Վիքիպեդիա

Մասնակից:TamaraSargsyan/Ավազարկղ1

Զգայական գործունեության/ինտեգրացիայի խանգարում

Զգայական գործունեության խանգարումը (հայտնի նաև զգայական ինտեգրման դիսֆունկցիա) վիճակ է, որի ժամանակ բազմազգայական ինտեգրացիան համապատասխան կերպով չի իրականանում, որպեսզի ապահովի համարժեք պատասխաններ շրջակա միջավայրի ազդակներին։

Զգայական ինտեգրացիայի սահմանումը տրվել է էրգոթերապիստ Աննա Ջեն Այրեսի կողմից 1972 թվականին որպես «նյարդաբանական գործընթաց, որը կազմակերպում է սեփական մարմնի և շրջակա միջավայրի ընկալումը, և հնարավոր է դարձնում մարմինը արդյունավետ օգտագործել շրջապատող միջավայրում» [1][2]: Զգայական գործունեության խանգարումը բնութագրվում է որպես մարմնից և շրջակա միջավայրից եկող զգայունակությունների խնդիրների կարևորագույն աղբյուր և դրսևորվում է կյանքի հիմնական գործունեության մեկ կամ մի քանի բնագավառներում հանդես եկող դժվարություններով՝ արտադրողականություն, ժամանց, խաղ/ակտիվություն [3] կամ առօրյա կյանքի գործողություններ[4]։

Աղբյուրները քննարկում են, զգայական գործունեության խանգարումը համարվում է արդյոք անկախ խանգարում, թե ներկայացնում է այլ տարբեր, ավելի լավ հաստատված խանգարումների [5][6][7][8] նկատվող ախտանիշներ։ Զգայական գործունեության խանգարումը չի ճանաչվել Ամերիկյան հոգեբուժական ասոցացիայի [9][10] Ախտորոշիչ և վիճակագրական ձեռնարկի կողմից և Մանկաբուժների ամերիկյան ակադեմիան խորհուրդ է տալիս մանկաբուժներին չօգտագործել զգայական գործունեության խանգարումը որպես ախտորոշում[9]։

Նշաններ և ախտանիշներ

Ախտանիշները կարող են տարբեր լինել՝ կախված խանգարման տեսակից և ենթատեսակից։ Զգայական գործունեության խանգարումը կարող է ազդել մեկ կամ մի քանի զգայունության վրա։ Մինչ շատ մարդկանց մոտ կարող է դիտվել 1 կամ 2 ախտանիշ, զգայական գործունեության խանգարումը ունի հստակ ֆունկցիոնալ ազդեցություն մարդու կյանքի վրա՝

Գերզգայունության նշաններ[11], ներառում են օրինակ, զզվանքը տարբեր մակերեսների նկատմամբ, ինչպիսիք հանդիպում են գործվածքներում, ուտելիքի, խնամքի միջոցների մեջ կամ այլ նյութեր, որոնք առկա են առօրյա կյանքում և որոնց մարդկանց մեծամասնությունը չէր արձագանքի։ Հանդիպում է նաև հիվանդագին լուրջ դիսկոմֆորտ նորմալ ձայների, լույսերի, շարժումների, համերի նկատմամբ և նույնիսկ ներքին զգացողությունների նկատմամբ, ինչպիսին է սրտի աշխատանքը։

Ցածր զգայունակության նշաններ, ներառում են դանդաղկոտություն, զգայունակության բացակայություն, զգայական ձգողականություն[12], որը ներառում է անհանգստություն, իմպուլսիվություն, աղմկոտություն, խանգարող ձայներ, զգայական մոտորիկայի խնդիրներ, որոնք ներառում են դանդաղ, ոչ կոորդինացված շարժումներ, վատ ձեռագիր։

Զգայական խտրականության խնդիրներ, որոնք դրևսորվում են այնպիսի վարքագծում, ինչպիսին իրերի հանդեպ անփութությունն է։

Քննադատները նշում են, որ ըստ համակիրների զգայական գործունեության խանգարումները լայն են և որոշ դեպքերում դրսևորվում են շատ ընդհանուր, և պարտադիր չէ, որ դրսևորեն ոչ նորմալ կամ ոչ տիպիկ մանկական բնութագիր։ Զգայական գործունեության խանգարումների հիմնադրամի կայքում առկա ախտանիշների հարցաթերթը, օրինակ, ներառում է այնպիսի նախազգուշացնող նշաններ, ինչպիսիք են «Իմ երեխան ունի ուտելու խնդիրներ», «Իմ երեխան ունի զուգարանից օգտվելու խնդիրներ», «Իմ երեխան գտնվում է անընդհատ շարժման մեջ», «Իմ երեխան մտնում է բոլորի տարածք և/կամ ձեռք է տալիս իր շրջապատում ամեն ինչին»։ Սրանք ախտանիշներ են, որոնք ավելի շատ կարդացվում են, որպես միջին վիճակագրական ծնողի առօրյա բողոքներ[13]։  

Կապը այլ խանգարումների հետ

Զգայական գործունեության խնդիրները իրենցից ներկայացնում են մի շարք խանգարումներ, որոնք ներառում են անհանգիստ վարքագծի խնդիրներ, ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիշը (ADHD)[14], սննդային անհանդուրժողականությունը, վարքագծային խանգարումները, և մասնավորապես, աուտիզմի սպեկտրի խանգարումները[15][16][17][18][19][20][21]։ Այս համակցված խանգարումները, նշանակալի մարտահրավեր են նրանց համար, ովքեր հաստատում են, որ զգայական գործունեության խանգարումը անհատական սպեցիֆիկ խանգարում է, այլ ոչ թե ուղղակի տերմին, որը նկարագրում է ախտանիշների շարք, որոնք հատուկ են այլ խանգարումներին[22]։ Բժիշկ Քեթրին Լորդը՝ աուտիզմի ոլորտի առաջատար մասնագետ և Նյու Յորքի Պրեսսիպերյան հիվանդանոցի աուտիզմի և ուղեղի զարգացման կենտրոնի տնօրենը, պնդում է, որ զգայական հարցերը կարևոր մտահոգություն են, բայց իրենք իրենցով ախտորոշում չեն։ «Ես կարծում եմ, որ իմաստ ունի հետևել, թե ինչպես է երեխան ընկալում զգայությունները՝ մտածելով արդյոք նա իրեն անհարմար է զգում, թե ոչ։ Ինձ անհանգստացնում է պիտակավորումը՝ որպես առանձին խանգարում»[23]։

Երկու հետազոտություններ ներկայացրել են նախնական տվյալներ, որոնք վկայում են այն մասին, որ կարող են լինել չափելի նյարդաբանական տարբերություններ զգայական գործունեության խանգարումով երեխաների, վերահսկողության տակ գտնվող նեյրոտիպիկ[24] երեխաների և աուտիզմ[25] ախտորոշում ունեցող երեխաների միջև։ Բացի այս տվյալներից, փաստը, որ զգայական գործունեության խանգարումը հետազոտողները դեռ չեն եկել համաձայնության ստուգված, ստանդարտացված ախտորոշիչ գործիքի մասով, սահմանափակում է հետազոտողների հնարավորությունները սահմանելու հիվանդության շրջանակները և դառնում են փոխկապակցված ուսումնասիրությունների նման՝ օրինակ ուղեղի կառուցվածքային խանգարումների մասին ուսումնասիրությունը, պակաս համոզիչ[13]։

Պատճառները      

Զգայական գործունեության խանգարման պատճառը հստակ հայտնի չէ[26]։ Ինչևէ, հայտնի է, որ միջին ուղեղը և կենտրոնական նյարդային համակարգի գլխուղեղի շրջանները համարվում են բազմազգայական ինտեգրացիայի մշակման ճանապարհի վաղ կենտրոններ․ ուղեղի այս շրջանները մասնակցում են այնպիսի գործընթացների, ինչպիսիք են հավասարակշռությունը, ուշադրությունը, գրգռումը և վեգետատիվ գործառույթը [27]: Զգայական ինֆորմացիան, այս կենտրոններով անցնելուց հետո, ուղղվում է ուղեղի այն շրջանները, որոնք պատասխանատու են զգացմունքների, հիշողության և բարձր մակարդակի ճանաչողական ֆունկցիաների համար։ Ուղեղի ցանկացած շրջանի վնասումը, որը ներառված է բազմազգայական գործընթացի մեջ, կարող է առաջ բերել ֆունկցիոնալ դժվարություններ ազդակների ադեկվատ մշակման գործընթացում։

Հետազոտություն

Զգայական գործընթացների ներկա հետազոտությունը կենտրոնացած է զգայական գործունեության խանգարման գենետիկ և նյարդաբանական պատճառները գտնելու վրա։ Էլեկտրաուղեղագրությունը (ԷԷԳ) [28] և իրադարձության հետ կապված պոտենցիալի չափումը (ERP) սովորաբար օգտագործվում են հայտնաբերելու համար այն պատճառները, որոնք գտնվում են զգայական գործունեության խանգարման դիտվող վարքագծերի հետևում։ Ներկայացված հետազոտության կողմից առաջարկվող հիմնական պատճառներից մի քանիսը հետևյալն են՝ ԷԷԳ արձանագրում՝

