|
}}
'''Մովսես Գորգիսյանը''' ([[1961]], [[դեկտեմբերի 3]], [[Երևան]] - [[1990]], [[Երասխ (Արարատի մարզ)|Երասխ]]), հայ քաղաքական գործիչ, հրապարակախոս, Ղարաբաղյան շարժման առաջնորդներից մեկը։ [[Արցախյան շարժում|Արցախյան շարժման]] առաջամարտիկներից էր։ Առաջինն էր, որ [[1988]]թ. [[մայիսի 28]]ին Ազատության հրապարակում [[Հայաստանի դրոշ|եռագույնն]] է ծածանել:
Գորգիսյանների տոհմական բնօրրանը եղել է [[Արևմտյան Հայաստան]]ի [[Բիթլիս]]ի նահանգի [[Սղերդ]] քաղաքը, որտեղ ծնվել է Մովսեսի պապը` Սամի Չաուշը: Մովսեսը 3 տարեկան էր, երբ աքսորավայրում ձեռք բերած բազմաթիվ հիվանդություններից մահացավ հայրը։ 3 փոքր երեխաների հոգսերով ծանրաբեռնված մայրը` Ալիսը, ստիպված էր օր ու գիշեր աշխատել: Մնալով անհայր և կյանքի բոլոր դառնությունները ճաշակելով` Մովսեսը վաղ հասունացավ. նա իր բացառիկ ունակություններով առանձնանում էր հասակակիցներից : Նա դաստիարակվել է մի ընտանիքում, ուր սիրում և պաշտում էին ազգային - ազատագրական շարժման նվիրյալներին։ Դեռ մանուկ հասակից Մովսեսը շատ սկզբունքային էր, հետաքրքրասեր, ընկալունակ և ամեն բան ձգտում էր ըմբռնել, իմաստավորել մինչև վերջին մանրուքը: ▼
==Կյանքը==
===Արմատները===
Գորգիսյանների տոհմական բնօրրանը եղել է [[Արևմտյան Հայաստան]]ի [[Բիթլիս]]ի նահանգի [[Սղերդ]] քաղաքը, որտեղ ծնվել է Մովսեսի պապը` Սամի Չաուշը: Մեծ եղեռնի օրերին նա դարձավ պայքարի կազմակերպիչներից մարտիկ. էր, բազում հայրենի վճռորոշ բնակավայրի մարտերի, ինքնապաշտպանության հետագայում` Սարդարապատի ճակատամարտի մասնակից:
===Մանկությունը===
▲Մովսեսը 3 տարեկան էր, երբ աքսորավայրում ձեռք բերած բազմաթիվ հիվանդություններից մահացավ հայրը։ 3 փոքր երեխաների հոգսերով ծանրաբեռնված մայրը` Ալիսը, ստիպված էր օր ու գիշեր աշխատել: Մնալով անհայր և կյանքի բոլոր դառնությունները ճաշակելով` Մովսեսը վաղ հասունացավ. նա իր բացառիկ ունակություններով առանձնանում էր հասակակիցներից : Նա դաստիարակվել է մի ընտանիքում, ուր սիրում և պաշտում էին ազգային - ազատագրական շարժման նվիրյալներին։ Դեռ մանուկ հասակից Մովսեսը շատ սկզբունքային էր, հետաքրքրասեր, ընկալունակ և ամեն բան ձգտում էր ըմբռնել, իմաստավորել մինչև վերջին մանրուքը:
Հարևան Նաջարյանների տանը հաճախ էին հավաքվում [[Ազգային Միացյալ Կուսակցության]] (ԱՄԿ-ի) անդամները: Մովսեսը դպրոցական երեխա էր եւ հաճախ ներկա էր լինում այդ հավաքներին, ուշի-ուշով լսում զրույցները: Այստեղ նա ծանոթացավ դարասկզբի ազգային - ազատագրական պայքարի պատմությանը, ֆիդայինների սխրագործություններին: Հետո ծանոթացավ [[Աշոտ Նավասարդյան]]ի հետ, ով Մովսեսի նվիրվածությունը ստուգելու համար մի քանի հանձնարարություն էր տվել ու ապշել նրա հավատարմությունից:
Մովսես Գորգիսյանի մոտ դերասանական տաղանդը դեռ մանկուց էր նկատվել, նա խաղում էր շրջանային մշակույթի տանը կազմակերպված միջոցառումներին, ինչպես նաև ասմունքում էր, Մովսեսը այնտեղ գործող թատերական խմբակի աչքի ընկնող սաներից էր։ [[1980]] թ․-ին ընդունվում է [[Խաչատուր Աբովեանի անվան հայկական պետական ինստիտուտ]]ի [[մշակույթի ֆակուլտետ]]ի [[ռեժիսուրա]]յի բաժինը: Նրան խոստումնալից ապագա էր սպասվում:
===Պատանեկությունը և երիտասարդությունը===
[[1980]] թ․-ին ընդունվում է [[Խաչատուր Աբովյանի անվան մանկավարժական համալսարան]]ի [[մշակույթի ֆակուլտետ]]ի [[ռեժիսուրա]]յի բաժինը: Նրան խոստումնալից ապագա էր սպասվում: Գորգիսյանը խաղացել է անվանի ռեժիսորներ
Արման Մանարյանն ու Հենրիկ Մարգարյանը «Ոսկի եւ հող» գեղարվեստական ֆիլմում (սցենարի
հեղինակ`Շահեն Թաթիկյան)՝ որտեղ գլխավոր դերը վստահեցին Մովսեսին։Ամուսնացավ իր համակուրսեցու` Ռուզանի հետ, ով դարձավ Մովսեսի ամենահավատարիմ ընկերն ու գաղափարակիցը: 1982թ-ին ծնվեց նրանց դուստրը` Գոհարը: Նրանք այն հազվադեպ երիտասարդներից էին, որ թողած մայրաքաղաքի աշխատանքը եւ ստեղծագործական նշանակալի հնարավորությունները, վճռեցին գնալ Հայաստանի հեռավոր շրջան` [[Գորիս]]: Այնտեղ` [[1986]]-[[1987]]թթ Մովսեսը տեղի դրամատիկական թատրոնում խաղացել է [[Շեքսպիր]]ի «Սխալներիկոմեդիա», Լև Կորսունսկու «Ինքնակոչը», [[Արամ-Աշոտ Պապայան]]ի «[[Գնա մեռի, արի սիրեմ]]» ներկայացումներում։
[[1966]] թվականին միակուսակցական խորհրդային կայսրության սահմաններում, [[Ազգային Միացյալ Կուսակցութուն]]ն էին հիմնադրում այն երիտասարդները, ովքեր փորձում էին գերակա դարձնել Հայրենիքի անկախության գաղափարը:
[[1979]]թ. [[փետրվարի 18]]-ին [[Ծիծեռնակաբերդ]]ի անմար կրակի մոտ նա որդեգրվեց Հայաստանի պետականության վերականգնման, [[Հայ դատ]]ի արդարացի լուծման պայքարին ու դարձավ ԱՄԿ
երդվյալ անդամ...
1984 թ. ավարտել է [[Երևանի պետական մանկավարժական համալսարան]]ի [[մշակույթ]]ի ֆակուլտետի [[ռեժիսորական]] բաժինը։
ԱՄԿ-ի ավագ անդամները արդեն ձերբակալվել էին Խորհրդային ոստիկանության կողմից,իսկ նրանց ամեն-մի ազատատենչ, Հայաստանի անկախությանը նպաստող և [[Հայ Դատ]]ի արդարացի լուծմանը տանող նախաձեռնությունները հալածվում էին միակուսակցական [[ԽՍՀՄ]] բարքերի կողմից։
===Ակտիվ գործողության տարիները===
[[1987]]թ., Մովսես Գորգիսյանը [[Պարույր Հայրիկյան]]ի, [[Ռազմիկ Մարկոսյան]]ի,[[Մեխակ Գաբրիելյան]]ի եւ [[Սուսաննա
Ավագյան]]ի հետ ԱՄԿ-ի հենքի վրա ստեղծեցին [[Ազգային Ինքնորոշում Միավորում]]ը։ Մովսեսը պայքարում էր [[քաղբանտարկյալներ]]ի ազատության, մարդու եւ ազգերի իրավունքների պաշտպանության, ժողովրդավարության սկզբունքների հաստատման համար: Անկախության գաղափարը տարածելու եւ ժողովրդի սեփականությունը դարձնելու նպատակով ստեղծվեց «Անկախություն» շաբաթաթերթը, որը դարձավ հայ ազատ մամուլի առաջին շաբաթաթերթը: Որոշ ժամանակ անց Մովսեսը սկսեց ռուսերենից թարգմանաբար
