Սելտի
Սելտի (ռուս.՝ Селты, ուդմ.՝ Сьӧлта), գյուղ Ուդմուրտիայում, Սելտինսկի շրջանի վարչական կենտրոնը։
| Գյուղ | |||
|---|---|---|---|
| Սելտի | |||
| ռուս.՝ Селты ուդմ.՝ Сьӧлта | |||
| Երկիր |  Ռուսաստան | ||
| Երկրամաս | Ուդմուրթական հանրապետություն | ||
| Շրջան | Սելտինսկի շրջան | ||
| Հիմնադրված է | 1596 թ. | ||
| Առաջին հիշատակում | 1610 | ||
| Այլ անվանումներ | Իլինսկոե, Կիլմեզ-Սելտինսկոե, Սելտա | ||
| Պաշտոնական լեզու | ռուսերեն | ||
| Բնակչություն | 5600 մարդ (2003) | ||
| Ազգային կազմ | ուդմուրտներ, ռուսներ, թաթարներ | ||
| Կրոնական կազմ | Ուղղափառություն | ||
| Ժամային գոտի | UTC+4 | ||
| Հեռախոսային կոդ | 34159 | ||
| Փոստային դասիչ | 427270 | ||
| Ավտոմոբիլային կոդ | 18 | ||
| ՍՎՏԲՀԴ | 94239855001 | ||
| |||
Ձևավորում է «Սելտինսկու» մունիցիպալ կազմավորումը գյուղական բնակավայրի կարգավիճակով, որպես նրա կազմի միակ բնակավայր[1][2]։ Բացի այդ, գյուղում գտնվում է հարևան Կիլմեզսկոյե գյուղական բնակավայրի վարչական կենտրոնը՝ առանց նրա կազմի մեջ մտնելու[3]։
Աշխարհագրություն խմբագրել
Գյուղը գտնվում է Իժևսկից 138 կմ հյուսիս-արևմուտք՝ Պալվայկա գետի վրա, որը Կիլմեզ գետի վտակն է և գտնվում է Ուվա երկաթգծից 42 կմ հեռավորության վրա։ Իժևսկի հետ Սելտին կապված է Սելտի-Ուվա-Նիլգա-Իժևսկ ավտոճանապարհով։
Բնակավայրի մակերեսը կազմում է 11,21 կմ²[4]։
Ստուգաբանություն խմբագրել
Գյուղի անվանումը ծագել է ուդմուրտական ցեղերից մեկի անվանումից՝ ուդմուրտերեն «сьолта» բառից[5]։
Պատմություն խմբագրել
Սելտին առաջին անգամ հիշատակվել է 1610 թվականի մարդահամարում։ Սելտիով է անցնում Սիբիրյան տրակտը։ 1790 թվականի նոյեմբերի 15-ին աքսորավայր գնալիս գյուղով անցել է Ալեքսանդր Ռադիշչևը։ 19-րդ դարում Սելտին բավականին խոշոր գյուղ էր, այստեղ կար եկեղեցի, վոլոստային կառավարում, փոստային բաժանմունք, զեմստվոյական հիվանդանոց, անասնաբուժական կետ, զեմստվոյական կայարան և առևտրային 6 ձեռնարկություն։ 1845 թվականին բացվել է Եղիա մարգարեի եկեղեցին։ 1870 թվականից Սելտի գյուղը Վյատկա նահանգի Մալմիժ գավառի Սելտինսկի շրջանի կենտրոնը։
1921 թվականին Վոտսկոյ ԻՄ-ի ձևավորման շնորհիվ դարձել է Սելտինսկի շրջանի կենտրոն, և դեռևս Ռուսական կայսրության օրոք ստեղծված ավանդույթի համաձայն ստացել քաղաքի կարգավիճակ։ Սակայն 1924 թվականի հուլիսի 28-ին Սելտինսկի շրջանը վերացվել է, Սելտին կրկին դարձել է գյուղ և Սելտինսկի ծխական կենտրոնի հետ մտել Իժևսկի գավառի մեջ։
1929 թվականին անցկացված վարչատարածքային բարեփոխումների ընթացքում վարչաշրջանային կառուցվածքը փոխարինվել է շրջանայինով և ձևավորվել է Սելտինսկի շրջանը։
Սոցիալական ոլորտի օբյեկտներ խմբագրել
- «Սելտինսկու միջնակարգ հանրակրթական դպրոց» ՔԲՈՒՀ
Տնտեսություն խմբագրել
- Կտավատի մշակման գործարան (փակվել է մոտավորապես 2006 թվականին)
- Ասֆալտի արտադրություն
- Անտառտնտեսություն (փակվել է)
Տրանսպորտ խմբագրել
Տրանսպորտային կապն իրականացվում է ավտոբուսներով մինչև Իժևսկ, Գլազով, Սյումսի և Ուվի։
Մշակույթ խմբագրել
- Շրջանային գրադարան
- Դեկորատիվ-կիրառական արվեստի և արհեստի կենտրոն
- Կոնստանտինո-Ելենինսկու ուղղափառ աղոթատուն
- Ուղղափառ եկեղեցի ի պատիվ Սուրբ նահատակ Իոսիֆ Պեգրոգրադսկու, գտնվում է ԱՌՈՒԵ իրավասության տակ («Մագնիտ» խանութի մոտ)
Տեսարժան վայրեր խմբագրել
- Կա պահպանված հինավուրց առևտրական տներ։
- Հուշաքար է տեղադրվել ի պատիվ գրող Ա. Ն. Ռադիշչևի։
- Կառուցվել են հուշահամալիրներ՝ ի պատիվ Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ զոհված համագյուղացիների և Խորհրդային Միության հերոսների։
Հայտնի մարդիկ խմբագրել
- Վադիմ Վոզդվիժենսկի – բժիշկ-վիրաբույժ։
- Գերման Կոեպանով – կոմպոզիտոր։
Բնակչություն խմբագրել
