Վիքիպեդիա

«Յոդ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
Տող 1.
{{Քիմիական տարր
{{վիքիֆիկացում}}[[Պատկեր:I-TableImage.png|մինի|Յոդ]]
| անվանում =Յոդ
| համար = 53
| սիմվոլ = I
| վերևից = [[Բրոմ|Br]]]
| ներքևից = [[Աստատ|At]]]]
| խումբ =
| պարբերություն =
| բլոկ =
| արտաքին տեսք = [[Պատկեր:Iod kristall.jpg|200px]]<br />Փայլուն մուգ մոխրագույն ոչմետաղ
| պատկեր =
| ատոմային զանգված = 126,90447(3)<ref name="iupac atomic weights">{{ռուսերեն հոդված|автор=Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu.|заглавие=Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)|ссылка=http://iupac.org/publications/pac/85/5/1047/|язык=en|издание=[[Pure and Applied Chemistry]]|год=2013|том=85|номер=5|страницы=1047-1078|doi=10.1351/PAC-REP-13-03-02}}</ref>
| կոնֆիգուրացիա = [Kr] 4d<sup>10</sup> 5s<sup>2</sup> 5p<sup>5</sup>
| էլեկտրոնային թաղանթ =
| ատոմի շառավիղ = 136
| կովալենտային շառավիղ =133
| Վան-դեր-Վալսի շառավիղ =
| իոնի շառավիղ = (+7e) 50 (-1e) 220
| էլեկտրաբացասականություն = 2,66
| էլեկտրոդային պոտենցիալ = 0
| օքսիդացման աստիճան = 7, 5, 3, 1, 0, −1
| իոնիզացման էներգիա 1 =
| իոնիզացման էներգիա 2 = 1&nbsp;008,3 (10,45)
| իոնիզացման էներգիա 3 =
| ֆազ =
| խտություն = 4,93
| խտություն2 =
| խտություն3 =
| խտություն հջ =
| հալման ջերմաստիճան =113,5&nbsp;°C
| եռման ջերմաստիճան = 184,35&nbsp;°C
| կրիտիկական կետ Կ =
| հալման ջերմունակություն =
| հալման ջերմունակություն2 =
| գոլորշիացման ջերմունակություն =
| ջերմունակություն = 54,44<ref name="ХЭ">{{ռուսերեն գիրք
|автор = Редкол.:Кнунянц И. Л. (гл. ред.)
|часть =
|заглавие = Химическая энциклопедия: в 5 т
|оригинал =
|ссылка =
|ответственный =
|издание =
|место = Москва
|издательство = Советская энциклопедия
|год = 1990
|том = 2
|страницы = 251
|страниц = 671
|серия =
|isbn =
|тираж = 100 000
}}
</ref>
| ջերմունակություն2 =
| մոլային ծավալ = 25,7
| հագեցած գոլորշի =
| ճնշում հգ 1 =
| ճնշում հգ 10 =
| ճնշում հգ 100 =
| ճնշում հգ 1 k =
| ճնշում հգ 10 k =
| ճնշում հգ 100 k =
| բյուրեղացանցի կառուցվածք = օրթոօրբիտալային
| բյուրեղացանցի տվյալներ =a=7,18 b=4,71 c=9,81<ref>[http://www.webelements.com/iodine/crystal_structure.html WebElements Periodic Table of the Elements | Iodine | crystal structures<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>
| C/a հարաբերություն =
| Դեբայի ջերմաստիճան =
| մագնիսական կառուցվածք =
| տեսակարար դիմադրություն =
| ջերմահաղորդականություն =
| ջերմաստիճանահաղորդականություն =
| ջերմային ընդարձակում =
| ձայնի արագություն =
| Յունգի մոդուլ =
| CAS համար =
| արգելվող գոտի =
| իզոտոպներ =
| իզոտոպներ լրացումներ =
}}
{{Պարբերական համակարգի տարր|align=center|fontsize=100%|number=53}}
 
