|
[[Պատկեր:Սկյութական իրեր.png|մինի]]
[[Պատկեր:BlackSea-1.A2003105.1035.250m.jpg|մինի]]
'''Սկյութներ''' (հուն․ Zxvdai), Հյուսիսային Մերձ[[Սևծովյան տարածաշրջան|սևծով]]յան շրջաններում բնակվող ազգակից հնագույն ցեղերի ընդհանուր անվանումը։
'''ՍԿՅՈՒԹՆԵՐ''' (հուն․ Zxvdai), Հյուսիսային Մերձ[[Սևծովյան տարածաշրջան|սևծով]]յան շրջաններում բնակվող ազգակից հնագույն ցեղերի ընդհանուր անվանումը։ Պատկանել են [[հնդեվրոպական|հնդեվրոպական ընտանիք]]ի հյուսիսիրան․ խմբին։ Ցեղակից ենեղել կիմերներին, սակերին, սարմատներին, մազքութներին։ Սկյութականի պատմությանշատ հարցեր դեռևս չեն պարզաբանված կամ վիճաբանական են գիտության մեշ։ Գրավոր աղբյուրներում Սկյութներ հիշատակվում են [[Մ.թ.ա. 8-րդ դար|մ․թ․ա․ 8]]—[[մ.թ.ա. 7-րդ դար|7-րդ դար]]երի սահմանագծին։ Հերոդոտոսը Դնեպրի ու Դոնի միշաափասաանային շրջաններում բնակվող ցեղերին անվանում է թագավորական Սկյութներ,որոնք գերիշխել են մյուսներին, ստորինԴնեպրի աջափնյակում և տափաստանային [[Ղրիմ]]ում բնակվող ցեղերին՝ վաչկատուն (հովվական) '''Սկյութներ''', Ինգուլի և Դնեպրի միշև բնակվող ցեղերին՝ երկրագործ Սկյութներ․,հուսուսային․ Բուգի ավազանում (հատկապես [[Օլվիա]] քաղաքի մերձակայքում) բնակվող ցեղերին՝ կալլիպիդներ կամ հելլենացած Սկյութներ, նրանցից հս․ բնակվող ցեղերին՝ ալա գոններ, իսկ ավելի հս․ բնակվող [[ցեղ]]երին՝ հերկող Սկյութներ։ Շրշակա ստրկատիր․ քաղաքների ու երկրների հետ քաղ․ և առևտր․կապերը, հաճախակի ձեռնարկվող կողոպտչական արշավանքներն ու հարկա գանձումները խթանել են դասակարգերի առաշացման ընթացքը Սկյութ, հասարակության մեշ։ Սկյութ, ցեղերի միությունն աստիճանաբար ձեռք է բերել ստրկատիր․պետության բնորոշ գծեր՝ թագավորի գլխավորությամբ, որի իշխանությունը եղել է ժառանգական և Աստվածացվել Է։ Տեղի է ունեցել ռազմ, ավագանու, զինվ․ և քրմական դասերի բաժանում։ Կառավարման գործում զգալի դեր են ունեցել ցեղային միության ավագանու խորհուրդը և [[աշխարհաժողով]]ը։ ▼
▲'''ՍԿՅՈՒԹՆԵՐ''' (հուն․ Zxvdai), Հյուսիսային Մերձ[[Սևծովյան տարածաշրջան|սևծով]]յան շրջաններում բնակվող ազգակից հնագույն ցեղերի ընդհանուր անվանումը։ Պատկանել են [[հնդեվրոպական|հնդեվրոպական ընտանիք]]ի հյուսիսիրան․հյուսիսիրանական խմբին։ Ցեղակից ենեղելեն կիմերներինեղել [[կիմերներ]]ին, սակերին[[սակեր]]ին, սարմատներին[[սարմատներ]]ին, մազքութներին։[[մազքութներ]]ին։ Սկյութականի պատմությանշատպատմության շատ հարցեր դեռևս չեն պարզաբանված կամ վիճաբանական են գիտության մեշ։մեջ։ Գրավոր աղբյուրներում Սկյութներսկյութները հիշատակվում են [[Մ.թ.ա. 8-րդ դար|մ․թ․ա․ 8]]—[[մ.թ.