«Հայկական (Մակեդոնական) հարստություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Մակեդոնական (Հայկական) հարստություն''', բյուզանդական կայսերական հարստություն, նստել է Բյուզանդական գահին 867-1056 թթ.

Իր անունը Մակեդոնական (Հայկական) հարստությունը ստացել է հարստության հիմնադիր՝ [[Բարսեղ Ա Մակեդոնացի|Բարսեղ Ա]]-ի (Վասիլ I) ծննդավայր [[Մակեդոնիա]] բյուզանդական վարչական թեմի անունից։

Ռուսական (խորհրդային) պատմական դպրոցի ներկայացուցիչների երկերում 867-1056 թթ բյուզանդական կայսրերի նկատմամբ օգտագործվում է Մակեդոնական հարստություն եզրույթը։ Օտարազգի պատմաբանների մեծամասնությունը ևս օգտագործում են «Մակեդոնական հարստություն» անվանումը (անգլերեն՝ Macedonian dynasty)։ Սակայն ոչ ռուսալեզու և այդ թվում՝ հայ պատմագրության մեջ կիրառվում է այլընտրանքային՝ «Հայկական հարստություն» անվանումը։ «Հայկական հարստություն» (անգլերեն՝ Armenian dynasty) եզրույթի կիրառման կողմնակիցները գտնում են, որ այն ավելի ճշգրիտ է, քան «Մակեդոնական հարստություն» եզրույթը, քանի որ տվյալ հարստության օրոք մի շարք բյուզանդական կայսրեր, ռազմական ընտրանիի և չինովնիկության բազմաթիվ ներկայացուցիչներ հայկական ծագում ունեին։

Մեկնելով Պոլիս և դառնալով Միքայել Գ կայսրի ֆավորիտը, որը նրան ամուսնացնում է իր սիրուհի՝ Եվդոկիա Ինգերինայի հետ, Բարսեղը վերացնում է կայսրի ազդեցիկ հորեղբորը՝ Վարդին, դառնալով կեսար, իսկ շուտով նաև՝ գահակից։ 867 թ կազմակերպում է կայսրի սպանությունը և միանձնա զբաղեցնելով գահը, հիմնադրում է Մակեդոնական (Հայկական) հարստությունը։

Մակեդոնական (Հայկական) հարստության օրոք Բյուզանդական կայսրությունը քաղաքական և մշակութային վերելք է ապրում։ Բարսեղ Ա հետնորդների մեջ հանդես են գալիս բավականին կիրթ գործիչներ, որոնք բարեհամբույր էին տրամադրված անտիկ մշակույթի հանդեպ։ Այսպես, Կոստանդիանոս Է Ծիրանածինը (գահակալության տարիները՝ 913-959) գրքերի մոլի սիրահար էր, գրական տաղանդով օժտված անձնավորություն, ստեղծել է մի շարք բժշկական, պատմական և գյուղատնտեսական երկասիրություններ, իսկ Լևոն Զ՝ աստվածաբան ու պոետ էր։

Հայկական հարստության տիրակալների ժամանակաշրջանում իր առավելագույն հզորությանը Բյուզանդիան հասավ Բարսեղ Բ օրոք (958  -  1025)։ Հարստության վերջին ներկայացուցիչը կայսրուհի Թեոդորան էր (հունարեն՝ Θεοδώρα) (984  -  1056, գահակալել է 1055 հունվարի 11-ից առ 1056 թ օգոստոսի 31-ը)։

Դինաստիայի [[կայսր]]երի զգալի մասը խոչնդոտել է խոշոր հողատիրության զարգացումը, վարել մանր գյուղացիական հողատիրությունը պահպանելու [[քաղաքականություն]] (գյուղացիությանը հարկատու և բանակը համալրող հիմնական տարրն էր):։ Բյուզանդական բանակը [[արաբ]]ներից վերագրավել է զգալի տարածքները, կայսրությանն է ենթարկել [[Բուլղարիա]]ն:ն։ Բանակում վճռական դեր է խաղացել հայ [[իշխան]]ների զորքը, աչքի են ընկել հայազգի զորավարներ Մելիասը (Մլեհ Մեծ), Հովհաննես և Թեոփիլոս Կուրկուասները և ուրիշներ:ուրիշներ։ Դինաստիայի կառավարման ժամանակաշրջանում Բյուզանդիան, [[Հուստինիանոս I]]-ից հետո, վերստին հասավ իր հզորության գագաթնակետին:գագաթնակետին։ [[Հայաստան]]ը դիտելով իբրև արաբներին հակազդող ուժ, սկզբնական ժամանակաշրջանում վարել են հայերի հետ դաշնակցելու քաղաքականություն ([[893]]-թվականին կնքվել է առևտրական [[պայմանագիր]], [[973]] կամ [[974]]-թվականին՝ հաշտություն և այլն):։ Հետագայում՝ մասնավորապես [[Վասիլ II]]-ի և [[Կոստանդին IX Մոնոմախոս]]ի ժամանակ, երբ [[խալիֆայություն]]ը թուլացել էր, և [[Հայաստան]]ի նշանակությունը ընկել, աստիճանաբար զավթել են [[Բագրատունյաց Հայաստան]]ի հողերը, իսկ [[1045]]-թվականին վերացրել [[թագավորություն]]ը:ը։

