Մարիաննա Դոլինսկայա
Մարիաննա Դոլինսկայա (լեհ.՝ Marianna Dolińska, 1891 - 1928), գնչուհի տաբորից, որը գտնվում է Ռադոմի մոտ՝ Անտոնովկա գյուղի մոտակայքում։ 1923 թվականի դեկտեմբերի 11-12-ի գիշերը, գտնվելով անմխիթար վիճակում, սպանել է իր չորս երեխաներին՝ կախելով նրանց ծառից։ Քննության ժամանակ նրա զոհված երեխաների լուսանկարն ավելի ուշ սխալմամբ օգտագործվել է որպես Լեհաստանի տարածքում ՈՒԱԲ-ի հանցագործությունների վկայություն։
| Մարիաննա Դոլինսկայա | |
|---|---|
 | |
| Ծննդյան ամսաթիվ | 1891 |
| Քաղաքացիություն | Լեհաստան |
| Մահվան ամսաթիվ | 1928 |
| Սպանություն | |
Երեխաների սպանություն խմբագրել
1923 թվականի ձմռան սկզբին Ռադոմի մոտ գտնվող գյուղերի բնակչությունը գտնվում էր աղետալի վիճակում՝ տառապելով աղքատությունից ու սովից։ Տեղի գնչուական խմբերը ոստիկանության հատուկ հսկողության տակ են հայտնվել, քանի որ նրանք հաճախ են ներքաշվել տեղի ֆերմաներից անասունների և սննդամթերքի գողությունների մեջ[1]։ Սպանությունից մեկ շաբաթ առաջ Դոլինսկայայի 40-ամյա ամուսինը ձերբակալվել էր մի քանի գողությունների համար։ Կինը մենակ է մնացել չորս սոված երեխաների հետ։ Ոչ տեղական բնակչության օգնության, ոչ էլ գնչուների աջակցության հույս ունենալու հնարավորություն չունենալով, որոնք իրենց ընտանիքների հետ սողացող տեղանքով են ընկնում Կոզլովսկա և Շիտսկի գյուղերի միջև, նա աստիճանաբար ընկել է խանգարման վիճակի մեջ և որոշել է, որ երեխաներին սովից զերծ պահելու միակ միջոցը նրանց սպանելն է իջոցը նրանց սպանելն է։ 1923 թվականի դեկտեմբերի 11-ին նա ծառի վրա կախեց իր չորս երեխաներին՝ Սոֆիային (6 ամսական), Անտոնիային (3 տարեկան), Բրոնիսլավին (5 տարեկան) և Ստեֆանին (7 տարեկան)[1]։ Հաջորդ օրը մոտ 13 ժամ Դոլինսկայան ժամանել է Ռադոմի ոստիկանական բաժանմունք և խոստովանել սպանությունը։ Ոստիկանությունը մեկնել է դեպքի վայր և հայտնաբերել, որ իրականում սպանություն է տեղի ունեցել։ Դոլինսկայան ձերբակալվել է, և ռադոմցի լուսանկարիչը կախաղան հանված երեխաների մի քանի լուսանկար է արել[1]։
Բանտում և հոգեբուժարանում եղած ժամանակ խմբագրել
Սպանության հետաքննությունը տևել է կես տարի։ Դոլինսկայայի մոտ նկատվել են հաճախակի և կտրուկ փոփոխություններ հոգեկան վիճակում. կատաղության և աուտոագրեսիայի նոպաները փոխարինվել են մի քանի օրով։ Հոգեբանները եզրակացրել են, որ իրենց առջև եղել է ոչ ավելի, քան «հանցագործության չեզոք կատարող», «այն անձը, որը ակտի ժամանակ չի գիտակցել հետևանքները»[1]։ Նա տեղափոխվել է դիտարկման և բուժման համար հոգեբուժարան, որտեղ նրան հսկողության տակ է վերցրել կենտրոնի տնօրեն Վիտոլդ Լունևսկին։ Նա որոշել է նրա մոտ «մանիկալ-դեպրեսիվ փսիխոզ», այսօր հայտնի է որպես երկբևեռ խանգարում։ «Հոգեբուժության տարեգրքում» նա այն անվանել է «ինքնասպանության հոգեբանական փորձ, որը մինչև վերջ չի հասցվել»[2]։ Դոլինսկայան նաև տառապում էր այլ բժշկական խանգարումներից, որոնք այդ ժամանակ անբուժելի էին։ Նա մահացել է 1928 թվականին, և թաղվել է գերեզմանատանը հիվանդանոցում։
