«Բեյթ ալ-մալի համակարգը Հայաստանում»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
թեթև վիքիֆիկացում |
||
Տող 1.
{{վիքիֆիկացում}}'''
== «Բեյթ-ուլ-մալ»-ի ինստիտուտը Հայաստանում ==▼
'''Բեյթ-ուլ-մալ'''-Մահմեդական վաղ շրջանի ինստիտուտ, որն առաջացել է հավանաբար Օմար խալիֆի օրոք (637-644թթ.: Սկզբանապես զբաղվել է գրավված ավարի հետ կապված հարցերի կարգավորմամբ: Հետագայում մահմեդական իրավական համակարգի զարգացմանը զուգընթաց նրա լիազորությունների շրջանակը և բնույթը փոփոխության է
▲'''Բեյթ-ուլ-մալ'''-Մահմեդական վաղ շրջանի ինստիտուտ, որն առաջացել է հավանաբար Օմար խալիֆի օրոք (637-644թթ.: Սկզբանապես զբաղվել է գրավված ավարի հետ կապված հարցերի կարգավորմամբ: Հետագայում մահմեդական իրավական համակարգի զարգացմանը զուգընթաց նրա լիազորությունների շրջանակը և բնույթը փոփոխության է ենթարկվել։
«Բեյթ-ուլ-մալ»- ի համակարգը առկա էր դեռևս արաբական տիրապետության շրջանում և սկզբնապես այն ենթադրում էր գրավված ավարի հենց տեղում բաշխումը ներկա զինվորական անձնակազմի միջև, իսկ հիմնական մասը ուղարկվում էր «մուսուլմանական համայնքի գանձարան»՝ «բեյթ-ուլ-մալե մուսլիմին»:
Հետագայում նրա լիազորության շրջանակներից դուրս եկավ պետական հարկերի հավաքման և կարգավորման իրավունքը՝ սահմանափակվելով միայն կրոնական հարկերի տնօրինմամբ: Վկայություններ կան այն մասին, որ յուրաքանչյուր վիլայեթում առկա էին «Բեյթ-ուլ-մալ» -ի «մութասարիֆները», որոնք զբաղվում էին հոգևոր հարկերի հավաքմամբ, ինչպես նաև այն հողերի բռնագրավմամբ, որոնք ժառանգներ չունեին: Այսպես կոչված «բեյթուլմալչիները» զբաղվում էին ժառանգ չունեցող մահացած մարդկանց ունեցվածքի գրանցմամբ և բռնագրավմամբ<ref>ԺԵ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ,մաս 3-րդ, Եր.1967</ref>:
Պետության կողմից վերստուգվում էին այն հողերը,որոնք պատկանում էին «հակառակորդներին»՝քրիստոնյաներին:Շարիաթի համաձայն «Բեյթ-ուլ-մալ»- ի գանձարանում հավաքված միջոցները պատկանում էին այդ ժամանակի իմամին և դրանք պետք է օգտագործվեին բարեգործական նպատակներով, սակայն Արևելյան Հայաստանում այս համակարգը վերածվեց տնտեսական ճնշման, ֆեոդալական դասի վերացմանը ուղղված գործիքի: 15-րդ դարում Արևելյան Հայաստանի գյուղերի մեծ մասը գտնվում էր «Բեյթ-ուլ-մալի» հսկողության ներքո:<ref>Հ.Դ.Փափազյան, Ագրարային հարաբերությունները Արևելյան Հայաստանում 16-17-րդ դարերում, Եր.1972</ref>
Գրավված հողերի նկատմամբ սեփականատիրական իրավունքի առկայությունը բնորոշ էր ոչ միայն շարիաթին, այլև ֆեոդալիզմին: Հայաստանում ևս առկա էր այդ: Հաճախ տեղի էին ունենում նաև միջֆեոդալական բախումներ հողերի համար: Սակայն զենքի միջոցով այս կամ այն կալվածքը գրավելուց հետո անհրաժեշտ էր, որ թագավորը հատուկ հրամանով հաստատեր այդ, քանզի թագավորը պետական իշխանության կրողն էր և այդ պետության սահմաններում գտնվող բոլոր հողերի գլխավոր սեփականատերը:
Սակայն 15-16-րդ դարերում օտար նվաճումների և հալածանքների խստացման պայմաններում ծավալվեց խոշոր հայ ֆեոդալական դասի ունեզրկման և չեզոքացման գործընթա,որի իրագործումը իրականացվում էր «Բեյթ-ուլ-մալ»-ի համակարգի միջոցով, որի կողմից իրականացվող ստուգումների ժամանակ նրանց պատկանող հողերը հայտարարվում էին «Բեյթ-ուլ-մալ» -ի սեփականություն, իսկ հետո դրանք վաճառքի էին հանվում: Դրանք սովորաբար գնվում էին երկրում հաստատված քոչվոր մահմեդական ցեղերի առաջնորդների կողմից և համարվում նրանց մուլքը: Այս պայմաններում հայ ֆեոդալները իրենց հողերը նվիրում էին այս կամ այն եկեղեցուն՝ որպես վակֆ և փորձում ինչ որ ձևով պահպանել այն:▼