| Բնակչության թվաքանակը | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1959[6] | 1970[7] | 1979[8] | 1989[9] | 2002[10] | 2010[11] | 2012[12] |
| 3357 | ↗3465 | ↗4710 | ↗5846 | ↘5585 | ↘5275 | ↗5276 |
| 2013[13] | 2014[14] | 2015[15] | 2016[16] | 2017[17] | 2018[18] | 2019[19] |
| ↗5281 | ↗5340 | ↘5307 | ↘5252 | ↘5204 | ↘5125 | ↘5055 |
| 2020[20] | 2021[21] | |||||
| ↘5025 | ↗5230 | |||||
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Закон Удмуртской Республики от 28 января 2005 года № 1-РЗ «Об установлении границ муниципальных образований и наделении соответствующим статусом муниципальных образований на территории Селтинского района Удмуртской Республики»
- ↑ Устав муниципального образования «Селтинское» Արխիվացված 2020-06-29 Wayback Machine: Наименование муниципального образования – «Селтинское».
- ↑ Устав муниципального образования «Кильмезское» Արխիվացված 2020-03-04 Wayback Machine.
- ↑ «Респулика Удмуртия. Общая площадь земель муниципального образования». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 30-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 4-ին.
- ↑ Белых С. К., Чураков В. С., Сахарных Д. М. Пётр Матвеевич Сорокин. О расселении удмуртских родов // Иднакар: методы историко-культурной реконструкции. — 2007.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населённых пунктов - районных центров по полу
- ↑ «Всесоюзная перепись населения 1970 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населенных пунктов - районных центров по полу» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2014-03-03-ին. Վերցված է 2013-10-14-ին.
- ↑ «Всесоюзная перепись населения 1979 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населённых пунктов - районных центров» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2014-01-10-ին. Վերցված է 2013-12-29-ին.
- ↑ «Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населённых пунктов - районных центров по полу» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013-10-01-ին. Վերցված է 2013-11-20-ին.
- ↑ «Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2012-02-03-ին.
- ↑ Всероссийские переписи населения 2002 и 2010 годов
- ↑ «Каталог населённых пунктов Удмуртской Республики. Численность постоянного населения на 1 января 2012 года» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2015-12-25-ին. Վերցված է 2015-03-24-ին.
- ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов)» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013-10-12-ին. Վերցված է 2013-11-16-ին.
- ↑ «Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2014-08-10-ին. Վերցված է 2014-08-02-ին.
- ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2015-09-23-ին. Վերցված է 2015-08-06-ին.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года
- ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года». 2017-07-31. Արխիվացված է օրիգինալից 2017-07-31-ին. Վերցված է 2017-07-31-ին.
- ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2018-07-26-ին. Վերցված է 2018-07-25-ին.
- ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года». Վերցված է 2019-07-31-ին.
- ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020-10-17-ին. Վերցված է 2020-10-17-ին.
- ↑ «Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более» (XLSX) (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022-09-01-ին. Վերցված է 2022-09-01-ին.