Լուսանկարների հրապարակում և հետագա իրադարձություններ խմբագրել
Մարիաննայի մահից հետո Վիտոլդ Լունևսկին 1928-ին «Հոգեբուժության տարեգրքում» հրապարակել է «Մանիկալ-դեպրեսիվ պսիխոզ դատահոգեբուժական պրակտիկայում» հոդվածը։ Աշխատանքը ներառում է, ի թիվս այլ բաների, հանցագործությունների նկարագրությունները, որոնք կատարվել են այդ հիվանդությունից տառապող անձանց կողմից։ Դոլինսկայայի դեպքը գրավել է էջի քառորդ մասը և ցույց է տալիս երկու լուսանկար՝ հիվանդանոցի այգում Մարիաննայի լուսանկարը և ծառին կախված նրա մահացած երեխաների լուսանկարը[2]։ Սա սպանության վայրից լուսանկարների առաջին հրապարակումն էր։
Երկրորդ հրապարակումը տեղի է ունեցել 1948 թվականին։ Այս անգամ Դոլինսկայայի մահացած երեխաների լուսանկարները ներառվել են «Ուսանողների և պրակտիկաների համար դատական բժշկության ձեռնարկ»-ում, որը հրապարակվել է 1948 թվականին Վիկտոր Գժիվո-Դոմբրովսկու, Վարշավայի համալսարանի պրոֆեսոր և «Հոգեբուժության տարեգրքի» խմբագրական ամսագրի անդամ Վիկտոր Գժիվո-Դոմբրովսկու կողմից։ Այս ուղեցույցում պարունակվող լուսանկարը տարբերվում է Լունևսկու հոդվածում հրապարակված լուսանկարից. այն արվել է մեկ այլ կետից[2]։
Դեռևս չբացահայտված պատճառներով, այս լուսանկարի երրորդ տարբերակը օգտագործվել է որպես 1943-ին ՈՒԱԲ-ի լեհ երեխաների դեմ իբր իրականացված հանցագործությունների նկարազարդում։ Այս տարբերակը երկրորդ լուսանկարի հայելային արտացոլումն է սպանության վայրից։ Ավելի ուշ հայտնի դարձավ, որ գրոհայիններն օգտագործել են հինավուրց սյուները 3 մարդու մահապատժի ենթարկելու համար[2]։
Նման մեկնաբանության ամենավաղ օրինակը կարելի է գտնել 1993 թվականի Wroclaw ամսագրի «The Rim» ամսագրի երրորդ համարում, որտեղ լուսանկարը ուղեկցվում էր վերնագրով. «Լեհ երեխաները խոշտանգվում և սպանվում էին ուկրաինական ապստամբական բանակի մի զորամասի կողմից Տերնոպիլի շրջանի Կոզովկա գյուղի մոտակայքում, 1943 թվականի աշնանը (բժիշկ Ստանիսլավ Կաշակլևսկովի հավաքածուից)։ Երկու տարի անց նկարը հայտնվում է Եժի Հունգարիայի աշխատության մեջ՝ «Կոզովկայի շրջանում SS-Galicia ստորաբաժանումների կողմից լեհ երեխաների սպանությունը» վերնագրով[2]։
