«Մետաղ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
Տող 32.
[[File:Aluminium bar surface etched.jpg|thumb|400px|[[Ալյումին]]]]
Բոլոր մետաղները (բացի սնդիկից և պայմանականորեն ֆրանցիումից) [[սովորական պայմաններ]]ում գտնվում են [[Պինդ մարմին|պինդ ագրեգատային վիճակ]]ում, սակայն ունեն տարբեր չափի [[կարծրություն]]: Ստորև ներկայացված են մի շարք մետաղների կարծրությունները՝ ըստ [[Մոոսի շարք]]ի.
Մաքուր մետաղների հալման ջերմաստիճանը տատանվում են -39<sup>о</sup>С-ից ([[սնդիկ]]) 3410<sup>о</sup> С միջակայքում ([[Վոլֆրամ]]): Մետաղների մեծամասնության [[հալման ջերմաստիճան]]ը ([[ալկալիական մետաղներ]]ից բացի) բարձր է, սակայն որոշ «նորմալ» մետաղները, ինչպիսիք են օրինակ [[անագ]]ն ու [[կապար]]ը, կարելի է հալեցնել հասարակ էլեկտրական կամ [[գազ]]ային [[վառարան]]ի վրա:▼
Կախված [[խտություն]]ից՝ մետաղները լինում են թեթև (խտությունը 0,53 ÷ 5 գ/սմ<sup>3</sup>) և ծանր (5 ÷ 22,5 գ/սմ³): Ամենաթեթև մետաղն է [[լիթիում]]ը ( խտությունը 0.53 գ/սմ³): Ամենածանր մետաղը ներկա պահին անվանել հնարավոր չէ, քանի որ ամենածանր մետաղների՝ [[օսմիում]]ի և [[իրիդիում]]ի, խտությունները գրեթե հավասար են (մոտ 22.6 գ/սմ³ — ճիշտ 2 անգամ շատ քան [[կապար]]ի խտությունն է), իսկ դրանց ստույգ խտության հաշվառումը չափազանց դժվար է՝ դրա համար անհրաժեշտ է լրիվ մաքրել մետաղները, քանզի ցանկացած խառնուրդներ ցածրացնում են դրանց խտությունը:▼
Մետաղների մեծամասնությունը [[պլաստիկ]] է, այսինքն մետաղյա լարը կարելի է թեքել, և այն չի կոտրվի: Սա տեղի է ունենում մետաղների [[ատոմ]]ների շերտերի՝ առանց նրանց միջև կապի խախտման տեղաշարժերի պատճառով: Ամենապլաստիկ մետաղներն են [[ոսկի]]ն, [[երկաթ]]ն ու [[պղինձ]]ը: Ոսկուց կարելի է պատրաստել 0.003 մմ հաստությամբ թիթեղ, որը կիրառվում է իրեղենի ոսկեպատման համար: Սակայն ոչ բոլոր մետաղներն են պլաստիկ: [[Ցինկ]]ի և [[անագ]]ի լարը ճռթճռթում է՝ այն թեքելիս, [[մանգան]]ն ու [[բիսմութ]]ը, դեֆորմացիայի ենթարկվելիս, գրեթե ընդհանրապես չեն թեքվում, այլ միանգամից կոտրվում են:▼
Պլաստիկությունը կախված է նաև մետաղի մաքրությունից. այդպես՝ շատ մաքուր [[քրոմ]]ը բավականին պլաստիկ է, սակայն դրանում չնչին խառնուրդի դեպքում, այն դառնում է փխրուն և ավելի կարծր: Որոշ մետաղներ, ինչպիսիք են ոսկին, [[արծաթ]]ը, կապարը, [[ալյումին]]ը, օսմիումը, կարող են միաձուլվել իրար հետ, սակայն դա կխլի տասնյակ տարիներ:▼
