'''Բարձրագույն նյարդային գործունեություն (ԲՆԳ),''' [[կենսագործունեություն|կենսագործունեության]] բարդ ձև, որն ապահովում է մարդու և [[բարձրակարգ կենդանիներ]]ի առավել կատարյալ հարմարումը շրջակա միջավայրի փոփոխվող պայմաններին:պայմաններին։ «Բարձրագույն նյարդային գործունեություն» հասկացությունն առաջարկել է ռուս ֆիզիոլոգ [[Իվան Պավլով]]ը՝ կապված [[պայմանական ռեֆլեքս]]ի՝ որպես [[նյարդային գործունեություն|նյարդային գործունեության]] նոր ձևի հայտնագործման հետ:հետ։ Պավլովը բարձրագույն նյարդային գործունեություն հակադրեց [[ցածրակարգ նյարդային գործունեություն|ցածրակարգ նյարդային գործունեության]]ը, որն ուղղված է հիմնականում օրգանիզմի [[հոմեոստազ]]ի (ներքին միջավայրի կենսաբանական ցուցանիշների հարաբեր, հաստատունություն) պահպանմանը՝ նրա գործունեության ընթացքում: ընթացքում։▼
Օրգանիզմի ներսում փոխազդեցությունն իրականացնող նյարդային տարրերը միացած են նյարդային կապերով՝ արդեն ծնվելու պահին:պահին։ Եվ ընդհակառակը, բարձրագույն նյարդային գործունեություն ապահովող նյարդային կապերն իրականացվում են սոսկ օրգանիզմի կենսագործունեության ընթացքում՝ կենսափորձի ձևով:ձևով։ Ուստի ցածրակարգ նյարդային գործունեությունը կարելի է ընդունել որպես բնածին ձև, իսկ բարձրագույն նյարդային գործունեություն՝ որպես ձեռքբերովի՝ մարդու կամ կենդանու անհատական կյանքի ընթացքում:ընթացքում։ 19-րդ դարի ռուս ֆիզիոլոգ Իլյա Սեչենովը բացահայտեց գլխուղեղի գործունեության ռեֆլեքսային բնույթը:բնույթը։ Նրա գաղափարները զարգացրեց Իվան Պավլովը, որն իր մշակած պայմանական ռեֆլեքսի մեթոդի հիման վրա ապացուցեց հոգեկան գործունեության բարդ գործընթացներում կարևոր նշանակություն ունեցող գլխուղեղի [[մեծ կիսագնդեր]]ի կեղևի ֆունկցիաների փորձառ. ուսումնասիրման ուղիներն ու հնարավորությունները:հնարավորությունները։▼▲'''Բարձրագույն նյարդային գործունեություն (ԲՆԳ),''' [[կենսագործունեություն|կենսագործունեության]] բարդ ձև, որն ապահովում է մարդու և [[բարձրակարգ կենդանիներ]]ի առավել կատարյալ հարմարումը շրջակա միջավայրի փոփոխվող պայմաններին: «Բարձրագույն նյարդային գործունեություն» հասկացությունն առաջարկել է ռուս ֆիզիոլոգ [[Իվան Պավլով]]ը՝ կապված [[պայմանական ռեֆլեքս]]ի՝ որպես [[նյարդային գործունեություն|նյարդային գործունեության]] նոր ձևի հայտնագործման հետ: Պավլովը բարձրագույն նյարդային գործունեություն հակադրեց [[ցածրակարգ նյարդային գործունեություն|ցածրակարգ նյարդային գործունեության]]ը, որն ուղղված է հիմնականում օրգանիզմի [[հոմեոստազ]]ի (ներքին միջավայրի կենսաբանական ցուցանիշների հարաբեր, հաստատունություն) պահպանմանը՝ նրա գործունեության ընթացքում:
Ցածրակարգ նյարդային գործունեությունն անվանվում է անպայման ռեֆլեքսային, իսկ նրա առանձին հակազդեցությունները՝ անպայման ռեֆլեքսներ:ռեֆլեքսներ։ Վերջինները, ձևավորվելով էվոլյուցիայի միլիոնավոր տարիների ընթացքում, նույնն են կենդանիների տվյալ տեսակի համար և քիչ են կախված կոնկրետ օրգանիզմի գոյության պայմաններից:պայմաններից։ Անպայման ռեֆլեքսները հնարավորություն են տալիս կարևորագույն կենսաբանական խնդիրները լուծել հուսալի, դարերով ստուգված եղանակներով, և դա հաջողվում է, եթե շրջակա միջավայրի գործոններն ընդհանուր առմամբ մնան այնպես, ինչպես միլիոն տարի առաջ:առաջ։ Բայց պայմանները կտրուկ փոխվելիս անպայման ռեֆլեքսները կորցնում են իրենց նշանակությունը:նշանակությունը։ Օրտնակ՝ ոզնիներին-բնորոշ է