Շոշափողական և լսողական ֆունկցիաների գերզգայունության տարբերությունները ցույց են տալիս չափավոր գենետիկ ազդեցություններ, իսկ շոշափողական գերզգայունությունը ցույց է տալիս ավել մեծ ժառանգականությունը։ Երկկողմանի գենետիկ վերլուծությունը առաջարկում է տարբեր գենետիկ ֆակտորներ լսողական և շոշափողական գերզգայունության անհատական տարբերությունների համար[29]։

Զգայական գործունեության խանգարում ունեցող մարդիկ ունեն ավելի քիչ զգայական իմպուլսներ (էլեկտրոֆիզիոլոգիա), քան սովորական առարկաները[30][31]։

Գերզգայունություն ունեցող մարդիկ հնարավոր է ունենան բարձր D2 ընկալիչ ուղեղի ուղեղի հովանոցային հատվածում (striatum)՝ կապված շոշափողական ազդակների մերժման և ցածր հմտությունների հետ։ Կենդանիների հետ փորձերում պրենատալ սթրեսը զգալիորեն մեծացնում է շոշափողական ֆունկցիայի մերժումը[32]։

Հետազոտությունները, որոնք իրադարձության հետ կապված պոտենցիալը (ERP) օգտագործում են գերզգայուն ենթատիպի երեխաների հետ, հայտնաբերել են զգայական ընկալման ոչ տիպիկ նեյրոնային ինտեգրացում։ Տարբեր նեյրոնային գեներատորներ կարող են գերզգայուն մարդկանց մոտ ակտիվանալ զգայական ինֆորմացիայի զարգացման վաղ շրջանում, ի տարբերություն սովորական զարգացում ունեցող անհատների։ Պատճառահետևանքային զգայական ընկալիչների ավտոմատ միավորումը, որը տեղի է ունենում այս վաղ զգայական ընկալման շրջանում կարող է նորմալ չգործել գերզգայուն երեխաների մոտ։ Վարկածներից մեկն այն է, որ բազմազգայական ազդակները ավելի հավանական է , որ կարող են ակտիվացնել ուղեղի առաջնային կորտեքսում գտնվող բարձր մակարդակի համակարգը, որը ներառում է ուշադրությունը և ճանաչողական գործընթացները, քան բազմազգայական ազդակների ավտոմատ ինտեգրացիան, որը ուսումնասիրվել է սովորական զարգացող դեռահասների լսողական կորտեքսում[33]։

Վերջին հետազոտությունները զգայական գործունեության խանգարում ունեցող երեխաների մոտ հայտնաբերել են սպիտակ նյութի ոչ նորմալ միկրոհամակարգ, ի տարբերություն աուտիզմ, ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիշ (ADHD) կամ զարգացման այլ խանգարում ունեցող երեխաների[34][35]։

Ախտորոշում

Չնայած այն բանին, որ զգայական գործունեության խանգարումը ընդունվել է Մտավոր առողջության ախտորոշիչ դասակարգման և Մանկության ու վաղ մանկության զարգացման խանգարումների ձեռնարկում (DC:0-3R), բայց այն չի ճանաչվել որպես մտավոր խանգարում այնպիսի բժշկական ձեռնարկներում, ինչպիսին ICD-10[36] կամ DSM-5-ն[37] է։

Ախտորոշումը հիմնականում դրվում է ստանդարտացված թեստերի, ստանդարտացված հարցաթերթերի, փորձագիտական դիտարկումների չափումների և էրգոթերապևտիկ մարզադահլիճում ազատ խաղի դիտարկման միջոցով։ Ֆունկցիոնալ գործունեության դիտարկումը կարող է իրականացվել նաև դպրոցում ու տանը:

Կախված երկրից, ախտորոշումը կատարվում է տարբեր մասնագետների կողմից, ինչպիսիք են էրգոթերապիստները, հոգեբանները, կրթության մասնագետները, ֆիզիոթերապևտները և/կամ լոգոպեդներն ու խոսքի թերապևտները [38]: Որոշ երկրներում խորհուրդ է տրվում կատարել լիարժեք հոգեբանական և նյարդաբանական գնահատում, եթե ախտանիշները չափազանց լուրջ են:

Ստանդարտացված թեսթեր

Զգայական ինտեգրացիայի և պրակտիկ թեստ (SIPT)

Զգայական ինտեգրացիայի DeGangi-Berk-ի թեսթ (TSI)

Նորածինների զգայական ֆունկցիաների թեսթ (TSFI) [39]

Ստանդարտացված հարցաթերթեր

Զգայական պրոֆիլ (SP) [40]

Նորածնի/երեխայի զգայական պրոֆիլ [39]

Դեռահասների և մեծահասակների զգայական պրոֆիլ

Ուղեկցորդի զգայական պրոֆիլ

Զարգացման ռիսկի ազդանշանների ցուցանիշներ (INDIPCD-R) [41]  

Զգայական գործընթացների չափում (SPM) [42]

Նախադպրոցականի զգայական գործընթացների չափում (SPM-P)[43]

Այլ թեսթեր  

Շարժողական և կեցվածքի հմտությունների կլինիկական դիտարկում (COMPS)[44]

Տեսողական ընկալման զարգացման թեսթ. 2-րդ հրատարակություն (DTVP-2) [45]

Տեսաշարժողական ինտեգրացիայի Beery–Buktenica-ի զարգացման թեսթ․ 6-րդ հրատարակություն (BEERY VMI)

Miller-ի ֆունկցիոնալ և մասնակցության չափիչներ

Շարժողական հմտությունների Bruininks–Oseretsky թեսթ․ 2-րդ հրատարակություն (BOT-2)[46]

Կատարողական ֆունկցիայի վարքագծային գնահատման հարցաթերթ (BRIEF)[47][48]

Գնահատման տարբեր ձևերի և գործիքների այս մեծ թվաքանակը արտացոլում է քննադատների պնդումը ախտորոշիչ գործընթացների հիմնային խնդիրների մասին․ զգայական գործունեության խանգարման հետազոտողները դեռևս համաձայնության չեն եկել ապացուցված, ստանդարտացված ախտորոշիչ գործիքի մասով, որը խոչընդոտում է հետազոտողներին որոշել խանգարման սահմանները [13] [23]։

Դասակարգումը

Զգայական գործունեության խանգարման կողմնակիցները այն դասակարգել են հետևյալ 3 կատեգորիաներով՝ զգայական մոդուլյացիայի խանգարում, զգայականի վրա հիմնված շարժողական խանգարումներ և զգայական խտրականության խանգարումներ [49] (ինչպես սահմանված է Մտավոր առողջության ախտորոշիչ դասակարգման և Մանկության ու վաղ մանկության զարգացման խանգարումների ձեռնարկում)[50][51]։

Սենսորային մոդուլյացիայի խանգարում (SMD) Սա վերաբերում է կենտրոնական նյարդային համակարգի բարդ համակարգին [49] [52], որի միջոցով ճշգրտվում են նեյրոնային հաղորդագրությունները, որոնք փոխանցում են ինֆորմացիա զգայական խթանիչների ինտենսիվության, հաճախության, տևողության, բարդության և նորությունների մասին[53]։

Սենսորային մոդուլյացիայի խանգարումը բաղկացած է 3 ենթատիպերից՝

Գերզգայունություն

Ցածր զգայունակություն

Զգայական ձգողականություն

Զգայականի վրա հիմնված շարժողական խանգարումներ (SBMD) Ըստ սրա կողմնակիցների զգայականի վրա հիմնված շարժողական խանգարումները ցույց են տալիս ոչ կազմակերպված շարժողական արդյունք, որը զգայական տեղեկատվության ոչ ճիշտ գործընթացների արդյուն է և ազդում է կեցվածքի կառավարման վրա, որն էլ բերում է կեցվածքի խանգարումների կամ հավասարակշռության զարգացման խնդիրների[49][54]։

Զգայականի վրա հիմնված շարժողական խանգարումների ենթատիպերն են․

Դիսպրաքսիան

Կեցվածքի խանգարումը։

Զգայական խտրականության խանգարում (SDD)

Զգայական խտրականության խանգարումը ներառում է զգայական տեղեկատվության մշակման ոչ ճիշտ գործընթացը [49]։ SDD-ի ենթատիպերն են․[55]

Տեսողական, 2. Լսողական,  3. Շոշափողական, 4. Համ, 5. Հոտառություն, 6. Հավասարակշռություն, 7. Պրոպրիոցեպտիվ (տարածության մեջ մարմնի դիրքի ընկալում)

Բուժումը

Զգայական ինտեգրման թերապիա

Զգայական ինտեգրման թերապիայի հիմնական ձևը էրգոթերապիայի տարատեսակներից է, որը երեխայի հետ աշխատում է հատուկ կահավորված սենյակում և որի նպատակն է խթանել ու մարտահրավերներ ստեղծել բոլոր զգայարանների և զգայությունների համար[56]։

Թերապիայի ընթացքում, թերապիստը սերտորեն համագործակցում է երեխայի հետ, ապահովելու զգայական ստիմուլացիայի այն մակարդակը, որը երեխան կարող է հաղթահարել և խրախուսում է շարժումը սենյակում: Զգայական ինտեգրման թերապիան պայմանավորված է չորս հիմնական սկզբունքներով.