Բոլոր մետաղները [[էլեկտրական հոսանք]]ի լավ [[հաղորդիչ]]ներ են, սա պայմանավորված է դրանց [[բյուրեղ]]ային ցանցում առկա շարժուն [[էլեկտրոն]]ներով, որոնք շարժվում են էլեկտրական դաշտի ազդեցության տակ: [[Արծաթ]]ը, [[պղինձ]]ն ու [[ալյումին]]ը ունեն ամենաբարձր [[էլեկտրահաղորդականություն]]ը, որի պատճառով վերջին երկուսը հաճախակի օգտագործվում են [[հաղորդալար]]երի պատրաստման համար: Բարձր էլեկտրահաղորդականություն ունի նաև [[նատրիում]]ը: Փորձարարական տեխնիկայում հայտնի են նատրիումային էլեկտրահաղորդալարերի՝ նատրիումով լցված չժանգոտվող պողպատից խողովակների, կիրառման փորձեր: Նատրիումի ցածր տեսակարար զանգվածի շնորհիվ, հավասարաչափ դիմադրության դեպքում նատրիումային լարերը ստացվում են պղնձյա և նույնիսկ ալյումինե լարերից զգալիորեն թեթև:▼
Մետաղների բարձր ջերմահաղորդականությունը նույնպես կախված է ազատ էլեկտրոնների շարժունակությունից: Այդ պատճառով [[ջերմահաղորդականություն|ջերմահաղորդականության]] շարքը նման է էլեկտրահաղորդականության շարքին, ուստի ջերմության, ինչպես նաև էլեկտրական հոսանքի ամենալավ հաղորդիչը հանդիսանում է [[արծաթ]]ը: Նատրիումը նույնպես կիրառվում է, որպես ջերմության լավ հաղորդիչ: Լայն տարածված է նատրիումի օգտագործումը օրինակ ավտոմոբիլային շարժիչների կափույրների սառեցման և բարելավման համար:▼
Մետաղների մեծամասնության գույնը գրեթե նունն է՝ բաց մոխրագույն՝ երկնագույն երանգով: Ոսկին, պղինձն ու ցեզիումը համապատասխանաբար դեղին, կարմիր և բաց դեղին գույնի են:▼
{| align="center" class="wikitable sortable"
Տող 137 ⟶ 151՝
|6.0||[[Ուրան (տարր)|Ուրան]]
|}
▲Մաքուր մետաղների հալման ջերմաստիճանը տատանվում են -39<sup>о</sup>С-ից ([[սնդիկ]]) 3410<sup>о</sup> С միջակայքում ([[Վոլֆրամ]]): Մետաղների մեծամասնության [[հալման ջերմաստիճան]]ը ([[ալկալիական մետաղներ]]ից բացի) բարձր է, սակայն որոշ «նորմալ» մետաղները, ինչպիսիք են օրինակ [[անագ]]ն ու [[կապար]]ը, կարելի է հալեցնել հասարակ էլեկտրական կամ [[գազ]]ային [[վառարան]]ի վրա:
▲Կախված [[խտություն]]ից՝ մետաղները լինում են թեթև (խտությունը 0,53 ÷ 5 գ/սմ<sup>3</sup>) և ծանր (5 ÷ 22,5 գ/սմ³): Ամենաթեթև մետաղն է [[լիթիում]]ը ( խտությունը 0.53 գ/սմ³): Ամենածանր մետաղը ներկա պահին անվանել հնարավոր չէ, քանի որ ամենածանր մետաղների՝ [[օսմիում]]ի և [[իրիդիում]]ի, խտությունները գրեթե հավասար են (մոտ 22.6 գ/սմ³ — ճիշտ 2 անգամ շատ քան [[կապար]]ի խտությունն է), իսկ դրանց ստույգ խտության հաշվառումը չափազանց դժվար է՝ դրա համար անհրաժեշտ է լրիվ մաքրել մետաղները, քանզի ցանկացած խառնուրդներ ցածրացնում են դրանց խտությունը:
▲Մետաղների մեծամասնությունը [[պլաստիկ]] է, այսինքն մետաղյա լարը կարելի է թեքել, և այն չի կոտրվի: Սա տեղի է ունենում մետաղների [[ատոմ]]ների շերտերի՝ առանց նրանց միջև կապի խախտման տեղաշարժերի պատճառով: Ամենապլաստիկ մետաղներն են [[ոսկի]]ն, [[երկաթ]]ն ու [[պղինձ]]ը: Ոսկուց կարելի է պատրաստել 0.003 մմ հաստությամբ թիթեղ, որը կիրառվում է իրեղենի ոսկեպատման համար: Սակայն ոչ բոլոր մետաղներն են պլաստիկ: [[Ցինկ]]ի և [[անագ]]ի լարը ճռթճռթում է՝ այն թեքելիս, [[մանգան]]ն ու [[բիսմութ]]ը, դեֆորմացիայի ենթարկվելիս, գրեթե ընդհանրապես չեն թեքվում, այլ միանգամից կոտրվում են:
▲Պլաստիկությունը կախված է նաև մետաղի մաքրությունից. այդպես՝ շատ մաքուր [[քրոմ]]ը բավականին պլաստիկ է, սակայն դրանում չնչին խառնուրդի դեպքում, այն դառնում է փխրուն և ավելի կարծր: Որոշ մետաղներ, ինչպիսիք են ոսկին, [[արծաթ]]ը, կապարը, [[ալյումին]]ը, օսմիումը, կարող են միաձուլվել իրար հետ, սակայն դա կխլի տասնյակ տարիներ:
▲Բոլոր մետաղները [[էլեկտրական հոսանք]]ի լավ [[հաղորդիչ]]ներ են, սա պայմանավորված է դրանց [[բյուրեղ]]ային ցանցում առկա շարժուն [[էլեկտրոն]]ներով, որոնք շարժվում են էլեկտրական դաշտի ազդեցության տակ: [[Արծաթ]]ը, [[պղինձ]]ն ու [[ալյումին]]ը ունեն ամենաբարձր [[էլեկտրահաղորդականություն]]ը, որի պատճառով վերջին երկուսը հաճախակի օգտագործվում են [[հաղորդալար]]երի պատրաստման համար: Բարձր էլեկտրահաղորդականություն ունի նաև [[նատրիում]]ը: Փորձարարական տեխնիկայում հայտնի են նատրիումային էլեկտրահաղորդալարերի՝ նատրիումով լցված չժանգոտվող պողպատից խողովակների, կիրառման փորձեր: Նատրիումի ցածր տեսակարար զանգվածի շնորհիվ, հավասարաչափ դիմադրության դեպքում նատրիումային լարերը ստացվում են պղնձյա և նույնիսկ ալյումինե լարերից զգալիորեն թեթև:
▲Մետաղների բարձր ջերմահաղորդականությունը նույնպես կախված է ազատ էլեկտրոնների շարժունակությունից: Այդ պատճառով [[ջերմահաղորդականություն|ջերմահաղորդականության]] շարքը նման է էլեկտրահաղորդականության շարքին, ուստի ջերմության, ինչպես նաև էլեկտրական հոսանքի ամենալավ հաղորդիչը հանդիսանում է [[արծաթ]]ը: Նատրիումը նույնպես կիրառվում է, որպես ջերմության լավ հաղորդիչ: Լայն տարածված է նատրիումի օգտագործումը օրինակ ավտոմոբիլային շարժիչների կափույրների սառեցման և բարելավման համար:
▲Մետաղների մեծամասնության գույնը գրեթե նունն է՝ բաց մոխրագույն՝ երկնագույն երանգով: Ոսկին, պղինձն ու ցեզիումը համապատասխանաբար դեղին, կարմիր և բաց դեղին գույնի են:
=== Մետաղների քիմիական հատկություններ ===
| |||