պաշտպանական անպայման ռեֆլեքսը՝ վտանգի դեպքում կծկվել և փշերը ցցել:ցցել։ Շատ հազարամյակներ դա նրանց օգնել է, բայց 20-րդ դարի 2-րդ կեսին նկատել են, որ այդ ռեֆլեքսը ոզնիներին հասցրել է ոչնչացման եզրին, քանի որ գիշերները, տաքանալու համար դուրս գալով ավտոճանապարհների վրա, մեքենաները մոտենալիս, նրանք չեն փախչում, այլ փորձում են պաշտպանվել, ինչպես միշտ, իրենց փշերով և ընկնում են անիվների տակ:տակ։ Նշանակում է՝ խիստ փոփոխվող պայմաններին հարմարվելու փորձը (անպայման ռեֆլեքսների օգնությամբ) կարող Է օրգանիզմը հանգեցնել ոչնչացման:ոչնչացման։ Ավելին, քանի որ տվյալ կենսաբանական տեսակի բոլոր անհատների համար անպայման ռեֆլեքսները նույնն են, ապա կլիմայի կամ այլ գործոնների կտրուկ փոփոխության դեպքում կարող են ոչնչանալ շատ անհատներ:անհատներ։ Միաբջիջ օրգանիզմների, որդերի, փափկամորթների ու հոդվածոտանիների մեծ թվով ոչնչացումը լրացվում է դրանց շատ արագ բազմացմամբ:բազմացմամբ։ Միանգամայն այլ կերպ են փոփոխվող պայմաններին հարմարվում բարձրակարգ կենդանիներն ու մարդը:մարդը։ Ցածրակարգ պայմանական գործունեության հիմքի վրա մարդկանց օրգանիզմում ձևավորվել են հարմարվողականության նոր մեխանիզմներ՝ բարձրագույն նյարդային գործունեություն:գործունեություն։ Դրա օգնությամբ կենդանի օրգանիզմները կարող են արձագանքել ոչ միայն կենսաբանորեն կարևոր գործոնների (սննդային, սեռական, պաշտպան.) անմիջական ազդեցությանը, այլև դրանց հեռավոր հատկանիշներին:հատկանիշներին։▼▲Օրգանիզմի ներսում փոխազդեցությունն իրականացնող նյարդային տարրերը միացած են նյարդային կապերով՝ արդեն ծնվելու պահին: Եվ ընդհակառակը, բարձրագույն նյարդային գործունեություն ապահովող նյարդային կապերն իրականացվում են սոսկ օրգանիզմի կենսագործունեության ընթացքում՝ կենսափորձի ձևով: Ուստի ցածրակարգ նյարդային գործունեությունը կարելի է ընդունել որպես բնածին ձև, իսկ բարձրագույն նյարդային գործունեություն՝ որպես ձեռքբերովի՝ մարդու կամ կենդանու անհատական կյանքի ընթացքում: 19-րդ դարի ռուս ֆիզիոլոգ Իլյա Սեչենովը բացահայտեց գլխուղեղի գործունեության ռեֆլեքսային բնույթը: Նրա գաղափարները զարգացրեց Իվան Պավլովը, որն իր մշակած պայմանական ռեֆլեքսի մեթոդի հիման վրա ապացուցեց հոգեկան գործունեության բարդ գործընթացներում կարևոր նշանակություն ունեցող գլխուղեղի [[մեծ կիսագնդեր]]ի կեղևի ֆունկցիաների փորձառ. ուսումնասիրման ուղիներն ու հնարավորությունները:
Պայմանական ռեֆլեքսը չափազանց բարդ երևույթ է. այն մշակվում է անպայման ռեֆլեքսի հիմքի վրա:վրա։ Դրա առաջացման համար անհրաժեշտ է, որ շրջակա միջավայրում (կամ օրգանիզմի ներքին վիճակում) տեղի ունեցող որևէ փոփոխություն, որն ընկալել է կենդանին, ըստ ժամանակի զուգակցվի որևէ անպայման ռեֆլեքսի իրականացման հետ:հետ։ Միայն այս պայմանով նշված փոփոխությունը կարող է դառնալ պայմանական ռեֆլեքս առաջացնող գրգռիչ, որն անվանում են պայմանական, կամ ազդանշան:ազդանշան։ Օրինակ՝ շան կերակրամանի շրխկոցը թքարտադրություն կառաջացնի միայն այն դեպքում, եթե դա համընկնի կերի հետ, այսինքն՝ նախապես չեզոք գրգռիչները (ձայները) ամրապնդվել են՝ կերակրելով՝ անպայման գրգռիչով:գրգռիչով։ Սա է պայմանական ռեֆլեքսի առաջացման դասական սխեման:սխեման։ Սակայն անհրաժեշտ են նաև մի շարք այլ պայմաններ:պայմաններ։ Օրինակ՝ կերակրված շունը չի արձագանքի պայմանական գրգռիչին:գրգռիչին։ Դա նշանակում է, որ պայմանական ռեֆլեքսը կարող է առաջանալ միայն համապատասխան կենսաբանական