'''Յոդ''' ({{lang-grc|ἰώδης - «մանուշակագույն»}})<ref>Такое написание термина зафиксировано в [http://www.xumuk.ru/encyklopedia/2/2957.html химической номенклатуре], [http://slovari.yandex.ru/~книги/БСЭ/Иод/ БСЭ] и [[Проект:Словники/БРЭ/053|БРЭ]].</ref> քիմիական տարր է, որի նշանն է '''I''' ({{lang-la|Iodum}}) և ատոմային թիվը՝ 53։ Պարբերական համակարգի 7-րդ խմբի գլխավոր ենթախմբի տարր է: Քիմիական ակտիվ ոչ մետաղ է, պատկանում է հալոգեններին:
{{Նշան|I}}
[[Պատկեր:Iod kristall.jpg|մինի|Յոդ]]
 
'''Յոդ''', քիմիական տարր է, որի նշանն է ''I'' և ատոմային թիվը՝ 53։
== Հայտնագործման պատմություն ==
Յոդը(J<sub>2</sub>) հայտնաբերել է Բ.Կուրտուան [[1811]] թվականին։ Այն սովորական պայմաններում մանուշակագույն բյուրեղական նյութ է, որի խտությունը 4.9 գ/սմ<sup>3</sup> է, t<sub>հալ</sub>=114 C, t<sub>եռ</sub>=183 C։ Ջրում վատ է լուծվում, իսկ որոշ օրգանական լուծիչներում (էթիլ սպիրտ, ծծմբաջրածին, CCl<sub>4</sub>)՝ լավ։
 
