«Մամուռներ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ հեռացվել է Կատեգորիա:Մամուռներ, ավելացվեց Կատեգորիա:Բույսերի տիպեր ՀոթՔաթ գործիքով |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{Տաքսոտուփ
|image file = Мох, покрывший камни.jpg
|image title = Muscinae
|image descr = ''Muscinae''
|regnum = Բույսեր
| regnum = Բույսեր
| divisio = [[Մամռանմաննր]]
| classis =
| ordo =
| familia =
| genus = '''Մամուռներ'''
|rang = Բաժին
|latin = Bryophyta
|author = [[sensu stricto]]
|syn =
*Musci L.
* Muscineae Bisch.
|typus =
| section name = Դասեր
| section text =
*[[Takakiopsida]]
*[[Sphagnopsida]]
*[[Andreaeopsida]]
*[[Andreaeobryopsida]]
*[[Oedipodiopsida]]
*[[Polytrichopsida]]
*[[Tetraphidopsida]]
*[[Bryopsida]]
|wikispecies =
|wikispecies = Bryophyta
|commons = Category:Bryophyta
}}
'''Մամուռներ''' ({{lang-la|''Bryophyta''}}) [[մամռանմաններ]], ցամաքային, հազվադեպ քաղցրահամ ջրերի ինքնասուն բույսեր: Բաժանվում
են 3 դասի՝
*Անթոցերոտայիններ (''Anthocerotopsida''),
*Լյարդամամուռներ (''Hepaticopsida'')
* Տերևացողունայիններ կամ իսկական մամուռներ (''Bryopsida''):
Հայտնի է մոտ 27000, ՀՀ-ում՝ 430 տեսակ (մոտ 100-ը [[Կովկաս]]ում հանդիպում են հազվադեպ): Մոտ 110-120 ընտանիք<ref>[http://www.theplantlist.org/browse/B/ The Bryophytes (Mosses and liverworts)] // ''[[The Plant List]]''.{{ref-en}}</ref>, կազմում են մոտ 20 000 տեսակ<ref>[http://www.theplantlist.org/browse/B/ The Bryophytes (Mosses and liverworts)] // ''[[The Plant List]]''.{{ref-en}}</ref>:
== Տարածված տեսակներ ==
Ամենատարածված տեսակներն են՝ տորտուլա գյուղականը (''Tortula ruralis''), գրիմիա օվալաձևը (''Grimmia ovalis''), թելամամուռ արծաթափայլը (''Bryumargenteum''), թելամամուռ ճմաձևը (''Bryum caespiticium''), հոմալոտեցիում Ֆիլիպեն (''Homalothecium philippeanum''), մարշանցիա բազմաձևը (''Marchantiapolymorpha'') և այլն: Հանդիպում են բոլոր լեռն, գոտիներում և բուս, համակեցություններում:
== Արեալ ==
[[Պատկեր:Moss life Cycle.jpg|մինի|ձախից|300px|Կկվավուշի կենսական ցիկլի]]
Աճում են հողի, ժայռերի, քարերի, ծառերի, տարբեր շինությունների վրա, քաղցրահամ գետերում (մինչև 40 մ խորություններում):
== Կենսաբանական նկարագիր ==
[[Պատկեր:Plagiomnium affine laminazellen.jpeg|մինի|Քլորոպլաստը բջիջներում]]
Խոտանման (բարձրությունը կամ երկարություն՝ 1 մն-ից մինչև 60 սմ), հաճախ՝ անցողուն, համեմատաբար պարզ կազմությամբ, բազմաբջիջ, միամյա կամ բազմամյա բույսեր են, որոնց մոտ ասիմիլացիոն, փոխադրող և մեխանիկական հյուսվածքները մասնակի առանձնացված են:
=== Բազմացում ===
Բազմանում են սեռական և անսեռ ճանապարհներով:
Սեռական բազմացման օրգանները իգական արքեգոնիումներն ու արական անթերիդիումներն են, անսեռ բազմացմանը՝ սպորոգոնիումները: Մամուռների զարգացման