պահանջի դեպքում:դեպքում։ Մասնավորապես, սննդային պայմանական ռեֆլեքսի իրականացման համար անհրաժեշտ է քաղցի զգացում:զգացում։ Նման իրավիճակները սուբյեկտիվորեն արտահայտում են օբյեկտիվ պահանջ, և հենց դրանք են պայմանավորում հետագա վարքագիծը՝ ուղղված պահանջի (տվյալ դեպքում սննդային) բավարարմանը:բավարարմանը։ Դրանք կոչվում են դրդապատճառներ:դրդապատճառներ։ Այսպիսով՝ ոչ թե օբյեկտիվ պայմանական գրգռիչը, այլ առաջին հերթին գերիշխող դրդապատճառներն են ապահովում պայմանական ռեֆլեքսի իրականացման հնարավորությունը:հնարավորությունը։▼▲Ցածրակարգ նյարդային գործունեությունն անվանվում է անպայման ռեֆլեքսային, իսկ նրա առանձին հակազդեցությունները՝ անպայման ռեֆլեքսներ: Վերջինները, ձևավորվելով էվոլյուցիայի միլիոնավոր տարիների ընթացքում, նույնն են կենդանիների տվյալ տեսակի համար և քիչ են կախված կոնկրետ օրգանիզմի գոյության պայմաններից: Անպայման ռեֆլեքսները հնարավորություն են տալիս կարևորագույն կենսաբանական խնդիրները լուծել հուսալի, դարերով ստուգված եղանակներով, և դա հաջողվում է, եթե շրջակա միջավայրի գործոններն ընդհանուր առմամբ մնան այնպես, ինչպես միլիոն տարի առաջ: Բայց պայմանները կտրուկ փոխվելիս անպայման ռեֆլեքսները կորցնում են իրենց նշանակությունը: Օրտնակ՝ ոզնիներին-բնորոշ է պաշտպանական անպայման ռեֆլեքսը՝ վտանգի դեպքում կծկվել և փշերը ցցել: Շատ հազարամյակներ դա նրանց օգնել է, բայց 20-րդ դարի 2-րդ կեսին նկատել են, որ այդ ռեֆլեքսը ոզնիներին հասցրել է ոչնչացման եզրին, քանի որ գիշերները, տաքանալու համար դուրս գալով ավտոճանապարհների վրա, մեքենաները մոտենալիս, նրանք չեն փախչում, այլ փորձում են պաշտպանվել, ինչպես միշտ, իրենց փշերով և ընկնում են անիվների տակ: Նշանակում է՝ խիստ փոփոխվող պայմաններին հարմարվելու փորձը (անպայման ռեֆլեքսների օգնությամբ) կարող Է օրգանիզմը հանգեցնել ոչնչացման: Ավելին, քանի որ տվյալ կենսաբանական տեսակի բոլոր անհատների համար անպայման ռեֆլեքսները նույնն են, ապա կլիմայի կամ այլ գործոնների կտրուկ փոփոխության դեպքում կարող են ոչնչանալ շատ անհատներ: Միաբջիջ օրգանիզմների, որդերի, փափկամորթների ու հոդվածոտանիների մեծ թվով ոչնչացումը լրացվում է դրանց շատ արագ բազմացմամբ: Միանգամայն այլ կերպ են փոփոխվող պայմաններին հարմարվում բարձրակարգ կենդանիներն ու մարդը: Ցածրակարգ պայմանական գործունեության հիմքի վրա մարդկանց օրգանիզմում ձևավորվել են հարմարվողականության նոր մեխանիզմներ՝ բարձրագույն նյարդային գործունեություն: Դրա օգնությամբ կենդանի օրգանիզմները կարող են արձագանքել ոչ միայն կենսաբանորեն կարևոր գործոնների (սննդային, սեռական, պաշտպան.) անմիջական ազդեցությանը, այլև դրանց հեռավոր հատկանիշներին:
Ապացուցվել է, որ նպատակաուղղված վարքագծի ձևավորման գլխավոր պայմանը գործողության կենսաբանորեն կարևոր արդյունքի ստացման հնարավորությունն է:է։ Օգտակար հարմարվողական արդյունքի ստացման համար էլ ձևավորվում է կենտրոնական և ծայրամասային տարատեսակ նյարդային ապարատների համախմբումը միասնական ֆունկցիոնալ համակարգում:համակարգում։ Համաձայն այդ համակարգի տեսության՝ ցանկացած վարքագծային գործողության պարտադիր պայման է որոշակի շարժառիթը, որը միշտ առաջանում է կոնկրետ իրավիճակում:իրավիճակում։ Բարձրակարգ կենդանիները և մարդը զգայարանների օգնությամբ անհրաժեշտ տեղեկություններ են ստանում ռեալ իրադրությունը պայմանավորող արտաքին գործոնների ամբողջության մասին:մասին։ Այնուհետև միանում են