Ճիշտ մարտահրավերներ (երեխան պետք է կարողանա հաջողությամբ հաղթահարել մարտահրավերները, որոնք կներկայացվեն խաղային գործողությունների միջոցով)

Ադապտիվ պատասխան (երեխան հարմարեցնում է իր վարքագիծը նոր և օգտակար ռազմավարություններով ի պատասխան ներկայացված մարտահրավերների)

Ակտիվ ներգրավվածություն (երեխան պետք է ցանկանա մասնակցել գործողությունների հետաքրքիր լինելու պատճառով)

Երեխայակենտրոն ուղղվածություն (երեխայի նախասիրություններն օգտագործվում են թերապևտիկ միջամտության նախաձեռնման համար)

Զգայական գործընթացների մշակման թերապիա

Այս թերապիան պահպանում է վերևում նշված 4 սկզբունքները և հետևյալները[57]՝

Հաճախականություն (անհատը տևական ժամանակ ամեն օր հաճախում է թերապիայի)

Զարգացման մոտեցում (թերապիստը հարմարվում է անձի զարգացման տարիքին, այլ ոչ թե փաստացի տարիքին)

Գնահատում-վերագնահատում (բոլոր հաճախորդները գնահատվում են նախքան և հետո)

Գործընթաց ընդդեմ գործունեության (թերապիստը կենտրոնանում է միայն ճիշտ հուզական կապի վրա և այն գործընթացների, որոնք ամրապնդում են հարաբերությունները)

Ծնողների կրթություն (ծնողների կրթական սեսիաները պլանավորված են թերապևտիկ գործընթացների շրջանակում)

«Կյանքի ուրախություններ»(joie de vivre)(թերապիայի գլխավոր նպատակը կյանքի ուրախությունն է, որին հասնում են սոցիալական մասնակցության, ինքնակառավարման և ինքնագնահատականի միջոցով)

Լավագույն պրակտիկ միջամտությունների համադրություն (հաճախ ուղեկցվում է միասնական լսողական համակարգի թերապիայի, հատակի թերապիայի և էլեկտրոնային մեդիայի միջոցով, ինչպիսին են Xbox Kinect, Nintendo Wii, Makoto II և այլն)։

Բուժումը ինքն իրենով կարող է ներառել տարբեր գործողություններ և միջամտություններ (օրինակ, պրիզմայով ոսպնյակներ)։ Հիպո-ռեակտիվ երեխաները կարող են ենթարկվել ուժեղ զգացողությունների, ինչպիսիք են շոյելը խոզանակով, վիբրացիաները կամ տրորումները։ Խաղը կարող է ընդգրկել մի շարք նյութեր, որոնք խթանում են զգացողությունները, ինչպիսիք են խմորով խաղալը կամ մատերով նկարելը: Մյուս կողմից, հիպեր-ռեակտիվ երեխաները կարող են ենթարկվել ավելի խաղաղ զգացողությունների, ինչպիսիք են հանդարտ երաժշտությունը կամ մեղմ շարժումները փափուկ, թեթև լուսավորված սենյակում։ Հյուրասիրությունը և մրցանակները կարող են օգտագործվել խրախուսելու համար երեխաներին կատարելու այնպիսի գործողություններ, որոնցից նրանք սովորաբար խուսափում են։ Մինչ էրգոթերապիստը իր աշխատանքում օգտագործում է զգայական ինտեգրման աշխատանքային կառուցվածքը բարձրացնելու համար երեխայի զգայական ազդակներին ադեկվատ պատասխանելու կարողությունը, այլ էրգոթերապիստներ կարող են կենտրոնանալ միջավայրային հարմարությունների համար, որոնք ծնողները և դպրոցի աշխատողները կարող են օգտագործել բաձրացնելու համար երեխայի ֆունկցիոնալությունը տանը, դպրոցում և համայնքի մեջ [58][59]։ Սա կարող է ներառել փափուկ, առանց պիտակի հագուստի ընտրությունը, խուսափումը ֆլուորեսցենտ լուսավորությունից և ականջակալների ապահովումը արտակարգ իրավիճակների համար (օրինակ, հակահրդեհային մարզումները)։

Բուժման արդյունավետության գնահատում

Բուժման այս ձևերից որոշները (օրինակ, զգայաշարժողական մշակումը) ունեն կասկածելի հիմնավորում և ոչ մի ակնհայտ ապացույց։ Բուժման այլ տեսակները (օրինակ, պրիզմային ոսպնյակները, ֆիզիկական վարժությունները և լսողական ինտեգրացիայի ուսուցումը)  փոքր դրական արդյունքներով ուսումնասիրություններ ունեն, սակայն դրանց հիմա վրա քիչ եզրակացություններ կարող են արվել՝ ուսումնասիրությունների հետ կապված մեթոդաբանական խնդիրների պատճառով: [60] [61] [62] AETNA-ն բուժման արդյունավետության գրականության իր ընդհանուր վերլուծության մեջ եզրակացրել է, որ «Բուժման այս ձևերի արդյունավետությունը ապացուցված չէ», [63] այն դեպքում, երբ Մանկավարժների ամերիկյան ակադեմիան եզրակացրել է, որ «ծնողները պետք է տեղեկացված լինեն, որ զգայական ինտեգրման թերապիայի արդյունավետության վերաբերյալ ուսումնասիրությունների մեծ մասը սահմանափակ է և ոչ վերջնական» [64]: 2015-ի քննությունը եզրակացրել է, որ զգայական ինտեգրման թերապիայի տեխնիկան գոյություն ունի «ապացույցների վրա հիմնված պրակտիկայի սահմաններից դուրս» և որ զգայական ինտեգրման թերապիան «ամբողջովին հնարավոր է սահմանափակ ռեսուրսների չարաշահումով»: [65]

Համաճարակաբանություն

Պաշտպանների կողմից հաստատվել է, որ տարրական դասարանի աշակերտների 16․5%-ը ցուցաբերում են բարձր գերզգայնություն շոշափողական և լսողական մոդուլներում։[66] Այս ցուցանիշը ավելի մեծ է, քան այն, ինչ նախորդ ուսումնասիրություններում էր՝ 5-13% -ը: [67] Քննադատները նշել են, որ զգայական գործունեության խանգարման միայն մեկ ենթատիպերի համար նման բարձր ցուցանիշը հարցեր է առաջացնում՝ զգայական գործունեության խանգարման թե որ տեսակն է առավել հստակ և պարզ սահմանված։[13]

Պաշտպանները  նաև պնդում են, որ մեծահասակները կարող են նաև զգայական գործունեության դժվարությունների նշաններ ցույց տալ, որպեսզի ստանան զգայական ինտեգրման թերապիաներ[68], չնայած այս աշխատանքը տարբերվում նրանից, ովքեր ունեն միայն զգայական գործունեության խանգարումներ։ Ի տարբերություն սրա, մեծահասակները, ովքեր ցուցաբերում են անկանոնություն, ավելի շատ վերագրվում է այլ խանգարումների, ինչպիսիք են աուտիզմի սպեկտրի խանգարումները։ [69]  

Հակասություններ

Կան մտահոգություններ ախտորոշումների ճշգրտության վերաբերյալ: Զգայական գործունեության խանգարումը ներառված չէ DSM-5 կամ ICD-10-ում՝ առողջապահության ամենատարածված ախտորոշիչ աղբյուրներում։ Մանկաբուժների ամերիկյան ակադեմիան (AAP) նշում է, որ ախտորոշման համար համընդհանուր ընդունված աշխատանքային կառուցվածք չկա և զգուշացնում է ցանկացած «զգայական» տիպի բուժման կիրառման դեմ, եթե միայն այն չի օգտագործվում որպես համապարփակ բուժման ծրագրի մաս: Իրականում, 2012 թվականի հայտարարության մեջ, AAP-ն նշում է, որ «Քանի որ ախտորոշման համար համընդհանուր ընդունված հիմք չկա, զգայական գործունեության խանգարումը ընդհանրապես չպետք է որպես ախտորոշում դրվի»: Երբ էրգո​​թերապիստը առաջարկում է զգայական ինտեգրման թերապիա, ապա AAP-ն հրահանգում է, որ թերապիստը իրազեկ լինի, որ «ծնողները զգուշացված են, որ զգայական ինտեգրման թերապիայի արդյունավետության վերաբերյալ հետազոտությունները սահմանափակ են և ոչ վերջնական»: Որպես այդպիսին, առողջության ապահովագրության կազմակերպությունների մեծամասնությունը զգայական ինտեգրման թերապիան համարում է «հետազոտական» և չի ծածկում այդ ծախսերը: Միացյալ Նահանգներում և Մեծ Բրիտանիայում զգայական գործունեության խանգարումների դեպքում անհնար է ստանալ անհատական հաշմանդամության նպաստներ և առավելություններ, ուստի զգայական գործունեության խանգարման կողմնակիցները խորհուրդ են տալիս երեխայի համար ունենալ հարակից խանգարման ախտորոշում, որը կբավարարի հաշմանդամության ապահովագրության պայմանները: Ինչպես նշվել է վերևում, 2015 թվականի զգայական ինտեգրման թերապիայի (SIT) հետազոտության արդյունքում եզրակացվել է, որ այն «անարդյունավետ է և որ նրա տեսական հիմքերն ու գնահատման փորձերը հիմնավոր չեն»  և որ զգայական ինտեգրման թերապիայի տեխնիկաները գոյություն ունեն «ապացույցների վրա հիմնված պրակտիկայի սահմաններից դուրս» և որ այն «ամբողջովին հնարավոր է սահմանափակ ռեսուրսների չարաշահումով»: [65]