ա. 7-րդ դար|7-րդ դար]]երի սահմանագծին։ Հերոդոտոսը[[Հերոդոտոս]]ը Դնեպրի ու Դոնի միշաափասաանայինմիջաափասաանային շրջաններում բնակվող ցեղերին անվանում է թագավորական Սկյութներսկյութներ, որոնք գերիշխել են մյուսներին, ստորինԴնեպրիստորին Դնեպրի աջափնյակում և տափաստանային [[Ղրիմ]]ում բնակվող ցեղերին՝ վաչկատուն (հովվական) ''' Սկյութներսկյութներ''', Ինգուլի և Դնեպրի միշևմիջև բնակվող ցեղերին՝ երկրագործ Սկյութներ․սկյութներ, հուսուսային․ հուսուսային Բուգի ավազանում (հատկապես [[Օլվիա]] քաղաքի մերձակայքում) բնակվող ցեղերին՝ [[կալլիպիդներ ]] կամ հելլենացած Սկյութներսկյութներ, նրանցից հս․հյուսիս բնակվող ցեղերին՝ ալա գոններ, իսկ ավելի հս․հյուսիս բնակվող [[ցեղ]]երին՝ հերկող Սկյութներ։սկյութներ։ Շրշակա ստրկատիր․ քաղաքների ու երկրների հետ քաղ․ և առևտր․կապերը, հաճախակի ձեռնարկվող կողոպտչական արշավանքներն ու հարկա գանձումները խթանել են դասակարգերի առաշացման ընթացքը Սկյութ, հասարակության մեշ։ Սկյութ, ցեղերի միությունն աստիճանաբար ձեռք է բերել ստրկատիր․պետության բնորոշ գծեր՝ թագավորի գլխավորությամբ, որի իշխանությունը եղել է ժառանգական և Աստվածացվել Է։ Տեղի է ունեցել ռազմ, ավագանու, զինվ․ և քրմական դասերի բաժանում։ Կառավարման գործում զգալի դեր են ունեցել ցեղային միության ավագանու խորհուրդը և [[աշխարհաժողով]]ը։
Շրջակա ստրկատիրական քաղաքների ու երկրների հետ քաղաքական և առևտրական կապերը, հաճախակի ձեռնարկվող կողոպտչական արշավանքներն ու հարկա գանձումները խթանել են դասակարգերի առաջացման ընթացքը սկյութական հասարակության մեջ։ Սկյութական ցեղերի միությունն աստիճանաբար ձեռք է բերել ստրկատիրական պետության բնորոշ գծեր՝ թագավորի գլխավորությամբ, որի իշխանությունը եղել է ժառանգական և Աստվածացվել է։ Տեղի է ունեցել ռազմական, ավագանու, զինվորական և քրմական դասերի բաժանում։ Կառավարման գործում զգալի դեր են ունեցել ցեղային միության ավագանու խորհուրդը և [[աշխարհաժողով]]ը։
== Սկյութների ==
քաղ․Քաղաքական միավորմանը նպաստել են մ․թ․ա․ 6 դար․դ․ [[Աքեմենյան պետություն|Աքեմենյան]] [[Իրան]]ի դեմ նրանց մղած պատերազմները։ Մ․թ․ա․ 4 դարի․դ․ 1֊ին1-ին կեսին [[Աթեոս թագավոր]]ն իր գահի շուրջ միավորել է գրեթե ամբողջ Սկյութիան՝ Ազովի ծովից մինչև [[Դանուբ]]։
Մ․թ․ա․ 339-ին [[Մակեդոնիա]]յի [[Փիլիպոս]] 2 թագավորի դեմ պատերազ մումպատերազմում պարտվելուց հետո, սկյութ,սկյութական թագավորությունը սկսել է անկում ապրել։ Մ․թ․ա․ III դ․ վերջին Սկյութների տիրապետությունը զգա լիորենզգալիորեն կրճատվել է սարմատների ճնշման ներքո։ ՍկյութներՍկյութները ամփոփվել են Ղրիմում (Նեապոլիս մայրաքաղաքով), ինչպես նաև Դնեպրի ու Բուգի ստորին ավազաններում։ Ղրիմի սկյութ,սկյութական թագավորությունը հզորա ցելհզորացել է մ․թ․ա․ 2—12-1 դուական․։դդ․։ Այն գոյատևել է մինչև III դ․ 2-րդ կեսը, ապա խորտակվել գոթերի[[գոթեր]]ի հարձակումների ներքո։ Անկախությունն ու էթնիկ,էթնիկական ինքնուրույնությու նը կորցրած Սկյութներ շուտով ձուլվել են ժողո- վուրդներիժողովուրդների մեծ գաղթին մասնակից ցեղե րին։ցեղերին։