===== Քիմիական հատկություններ =====
Յոդը և նրա միացությունները
Յոդը(J<sub>2</sub>) հայտնաբերել է Բ.Կուրտուան 1811թ.։ Այն սովորական պայմաններում մանուշակագույն բյուրեղական նյութ է, որի խտությունը 4.9գ/սմ3 է, tհալԺ=114 C, tեռ=183 C։ Ջրում վատ է լուծվում, իսկ որոշ օրգանական լուծիչներում(էթիլ սպիրտ, ծծմբաջրածին, CCl<sub>4</sub>)՝ լավ։
Տաքացնելիս գոլորշիանում է առանց հեղուկ վիճակի անցնելու(սուբլիմվում է), օսլայի հետ առաջացնում է կապույտ գույնի կոմպլեքս միացություն։
Յոդը մուգ մոխրամանուշակագույն, թույլ մետաղական փայլով բյուրեղական նյութ է։ Բյուրեղները գրաֆիտ են հիշեցնում և ունեն էլեկտրական հոսանք հաղորդելու հատկություն։ Սակայն, ի տարբերություն գրաֆիտի ու մետաղների[[մետաղ]]ների մեծամասնության, պինդ յոդը ցնդող է և հեշտորեն վերածվում է գոլորշու։ Այդ երևույթը կոչվում է սուբլիմացում։ Յոդը ջրում լուծվում է դժվարությամբ, իսկ օրգանական լուծիչներում՝ հեշտությամբ։ Յոդը քիմիապես ակտիվ ոչ մետաղ է. անմիջականորեն փոխազդում է մետաղների մեծ մասի հետ, իսկ ածխածինը, ազոտը, թթվածինը, ծծումբը և սելենը յոդի հետ անմիջականորեն չեն փոխազդում։
Յոդը հազվագյուտ քիմիական տարր է. երկրակեղևում նրա պարունակությունը, ըստ զանգվածի, կազմում է ընդամենը 4x10–54x10-5 % (մոտ 1015 տ)։ Չնայած դրան՝ բնության մեջ յոդը հանդիպում է ամենուրեք. նույնիսկ թափանցիկ քվարցի (լեռնային բյուրեղապակի) գերմաքուր բյուրեղներում առկա են յոդի միկրոխառնուրդներ։ Յոդ կա հողում, ծովերի, լճերի ու գետերի ջրերում, բուսական բջիջներում և կենդանիների օրգանիզմներում։ Յոդ պարունակող միներալներ հանդիպում են խիստ հազվադեպ։ Այդ պատճառով էլ յոդ ստանալու համար խտացնում են այն պարունակող բնական լուծույթները, օրինակ՝ աղի լճերի ջուրը, կամ վերամշակում յոդի բնական կուտակիչները՝ ծովային ջրիմուռները։
== Նշանակություն ==
Յոդը, ինչպես և կենսական կարևորություն ունեցող մյուս տարրերը, բնության մեջ կատարում է շրջապտույտ։ Յոդի միկրոքանակները բացառիկ դեր են կատարում մարդու, կենդանիների և բույսերի կենսագործունեության մեջ։ Օրինակ՝ 1854 թ-ին հաստատվել է, որ մարդու վահանագեղձի գործառույթի խանգարումը խպիպ (զոբ) հիվանդության հիմնական պատճառն է։ Յոդի օրական պահանջը մարդու օրգանիզմում 100–200 մկգ է։ Ուստի, խպիպի կանխարգելման նպատակով խմելու ջրին և կերակրի աղին ավելացվում է յոդ։ Յոդ պարունակող նյութերի բուժիչ հատկությունները ծանոթ էին մարդուն այդ տարրի բացահայտումից դեռևս 3 հզ տարի առաջ։ Յոդը պարունակվում է բոլոր հյուսվածքներում, իսկ մարդու օրգանիզմում հիմնականում արտադրվում է վահանագեղձում։ Խթանում է նյութափոխանակությունը և ակտիվացնում մկանների աշխատանքը։
Յոդը, ինչպես և կենսական կարևորություն ունեցող մյուս տարրերը, բնության մեջ կատարում է շրջապտույտ։ Յոդի միկրոքանակները բացառիկ դեր են կատարում մարդու, կենդանիների և բույսերի կենսագործունեության մեջ։ Օրինակ՝ [[1854]] թվականին հաստատվել է, որ մարդու վահանագեղձի գործառույթի խանգարումը խպիպ (զոբ) հիվանդության հիմնական պատճառն է։ Յոդի օրական պահանջը մարդու օրգանիզմում 100-200 մկգ է։ Ուստի, խպիպի կանխարգելման նպատակով խմելու ջրին և կերակրի աղին ավելացվում է յոդ։ Յոդ պարունակող նյութերի բուժիչ հատկությունները ծանոթ էին մարդուն այդ տարրի բացահայտումից դեռևս 3 հզ տարի առաջ։ Յոդը պարունակվում է բոլոր հյուսվածքներում, իսկ մարդու օրգանիզմում հիմնականում արտադրվում է վահանագեղձում։ Խթանում է նյութափոխանակությունը և ակտիվացնում մկանների աշխատանքը։
===== Բժշկության մեջ =====
Յոդը և նրա միացությունները բժշկության մեջ օգտագործվում են որպես հակասնկիկային, հակաբորբոքային և ցավը մեղմող միջոցներ։
Յոդն օգտագործում են նաև երկրաբաններն ու բուսաբանները, քիմիկոսներն ու մետաղագործները։ Այն առաջացնում է բազմաթիվ յոդօրգանական միացություններ, որոնք մտնում են որոշ ներկանյութերի բաղադրության մեջ։ Յոդի միացությունները կիրառվում են լուսանկարչության և կինոարդյունաբերության մեջ։ Որպես կատալիզորդ՝ յոդն օգտագործվում է արհեստական կաուչուկների արտադրության մեջ. նրա օգնությամբ են ստանում այնպիսի գերմաքուր նյութեր, ինչպիսիք են գերմաքուր սիլիցիումը[[սիլիցիում]]ը, տիտանը[[տիտան]]ը, հաֆնիումը[[հաֆնիում]]ը և ցիրկոնիումը։[[ցիրկոնիում]]ը։
 
== Քիմիական հատկություններ ==
Էլեկտրոնային բանաձևն է՝ 1s<sup>2</sup>2s<sup>2</sup>2p<sup>6</sup>3s<sup>2</sup>3p<sup>6</sup>3d<sup>10</sup>4s<sup>2</sup>4p<sup>6</sup>4d<sup>10</sup>5s<sup>2</sup>5p<sup>5</sup>.
 