Ձեռնարկներ

Զգայական գործունեության խանգարումը Սթենլի Գրինսփենսի ախտորոշիչ ձեռնարկում է Նորածինների և վաղ մանկության համար համար և որպես զգայական գործընթացների խանգարումների կարգավորումների մաս՝ 0-ից 3 ախտորոշիչ դասակարգման մեջ։ Սակայն այն չի ճանաչվում ICD-10-ի կամ վերջին շրջանում թարմացված DSM-5-ի ձեռնարկներում: Այնուամենայնիվ, զգայական ընկալման անսովոր արագությունը կամ զգայական ասպեկտների անսովոր հետաքրքրությունը ներառված է որպես հնարավոր, բայց ոչ անհրաժեշտ չափորոշիչ աուտիզմի ախտորոշման մեջ։

Սխալ ախտորոշումներ

Ոմանք նշում են, որ զգայական գործունեության խանգարումները ակնհայտ ախտորոշում են, մինչ մյուսները պնդում են, որ զգայական պատասխանների մշակման տարբերությունները այլ ախտորոշումների նշաններ են և դրանք առանձին ախտորոշումներ չեն։ Նյարդաբան Դեյվիդ Իգլմենը ենթադրում է, որ զգայական գործունեության խանգարումը կարող է լինել սինեզթեզիայի ձև, ընկալման վիճակ, որտեղ զգայությունները խառնվում են։ Իգլմենը, մասնավորապես, առաջարկում է, որ զգայական ընկալումը «մարդու գլխուղեղի գունավոր հատվածին միանալու փոխարեն միանում է այն հատվածին, որը ներառում է ցավը, զզվանքը կամ սրտխառնոցը»։

Հետազոտողները նկարագրել են բուժելի ժառանգական զգայական ստիմուլացիայի խանգարումը, որը համապատասխանում է ախտորոշման չափորոշիչներին ինչպես ուշադրության դեֆիցիտի խանգարման, այնպես էլ զգայական ինտեգրացիայի դիսֆունկցիայի դեպքում։

Հասարակություն

Էրգոթերապիստների ամերիկյան միությունը (AOTA) խրախուսում է զգայական ինտեգրման տարբեր մեթոդների օգտագործումը նրանց դեպքում, ովքեր ունեն զգայական գործունեության խանգարում։ Կազմակերպությունը աջակցել է հետագա հետազոտություններ կատարելու անհրաժեշտությունը բարձրացնելու համար հարակից թերապիաների ապահովագրության ծածկույթը։ Նրանք նաև ջանքեր են գործադրել հասարկությանը՝ զգայական ինտեգրման թերապիայի մասին իրազեկելու ուղղությամբ։ AOTA-ի ներկայիս գործնական ուղեցույցը խրախուսում է զգայական ինտեգրման թերապիայի օգտագործումը և ներմասնագիտական կրթությունն ու համագործակցությունը զգայական գործունեության խանգարումով հիվանդների բուժման օպտիմալացման նպատակով։ AOTA-ն ապահովում է զգայական ինտեգրման թերապիայի հետ կապված որոշ ռեսուրսներ, որոնցից մի քանիսը ներառում են փաստեր, նոր հետազոտությունների և շարունակական կրթության հնարավորություններ: [70]

Պատմություն

Զգայական գործունեության խանգարումը որպես ոչ նորմալ գործունեության հատուկ ձև առաջին անգամ նկարագրվել է էրգոթերապիստ Աննա Ջին Այրեսի կողմից (1920–1989) [71]։

Օրիգինալ մոդելը

Այրեսի տեսական հիմքը, որի պատճառով նա անվանել է խանգարումը զգայական ինտեգրման դիսֆունկցիա, մշակվել է սովորելու անկարողություններով, շարժողական ընկալման խանգարումներով և նորմալ զարգացող երեխաների վեց գործոնների անալիտիկ ուսումնասիրություններից հետո [72]: Այրեսը, հիմնվելով ֆակտորների իր ուսումնասիրություններում երևացող նշանների վրա, ստեղծել է հետևյալ նոզոլոգիան ՝

Դիսպրաքսիա՝ շարժումների վատ պլանավորում (ավելի շատ կապված է հավասարակշռության համակարգի և սեփական մարմնի ընկալչության հետ)

Վատ երկկողմ ինտեգրում՝ մարմնի 2 կողմերի անհամապատասխան միաժամանակ  օգտագործումը

Շոշափողական պաշտպանվածություն՝ բացասական ռեակցիան շոշափողական ազդակներին

Տեսողական ընկալման խանգարում՝ ձևի ու տարածության և տեսաշարժողական ֆունկցիաների վատ ընկալում

Սոմատո-դիսպրաքսիա՝ շարժումների վատ պլանավորում (կապված է շոշափողական և սեփական մարմնի ընկալչության համակարգերից եկող աղքատ տեղեկատվության հետ)

Լսողական-լեզվական խնդիրներ

Տեսողական ընկալման և լսողական-լեզվական խանգարումները ենթադրվում է, որ ունեն ուժեղ ճանաչողական բաղադրիչ և թույլ կապ զգայական գործունեության նշված խանգարումների հետ, ուստի դրանք չեն համարվում կենտրոնական խանգարումներ զգայական գործունեության շատ մոդելներում։

1998 թվականին Մալիգանը հայտնաբերել է խանգարման նմանատիպ օրինակ, որը հաստատում է վերլուծական ուսումնասիրության գործոնը։ [73] [74]

Քառորդ մոդել

Դաննի նոզոլոգիան օգտագործում է 2 չափանիշ՝ [75] արձագանքման տեսակը (պասիվ թե ակտիվ) և խթանիչների զգայական շեմը (ցածր կամ բարձր)՝ ստեղծելով 4 ենթատիպեր կամ քառորդներ [76]․

Բարձր նյարդաբանական շեմեր

Ցածր գրանցում՝ պասիվ պատասխանով բարձր շեմ: Անձիք, ովքեր չեն ընկալում զգայությունները և դրանով ցուցաբերում են պասիվ վարքագիծ:[77]

Զգայությունների փնտրում՝ բարձր շեմ և ակտիվ պատասխան: Նրանք, ովքեր ակտիվորեն որոնում են հարուստ զգայություններով լի միջավայր:[77]

Ցածր նյարդաբանական շեմեր

Ազդակների զգայունություն՝ ցածր շեմ պասիվ պատասխանով: Անհատներ, ովքեր շեղվում են և դիսկոմֆորտ են զգում զգայությունների ներգործությունից, բայց ակտիվորեն չեն սահմանափակում կամ խուսափում զգայություններից։[77]  

Զգայությունից խուսափում՝ ցածր շեմ և ակտիվ պատասխան։ Անհատները ակտիվորեն սահմանափակում են զգայությունների ընկալումը և հետևաբար, համարվում են բարձր ինքնակարգավորվողներ:[77]

Զգայական գործունեության մոդել

Միլլերի նոզոլոգիան «զգայական ինտեգրման դիսֆունկցիան» վերանվանել է «զգայական գործունեության խանգարում», որպեսզի հեշտացնի համակարգված հետազոտական աշխատանքը այլ ոլորտների հետ, ինչպիսիք են նյարդաբանությունը, քանի որ «զգայական ինտեգրում տերմինի օգտագործումը ավելի հաճախ վերագրվում է նյարդաֆիզիոլոգիական բջջային գործընթացին, քան զգայական ընկալման վարքագծային պատասխանին՝ ինչպես նշում է Այրեսը»:[49]


the similarly-named personality trait distinct from the disorder, տես՝ Sensory processing sensitivity:

Կաղապար:Infobox medical condition (new)Sensory processing disorder (SPD; also known as sensory integration dysfunction) is a condition where multisensory integration is not adequately processed in order to provide appropriate responses to the demands of the environment.

Sensory integration was defined by occupational therapist Anna Jean Ayres in 1972 as "the neurological process that organizes sensation from one's own body and from the environment and makes it possible to use the body effectively within the environment".[1][2] Sensory processing disorder has been characterized as the source of significant problems in organizing sensation coming from the body and the environment and is manifested by difficulties in the performance in one or more of the main areas of life: productivity, leisure and play[3] or activities of daily living.[4]

Sources debate whether SPD is an independent disorder or represents the observed symptoms of various other, more well-established, disorders.[5][6][7][8] SPD is not recognized by the Diagnostic and Statistical Manual of the American Psychiatric Association,[9][10] and the American Academy of Pediatrics has recommended that pediatricians not use SPD as a diagnosis.[9]

Signs and symptoms խմբագրել

Symptoms may vary according to the disorder's type and subtype present. SPD can affect one sense or multiple senses. While many people can present one or two symptoms, sensory processing disorder has to have a clear functional impact on the person's life:

Signs of over-responsivity,[11] including, for example, dislike of textures such as those found in fabrics, foods, grooming products or other materials found in daily living, to which most people would not react, and serious discomfort, sickness or threat induced by normal sounds, lights, movements, smells, tastes, or even inner sensations such as heartbeat.

Signs of under-responsivity, including sluggishness and lack of responsiveness; and Sensory cravings,[12] including, for example, fidgeting, impulsiveness, and/or seeking or making loud, disturbing noises; Sensorimotor-based problems, including slow and uncoordinated movements or poor handwriting.

Sensory discrimination problems, that might manifest themselves in behaviors such as things constantly dropped.