այն մեխանիզմները, որոնք հիշողությունից հանում են անցյալում՝ նման պայմաններում տվյալ պատճառաբանման բավարարման դեպքերի մասին տեղեկությունները:տեղեկությունները։ Մասնավորապես, հենց հիշողությունն է հուշում, որ նախկինում պահանջի (օրինակ՝ սննդի) բավարարումը տեղի է ունեցել միշտ որոշակի լրացուցիչ գրգռումից՝ պայմանական գրգռիչից (օրինակ՝ ձայնից) հետո:հետո։ Լինում է նաև այնպես, որ շրջակա իրադրությունից կոնկրետ տեղեկություններն անբավարար են դառնում:դառնում։ Պատճառաբանված դրդման, իրադրության, հիշողության տվյալները և, վերջապես, պայմանական գրգռիչի ազդանշանները հանգամանորեն մշակվում են գլխուղեղի բարձրագույն բաժիններում:բաժիններում։ Վարքագծային գործողության բազմատեսակ դրդումներից այդ փուլում վճռվում է, թե ինչ պետք է անել առկա պայմաններում տվյալ պահանջի բավարարման համար:համար։ Այսպիսով՝վարքային գործողության առաջին փուլը ոչ միայն պայմանական գրգռիչն է, այլ նաև գործողություն կատարելու համար տարբեր դրդումների համադրումը:համադրումը։ Չպետք է մոռանալ, որ գործողությունը կատարվում է որոշակի արդյունքի հասնելու համար:համար։ Նշանակում է՝ շատ կարևոր է իմանալ, տվյալ գործողությունը հանգեցրե՞լ է արդյոք սպասվող արդյունքին:արդյունքին։ Հատուկ նյարդաֆիզիոլոգիական ապարատը հսկում է գործողության իրական արդյունքների համապատասխանությունը մտադրվածին և կոչվում է գործողության արդյունքների ընդունիչ:ընդունիչ։ Գործողության արդյունքների մասին տեղեկություններ ստանալու գործընթացում հնարավոր են 2 ծայրահեղ տարբերակներ, կամ արդյունքներն ամբողջովին համապատասխանում են մտադրվածին (ծրագրվածին) կամ խիստ տարբերվում են:են։ առաջին դեպքում գործողությունը գնահատվում է որպես ճիշտ կատարված և լավ աշխատած, օրգանիզմն ստանում է դրական հույզեր, իսկ իրականացված հակազդեցությունը հիշողության մեջ ամրանում է որպես դրական փորձ («այդպես է պետք») :։ 2-րդ դեպքում գործողությունն անբավարար է կատարվել, առաջանում են բացասական հույզեր, իսկ հակազդեցության ընթացքը դառնում է բացասական փորձի մի մաս («այդպես չի կարելի») :։ Արդեն մշակված պայմանական ռեֆլեքսները հեշտ ենթարկվում են արգելակման:արգելակման։ Օրինակ՝ եթե սննդային պայմանական ռեֆլեքսի ժամանակ հանկարծակի կողմնակի ձայն է լսվում կամ փոխվում է լուսավորությունը, ապա պայմանական ռեֆլեքսը նվազում է կամ, նույնիսկ, լրիվ անհետանում:անհետանում։ Դա տեղի է ունենում, որովհետև նոր գրգռիչն առաջացնում է կողմնորոշման ռեֆլեքս, որն արգելակում է պայմանական հակազդեցությունը:հակազդեցությունը։ Դա արտաքին արգելակումն է:է։ Տարբերում են նաև պայմանական կամ ներքին արգելակում:արգելակում։ Ի տարբերություն արտաքին արգելակման, որն իր բնույթով բնածին է կամ անպայմանական պայմանական արգելակումը, ինչպես և պայմանական ռեֆլեքսը, մշակվում են:են։ Իսկ դրա համար պայմանական գրգռիչը չպետք է ամրապնդվի անպայմանով:անպայմանով։ Ըստ առաջացման պայմանների տարբերում են մարումային, տարբերակիչ և ուշացող արգելակումներ: արգելակումներ։▼▲Պայմանական ռեֆլեքսը չափազանց բարդ երևույթ է. այն մշակվում է անպայման ռեֆլեքսի հիմքի վրա: Դրա առաջացման համար անհրաժեշտ է, որ շրջակա միջավայրում (կամ օրգանիզմի ներքին վիճակում) տեղի ունեցող որևէ փոփոխություն, որն ընկալել է կենդանին, ըստ ժամանակի զուգակցվի որևէ անպայման ռեֆլեքսի իրականացման հետ: Միայն այս պայմանով նշված փոփոխությունը կարող է դառնալ պայմանական ռեֆլեքս առաջացնող գրգռիչ, որն