ցիկլը ուղեկցվում է հապլոիդ գամետոֆիտի վրա դիպլոիդ սպորոֆիտի առանձնացմամբ, դրա հետևանքով սեռական և անսեռ սերունդները զարգանում են միևնույն բույսի վրա: Գամետոֆիտը, բացի սեռական բազմացումից, կատարում է վեգետատիվ ֆունկցիա ([[ֆոտոսինթեզ]], հանքային սննդառություն և այլն): Սպորոֆիտն ավելի պարզ է, քան մյուս [[բարձրակարգ բույսեր]]ինը, և երբեք ինքնուրույն օրգանիզմ չի առաջացնում:
== Նշանակություն ==
[[Պատկեր:Moss on a dry stone wall.jpg|200px|thumb|right|Մամուռ քարերի վրա]]
Որոշ մամուռների սպորոֆիտը չի հայտնաբերված: Միատուն կամ երկտուն (երբեմն բազմատուն), չորադիմացկուն բույսեր են՝ կազմում են [[տորֆ]]ի հիմնական զանգվածը:
;Բնության մեջ
*Մասնակցում են կենսացենոզի առաջացմանը, հատկապես այնտեղ, որտեղ ամբողջությամբ ծածկաված է հողով (տունդրա):
*Մամուռների գորգերը ընդունակ են կուտակել և պահել ռադիոակտիվ նյութերը:
*Մեծ դեր են խաղում լանդշաֆտներում ջրի հաշվեկշռի կարգավորմանը:
;Մարդու գործունեության համար
*Օգտագործվում են գեղազարդիչ գորգեր ստեղծելու նպատակով:
*Որոշ տեսակներ օգտագործում են բնության մեջ:
== Դասեր==
{| width="100%"
|- valign=top
| width="50%"|
* {{bt-latarm|Andreaeobryopsida|}}
* {{bt-latarm|Andreaeopsida|}}
* {{bt-latarm|Bryopsida|}}
* {{bt-latarm|Oedipodiopsida|}}
* {{bt-latarm|Polytrichopsida|}}
* {{bt-latarm|Sphagnopsida|}}
* {{bt-latarm|Takakiopsida|}}
* {{bt-latarm|Tetraphidopsida|}}
| width="50%"|
Մամուռների դասի ֆիլոգեն դասակարգումը կատարվում է ԴՆԹ-ի ուսումնասիրությունների հիման վրա<ref>{{ռուսերեն գիրք|автор=Goffinet B., Buck W. R., Shaw A. J.|часть=Morphology and Classification of the Bryophyta|заглавие=Bryophyte Biology|язык=en|ответственный=Goffinet B., Shaw A. J. (eds.)|издание=2nd ed|место=Cambridge|издательство=Cambridge University Press|год=2008|pages=55—138|allpages=565|isbn=9780521872256}}</ref><ref>{{ռուսերեն հոդված|автор=Goffinet B., Buck W. R.|заглавие=Systematics of the Bryophyta (Mosses): From molecules to a revised classification|язык=en|издание=Monographs in Systematic Botany from the Missouri Botanical Garden|год=2004|том=98|страницы=205—239|issn=0161-1542|isbn=1-930723-38-5}}</ref>
{{clade| style=font-size:100%;line-height:100%
|1={{clade
|1={{{1|[[Takakiopsida]]}}}
|2={{{2|[[Sphagnopsida]]}}}
|3={{clade
|1={{clade
|1={{{3|[[Andreaeopsida]]}}}
|2={{{4|[[Andreaeobryopsida]]}}}
|3={{clade
|1={{{5|[[Oedipodiopsida]]}}}
|2={{clade
|1={{{6|[[Tetraphidopsida]]}}}
|2={{{7|[[Polytrichopsida]]}}}
|3={{{8|[[Bryopsida]]}}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
|}
== Գյուղական տորտուլա ==
[[Պատկեր:Moos.jpg|200px|thumb|right|Մամուռ ծառի վրա]]
Օվալաձև գրիմիա