Ալեքսանդր Կորմանը «Հարավ-Արևելյան երկրորդ հանրապետության հողերի վրա լեհերի նկատմամբ ՈՒԱԲ-ի վերաբերմունքը» (Wroclaw, 2002) աշխատանքում մանրամասն նկարագրել է լուսանկարչության ենթադրյալ ծագումը։ Նրա խոսքով՝ լուսանկարն արվել է 1943 թվականի դեկտեմբերին կամ 1944 թվականի դեկտեմբերին Քոզովկա (կամ Լոզովկա) գյուղի մոտ։ Այնտեղից լեհերի կոտորածից հետո ողջ մնացածների խումբը նրանց հասցրել է Լվովի քաղաքի ծայրամասում Կրոյովայի բանակի թիվ 14 գնդի ընդհատակյա բազա։ Այդտեղից էլ այն հասել է Վլադիսլավ Գրավովիչին (Կորմանը նրան հղում է անում իր աշխատանքում), որը տարիներ անց նրան տվել է Ստանիսլավ Կաշակլևսկովին, իսկ նա՝ Ալեքսանդրին։ Կորմանը պնդում է, որ ուկրաինացի ազգայնականները, իբր, նման շատ «wianuszków» «պսակներ» են արել ծառերին գամված լեհ երեխաների համար, իսկ ճանապարհները, որոնց երկայնքով նրանք, նրա խոսքով, կախված են եղել, կրել են «Ճանապարհ դեպի անկախ Ուկրաինա» մականունը։ Կորմանի աշխատանքում բերված է եղել ՈՒԱԲ ստորաբաժանման հրամանատարի ազգանունը, որն իբր պատասխանատվություն է կրում երեխաների ենթադրյալ սպանության համար։ Մեկ տարի անց, Կորմանը թողարկել է «Լեհական բնակչության ՈՒԱԲ-ի ցեղասպանությունը՝ լուսանկարչական ապացույցներ» ալբոմը, որում կրկին ներկայացվում էր Դոլինսկայայի երեխաների լուսանկարը՝ իրականությանը չհամապատասխանող նկարագրությամբ[2]։
«Ուկրաինացի ազգայնականների կողմից իրականացված ցեղասպանություն» գրքում Հենրի Կոմանսկին և Սթիվեն Սեքերքը (Վրոցլավ, 2004) տեղեկատվություն ունեն այն մասին, որ պատկերը բխում է Ստանիսլավ Կշալևսկովի հավաքածուից և արվել է գերմանացի ռազմական լուսանկարչի կողմից Կոզովկա գյուղում, 1943 թվականի նոյեմբերին[2]։
Բացի գրքերից և լուսանկարչական ալբոմներից, լուսանկարն օգտագործվել է այլ ձևերով։ 2003 թվականի հուլիսին, Վոլինյան կոտորածի 60-ամյակի նախօրեին, Պերեմիշլի զինվորական գերեզմանատանը կանգնեցվել է ՈՒԱԲ-ի լեհ զոհերի հուշարձանը, որն իր մեջ ներառում է քաշքշուկի հետ կապված և նույն վիճակում կախված երեխաների քանդակային պատկերը, ինչպիսին Դոլինսկայայի երեխաներն են լուսանկարում։ Հաղորդալարն անցնում է նույն վայրերում, ինչպես լուսանկարների երրորդ տարբերակի ծալքերը[1]։ 2008 թվականի հոկտեմբերի սկզբին քանդակը հանվել էր կոմպոզիցիայից[3]։
2007 թվականին վեճեր առաջացրեց ՕԱԿ-ՈՒԱԲ-ի ցեղասպանության զոհերի հուշարձանի նախագիծը։ Նախագիծը ներկայացվել է հինգմետրանոց թևավոր ծառով, որին կպած են փոքր երեխաները։ Բողոքի ակցիաների արդյունքում հուշարձանի նախագիծը մերժվեց[1]։
2008-ին Վարշավայի փողոցներում պաստառներ էին կախված, որոնք հիշեցնում են Վոլինյան կոտորածի 65-րդ տարելիցի մասին, որտեղ Դոլինյան երեխաների լուսանկարների երրորդ տարբերակը լրացվել է Ալեքսանդր Կորմանի գրքից տեքստով։