Critics have noted that what proponents claim are symptoms of SPD are both broad and, in some cases, represent very common, and not necessarily abnormal or atypical, childhood characteristics. The checklist of symptoms on the website of the SPD Foundation, for example, includes such warning signs as "My infant/toddler has problems eating," "My child has difficulty being toilet trained," "My child is in constant motion," and "My child gets in everyone else's space and/or touches everything around him." -- "symptoms" which read much like the day-to-day complaints of an average parent.[13] Where these traits become grounds for a diagnosis is generally in combination with other more specific symptoms or when the child gets old enough to explain that the reasons behind their behavior are specifically sensory.

Relationship to other disorders խմբագրել

Sensory processing issues represent a feature of a number of disorders, including anxiety problems, ADHD,[14] food intolerances, behavioral disorders, and particularly, autism spectrum disorders.[15][16][17][18][19][20][21] This pattern of comorbidities poses a significant challenge to those who claim that SPD is an identifiably specific disorder, rather than simply a term given to a set of symptoms common to other disorders.[22] Dr. Catherine Lord, a leading autism expert and the director of the Center for Autism and the Developing Brain at New York-Presbyterian Hospital, argues that sensory issues are an important concern, but not a diagnosis in themselves. "I do think there's a value in attending to how a child is perceiving sensations, thinking about whether he could be uncomfortable. Where I get concerned is labeling that as a separate disorder."[23]

Two studies have provided preliminary evidence suggesting that there may be measurable neurological differences between children diagnosed with SPD and control children classified as neurotypical[24] or children diagnosed with autism.[25] Despite this evidence, the fact that SPD researchers have yet to agree on a proven, standardized diagnostic tool undermines researchers' ability to define the boundaries of the disease and makes correlational studies, like the ones about structural brain abnormalities, less convincing.[13]

Causes խմբագրել

The exact cause of SPD is not known.[26] However, it is known that the mid-brain and brain stem regions of the central nervous system are early centers in the processing pathway for multisensory integration; these brain regions are involved in processes including coordination, attention, arousal, and autonomic function.[27] After sensory information passes through these centers, it is then routed to brain regions responsible for emotions, memory, and higher level cognitive functions. Damage in any part of the brain involved in multisensory processing can cause difficulties in adequately processing stimuli in a functional way.

Research խմբագրել

Current research in sensory processing is focused on finding the genetic and neurological causes of SPD. EEG[28] and measuring event-related potential (ERP) are traditionally used to explore the causes behind the behaviors observed in SPD. Some of the proposed underlying causes by current research are: EEG recording

  • Differences in tactile and auditory over responsivity show moderate genetic influences, with tactile over responsivity demonstrating greater heritability. Bivariate genetic analysis suggested different genetic factors for individual differences in auditory and tactile SOR.[29]
  • People with Sensory Processing Deficits have less sensory gating than typical subjects.[30][31]
  • People with sensory over-responsivity might have increased D2 receptor in the striatum, related to aversion to tactile stimuli and reduced habituation. In animal models, prenatal stress significantly increased tactile avoidance.[32]
  • Studies using event-related potentials (ERPs) in children with the sensory over responsivity subtype found atypical neural integration of sensory input. Different neural generators could be activated at an earlier stage of sensory information processing in people with SOR than in typically developing individuals. The automatic association of causally related sensory inputs that occurs at this early sensory-perceptual stage may not function properly in children with SOR. One hypothesis is that multisensory stimulation may activate a higher-level system in frontal cortex that involves attention and cognitive processing, rather than the automatic integration of multisensory stimuli observed in typically developing adults in auditory cortex.[33]
  • Recent research found an abnormal white matter microstructure in children with SPD, compared with typical children and those with other developmental disorders such as autism and ADHD.[34][35]

Diagnosis խմբագրել

Although sensory processing disorder is accepted in the Diagnostic Classification of Mental Health and Developmental Disorders of Infancy and Early Childhood (DC:0-3R), it is not recognized as a mental disorder in medical manuals such as the ICD-10[36] or the DSM-5.[37]

Diagnosis is primarily arrived at by the use of standardized tests, standardized questionnaires, expert observational scales, and free play observation at an occupational therapy gym. Observation of functional activities might be carried at school and home as well.

Depending on the country, diagnosis is made by different professionals, such as occupational therapists, psychologists, learning specialists, physiotherapists and/or speech and language therapists.[38] In some countries it is recommended to have a full psychological and neurological evaluation if symptoms are too severe.

Standardized tests

  • Sensory Integration and Praxis Test (SIPT)
  • DeGangi-Berk Test of Sensory Integration (TSI)
  • Test of Sensory Functions in Infants (TSFI)[39]

Standardized questionnaires

  • Sensory Profile, (SP)[40]
  • Infant/Toddler Sensory Profile[39]
  • Adolescent/Adult Sensory Profile
  • Sensory Profile School Companion
  • Indicators of Developmental Risk Signals (INDIPCD-R)[41]
  • Sensory Processing Measure (SPM)[42]
  • Sensory Processing Measure Preeschool (SPM-P)[43]

Other tests

  • Clinical Observations of Motor and Postural Skills (COMPS)[44]
  • Developmental Test of Visual Perception: Second Edition (DTVP-2)[45]
  • Beery–Buktenica Developmental Test of Visual-Motor Integration, 6th Edition (BEERY VMI)
  • Miller Function & Participation Scales
  • Bruininks–Oseretsky Test of Motor Proficiency, Second Edition (BOT-2)[46]
  • Behavior Rating Inventory of Executive Function (BRIEF)[47][48]

The large number of different forms and tools of assessment listed here reflects what critics have argued is a fundamental problem with the diagnosis process: SPD researchers have yet to agree on a proven, standardized diagnostic tool, a problem that undermines the ability of researchers to define the boundaries of the disorder.[13][23]

Classification խմբագրել

Sensory processing disorders have been classified by proponents into three categories: sensory modulation disorder, sensory-based motor disorders and sensory discrimination disorders [49] (as defined in the Diagnostic Classification of Mental Health and Developmental Disorders in Infancy and Early Childhood).[50][51]

Sensory modulation disorder (SMD) Sensory modulation refers to a complex central nervous system process[49][52] by which neural messages that convey information about the intensity, frequency, duration, complexity, and novelty of sensory stimuli are adjusted.[53]

SMD consists of three subtypes:

  1. Sensory over-responsivity.
  2. Sensory under-responsivity
  3. Sensory craving/seeking.

Sensory-based motor disorder (SBMD) According to proponents, sensory-based motor disorder shows motor output that is disorganized as a result of incorrect processing of sensory information affecting postural control challenges, resulting in postural disorder, or developmental coordination disorder.[49][54]

The SBMD subtypes are:

  1. Dyspraxia
  2. Postural disorder

Sensory discrimination disorder (SDD)

Sensory discrimination disorder involves the incorrect processing of sensory information.[49] The SDD subtypes are:[55]

1. Visual 2. Auditory 3. Tactile 4. Gustatory (taste) 5. Olfactory (smell) 6. Vestibular (balance) 7. Proprioceptive (feeling of where parts of the body are located in space)

Treatment խմբագրել

Sensory integration therapy խմբագրել

 
Vestibular system is stimulated through hanging equipment such as tire swings

The main form of sensory integration therapy is a type of occupational therapy that places a child in a room specifically designed to stimulate and challenge all of the senses.[56]

During the session, the therapist works closely with the child to provide a level of sensory stimulation that the child can cope with, and encourage movement within the room. Sensory integration therapy is driven by four main principles:

  • Just right challenge (the child must be able to successfully meet the challenges that are presented through playful activities)
  • Adaptive response (the child adapts his behavior with new and useful strategies in response to the challenges presented)
  • Active engagement (the child will want to participate because the activities are fun)
  • Child directed (the child's preferences are used to initiate therapeutic experiences within the session)

Sensory processing therapy խմբագրել

This therapy retains all of the above-mentioned four principles and adds:[57]

  • Intensity (person attends therapy daily for a prolonged period of time)
  • Developmental approach (therapist adapts to the developmental age of the person, against actual age)
  • Test-retest systematic evaluation (all clients are evaluated before and after)
  • Process driven vs. activity driven (therapist focuses on the "Just right" emotional connection and the process that reinforces the relationship)
  • Parent education (parent education sessions are scheduled into the therapy process)
  • "joie de vivre" (happiness of life is therapy's main goal, attained through social participation, self-regulation, and self-esteem)
  • Combination of best practice interventions (is often accompanied by integrated listening system therapy, floor time, and electronic media such as Xbox Kinect, Nintendo Wii, Makoto II machine training and others)

The treatments themselves may involve a variety of activities and interventions (for example, prism lenses). Children with hypo-reactivity may be exposed to strong sensations such as stroking with a brush, vibrations or rubbing. Play may involve a range of materials to stimulate the senses such as play dough or finger painting. Children with hyper-reactivity, on the other hand, may be exposed to peaceful activities including quiet music and gentle rocking in a softly lit room. Treats and rewards may be used to encourage children to tolerate activities they would normally avoid. While occupational therapists using a sensory integration frame of reference work on increasing a child's ability to adequately process sensory input, other OTs may focus on environmental accommodations that parents and school staff can use to enhance the child's function at home, school, and in the community.[58][59] These may include selecting soft, tag-free clothing, avoiding fluorescent lighting, and providing ear plugs for "emergency" use (such as for fire drills).

