունը 2003թ2003 թ. Հունվարի 1–ի տվյալներով 2482 մարդ է, այդ թվում՝ քաղաքային բնակչությունը 549 մարդ է, գյուղկանըգյուղականը 1933 մարդ։ Ինչպես տեսնում ենք, այս մեծ հետաքրքրությունը ներկայացնող Շահումյանի շրջանի տարածքում դեռևս շատ քիչ մարդ է ապրում։ Այս հանգամանքը բացատրվում է Արցախի այս տարածքում տեղի ունեցած ազատագրական համառ մարտերի ու դրա հետևանքով բնակչության տեղաշարժուվ։ Մինչդեռ շրջանի բնական պայմանները, ռեսուրսները շատ նպաստավոր ու բազմազան են, որտեղ հնարավոր է ստեղծել ժամանակակից բազմաճյուղ խոշոր տնտեսություն։ Շրջանի վարչական կենտրոնը Քարվաճառ քաղաքն է, որի բնակչությությունը 549 մարդ է։ Այժմյն Շահումյանի շրջանը զբաղեցնում է Արցախի հրաբխային գեղատեսիլ բարձրավանդակի զգալի մասը, որտեղ ձևավորվում է Արցախի խոշորագույն գետի՝ Թարթառի վերին հոսանքը։ Հրաբխայի այս բարձրավանդակը բնութագրվում է իր անզուգական բնական գեղեցկություններով։ Այն հարուստ է բնական ռեսուրսներով, մեծ հետաքրքրություն է ներկայացնում հատկապես գունավոր բազմզանբազմազան մետաղների հանքավայրերը ու երևակումները, հանքային ջրի պաշարները։ Մետաղային ռեսուրսները հումքային արդյունաբերության զարգացման համար։ Մեծ հետաքրքրություն է ներկայացնում այստեղ գտնվող Տաքջուր հանքային աղբյուրների բազայի վրա կուրորտային ժամանակակից համալիր կազմակերպելու, ինչպես նաև հանքային ջրերի հզոր գործարանի կառուցման հիմնախնդիրները։ Նշենք, որ այսստեղի հանքային ջրի որակը հանրահայտ «Ջերմուկի» ջրի նմանակն է։ Այս շրջանի բնական ռեկրեացիոն ռեսուրսները հրաշալի նախապայմաններ են անասնապահության զարգացման համար։ Շահումյանի գյուղատնտեսական հողատեսքերը կազմում են 1260,0 հա, այդ թվում վարելահողերը՝ 1101,0 հա։ Արցախի գյուղատնտեսության հաախառնհամախառն արտադրանքի ընդհանուր ծավալում այս շրջանի տեսակարար կշիռը ընդամենը 2% (2004թ2004 թ.) է։ Սա աննշան թիվ է, եթե հաշվի առնենք այն հանգամանքը, որ շրջանի նախապայմանները հատկապես գյուղատնտեսության բնագավառում այժմ էլ շատ լայն են։ Այստեղ շայմաններըպայմանները շատ նպաստավոր են անասնապահության բոլոր ճյուղերի, հատկապես մանր եղջերավոր անասնապահույանանասնապահության և մեղվաբուծության համար։ Շրջանի զարգացման գլխավոր նախապայմանը բնակեցումն է, գյուղերի վերակենդանացումն է։ Այժմ շրջանի բնակչությունը կազմում է Արցախի բնակչության միայն 1.7%-ը, իսկ հնարավորությունները շատ մեծ են։ 2003թ2003 թ. Տվյալներովտվյալներով այստեղ կա 1 քաղաքային համայնք, գյուղական 49 համայնքներ։ Շատ կարևոր հանգամանք է շրջանի սոցիալական կյանքի վերակենդանացումը այդ բնակավայրերում։ 2002թ2002 թ. Այստեղայստեղ կար ընդամենը հանրակրթական 13 դպրոց, 1 հիվանդանոց, գյուղական բժշկական 1 աբմուլատորիաամբուլատորիա ու 14 բուժկետ։
== Պատմություն ==
Վայկունիքը դեռևս հնագույն ժամանակներից [[Արցախ նահանգ]]ի 12 գավառներից մեկն է կազմել։ [[13-րդ դար|XVIII]] դարից այստեղ իշխել է [[Դոփյաններ]]ի իշխանական տոհմը։ [[1921]]-ին, երբ Արցախը բռնակցվել է Խորհդրային Ադրբեջանին, Վայկունիքը միառժամանակ մնացել է Արցախի կազմում։ Սակայն հետագայում անջատվել է նրանից և վերակազմավորվել որպես Քելբաջարի շրջան։ [[Արցախյան ազատամարտ]]ի ժամանակ ամենակատաղի կռիվները տեղի են ունեցել այստեղ՝ Վայկունիքը ազատագրվել է հազարավոր հայ զինվորների արյան գնով։
== Տես նաև ==
* [[Դոփյաններ]]
Այս պատմության հիմքում ընկած է 1991-1992 Հյուսիսային Արցախի Շահումյանի շրջանի և Շահումյանի ժողովրդի տառապանքի և հաղթական գոյապայքարի՝նրանցգոյապայքարի՝ նրանց հաղթանակի, կորուստի և դժբախտության պատմությունը։
http://azatamartiki-hishatakaran.jimdo.com/գրքեր-book/շահումյան
http://tigranboyajyan2.blogspot.com
|
