«Արեգակնային ժամացույց»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Արեգակնային ժամացույց''', սարք, որի օգնությամբ որոշվում էր տեղային [[արեգակնային ժամանակ]]ը։ Սովորաբար կազմված է դեպի հարավ ուղղված թվատախտակից և ձողից։ Ժամանակը որոշվում է թվատախտակի վրա ձողի ստվերով և հորիզոնական գծով կազմած անկյունով։ Ձողն անշարժ է և ուղղված երկրագնդի առանցքին զուգահեռ։

Ըստ թվատախտակի դիրքի, արեգակնային ժամացույցները լինում են՝ հասարակածային, հորիզոնական և ուղղաձիգ ([[ստվերաչափ]])։

Հասարակածային ժամացույցներում թվատախտակի հարթությունը զուգահեռ է երկնային հասարակածի հարթությանը (այն հորիզոնական հարթության հետ կազմում է 90°-<math> \varphi </math> անկյուն, որտեղ <math> \varphi </math>-ն տեղի աշխարհագրական լայնությունն է)։ Ժամագծերը նշվում են թվատախտակի թե' վերին և թե' ստորին երեսներին։ [[Գարուն|Գարնանն]] ու [[ամառ|ամռանը]], երբ [[Արեգակ]]ը գտնվում է հյուսիսային կիսագնդում, օգտվում են վերին, իսկ [[աշուն|աշնանն]] ու [[ձմեռ|ձմռանը]]՝ ստորին երեսից։ Ժամագծերը տարվում են իրարից հավասար հեռավորությունների (15°) վրա, և կեսօրվա ժամագիծը ուղղվում է դեպի հյուսիս։ Հորիզոնական ժամացույցների թվատախտակի հարթությունը հորիզոնական դիրք ունի։ Ժամագծերը կեսօրի (ժամը 12-ի) գծի նկատմամբ սիմետրիկ են և տարված ըստ <math> \mathrm{tg}\ x = \mathrm{tg}\ t * \sin \varphi </math> բանաձևի (<math> x </math>-ը համապատասխան ժամագծի ու կեսօրի գծի միջև գտնվող անկյունն է, <math> t </math>-ն՝ [[Արեգակ]]ի ժամային անկյունը)։

Ուղղաձիգ ժամացույցները սովորաբար պատրաստում են շենքերի հարավային պատի վրա։ Ժամագծերը տարվում են հորիզոնականին համանման և ըստ <math> \mathrm{tg}\ x = \mathrm{tg}\ t * \cos \varphi </math> բանաձևի։ Հին ու միջնադարյան [[Հայաստան]]ում սովորաբար օգտագործվել են ուղղաձիգ ժամացույցներ։

Դրանցից մինչև այժմ էլ պահպանվել են [[Զվարթնոց]]ում, [[Դսեղ]]ում, [[Ծաղկաձոր]]ում, [[Դիլիջան]]ում, [[Նոյեմբերյան]]ում, [[Լեռնային Ղարաբաղ]]ում և այլուր գտնվող [[վանք]]երի ու [[տաճար]]ների պատերին։ Հայ բանահյուսությունում այս առանձնահատկությունն արտահայտվել է ''եկեղեցի''-ն ''ժամ'' կոչելու ավանդությամբ։ <ref>Գյումրեցիներն ավանդաբար ''եկեղեցին'' անվանում են ''ժամ'' հայկական եկեղեցիների հարավային պատին արևի ժամացույց լինելու պատճառով, որը և բնակավայրում եղած միակ ժամացույցն է եղել ու տեղանքի իմաստով նույնացվել է եկեղեցու հետ։ Օրինակ, [[Գյումրի]]ի բարբառով ''ժամի քով'' բառացի նշանակում է ''եկեղեցու հարավային պատի արևային ժամացույցի մոտ'', իսկ ընդհանրապես՝ ''եկեղեցու մոտ''։</ref>

[[Մատենադարան]]ի ձեռագրերում կան Արեգակնային ժամացույցների բազմաթիվ նկարագրություններ ու սխեմաներ։ Հայ հեղինակներից ոմանք առաջարկել են հորիզոնական և ուղղաձիգ արեգակնային ժամացույցների կառուցման զուտ երկրաչափական մեթոդ՝ առանց եռանկյունաչափական բանաձևերից օգտվելու։

Ancient Armenian Sun Moon and Star dial Reconstructed by academician Paris Herouni Yeravan Armenia.jpg|Հին հայկական արեգակնային, լուսնային և աստղային ժամացույց (վերաստեղծել է ակադեմիկոս [[Պարիս Հերունի]]ն)։