Evaluation of treatment effectiveness խմբագրել

Some of these treatments (for example, sensorimotor handling) have a questionable rationale and no empirical evidence. Other treatments (for example, prism lenses, physical exercise, and auditory integration training) have had studies with small positive outcomes, but few conclusions can be made about them due to methodological problems with the studies.[60] [61] [62] In its overall review of the treatment effectiveness literature, AETNA concluded that "The effectiveness of these therapies is unproven.",[63] while the American Academy of Pediatrics concluded that "parents should be informed that the amount of research regarding the effectiveness of sensory integration therapy is limited and inconclusive."[64] A 2015 review concluded that SIT techniques exist "outside the bounds of established evidence-based practice" and that SIT is "quite possibly a misuse of limited resources."[65]

Epidemiology խմբագրել

It has been estimated by proponents that up to 16.5% of elementary school aged children present elevated SOR behaviors in the tactile or auditory modalities.[66] This figure is larger than what previous studies with smaller samples had shown: an estimate of 5–13% of elementary school aged children.[67] Critics have noted that such a high incidence for just one of the subtypes of SPD raises questions about the degree to which SPD is a specific and clearly identifiable disorder.[13]

Proponents have also claimed that adults may also show signs of sensory processing difficulties and would benefit for sensory processing therapies,[68] although this work has yet to distinguish between those with SPD symptoms alone vs adults whose processing abnormalities are associated with other disorders, such as Autism Spectrum Disorder.[69]

Controversy խմբագրել

There are concerns regarding the validity of the diagnosis. SPD is not included in the DSM-5 or ICD-10, the most widely used diagnostic sources in healthcare. The American Academy of Pediatrics (AAP) states that there is no universally accepted framework for diagnosis and recommends caution against using any "sensory" type therapies unless as a part of a comprehensive treatment plan. In fact, in a 2012 statement, the AAP states that "Because there is no universally accepted framework for diagnosis, sensory processing disorder generally should not be diagnosed." When an occupational therapist does recommend sensory integration therapy, the AAP instructs that the therapist is aware that, "parents should be informed that the amount of research regarding the effectiveness of sensory integration therapy is limited and inconclusive." As such, most health insurance considers sensory integration therapy to be "investigational" and will not cover it. In the United States and UK, sensory processing disorder is not likely to qualify an individual for disability benefits, so the supporters of sensory processing disorder recommend having a child diagnosed for a related disorder that will qualify them for disability insurance. As was noted above, a 2015 review of research on Sensory Integration Therapy (SIT) concluded that SIT is "ineffective and that its theoretical underpinnings and assessment practices are unvalidated", that SIT techniques exist "outside the bounds of established evidence-based practice", and that SIT is "quite possibly a misuse of limited resources".[65]

Manuals խմբագրել

SPD is in Stanley Greenspan's Diagnostic Manual for Infancy and Early Childhood and as Regulation Disorders of Sensory Processing part of The Zero to Three's Diagnostic Classification. but is not recognized in the manuals ICD-10 or in the recently updated DSM-5. However, unusual reactivity to sensory input or unusual interest in sensory aspects is included as a possible but not necessary criterion for the diagnosis of autism.

Misdiagnosis խմբագրել

Some state that sensory processing disorder is a distinct diagnosis, while others argue that differences in sensory responsiveness are features of other diagnoses and it is not a standalone diagnosis. The neuroscientist David Eagleman has proposed that SPD may be a form of synesthesia, a perceptual condition in which the senses are blended. Specifically, Eagleman suggests that instead of a sensory input "connecting to [a person's] color area [in the brain], it's connecting to an area involving pain or aversion or nausea".

Researchers have described a treatable inherited sensory overstimulation disorder that meets diagnostic criteria for both attention deficit disorder and sensory integration dysfunction.

Society խմբագրել

The American Occupational Therapy Association (AOTA) supports the use of a variety of methods of sensory integration for those with sensory processing disorder. The organization has supported the need for further research to increase insurance coverage for related therapies. They have also made efforts to educate the public about sensory integration therapy. The AOTA's practice guidelines currently support the use of sensory integration therapy and interprofessional education and collaboration in order to optimize treatment for those with sensory processing disorder. The AOTA provides several resources pertaining to sensory integration therapy, some of which includes a fact sheet, new research, and continuing education opportunities.[70]

History խմբագրել

Sensory processing disorder as a specific form of atypical functioning was first described by occupational therapist Anna Jean Ayres (1920–1989).[71]

Original model

Ayres's theoretical framework for what she called Sensory Integration Dysfunction was developed after six factor analytic studies of populations of children with learning disabilities, perceptual motor disabilities and normal developing children.[72] Ayres created the following nosology based on the patterns that appeared on her factor analysis:

  • Dyspraxia: poor motor planning (more related to the vestibular system and proprioception)
  • Poor bilateral integration: inadequate use of both sides of the body simultaneously
  • Tactile defensiveness: negative reaction to tactile stimuli
  • Visual perceptual deficits: poor form and space perception and visual motor functions
  • Somatodyspraxia: poor motor planning (related to poor information coming from the tactile and proprioceptive systems)
  • Auditory-language problems

Both visual perceptual and auditory language deficits were thought to possess a strong cognitive component and a weak relationship to underlying sensory processing deficits, so they are not considered central deficits in many models of sensory processing.

In 1998, Mulligan found a similar pattern of deficits in a confirmatory factor analytic study.[73][74]

Quadrant model

Dunn's nosology uses two criteria:[75] response type (passive vs active) and sensory threshold to the stimuli (low or high) creating 4 subtypes or quadrants:[76]

  • High neurological thresholds
  1. Low registration: high threshold with passive response. Individuals who do not pick up on sensations and therefore partake in passive behavior.[77]
  2. Sensation seeking: high threshold and active response. Those who actively seek out a rich sensory filled environment.[77]
  • Low neurological threshold
  1. Sensitivity to stimuli: low threshold with passive response. Individuals who become distracted and uncomfortable when exposed to sensation but do not actively limit or avoid exposure to the sensation.[77]
  2. Sensation avoiding: low threshold and active response. Individuals actively limit their exposure to sensations and are therefore high self regulators.[77]

Sensory processing model

In Miller's nosology "sensory integration dysfunction" was renamed into "Sensory processing disorder" to facilitate coordinated research work with other fields such as neurology since "the use of the term sensory integration often applies to a neurophysiologic cellular process rather than a behavioral response to sensory input as connoted by Ayres."[49]