Կամենսկի քաղաքատեղիի հնագիտ․հնագիտական հետազոտություններից պարզվել Էէ, որ սկյութ,սկյութական թագավորության ծաղկման ժա մանակաշրջանումժամանակաշրջանում այն եղել է տափաստա նայինտափաստանային Սկյութականի աոևտրատնտ․աոևտրատնտեսական և վարչ․վարչական կենտ րոն։կենտրոն։ Սկյութականի հասարակարգում տեղի ունեցած կտրուկ փոփոխությունները մ․թ․ա․ IV դ․ արտահայտվել են, այսպես կոչված, թա գավորականթագավորական վիթխարի (ավելի քան 20 մ բարձրությամբ) դամբարանաբլուրների երևան գալով, որոնցում թաղվել են թա գավորներթագավորներ, իշխող ավագանու ներկայա ցուցիչներներկայացուցիչներ, զինվ․զինվորական առաջնորդներ։ Նրանց հետ սովորաբար թաղվել են իրենց սպան վածսպանված կանայք կամ հարճերը, ծառաները, ձիերը, գույքը։ Ռազմիկներին թաղել են իրենց զենքերով (ոսկեպատյան դաշույն ներդաշույններ, կապարճներ, նետասլաքներ, նի զակներնիզակներ ևն)։ Հարուստ դամբարաններից պեղվել են պղնձյա, արծաթյա և ոսկյա ամաններ, հուն,հունական նախշազարդ խեցեղեն, գինու գավեր, զանազան զարդեր, սկյութ,սկյութական և հուն,հունական վարպետների նուրբ ոսկերչ․ոսկերչական առարկաներ։
[[Պատկեր:Scythia-Parthia 100 BC.png|մինի|Սկյութների քարտէսըքարտեզը]]
Սկյութականի դամբարաններից հայտնաբերված գեղարվեստ,գեղարվեստական արտադրանքի մեջ առավել հետաքրքիր են, այսպես կոչ վածկոչված, գազանային ոճի վայելչազարդ առարկաները (կապարճներ, դաշույննե րիդաշույնների պատյաններ, սրերի բռնակներ, ձիասանձերի մասեր, վահանակներ, հայելի ներիհայելիների բռնակներ, ճարմանդներ, ապարան ջաններապարանջաններ, մանյակներ ևն), որոնց վրա կեն դանիներիկենդանիների ([[եղջերու]], [[իշայծյամ]], [[այծ]], գիշատիչ թռչուններ, [[երևակայական]] կենդանիներ ևն) պատկերների հետ հանդիպում են գազանամարտի, առավել հաճախ՝ խոտակեր կենդանուն հոշոտող արծվի կամ գիշատչի տեսարաններ։ Պատկերներն արված են ոչ բարձր մակերևույթի , վրա՝ կռման, դրվագման, ձուլման, դրոշմման, փորագրման եղանակներով, հաճախ [[Ոսկի|ոսկուց]], [[արծաթ]]ից, [[երկաթ]]ից, [[բրոնզ]]ից։ Ենթադրվում է, որ այդ պատկերազարդ առարկաները թալիսմաններ են և խորհրդանշել են չար ու բարի ոգիներին։ Հնարավոր է նաև, որ դրանք արտահայտել են ռազմիկի ճարպկությունն ու խիզախությունը։ ԱկյութներիՍկյութների գազանային ոճին բնորոշ է արտակարգ աշխուժությունը, կերպարների հարաշարժությունը և պատկերավորությունը։ Մ․թ․ա․ 5-րդ դարից հույն վարպետները Սկյութականի համար պատրաստել են կիրառական արվեստի առարկաներ՝ հարմարեցնելով նրանց գեղարվեստական ճաշակին։ Սկյութների արվեստի նշանավոր հուշարձաններ են հայտնաբերվել Քելերմեսի, Քուլ-Օբայի, Սոլոխի, Չեր- տոմլըկիՉերտոմլըկի և այլ հնավայրերի դամբարաններից, հազվագյուտ որմնանկարներ են բացվել Սկյութ․Սկյութական Նեապոլսում։
== Պատկերասրահ ==
|Սկյութի քանդակը. [[Բեհիսթունի արձանագրություն]]
|Սկյութներ [[Կերչի թերակղզի|Կերչ]]
|Սկյութների ոսկին
|Սկյութներ ոսկիէ
|Սկյութներ ՁիէաւորՁիավոր
|}
</center>
|