հրատարակել «Գլաստնոստ» («Հրապարակայնություն») պարբերականը: Այն ժամանակի համար անկողմնակալ տեղեկություններ տվող եզակի մամուլներից էր, որի սպառումը օրըստօրե մեծանում էր:
Մովսեսն իր ներքին ուժով, խոսքի վարպետությամբ, բացատրելու, համոզելու ունակությամբ, զորեղ տրամաբանությամբ ու խորաթափանցությամբ կարողացավ բոլշեւիզմի սերմանած վախն ու բարդույթը արմատախիլ անել ժողովրդի միջից: Իր համարձակությունն ու գաղափարի նվիրումը խթանում էր ժողովրդի ազգային ինքնագիտակցությունը:
{{քաղվածք|''Մենք պայքարում ենք ինքնորոշման ճանապարհով վերականգնելու մեր ազգի կորուստներից ամենասրբագույնը` ազատությունը''|Մովսես Գորգիսյան}}
Մովսեսը իր կյանքի համարայս կարգախոսն էր ընտրել և ապրում էր դրանով։ Մովսեսին ճնկճեց նուննիսկ մեկ տարվա մեջ 6 անգամ ձերբակալվելը։ [[1988]]թ-ի [[մայիսի 28]]-ին, [[Խորհրդային Հայաստան]]ում, առաջին անգամ ծածանվեց մեր անկախության խորհրդանիշ [[Եռագույն]]ը:[[File:Մովսես Գորգիսյանը եռագույնով.png.jpeg|thumb|Մովսես Գորգիսյանը եռագույնով]] Մովսեսը սկսեց հրատարակել հայ ազատամարտին նվիրված գրքույկներ, իսկ երբ ձերբակալվեցին «Ղարաբաղ» կոմիտեի անդամները, ի պաշտպանություն նրանց, տպագրեց երկլեզու «Մեղադրվում են» ժողովածուն:
Մովես Գորգիսյանը այցելում էր ձերբակալվածների ընտանիքներին՝ քաջալերում և սատարում նրանց։ Ինչպես նաև կազմակերպում և մասնակցում էր արտոնված և չարտոնված հանրահավաքներին, իր ելույթները իր հռետորական ձիրքի լավագույն դրսևուրումներն էին։ Հանդիպումներ էր ունենում Հանրապետության, Միության եւ միջազգային տարբեր կազմակերպությունների ու կուսակցությունների ներկայացուցիչների, թղթակիցների, մտավորականների ու քաղաքական գործիչների հետ: Քաղաքական խառնաշփոթի մեջ տարուբերվող խմբավորումներն ու հոսանքները համախմբող, շաղկապող օղակ էր և օգնում ու զորավիգ էր լինում այլ հասարակական կազմակերպություններին: Մովսես Գորգիսյանը դեռ շարժման սկզբում որթեգրել էր մի սկզբունք որին մնաց անդավաճան՝ «Թույլ չտալ, որ Հայաստանի անկախության ճանապարհին ազատագրական պայքարը շեղվի ու վերածվի որեւէ կուսակցության ու գաղափարի հակադրության, այլ մնա ի շահ հայ ժողովրդի նվիրական երազանքի ու արդար պահանջատիրության, ի շահ մարդասիրության ու պայքարի։ Մովսեսը չէր վախենում հալածնքներից և տալիս է ազատ ու համարձագ հարցազրույցներ, ապահովում էր հայկական տեղեկատվություն արտասահմանի համար։
[[1988]] թ-ի [[դեկտեմբերի 7]]-ին՝ երկրաշարժի առաջին իսկ օրը իր բողոք-հացադուլով մեկուսարանում պահանջեց անհապաղ իրեն ազատ արձակել եւ հնարավորություն ընձեռել ազգի համար ողբերգական այդ պահին իր ժողովրդի կողքին լինելու, նրա ցավը կիսելու եւ օգնելու տուժածներին: Մովսես Գորգիսյանի միտքը տեսնում էր, որ ազգի կողմից ընտրված խորհրդարանը կարող է լուրջ քաղաքական ուժ հանդիսանալ հայ ժողովրդի համար: Սակայն, դրա գաղափարախոսը չհասցրեց տեսնել այն: «Ղարաբաղ» պահանջող ժողովրդին բացատրում էր, որ միայն անկախ, ազատ եւ հզոր [[Հայաստան]]ը կարող է օգնել [[Արցախ]]ին:
{{քաղվածք|''Ինքնապաշտպանությունը ազգի սրբազան իրավունքն է։'' |Մովսես Գորգիսյանը}}
Մովսեսը ցանկանում էր հավաել տղամարդկանց և կազմակերպել զորավարժություններ, հայ տղամարդուն սովորեցնել զենքի արվեստը և հիմք դնել հակական բանակին։ Սակայն դեպքերը այնքան արագ զարգացան, որ այդ ամենը իրագործելու ժամանակ չկար, սահմանում սկսել էին կրակել հայաբնակ գյուղերի ուղղությամբ, հարկավոր էր կազմավորել [[կամաորական ջոկատներ]]։
Մովսեսը ստեղծեց «[[Հայոց ազգային բանակ]]» և «[[Անկախության բանակ]]» ջոկատները: Այս ջկատները հիմք հանդիսացան ապագա ազգային բանակի համար։ Հուշեց գաղափարն ու օգնեց գաղափարական ու կազմակերպչական, ինչպես նաև սպառազինության եւ հանդերձանք հայթայթելու հարցերում: Մովսեսը և իր գաղափարակից ընկերները ժողովրդին նախ զինեցին ոգով հետո նաև զենքով։
[[Պարույր Հայրիկյան]]ի, [[Անդրանիկ Մարգարյան]]ի, [[Աշոտ Նավասարդյան]]ի հետ միասին եղել է 1967թ. Հայկազ Խաչատրյանի ստեղծած [[Ազգային Միացյալ Կուսակցություն|Ազգային Միացյալ Կուսակցության]] (ԱՄԿ) գաղտնի կազմակերպության անդամ։ 1984 թ. ավարտել է [[Երևանի պետական մանկավարժական համալսարան]]ի [[մշակույթ]]ի ֆակուլտետի [[ռեժիսորական]] բաժինը։ 1986-1987թթ. աշխատել է [[Գորիս]]ի դրամատիկական թատրոնում։ Առաջիններից էր, որ դուրս եկավ պայքարի [[Խորհրդային միություն|Խորհրդային միության]] դեմ։ 1987թ. սեպտեմբերին ԽՍՀՄ տարածքում առաջին բացահայտ գործող քաղաքական այլընտրանքային կազմակերպության՝ Հայրիկյանի ստեղծած Ազգային ինքնորոշում միավորման (ԱԻՄ) վարչության անդամ էր։
==Մահը==
[[Արցախյան շարժում|Արցախյան շարժման]] առաջամարտիկներից էր։ Առաջինն էր, որ [[1988]]թ. [[մայիսի 28]]ին Ազատության հրապարակում [[Հայաստանի դրոշ|եռագույնն]] է ծածանել։[[File:Մովսես Գորգիսյանը եռագույնով.png.jpeg|thumb|Մովսես Գորգիսյանը եռագույնով]][[1989]] թվականին ստեղծել է «Անկախության բանակ» ջոկատը, որպես ապագա ազգային բանակի հիմք։ [[1989]]թ.-ից հանդես է եկել Հայոց անկախ պետականության վերականգնմանն ուղղված ելույթներով ու հրապարակումներով։ Արցախյան շարժման սկզբին հանրահավաքներում պաշտպանել է արցախահայության արդարացի պահանջը։
Մովսես Գորգիսյանը [[1990]] թվականի [[հուվարի 18]]-ին լուրեր ստացավ, որ իրավիճակը կտրուկ սրվել է [[Նախիջևան]]ին սահմանակցող Արարատի շրջանի սահմանամերձ գյուղերում, որոնք հակառակորդի կողմից գնդակոծվում էին մոտակա բարձրունքից։ Խաղաղ բնակչության մեջ կային զոհեր ու վիրավորներ։ Կամաորական ջոկատները շտապեցին Երասխավան։ Մովսեսն այդ օրը հիվանդ էր` ջերմություն ուներ: Գործերը շատ էին, սակայն ոչ կազդուրվելու, ոչ սնվելու, ոչ էլ քնելու ժամանակ չկար. Երասխավանի կռիվը «Անկախության բանակի» առաջին մարտն էր, այն էլ` խորհրդային բանակի դեմ։ Մինչ այս Մովսեսը գաղափարի մարտիկ է, բայց ժամն հասել էր՝ վերցրեց զենքը և մեկնեց Երասխավան․ պարտքն էր կանչում։