See also խմբագրել

References խմբագրել

  1. ↑ Ayres, A. Jean (1972). Sensory integration and learning disorders. Los Angeles: Western Psychological Services. ISBN 978-0-87424-303-1. OCLC 590960.
  2. ↑ Ayres AJ (1972). «Types of sensory integrative dysfunction among disabled learners». Am J Occup Ther. 26 (1): 13–8. PMID 5008164.
  3. ↑ Cosbey, J.; Johnston, SS; Dunn, ML (2010). «Sensory processing disorders and social participation». Am J Occup Ther. 64 (3): 462–73. doi:10.5014/ajot.2010.09076. PMID 20608277.
  4. ↑ «Sensory Processing Disorder Explained». SPD Foundation. Արխիվացված է օրիգինալից 2010-05-17-ին.
  5. ↑ Brout, Jennifer; Miller, Lucy Jane. «DSM-5 Application for Sensory Processing Disorder Appendix A (part 1)». Research Gate. Research Gate. Վերցված է 26 November 2018-ին.
  6. ↑ Arky, Beth. «The Debate Over Sensory Processing». Child Mind Institute. Child Mind Institute. Վերցված է 26 November 2018-ին.
  7. ↑ Walbam, K. (2014). The Relevance of Sensory Processing Disorder to Social Work Practice: An Interdisciplinary Approach. Child & Adolescent Social Work Journal, 31(1), 61-70. doi:10.1007/s10560-013-0308-2
  8. ↑ «AAP Recommends Careful Approach to Using Sensory-Based Therapies». www.aap.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2017-12-27-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 Neale, Todd (June 2012). «AAP: Don't Use Sensory Disorder Diagnosis». Medpage Today. Everyday Health. Վերցված է 26 November 2018-ին.
  10. ↑ Weinstein, Edie (2016-11-22). «Making Sense of Sensory Processing Disorder». Psych Central. Psych Central. Վերցված է 26 November 2018-ին.
  11. ↑ Hulle, Carol Van; Lemery-Chalfant, Kathryn; Goldsmith, H. Hill (2015-06-24). «Trajectories of Sensory Over-Responsivity from Early to Middle Childhood: Birth and Temperament Risk Factors». PLOS ONE. 10 (6): e0129968. Bibcode:2015PLoSO..1029968V. doi:10.1371/journal.pone.0129968. ISSN 1932-6203. PMC 4481270. PMID 26107259.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  12. ↑ Peters, Sarika U.; Horowitz, Lucia; Barbieri-Welge, Rene; Taylor, Julie Lounds; Hundley, Rachel J. (2012-02-01). «Longitudinal follow-up of autism spectrum features and sensory behaviors in Angelman syndrome by deletion class». Journal of Child Psychology and Psychiatry (անգլերեն). 53 (2): 152–159. doi:10.1111/j.1469-7610.2011.02455.x. ISSN 1469-7610. PMID 21831244.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 Palmer, Brian (2014-02-28). «Get Ready for the Next Big Medical Fight Is sensory processing disorder a real disease?». Slate. Slate. Վերցված է 12 September 2018-ին.
  14. ↑ Ghanizadeh A (June 2011). «Sensory processing problems in children with ADHD, a systematic review». Psychiatry Investig. 8 (2): 89–94. doi:10.4306/pi.2011.8.2.89. PMC 3149116. PMID 21852983.
  15. ↑ Lane AE, Young RL, Baker AE, Angley MT (January 2010). «Sensory processing subtypes in autism: association with adaptive behavior». J Autism Dev Disord. 40 (1): 112–22. doi:10.1007/s10803-009-0840-2. PMID 19644746.
  16. ↑ Tomchek SD, Dunn W (2007). «Sensory processing in children with and without autism: a comparative study using the short sensory profile». Am J Occup Ther. 61 (2): 190–200. doi:10.5014/ajot.61.2.190. PMID 17436841.
  17. ↑ Kern JK, Trivedi MH, Grannemann BD, և այլք: (March 2007). «Sensory correlations in autism». Autism. 11 (2): 123–34. doi:10.1177/1362361307075702. PMID 17353213.
  18. ↑ Russo N, Foxe JJ, Brandwein AB, Altschuler T, Gomes H, Molholm S (October 2010). «Multisensory processing in children with autism: high-density electrical mapping of auditory-somatosensory integration». Autism Res. 3 (5): 253–67. doi:10.1002/aur.152. PMID 20730775.
  19. ↑ Green SA, Ben-Sasson A (December 2010). «Anxiety disorders and sensory over-responsivity in children with autism spectrum disorders: is there a causal relationship?». J Autism Dev Disord. 40 (12): 1495–504. doi:10.1007/s10803-010-1007-x. PMC 2980623. PMID 20383658.
  20. ↑ Baron-Cohen S, Ashwin E, Ashwin C, Tavassoli T, Chakrabarti B (May 2009). «Talent in autism: hyper-systemizing, hyper-attention to detail and sensory hypersensitivity». Philosophical Transactions of the Royal Society B. 364 (1522): 1377–83. doi:10.1098/rstb.2008.0337. PMC 2677592. PMID 19528020.
  21. ↑ Marco EJ, Hinkley LB, Hill SS, Nagarajan SS (May 2011). «Sensory processing in autism: a review of neurophysiologic findings». Pediatr. Res. 69 (5 Pt 2): 48R–54R. doi:10.1203/PDR.0b013e3182130c54. PMC 3086654. PMID 21289533.
  22. ↑ Joanne Flanagan (2009). «Sensory processing disorder» (PDF). Pediatric News. Kennedy Krieger.org. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012-09-19-ին. Վերցված է 2018-11-23-ին.
  23. ↑ 23,0 23,1 Arky, Beth. «The debate over sensory processing». Child Mind Institute. Child Mind Institute. Վերցված է 12 September 2018-ին.
  24. ↑ Owen, Julia; Marco, Elysa; Desai, Shivani; Fourie, Emily; Harris, Julia; Hill, Susanna; Arnett, Anne; Mukherjee, Pratik (June 17, 2013). «Abnormal white matter microstructure in children with sensory processing disorders». NeuroImage: Clinical. 2: 844–853. doi:10.1016/j.nicl.2013.06.009. PMC 3778265. PMID 24179836.
  25. ↑ Chang, Yi-Shin; Owen, Julia; Desai, Shivani; Hill, Susanna; Arnett, Anne; Harris, Julia; Marco, Elysa; Mukherjee, Pratik (July 2014). «Autism and Sensory Processing Disorders: Shared White Matter Disruption in Sensory Pathways but Divergent Connectivity in Social-Emotional Pathways». PLOS ONE. 9 (7): e103038. Bibcode:2014PLoSO...9j3038C. doi:10.1371/journal.pone.0103038. PMC 4116166. PMID 25075609.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  26. ↑ «Sensory Processing Disorder». HowStuffWorks. InfoSpace Holdings LLC. 2008-06-17. Վերցված է 27 November 2018-ին.
  27. ↑ Stein BE, Stanford TR, Rowland BA (December 2009). «The neural basis of multisensory integration in the midbrain: its organization and maturation». Hear. Res. 258 (1–2): 4–15. doi:10.1016/j.heares.2009.03.012. PMC 2787841. PMID 19345256.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  28. ↑ Davies PL, Gavin WJ (2007). «Validating the diagnosis of sensory processing disorders using EEG technology». Am J Occup Ther. 61 (2): 176–89. doi:10.5014/ajot.61.2.176. PMID 17436840.
  29. ↑ Goldsmith, H. H.; Van Hulle, C. A.; Arneson, C. L.; Schreiber, J. E.; Gernsbacher, M. A. (2006-06-01). «A population-based twin study of parentally reported tactile and auditory defensiveness in young children». Journal of Abnormal Child Psychology. 34 (3): 393–407. doi:10.1007/s10802-006-9024-0. ISSN 0091-0627. PMC 4301432. PMID 16649001.
  30. ↑ Davies PL, Chang WP, Gavin WJ (May 2009). «Maturation of sensory gating performance in children with and without sensory processing disorders». Int J Psychophysiol. 72 (2): 187–97. doi:10.1016/j.ijpsycho.2008.12.007. PMC 2695879. PMID 19146890.
  31. ↑ Kisley MA, Noecker TL, Guinther PM (July 2004). «Comparison of sensory gating to mismatch negativity and self-reported perceptual phenomena in healthy adults» (PDF). Psychophysiology. 41 (4): 604–12. doi:10.1111/j.1469-8986.2004.00191.x. PMID 15189483. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012-10-25-ին.
  32. ↑ Schneider ML, Moore CF, Gajewski LL, և այլք: (2008). «Sensory processing disorder in a primate model: evidence from a longitudinal study of prenatal alcohol and prenatal stress effects» (PDF). Child Dev. 79 (1): 100–13. doi:10.1111/j.1467-8624.2007.01113.x. PMC 4226060. PMID 18269511. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013-05-12-ին.
  33. ↑ Brett-Green BA, Miller LJ, Schoen SA, Nielsen DM (June 2010). «An exploratory event-related potential study of multisensory integration in sensory over-responsive children» (PDF). Brain Res. 1321: 393–407. doi:10.1016/j.brainres.2010.01.043. PMID 20097181. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012-10-24-ին.
  34. ↑ Owen, Julia P.; Marco, Elysa J.; Desai, Shivani; Fourie, Emily; Harris, Julia; Hill, Susanna S.; Arnett, Anne B.; Mukherjee, Pratik (2013). «Abnormal white matter microstructure in children with sensory processing disorders». NeuroImage: Clinical. 2: 844–853. doi:10.1016/j.nicl.2013.06.009. ISSN 2213-1582. PMC 3778265. PMID 24179836.
  35. ↑ Chang, Yi-Shin; Owen, Julia P.; Desai, Shivani; Hill, Susanna S.; Arnett, Anne B.; Harris, Julia; Marco, Elysa J.; Mukherjee, Pratik (2014). «Autism and Sensory Processing Disorders: Shared White Matter Disruption in Sensory Pathways but Divergent Connectivity». PLOS ONE. 9 (7): e103038. doi:10.1371/journal.pone.0103038. PMC 4116166. PMID 25075609.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  36. ↑ ICD 10
  37. ↑ Lucy Jane Miller. «Final Decision for DSM-V». Sensory Processing Disorder Foundation. Արխիվացված է օրիգինալից 4 October 2013-ին. Վերցված է 3 October 2013-ին.
  38. ↑ «Course information and booking». Sensory Integration Network. Արխիվացված է օրիգինալից 10 June 2013-ին. Վերցված է 23 July 2013-ին.
  39. ↑ 39,0 39,1 Eeles AL, Spittle AJ, Anderson PJ, և այլք: (April 2013). «Assessments of sensory processing in infants: a systematic review». Dev Med Child Neurol. 55 (4): 314–26. doi:10.1111/j.1469-8749.2012.04434.x. PMID 23157488.
  40. ↑ Ermer J, Dunn W (April 1998). «The sensory profile: a discriminant analysis of children with and without disabilities». Am J Occup Ther. 52 (4): 283–90. doi:10.5014/ajot.52.4.283. PMID 9544354.