անվանում են պայմանական, կամ ազդանշան: Օրինակ՝ շան կերակրամանի շրխկոցը թքարտադրություն կառաջացնի միայն այն դեպքում, եթե դա համընկնի կերի հետ, այսինքն՝ նախապես չեզոք գրգռիչները (ձայները) ամրապնդվել են՝ կերակրելով՝ անպայման գրգռիչով: Սա է պայմանական ռեֆլեքսի առաջացման դասական սխեման: Սակայն անհրաժեշտ են նաև մի շարք այլ պայմաններ: Օրինակ՝ կերակրված շունը չի արձագանքի պայմանական գրգռիչին: Դա նշանակում է, որ պայմանական ռեֆլեքսը կարող է առաջանալ միայն համապատասխան կենսաբանական պահանջի դեպքում: Մասնավորապես, սննդային պայմանական ռեֆլեքսի իրականացման համար անհրաժեշտ է քաղցի զգացում: Նման իրավիճակները սուբյեկտիվորեն արտահայտում են օբյեկտիվ պահանջ, և հենց դրանք են պայմանավորում հետագա վարքագիծը՝ ուղղված պահանջի (տվյալ դեպքում սննդային) բավարարմանը: Դրանք կոչվում են դրդապատճառներ: Այսպիսով՝ ոչ թե օբյեկտիվ պայմանական գրգռիչը, այլ առաջին հերթին գերիշխող դրդապատճառներն են ապահովում պայմանական ռեֆլեքսի իրականացման հնարավորությունը:
Պայմանական ռեֆլեքսների արգելակման գործընթացները նպաստում են օրգանիզմի հակազդեցությունների առավել լրիվ համապատասխանությանը արտաքին պայմաններին, միջավայրին առավել կատարյալ հարմարվելուն:հարմարվելուն։ Իսկ դա տեղի է ունենում, որովհետև յուրաքանչյուր գրգռիչ սկզբում ընկալվում է ընդհանուր առմամբ, համակողմանի:համակողմանի։ Ընդ որում՝ դրդման գործընթացը ցրվում է, տարածվում գլխուղեղի կեղևի մեծ հատվածով:հատվածով։ Գրգռիչի կրկնակի ազդեցության դեպքում ճառագայթումը (իռադիացիան) փոխարինվում է դրդման կենտրոնացումով կեղևի մի փոքր հատվածում, որը համապատասխանում է տվյալ գրգռիչն ընկալող վերլուծիչի ներկայացուցչությանը:ներկայացուցչությանը։ Սկզբնական դրդման ժամանակ առաջացող ոչ պետքական նյարդային կապերի արգելակումն օգնում է պայմանական ռեֆլեքսի մշակմանը:մշակմանը։ Եթե արգելակումը չլիներ, ապա դրդումը կտարածվեր գլխուղեղի ողջ կեղևով, որի հետևանքով ուղեղն ընդունակ չէր լինի առանձնացնել անհրաժեշտ ինֆորմացիան և մշակել անհրաժեշտ «հրաման» :։ Միաժամանակ, դրդման ճառագայթման (տարածման) գործընթացն օգտակար է, քանի որ գործողության մեջ են ընդգրկվում նաև ուղեղի ուրիշ՝ այլ գրգռիչների ընկալման համար պատասխանատու բաժինները:բաժինները։ Այսպես, երաժշտության հնչյունները (գրգռիչ) ձայնային ապարատի ընկալիչներով առաջացնում են գլխուղեղի կեղևի համապատասխան հատվածների դրդում, որոնք պատասխանատու են հնչյունների ընկալման համար (լսում ենք երաժշտություն) :։ Միաժամանակ, դրդման ալիքը տարածվում է գլխուղեղի կեղևով՝ ընդգրկելով այլ հատվածներ (օրինակ՝ տեսողական) :։ Եվ երաժշտության հնչյունները երևակայության մեջ առաջացնում են տեսողական պատկերներ, այսինքն՝ տեսողական զուգորդություններ:զուգորդություններ։ ▼▲Ապացուցվել է, որ նպատակաուղղված վարքագծի ձևավորման գլխավոր պայմանը գործողության կենսաբանորեն կարևոր արդյունքի ստացման հնարավորությունն է: Օգտակար հարմարվողական արդյունքի ստացման համար էլ ձևավորվում է կենտրոնական և ծայրամասային տարատեսակ նյարդային ապարատների համախմբումը միասնական ֆունկցիոնալ համակարգում: Համաձայն այդ համակարգի տեսության՝ ցանկացած վարքագծային գործողության պարտադիր պայման է որոշակի շարժառիթը, որը միշտ առաջանում է կոնկրետ իրավիճակում: Բարձրակարգ կենդանիները և մարդը զգայարանների օգնությամբ անհրաժեշտ տեղեկություններ են ստանում ռեալ իրադրությունը պայմանավորող արտաքին