[[1990]] թվականի [[հուվարի 18]]-ին իրավիճակը կտրուկ վատանում է [[Նախիջևան]]ին սահմանակցող Արարատի շրջանի սահմանամերձ գյուղերում, որոնք հակառակորդի կողմից գնդակոծվում էին մոտակա բարձրունքից։ [[1990]] թվականի [[հունվարի 19]]-ին ջոկատը լիկվիդացնում է հակառակորդի հետախուզադիվերսիոն ջոկատներից մեկը և առգրավում մեծ քանակությամբ զենք զինամթերք, ապա Մավսես Գորգիսյանը որոշում է գրավել մոտակա բարձրունքը և վրեջ ի վերջո վերջ դնել հայկական գյուղերի գնդակոծմանը։ [[1990]]թ.-իԳրավել [[հունվարիբարձրունքը 19]]-իննրանց Երասխավանիհաջողվւմ բլրիէ վրասակայն լսվեցկռվում Մովսեսի վերջին խոսքը. «Չե՞ք տեսնում, սա խաղընկնում է` թատրոն»: Դեմքով դեպի բարձր սարը, ուր տեղակայված էր թշնամին, որին աջակցում էին խորհրդային ստորաբաժանումները,նաև նաՄովսես քայլումԳորգիսյանը։
[[1996]] թ. [[սեպտեմբերի 20]]-ին ՀՀ նախագահ [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]ի հրամանագրով արժանացել է [[Հայաստանի ազգային հերոս|Ազգային հերոսի]] բարձրագույն կոչմանը։ Մովսես Գորգիսյանը թաղված է [[Ծիծեռնակաբերդ]]ում։
էր զայրացած ու ձեռքերով ինչ-որ բաներ ասում: Ավարտվել էր սադրանքը եւ ետ վերադառնալ էր պետք: Վերադարձի ճանապարհին դավադիր գնդակը գտավ նրան:
Հայրենիքի պաշտպանության համար զոհված քաջաբար զոհված հերոսը հուղարկավորվեց Ծիծեռնակաբերդի
բարձունքում` Մեծ եղեռնի 1.5 մլն զոհերի հիշատակը հավերժացնող հուշահամալիրի անմար կրակի
հարեւանությամբ:
==Պարգևներ==
1996թ-ի սեպտեմբերի 21-ին Հայաստանի Հանրապետության նախագահի՝ [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]ի հրամանագրով` ՀՀ պաշտպանության գործում մատուցած համազգային նշանակության բացառիկ ծառայությունների համար «Անկախության բանակ» ջոկատի հրամանատար, ազգային գործիչ
Մովսես Գորգիսյանին հետմահու շնորհվեց Հայաստանի Հանրապետության «Ազգային Հերոս»
բարձրագույն կոչումը:
[[Պատկեր:Մովսես Գորգիսյանի կիսանդրին.JPG|մինի|ձախից|250px|[[Մովսես Գորգիսյանի կիսանդրի (Երևան)|Մովսես Գորգիսյանի կիսանդրին]] Երևանի Շենգավիթ համայնքում, [[քանդակագործություն|քանդակագործ]]՝ [[Հայկ Թոքմաջյան]], 2014]] ▼
Մովսես Գորգիսյանի կնքահայրը և գաղափարական կերտողն էր [[Հակոբջան Թադևոսյան]]ը։
▲ [[Պատկեր:Մովսես Գորգիսյանի կիսանդրին.JPG|մինի|ձախից|250px|[[Մովսես Գորգիսյանի կիսանդրի (Երևան)|Մովսես Գորգիսյանի կիսանդրին]] Երևանի Շենգավիթ համայնքում, [[քանդակագործություն|քանդակագործ]]՝ [[Հայկ Թոքմաջյան]], 2014]]
==Աղբյուրներ==
[http://www.dasaran.am/apps/wiki/view/id/5689| Մովսես Գորգիսյան - www.Dasaran.am] <br>
[http://www.mil.am/files/movses-gorgisyan-bio.pdf|ՄՈՎՍԵՍԳրքույկ։ ԳՈՐԳԻՍՅԱՆՄովսես (1961Գորգիսյանի – 1990) ՀՀ ԱԶԳԱՅԻՆ ՀԵՐՈՍ- www.mil.amկենսագրությունը։]
{{Հայաստանի ազգային հերոսներ}}
| 