Պրոտոնային թերապիա

Պրոտոնային թերապիան ռադիոթերապիայի տեսակների մեկն է, որը օգտագործում է պրոտոններ հիվանդ հյուսվածքի ճառագայթման համար, ընդ որում ամենահաճախը՝ քաղցկեղի թերապիայի ժամանակ։

Նկարագրում խմբագրել

Հյուսվածքի ճառագայթումը հասնում է մաքսիմումի մասնիկի թռիչքի միայն վերջին միլիմետրերում

Ի տարբերություն արագ էլեկտրոնների կամ գամմա-ճառագայտմանը, արագաացված պրոտոնները փոխանցում են էներգիա կենդանի հյուսվածքի իր վազքի վերջին միլիմետրերին: Ուղղահայած՝ կլանաված էներգիայի չափը, հորիզոնական՝ խորությունը սանտիմետրերով:

Պրոտոնային թերապիան, ինչպես ռադիոթերապիայի այլ տեսակների դեպքում, ներգործում է ուղղորդելով ճառագայթվող ուռուցքին արագացված իոնացնող մասնիկները, այս դեպքում՝ արագացուցիչով արագացված մասնիկների պրոտոնները։ Այս մասնիկները վնասում են բջիջների ԴՆԹ-ն, որն ի վերջո հանգեցնում է նրանց մահվան։ Իրենց բաժանման բարձր մակարդակի և վնասված ԴՆԹ-ի վերականգնման իրենց փոքրիկ ունակության պատճառով քաղցկեղի բջիջները հատկապես զգայուն են իրենց ժառանգականության կրիչի վրա հարձակմանը:^[1].

Պրոտոնային թերապիայի պատմությունը խմբագրել

Առաջին ենթադրությունը այն մասին, որ արագացված պրոտոնները կարող էր արդյունավետ բուժման մեթոդ լինել, 1946 թվականին առաջարկել էր Ռոբերտ Ուիլսոնի կողմից հրատարակված հոդվածում, որը կոչվում էր «Արագ պրոտոնների ռադիոլոգիական օգտագործումը»^[2]։ Այդ պահին նա Հարվարդի ցիկլոտրոն լաբորատորիայի նախագծման մասնակից էր։

Հիվանդների ճառագայթման առաջին փորձերը կատարվեցին ֆիզիկական հետազոտությունների համար կառուցված արագացուցիչների վրա, մասնավորապես, 1954 թ. Բերկլիի ռադիացիոն լաբորատորիայում (ԱՄՆ) և 1957 թ. Ուփսալայի համալսարանում (Շվեդիա)։

Թերապիայի առավելություններն ու թերությունները խմբագրել

նազոֆարենգիալ կարցինոմայի վրա ազդեցությունը ֆոտոնային թերապիայի (ձախից) և պրոտոնային թերապիայի միջոցով (աջից). ստացված ճառագայթային դոզաների համեմատությունը: Taheri-Kadkhoda et al., 2008, ուսումնասիրությունից^[3]

Մեթոդը թույլ է տալիս հստակորեն թիրախավորել ուռուցքը և այն ոչնչացնել այն մարմնի ցանկացած խորության վրա։ Շրջակա հյուսվածքները նվազագույն վնաս են ստանում։ Այդ պատճառով պրոտոնային թերապիան հատկապես բարենպաստ է որոշակի տեսակի ուռուցքների համար, որտեղ սովորական ճառագայթային թերապիան անթույլատրելի վնաս է հասցնում շրջապատող հյուսվածքներին։ Սա հատկապես կարևոր է երեխաների բուժման ժամանակ, երբ երկարատև ազդեցությունը հանգեցնում է երկրորդական ուռուցքի, որը ծագում է չափից ավելի ճառագայթման դոզաներից։ Առողջ հյուսվածքներում ցածր դոզայի շնորհիվ պրոտոնները ստեղծում են ճառագայթման ավելի քիչ կողմնակի ազդեցություններ, քան սովորական ճառագայթային թերապիան։

Պրոտոնային ճառագայթումը հասել է տպավորիչ առաջընթացի քաղցկեղի բազմաթիվ տեսակների բուժման ժամանակ` ներառյալ ուղեղի քաղցկեղը, ողնաշարի քաղցկեղը և շագանակագեղձի քաղցկեղը։ Որոշ հետազոտողներ ենթադրել են, որ հակապրոտոնները կարող են ավելի արդյունավետ լինել քաղցկեղի բջիջների դեմ պայքարում։ Մինչ այժմ, սակայն, իրականացվել է բջջային կառույցների վրա հետազոտության միայն սկզբնական փուլը։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Клёнов, Хорошков, 2016
↑ «Radiological Use of Fast Protons», R. R. Wilson, Radiology, 47:487-491 (1946)
↑ Taheri-Kadkhoda Z, Björk-Eriksson T, Nill S, Wilkens JJ, Oelfke U, Johansson KA, Huber PE, Münter MW (2008). «Intensity-modulated radiotherapy of nasopharyngeal carcinoma: a comparative treatment planning study of photons and protons». Radiat Oncol. 3: 4. doi:10.1186/1748-717X-3-4. PMC 2265732. PMID 18218078.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)

[Клёнов,_Хорошков—2016——-1] Клёнов, Хорошков, 2016

[wilson1946-2] «Radiological Use of Fast Protons», R. R. Wilson, Radiology, 47:487-491 (1946)

[pmid18218078-3] Taheri-Kadkhoda Z, Björk-Eriksson T, Nill S, Wilkens JJ, Oelfke U, Johansson KA, Huber PE, Münter MW (2008). «Intensity-modulated radiotherapy of nasopharyngeal carcinoma: a comparative treatment planning study of photons and protons». Radiat Oncol. 3: 4. doi:10.1186/1748-717X-3-4. PMC 2265732. PMID 18218078.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)

[1]

[2]

[3]