գործոնների ամբողջության մասին: Այնուհետև միանում են այն մեխանիզմները, որոնք հիշողությունից հանում են անցյալում՝ նման պայմաններում տվյալ պատճառաբանման բավարարման դեպքերի մասին տեղեկությունները: Մասնավորապես, հենց հիշողությունն է հուշում, որ նախկինում պահանջի (օրինակ՝ սննդի) բավարարումը տեղի է ունեցել միշտ որոշակի լրացուցիչ գրգռումից՝ պայմանական գրգռիչից (օրինակ՝ ձայնից) հետո: Լինում է նաև այնպես, որ շրջակա իրադրությունից կոնկրետ տեղեկություններն անբավարար են դառնում: Պատճառաբանված դրդման, իրադրության, հիշողության տվյալները և, վերջապես, պայմանական գրգռիչի ազդանշանները հանգամանորեն մշակվում են գլխուղեղի բարձրագույն բաժիններում: Վարքագծային գործողության բազմատեսակ դրդումներից այդ փուլում վճռվում է, թե ինչ պետք է անել առկա պայմաններում տվյալ պահանջի բավարարման համար: Այսպիսով՝վարքային գործողության առաջին փուլը ոչ միայն պայմանական գրգռիչն է, այլ նաև գործողություն կատարելու համար տարբեր դրդումների համադրումը: Չպետք է մոռանալ, որ գործողությունը կատարվում է որոշակի արդյունքի հասնելու համար: Նշանակում է՝ շատ կարևոր է իմանալ, տվյալ գործողությունը հանգեցրե՞լ է արդյոք սպասվող արդյունքին: Հատուկ նյարդաֆիզիոլոգիական ապարատը հսկում է գործողության իրական արդյունքների համապատասխանությունը մտադրվածին և կոչվում է գործողության արդյունքների ընդունիչ: Գործողության արդյունքների մասին տեղեկություններ ստանալու գործընթացում հնարավոր են 2 ծայրահեղ տարբերակներ, կամ արդյունքներն ամբողջովին համապատասխանում են մտադրվածին (ծրագրվածին) կամ խիստ տարբերվում են: առաջին դեպքում գործողությունը գնահատվում է որպես ճիշտ կատարված և լավ աշխատած, օրգանիզմն ստանում է դրական հույզեր, իսկ իրականացված հակազդեցությունը հիշողության մեջ ամրանում է որպես դրական փորձ («այդպես է պետք»): 2-րդ դեպքում գործողությունն անբավարար է կատարվել, առաջանում են բացասական հույզեր, իսկ հակազդեցության ընթացքը դառնում է բացասական փորձի մի մաս («այդպես չի կարելի»): Արդեն մշակված պայմանական ռեֆլեքսները հեշտ ենթարկվում են արգելակման: Օրինակ՝ եթե սննդային պայմանական ռեֆլեքսի ժամանակ հանկարծակի կողմնակի ձայն է լսվում կամ փոխվում է լուսավորությունը, ապա պայմանական ռեֆլեքսը նվազում է կամ, նույնիսկ, լրիվ անհետանում: Դա տեղի է ունենում, որովհետև նոր գրգռիչն առաջացնում է կողմնորոշման ռեֆլեքս, որն արգելակում է պայմանական հակազդեցությունը: Դա արտաքին արգելակումն է: Տարբերում են նաև պայմանական կամ ներքին արգելակում: Ի տարբերություն արտաքին արգելակման, որն իր բնույթով բնածին է կամ անպայմանական պայմանական արգելակումը, ինչպես և պայմանական ռեֆլեքսը, մշակվում են: Իսկ դրա համար պայմանական գրգռիչը չպետք է ամրապնդվի անպայմանով: Ըստ առաջացման պայմանների տարբերում են մարումային, տարբերակիչ և ուշացող արգելակումներ:
▲Պայմանական ռեֆլեքսների արգելակման գործընթացները նպաստում են օրգանիզմի հակազդեցությունների առավել լրիվ համապատասխանությանը արտաքին պայմաններին, միջավայրին առավել կատարյալ հարմարվելուն: Իսկ դա տեղի է ունենում, որովհետև յուրաքանչյուր գրգռիչ սկզբում ընկալվում է ընդհանուր առմամբ, համակողմանի: Ընդ որում՝ դրդման գործընթացը ցրվում է, տարածվում գլխուղեղի կեղևի մեծ հատվածով: Գրգռիչի կրկնակի ազդեցության դեպքում ճառագայթումը (իռադիացիան) փոխարինվում է դրդման կենտրոնացումով կեղևի մի փոքր հատվածում, որը համապատասխանում