* '''[[Վասիլ Ա Մակեդոնացի]]''' (հունարեն՝ Βασίλειος Α΄ο Μακεδών, շուրջ 811  -  886, օգոստոսի 29)

* '''[[Լևոն VI Իմաստասեր|Լևոն Զ Իմաստասեր]]''' կամ '''Փիլիսոփա''' (հունարեն՝ Λέων ΣΤ' ο Σοφός, Leōn VI, 866, սեպտեմբերի 19  -  912, մայիսի 11)

* '''[[Ալեքսանդր]]''' (греч. Αλέξανδρος) (շուրջ 870  -  6 հունիս 913)  -  կայսր՝ 912 մայիսի 11-ից

* '''[[Կոստանդին Ծիրանածին|Կոստանդիանոս Է Ծիրանածին]]''' (հունարեն՝ Κωνσταντίνος Ζ' ο Πορφυρογέννητος, 17/18 մայիս 905  -  9 նոյեմբերի 959)  -  անվանապես գահակալել է 913 թվականից, իրապես՝ 945 թվականից

* '''[[Ռոմանոս Ա Լեկապենոս]]''' (հունարեն՝ Ρωμανός Α΄ Λακαπήνος, շուրջ 870  -  15 հունիսի 948)  -  կայսր 920 առ 944

* '''[[Ռոմանոս Բ Կրտսեր]]''' (հունարեն՝ Ρωμανός Β΄, 938  -  963)  -  կայսր 9 նոյեմբեր 959 առ 963

* '''[[Նիկեփորոս Բ Փոկաս]]''' (հունարեն՝ Νικηφόρος Β΄ Φωκάς, շուրջ 912  -  969)  -  զորավար, այնուհետև կայսր 963 առ 969

* '''[[Հովհաննես Ա Չմշկիկ]]''' (տոհմային անունը՝ Կուրկուաս, հունարեն՝ Ιωάννης «Τσιμισκής» Κουρκούας, շուրջ 925  -  10 հունվարի 976)  -  կայսր 969 առ 976

* '''[[Բարսեղ Բ Բուլղարասպան]]''' (հունարեն՝ Βασίλειος B' Βουλγαροκτόνος, 958 կամ 956  -  1025)  -  կայսր 976 թ հունվարից

* '''[[Կոստանդիանոս Ը]]''' (հունարեն՝ Κωνσταντίνος Η΄, 960  -  15 նոյեմբերի 1028)  -  կայսր (որպես գահակից՝ մանկության տարիներից), իրապես՝ 1025  -  1028

* '''[[Զոյե]]''' (հունարեն՝ Ζωή) (շուրջ 978  -  1050)  -  գահակից 1028 նոյեմբերի 15-ից առ 1050, կայսրուհի 1042 թ ապրիլի 19-ից առ հուլիսի 11-ը

* '''[[Ռոմանոս Գ Արգիր]]''' (հունարեն՝ Ρωμανός Γ΄ Αργυρός, 968  -  11 ապրիլի 1034)  -  կայսր 1028-1034

* '''[[Միքայել Դ Պաֆլագոնացի]]''' (հունարեն՝ Μιχαήλ Δ΄ Παφλαγών, 1010  -  10 դեկտեմբեր 1041)

* '''[[Միքայել Ե Կալափատ]]''' (հունարեն՝ Μιχαήλ Ε΄ Καλαφάτης, 1015  -  24 օգոստոսի 1042)  -  գահակալել է չորս ամիս 1042 թ

* '''[[Թեոդորա]]''' (հունարեն՝ Θεοδώρα, 984  -  31 օգոստոսի, 1056)  -  գահակից (1028  -  1030), կայսրուհի 11 հունվարի 1055 առ 31 օգոստոսի 1056

* '''[[Կոստանդիանոս Թ Մոնոմախ]]''' (հունարեն՝ Κωνσταντίνος Θ΄ Μονομάχος, շուրջ 1000  -  11 հունվարի 1055)  -  կայսր 11 հունիս 1042 առ 11 հունվար 1055