  41. ↑ Bolaños, C., Gomez, M. M., Ramos, G., & Rios del Rio, J. (2016). Developmental Risk Signals as a Screening Tool for Early Identification of Sensory Processing Disorders. Occupational Therapy International, 23(2), 154-164. doi:10.1002/oti.1420
  42. ↑ Miller-Kuhaneck H, Henry DA, Glennon TJ, Mu K (2007). «Development of the Sensory Processing Measure-School: initial studies of reliability and validity» (PDF). Am J Occup Ther. 61 (2): 170–5. doi:10.5014/ajot.61.2.170. PMID 17436839. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2018-05-19-ին.
  43. ↑ Glennon, Tara J.; Miller Kuhaneck, Heather; Herzberg, David (2011). «The Sensory Processing Measure–Preschool (SPM-P)—Part One: Description of the Tool and Its Use in the Preschool Environment». Journal of Occupational Therapy, Schools, & Early Intervention. 4 (1): 42–52. doi:10.1080/19411243.2011.573245. ISSN 1941-1243.
  44. ↑ Wilson B1, Pollock N, Kaplan BJ, Law M, Faris P (September 1992). «Reliability and construct validity of the Clinical Observations of Motor and Postural Skills». Am J Occup Ther. 46 (9): 775–83. doi:10.5014/ajot.46.9.775. PMID 1514563.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  45. ↑ Brown T, Hockey SC (January 2013). «The Validity and Reliability of Developmental Test of Visual Perception-2nd Edition (DTVP-2)». Phys Occup Ther Pediatr. 33 (4): 426–39. doi:10.3109/01942638.2012.757573. PMID 23356245.
  46. ↑ Deitz JC, Kartin D, Kopp K (2007). «Review of the Bruininks–Oseretsky Test of Motor Proficiency, Second Edition (BOT-2)». Phys Occup Ther Pediatr. 27 (4): 87–102. doi:10.1080/j006v27n04_06. PMID 18032151.
  47. ↑ Gioia GA, Isquith PK, Guy SC, Kenworthy L (September 2000). «Behavior rating inventory of executive function». Child Neuropsychol. 6 (3): 235–38. doi:10.1076/chin.6.3.235.3152. PMID 11419452.
  48. ↑ Gioia GA, Isquith PK, Retzlaff PD, Espy KA (December 2002). «Confirmatory factor analysis of the Behavior Rating Inventory of Executive Function (BRIEF) in a clinical sample». Child Neuropsychol. 8 (4): 249–57. doi:10.1076/chin.8.4.249.13513. PMID 12759822.
  49. ↑ 49,0 49,1 49,2 49,3 49,4 Miller LJ, Anzalone ME, Lane SJ, Cermak SA, Osten ET (2007). «Concept evolution in sensory integration: a proposed nosology for diagnosis» (PDF). The American Journal of Occupational Therapy. 61 (2): 135–40. doi:10.5014/ajot.61.2.135. PMID 17436834.
  50. ↑ Miller LJ, Nielsen DM, Schoen SA, Brett-Green BA (2009). «Perspectives on sensory processing disorder: a call for translational research». Front Integr Neurosci. 3: 22. doi:10.3389/neuro.07.022.2009. PMC 2759332. PMID 19826493.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  51. ↑ Zimmer M, Desch L (June 2012). «Sensory integration therapies for children with developmental and behavioral disorders». Pediatrics. 129 (6): 1186–9. doi:10.1542/peds.2012-0876. PMID 22641765.
  52. ↑ Schaaf RC, Benevides T, Blanche EI, և այլք: (2010). «Parasympathetic functions in children with sensory processing disorder» (PDF). Front Integr Neurosci. 4: 4. doi:10.3389/fnint.2010.00004. PMC 2839854. PMID 20300470. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012-10-25-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  53. ↑ Miller, L. J.; Reisman, J. E.; McIntosh, D. N; Simon, J (January 2001). An ecological model of sensory modulation: Performance of children with fragile X syndrome, autistic disorder, attention-deficit/hyperactivity disorder, and sensory modulation dysfunction (PDF). Tucson, AZ: Therapy Skill Builders. էջեր 75–88. ISBN 9780761615156. OCLC 46678625. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012-10-25-ին. Վերցված է 2013-07-26-ին. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն); Unknown parameter |editors= ignored (|editor= suggested) (օգնություն)
  54. ↑ Bair WN, Kiemel T, Jeka JJ, Clark JE (2012). «Development of multisensory reweighting is impaired for quiet stance control in children with developmental coordination disorder (DCD)». PLOS ONE. 7 (7): e40932. Bibcode:2012PLoSO...740932B. doi:10.1371/journal.pone.0040932. PMC 3399799. PMID 22815872.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  55. ↑ Lonkar, Heather. «An overview of sensory processing disorder». ScholarWorks at Western Michigan University. Western Michigan University. Վերցված է 4 October 2017-ին.
  56. ↑ C., Bundy, Anita (2002). Sensory integration : theory and practice. Lane, Shelly., Murray, Elizabeth A., Fisher, Anne G., 1946- (2nd ed.). Philadelphia: F.A. Davis. ISBN 978-0803605459. OCLC 49421642.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  57. ↑ Miller, Lucy Jane; Collins, Britt (2013). «The "So What?" of Sensory Integration Therapy: Joie de Vivre» (PDF). Sensory Solutions. Sensory Processing Disorder Foundation. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 4 March 2016-ին. Վերցված է 11 January 2016-ին.
  58. ↑ Nancy Peske; Lindsey Biel (2005). Raising a sensory smart child: the definitive handbook for helping your child with sensory integration issues. New York: Penguin Books. ISBN 978-0-14-303488-9. OCLC 56420392.
  59. ↑ «Sensory Checklist» (PDF). Raising a Sensory Smart Child. Վերցված է 16 July 2013-ին.
  60. ↑ Baranek GT (2002). «Efficacy of sensory and motor interventions for children with autism». J Autism Dev Disord. 32 (5): 397–422. doi:10.1023/A:1020541906063. PMID 12463517.
  61. ↑ Schaaf RC, Miller LJ (2005). «Occupational therapy using a sensory integrative approach for children with developmental disabilities». Ment Retard Dev Disabil Res Rev. 11 (2): 143–8. CiteSeerX 10.1.1.622.1875. doi:10.1002/mrdd.20067. PMID 15977314.
  62. ↑ Hodgetts S, Hodgetts W (2007). «Somatosensory stimulation interventions for children with autism: literature review and clinical considerations». Can J Occup Ther. 74 (5): 393–400. doi:10.2182/cjot.07.013. PMID 18183774.
  63. ↑ «Sensory and Auditory Integration Therapy». Aetna Insurance. Aetna Insurance. Վերցված է 10 September 2018-ին.
  64. ↑ Medicine, Section on Complementary and Integrative; Disabilities, Council on Children With (2012-06-01). «Sensory Integration Therapies for Children With Developmental and Behavioral Disorders». Pediatrics (անգլերեն). 129 (6): 1186–1189. doi:10.1542/peds.2012-0876. ISSN 0031-4005. PMID 22641765.
  65. ↑ 65,0 65,1 Smith, T., Mruzek, D. W., & Mozingo, D. (2015), «Sensory integration therapy.», in Richard M. Foxx, James A. Mulick (ed.), Controversial therapies for autism and intellectual disabilities: Fad, fashion, and science in professional practice, էջեր 247–269{{citation}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  66. ↑ Carter, A. S.; A. Ben-Sasson; M. J. Briggs-Gowan (2009). «Sensory Over-Responsivity in Elementary School: Prevalence and Social-Emotional Correlates» (PDF). J Abnorm Child Psychol. 37 (5): 705–716. CiteSeerX 10.1.1.620.4830. doi:10.1007/s10802-008-9295-8. PMC 5972374. PMID 19153827. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013-06-27-ին.
  67. ↑ Ahn, RR.; Miller, LJ.; Milberger, S.; McIntosh, DN. (2004). «Prevalence of parents' perceptions of sensory processing disorders among kindergarten children» (PDF). Am J Occup Ther. 58 (3): 287–93. doi:10.5014/ajot.58.3.287. PMID 15202626.(չաշխատող հղում)
  68. ↑ Urwin R, Ballinger C (February 2005). «The Effectiveness of Sensory Integration Therapy to Improve Functional Behaviour in Adults with Learning Disabilities: Five Single-Case Experimental Designs». Brit. J. Occup. Ther. 68 (2): 56–66. doi:10.1177/030802260506800202.
  69. ↑ Brown, Stephen; Shankar, Rohit; Smith, Kathryn (2009). «Borderline personality disorder and sensory processing impairment». Progress in Neurology and Psychiatry. 13 (4): 10–16. doi:10.1002/pnp.127. ISSN 1367-7543.
  70. ↑ «Sensory Integration». The American Occupational Therapy Association, Inc. Վերցված է 4 October 2017-ին.
  71. ↑ Ayres, A. Jean.; Robbins, Jeff (2005). Sensory integration and the child : understanding hidden sensory challenge 25th Anniversary Edition. Los Angeles, CA: WPS. ISBN 978-0-87424-437-3. OCLC 63189804.
  72. ↑ Bundy, Anita. C.; Lane, J. Shelly; Murray, Elizabeth A. (2002). Sensory integration, Theory and practice. Philadelphia, PA: FA Davis Company. ISBN 978-0-8036-0545-9.
  73. ↑ Mulligan, Shelley (1998). «Patterns of Sensory Integration Dysfunction: A Confirmatory Factor Analysis». American Journal of Occupational Therapy. 52 (November/December): 819–828. doi:10.5014/ajot.52.10.819.
  74. ↑ Smith Roley, Susanne; Zoe Mailloux; Heather Miller-Kuhaneck; Tara Glennon (September 2007). «Understanding Ayres Sensory Integration» (PDF). OT Practice. 17. 12. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 24 August 2014-ին. Վերցված է 19 July 2013-ին.
  75. ↑ Dunn, Winnie (April 1997). «The Impact of Sensory Processing Abilities on the Daily Lives of Young Children and Their Families: A Conceptual Model». Infants & Young Children: April 1997. 9 (4). Վերցված է 2013-07-19-ին.
  76. ↑ Dunn W (2001). «The sensations of everyday life: empirical, theoretical, and pragmatic considerations». Am J Occup Ther. 55 (6): 608–20. doi:10.5014/ajot.55.6.608. PMID 12959225.
  77. ↑ 77,0 77,1 77,2 77,3 Engel-Yeger, Batya; Shochat, Tamar (June 2012). «The relationship between sensory processing patterns and sleep quality in healthy adults». Canadian Journal of Occupational Therapy. 79 (3): 134–141. doi:10.2182/cjot.2012.79.3.2. PMID 22822690.


Կաղապար:Sensory systemԿաղապար:AdhdԿաղապար:Pervasive developmental disordersԿաղապար:Autism resources

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:TamaraSargsyan/Ավազարկղ1&oldid=6579615» էջից