է տվյալ գրգռիչն ընկալող վերլուծիչի ներկայացուցչությանը: Սկզբնական դրդման ժամանակ առաջացող ոչ պետքական նյարդային կապերի արգելակումն օգնում է պայմանական ռեֆլեքսի մշակմանը: Եթե արգելակումը չլիներ, ապա դրդումը կտարածվեր գլխուղեղի ողջ կեղևով, որի հետևանքով ուղեղն ընդունակ չէր լինի առանձնացնել անհրաժեշտ ինֆորմացիան և մշակել անհրաժեշտ «հրաման»: Միաժամանակ, դրդման ճառագայթման (տարածման) գործընթացն օգտակար է, քանի որ գործողության մեջ են ընդգրկվում նաև ուղեղի ուրիշ՝ այլ գրգռիչների ընկալման համար պատասխանատու բաժինները: Այսպես, երաժշտության հնչյունները (գրգռիչ) ձայնային ապարատի ընկալիչներով առաջացնում են գլխուղեղի կեղևի համապատասխան հատվածների դրդում, որոնք պատասխանատու են հնչյունների ընկալման համար (լսում ենք երաժշտություն): Միաժամանակ, դրդման ալիքը տարածվում է գլխուղեղի կեղևով՝ ընդգրկելով այլ հատվածներ (օրինակ՝ տեսողական): Եվ երաժշտության հնչյունները երևակայության մեջ առաջացնում են տեսողական պատկերներ, այսինքն՝ տեսողական զուգորդություններ:
Գոյություն ունեն դրդման և արգելակման գործընթացների փոխադարձ կապն ու կարգավորումը, դրանց փոխազդեցության լավագույն մակարդակն ապահովող նաև այլ մեխանիզմներ:մեխանիզմներ։ Այդ կապը խախտվելիս, որը տեղի է ունենում դրդման և արգելակման գործընթացների կարգավորման մեխանիզմների գերլարման հետևանքով, սկսում է գործել, այսպես կոչված, անդրսահմանային արգելակումը կամ պաշտպանական արգելակումը, որը խոչընդոտում է նյարդային բջիջների վրա չափազանց ուժեղ և տևական դրդումների հյուծող ազդեցությանը:ազդեցությանը։ Անդրսահմանային արգելակման առաջացումը կախված է ոչ միայն գրգռիչ գործոնի բացարձակ ուժից, այլև գլխուղեղի մեծ կիսագնդերի կեղևի վիճակից:վիճակից։ Ցանկացած գրգռիչ որոշակի պայմաններում կարող է դառնալ ազդանշան և օգնել օրգանիզմին՝ նախապատրաստվել ընկալելու շրջակա միջավայրում տեղի ունեցող որևէ փոփոխություն:փոփոխություն։
Ազդանշանման սկզբունքն առավել լայնորեն կիրառվում է մարդուն բնորոշ հոգեկան գործընթացների վերլուծության ժամանակ:ժամանակ։ Այդ նպատակով օգտագործվում է «2-րդ ազդանշանային համակարգ» հասկացությունը, որտեղ ազդանշանի ֆունկցիան կատարում է խոսքը:խոսքը։ 2-րդ ազդանշանային համակարգի զարգացումն ու կատարելագործումը տեղի են ունենում անընդհատ՝ ուսուցման ընթացքում:ընթացքում։ Յուրաքանչյուր ուսուցում, ստեղծագործական գործունեության ցանկացած ձև կապված են 2-րդ ազդանշանային համակարգի մշտական կատարելագործման հետ:հետ։ Այդ համակարգը բնորոշ է միայն մարդուն, բայց դրա հիմքում ընկած են պայմանական ռեֆլեքսների մշակման ֆիզիոլոգիական մեխանիզմները, այսինքն՝ երկրորդ ազդանշանային համակարգը:համակարգը։ Այդ տեսակետից ավելի պարզ է դառնում մարդկային բանականության բարձր ստեղծագործական գործունեության և շատերի, նույնիսկ ցածր կազմակերպվածություն ունեցող կենդանիների մոտ մշակվող պայմանական ռեֆլեքսի միջև թվացյալ հակասությունը:հակասությունը։ Ընդ որում ռեֆլեքսային գործողություն առաջացնող գրգռիչը դրա պատճառը չէ, այլ սոսկ գործողության, դեռ չիրագործված, բայց նախագուշակվող հակազդեցության արդյունքների վերլուծության խթան է:է։ Այդ հակազդեցությունը կարող է ձևավորվել առանձին ռեֆլեքսային գործողություններից, բայց կարևորը ապագան գուշակելն է, որը փոխարկվում է կանխատեսման:կանխատեսման։ Մարդը մտովի ընտրում է հնարավոր տարբերակները, գնահատում և ընտրում ամենալավը:ամենալավը։ Եթե Նույնիսկ միայն պահանջներից (դրդապատճառներից) ելնենք, ապա դրանք, մարդու կյանքի սոցիալական առանձնահատկությունների, գիտակցության, խոսքի հետ կապված խիստ տարբերվում են կենդանիների պահանջներից և նպաստում նրա միանգամայն այլ ձևի հոգեկան գործունեությանը:գործունեությանը։