▲Սակայն 15-16-րդ դարերում օտար նվաճումների և հալածանքների խստացման պայմաններում ծավալվեց խոշոր հայ ֆեոդալական դասի ունեզրկման և չեզոքացման
===Վակֆ ===▼
Վակֆ տերմինը ունի արաբական ծագում, որը բառացիորեն նշանակում է՝ կանգ առնել, դառնալ անձեռնմխելի: Խոսքը վերաբերվում է այն ունեցվածքին, որը որպես պարգև տրվում էր այս կամ կրոնական հաստատությանը և օտարման ենթակա չէր:Վակֆը հաստատող փաստաթղթերը բաժանվում էին երկու մասի ՝ կաբալե և վակֆնամե: Առաջին մասում նշվում էր մուլքի գնման մասին, իսկ երկրորդում՝ այն նվիրատվության ենթարկելու մասին:▼
▲Վակֆ տերմինը ունի արաբական ծագում, որը բառացիորեն նշանակում է՝ կանգ առնել, դառնալ անձեռնմխելի: Խոսքը վերաբերվում է այն ունեցվածքին, որը որպես պարգև տրվում էր այս կամ կրոնական հաստատությանը և օտարման ենթակա չէր
# Սիմեոն Երևանցի, Ջամբռ, Վաղարշապատ, 1873
</ref>Վակֆը հաստատող փաստաթղթերը բաժանվում էին երկու մասի ՝ կաբալե և վակֆնամե: Առաջին մասում նշվում էր մուլքի գնման մասին, իսկ երկրորդում՝ այն նվիրատվության ենթարկելու մասին:
Այսինքն նվիրատվություն կատարողը նախ հանդես էր գալիս որպես մուլքի գնորդ՝ վճարելով դրամ դրա դիմաց դարձնում էր իր սեփականությունը և միայն իրավաբանորեն իր իրավունքները հաստատելուց հետո այն որպես վակֆ նվիրում որևէ կրոնական հաստատության:
Վակֆը այլև հնարավոր չէր հետ վերցնել կամ օտարել, վաճառել: Միայն ծայրահեղ դեպքերում վարձակալման տալ կարճ ժամանակով: Նմանատիպ արգելքները վակֆի վրա տարածվում էին դեռևս 13-րդ դարից և դրանից առաջ
Վակուֆային հողատիրությունը համարվում էր ամենաամուր իրավական հիմք ունեցողը: Արևելյան Հայաստանի պայմաններում վակֆը միջոց էր հողային սեփականության ամբողջականությունը պահպանելու === Եզրակացություններ ===▼
«Բեյթ-ուլ-մալ» -ի ինստիտուտը սկբնավորվել է արաբական տիրապետության շրջանում, հետագայում զարգացում ապրել մյուս մահմեդական տիրապետությունների պայմաններում:Հայաստանում առկա էր խոշոր ֆեոդալական դաս:Արևելյան Հայաստանում «Բեյթ-ուլ-մալ»- ի համակարգը վերածվեց տնտեսական ճնշման, ֆեոդալական դասի վերացմանը ուղղված գործիքի:15-16-րդ դարերում ծավալվեց հայ խոշոր ֆեոդալական դասի չեզոքացման գործընթացը, որի արդյունքում նրանք որպես ազդեցիկ ուժ դուրս եկան քաղաքական ասպարեզից: Սակայն նրանք իրենց կալվածքները ձևակերպում էին որպես վակֆ՝ հաճախ իրենց վրա վերցնելով տվյալ եկեղեցու առաջնորդի պարտավորությունները և այդպիսով եկեղեցապատկան հողերի անվան տակ որոշակիորեն պահպանում իրենց ունեցվածքը:▼
▲«Բեյթ-ուլ-մալ» -ի ինստիտուտը սկբնավորվել է արաբական տիրապետության շրջանում, հետագայում զարգացում ապրել մյուս մահմեդական տիրապետությունների պայմաններում:Հայաստանում առկա էր խոշոր ֆեոդալական դաս:Արևելյան Հայաստանում «Բեյթ-ուլ-մալ»-
[[Կատեգորիա:Հայոց պատմություն]]
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Գրականություն ==
# ԺԵ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ,մաս 3-րդ, Եր.1967
# Հ.Դ.Փափազյան, Ագրարային հարաբերությունները Արևելյան Հայաստանում 16-17-րդ դարերում
#Սիմեոն Երևանցի, Ջամբռ, Վաղարշապատ, 1873
| |||