Մամուռները կամ մամռանմանները ցամաքային, հազվադեպ՝ քաղցրահամ ջրերի ինքնասուն բույսեր են։ Բաժանվում են 3 դասի՝ անթոցերոտայիններ, լյարդամամուռներ և տերևացողունայիններ կամ իսկական մամուռներ։ Հայտնի է մամուռների 27.000, ՀՀ-ում՝ 430 տեսակ։ Մոտ 100 տեսակը [[Կովկաս]]ում հազվադեպ են։ Ամենատարածված տեսակներն են գյուղական տորտուլան, օվալաձև գրիմիան, արծաթափայլ թելամամուռը, ճմաձև թելամամուռը, բազմաձև մարշանցիան և այլն։
Տող 9 ⟶ 112՝
Մամուռները չորադիմացկուն բույսեր են։ Մամռածածկույթը պաշտպանում է հողի մակերևույթը չորացումից և լվացումից, արագ ներծծում և համեմատաբար երկար է պահպանում խոնավությունը, նաև շատ անողնաշարավորների բնակավայր է։ Որոշ թռչուններ ([[կաքավ]]ներ, [[մայրեհավ]]եր, [[դռլոն]]ներ) մամուռներն օգտագործում են որպես կեր, ուրիշները՝ որպես հիմնական շինանյութ՝ բույն սարքելիս։ Սֆագնային մամուռներն օժտված են հակամանրէային հատկություններով։ Քարաքոսների նման մամուռները նույնպես միջավայրի աղտոտման ցուցիչ են։ Կազմում են [[տորֆ]]ի հիմնական զանգվածը։ Օգտագործվում են գեղազարդիչ գորգեր ստեղծելու նպատակով։
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Գրականություն ==
* {{ռուսերեն գիրք|автор=|часть=|заглавие=Жизнь растений. В 6-ти т.|оригинал=|ссылка=|ответственный=Гл. ред. [[Фёдоров, Александр Александрович (ботаник)|Ал. А. Фёдоров]]|издание=|место=М.|издательство=[[Просвещение (издательство)|Просвещение]]|год=1978|том=4. Мхи. Плауны. Хвощи. Папоротники. Голосеменные растения. Под ред. И. В. Грушвицкого и С. Г. Жилина|страницы=|страниц=447|серия=|isbn=|тираж=300 000}}
* {{ռուսերեն գիրք
|автор = [[Бардунов, Леонид Владимирович|Бардунов Л. В.]]
|часть =
|ссылка часть =
|заглавие = Древнейшие на суше
|оригинал =
|ссылка = http://tapemark.narod.ru/mxi/index.html
|викитека =
|ответственный = Отв. ред. чл.-кор. [[АН СССР]] [[Реймерс, Фёдор Эдуардович|Ф. Э. Реймерс]]
|издание =
|место = [[Новосибирск]]
|издательство = [[Наука (издательство)|Наука]], Сибирское отд-ние
|год = 1984
|том =
|страницы =
|страниц = 160, [16]
|серия = [[Человек и окружающая среда]]
|isbn =
|тираж = 23 000
}} (обл.)
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.mobot.org/MOBOT/tropicos/most/checklist.shtml Полный перечень видов мхов на сайте MOBOT]
* [http://bryophytes.plant.siu.edu/bryophyta.html Современная классификация отдела Bryophyta (роды и таксоны более высокого ранга). Cambridge University Press, 2000]
* На сайте www.ecosystema.ru:
** [http://www.ecosystema.ru/07referats/popov_mhi/popov_mhi.htm Что такое мхи?]
** [http://www.ecosystema.ru/07referats/popov_consp/popov_consp.htm Мхи: иллюстрированный конспект для учителя]
** [http://www.ecosystema.ru/08nature/moss/index.htm Мохообразные России]
* [http://sdo.bsu.edu.ru/e107_files/downloads/close/Botanika/02part/02section/02chapter/01themes/01paragraph/INDEX.HTM Значение мхов]
{{ՀԲ}}
[[Կատեգորիա:Բույսերի տիպեր]]
| |||