Մարդու բարձրագույն նյարդային գործունեություն, դրա բնույթը պայմանավորված են նյարդային համակարգի անհատական առանձնահատկություններով:առանձնահատկություններով։ Այդ յուրահատուկ գծերի ամբողջությունը պայմանավորված է անհատի ժառանգական առանձնահատկություններով, նրա կյանքի փորձով և կոչվում է բարձրագույն նյարդային գործունեության տիպ:տիպ։ Վերջինիս համար, ըստ Պավլովի, օգտագործում են նյարդային համակարգի հետևյալ հատկությունները, դրդման և արգելակման գործընթացների ուժը, դրանց փոխադարձ հավասարակշռվածությունը (արգելակման ուժի և դրդման ուժի փոխհարաբերությունը) և շարժունությունը (այն արագությունը, որով դրդումը կարող է փոխարինվել արգելակմամբ և ընդհակառակը):։ Տարբերում են 4 հիմնական տիպ.
# Ուժեղ, բայց անհավասարակշռված տիպ, որը բնորոշվում է դրդման գործընթացների գերակայումով՝ արգելակման նկատմամբ («անզուսպ» տիպ):։ Նշված տիպը համապատասխանում է խոլերիկ խառնվածքին (մարդկանց բաժանումը տիպերի ըստ խառնվածքի առաջարկել է դեռևս Հիպոկրատը):։
# Ուժեղ, հավասարակշռված տիպ՝ նյարդային գործընթացների մեծ շարժունությամբ («կենդանի», շարժուն տիպ):։ Համընկնում է սանգվինիկ խառնվածքին:խառնվածքին։
# Ուժեղ, հավասարակշռված, քիչ շարժուն նյարդային գործընթացներով տիպ («հանգիստ», սակավաշարժ, իներտ տիպ):։ Համապատասխանում է ֆլեգմատիկ խառնվածքին:խառնվածքին։
# Թույլ տիպ, որին բնորոշ է ինչպես դրդման, այնպես էլ արգելակման գործընթացների թույլ զարգացումը:զարգացումը։ Այդ տիպին բնորոշ է նյարդային համակարգի արագ հյուծումը, որը հանգեցնում է աշխատունակության կորստի:կորստի։ Համապատասխանում է մելանխոլիկ տիպին:տիպին։
Նյարդային համակարգի տիպը պայմանավորում է օրգանիզմի հարմարվածությունը շրջակա միջավայրի պայմաններին և կայունությունը ախտածին գործոնների ազդեցության նկատմամբ:նկատմամբ։ Այսպես՝ նյարդային համակարգի ուժեղ, հավասարակշռված տիպի կենդանիների օրգանիզմում դժվար է առաջացնել բարձրագույն նյարդային գործունեության ախտաբանական խանգարում նևրոզ կամ խափանում:խափանում։ Առանձնապես հաճախ է տարբեր նյարդային վիճակներում հայտնվում նյարդային համակարգի թույլ տիպը:տիպը։ Կյանքի դժվար ու բարդ իրավիճակներն այդ նյարդային տիպի անհատների մոտ ավելի հեշտ են առաջացնում բարձրագույն նյարդային գործունեության խանգարումներ:խանգարումներ։ Ախտաբանական խանգարումների առաջացման պատճառ կարող են լինել նաև տարբեր թունավոր նյութերով սուր կամ քրոնիկական թունավորումները, վարակները, առանձին օրգանների կամ համակարգերի (շնչառական, մարսողական, ներզատիչ և այլն) ֆունկցիաների խանգարումների, շրջակա միջավայրի անբարենպաստ պայմանները և այլն:այլն։
Բարձրագույն նյարդային գործունեության ախտաբանական վիճակի (օրինակ՝ նյարդային գործընթացների գերլարման հետևանքով առաջացած) վերացման համար անհրաժեշտ են հանգիստ, իրադրության փոփոխություն, այլ հետաքրքրություններ, աշխատանքի և հանգստի ճիշտ ռեժիմի պահպանում և այլն:այլն։ Բարձրագույն նյարդային գործունեության խանգարումները կանխելուն օգնում են նյարդային համակարգի մշտական մարզումները՝ զուգակցված օրգանիզմի ֆիզիկական կոփման ու ընդհանուր ամրապնդող միջոցառումների հետ:հետ։
| 