Ստանում են յոդիդների օքսիդացումից.
 
* С [[մետաղ]]ների հետ յոդը հեշությամբ փոխազդում է, նույնիսկ ցածր ջերմաստիճանում, առաջացնելով յոդիտներ.
MnO<sub>2</sub>+2KJ+2H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>=J<sub>2</sub>+K<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>+MnO<sub>2</sub>+2H<sub>2</sub>O
:: <math>\mathsf{Hg + I_2 \rightarrow HgI_2}</math>
 
Cl<sub>2</sub>+2KJ=2KCl+J<sub>2</sub>
 
Հանդես է գալիս որպես մեղմ օքսիդիչ և վերականգնիչ.
 
2Al+3J<sub>2</sub>=2AlJ<sub>3</sub>
 
H<sub>2</sub>+J<sub>2</sub>=2HJ
 
H<sub>2</sub>S+J<sub>2</sub>=S+2HJ
 
SO<sub>2</sub>+J<sub>2</sub>+2H<sub>2</sub>O=H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>+2HJ
 
3J<sub>2</sub>+6NaOH=5NaJ+NsJO<sub>3</sub>+3H<sub>2</sub>O
 
Յոդաջրածինը(HJ) սուր հոտով, օդում ծխացող, անգույն, ջրում լավ լուծվող գազ է, tհալ=-51 C, tեռ=-35 C։
 
Ստանում են ջրային լուծույթում յոդի վերականգնումով.
 
J<sub>2</sub>+H<sub>2</sub>S=S+2HJ
 
3J<sub>2</sub>+2P+6H<sub>2</sub>O=2H<sub>3</sub>PO<sub>3</sub>+6HJ
 
Ինչպես նաև յոդիդներից.
 
2KJ+H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>=K<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>+2HJ
 
Ջրային լուծույթում ուժեղ միահիմն թթու և ուժեղ վերականգնիչ է.
 
HJ=H(+)+J(-)
 
HJ+NaOH=NaJ+H<sub>2</sub>O
 
8HJ+H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>=4J<sub>2</sub>+H<sub>2</sub>S+4H<sub>2</sub>O
 
2HJ+Br<sub>2</sub>=2HBr+J<sub>2</sub>
 
 
J(-) իոնի որակական ռեակցիան վառ դեղին գույնի AgJ-ի նստվածքի առաջացումն է.
 
J(-)+Ag(+)=AgJ
 
Միջհալոգենային միացությունները(ինտերհալոգենիդները) հալոգենների իրար հետ առաջացրած միացություններն են։ Ստացվում են անմիջական սինթեզով։ Շատ անկայուն են, քայքայվում են ջրով և հիմքերով.
 
* С ջրածնի հետ յոդը փոխազդում է միայն տաքացման պայմաններում, առաջացնելով յոդաջրածին.
Cl<sub>2</sub>+Br<sub>2</sub>=2BrCl
:: <math>\mathsf{H_2 + I_2 \rightarrow 2HI}</math>
 
* Յոդը հանդիսանում ավելի թույլ օքսիդիչ է քան ֆտորը, քլորը, բրոմը:
BrCl+H<sub>2</sub>O=HCl+HBrO
:: <math>\mathsf{I_2 + H_2S \rightarrow S + 2HI}</math>
 
:: <math>\mathsf{I_2 + 2Na_2S_2O_3 \rightarrow 2NaI + Na_2S_4O_6}</math>
BrCl+2NaOH=NaCl+NaBrO+H<sub>2</sub>O
 
* [[Պարբերական աղյուսակ]]
 
{{Փոքր պարբերական աղյուսակ}}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.krugosvet.ru/articles/41/1004137/1004137a1.htm Иод в энциклопедии «Кругосвет»]
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/I/key.html Иод на Webelements]
* [http://n-t.ru/ri/ps/pb053.htm Иод в Популярной библиотеке химических элементов]
* [http://proeco.visti.net/naturalist/biology/blg_024.htm Из истории йода]
 
[[Կատեգորիա:Տարրեր]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Յոդ» էջից