Հրադադար

Հրադադար, ռազմագործողությունների ժամանակավոր ընդհատման կամ դադարեցման ձևերից մեկը որոշակի ժամանակաշրջանում։ Հակամարտող կողմերը համաձայնվում են ժամանակավորապես դադարեցնել ագրեսիվ գործողությունները։ Հրադադարը կիրառվում է մասնակի խնդիրների լուծման համար. վիրավորներին հավաքելու կամ փոխանակելու, բանագնացներ ուղարկելու և այլն։ Հրադադարի ընթացքում կարող են ընթանալ բանակցություններ՝ զինադադարի կնքման մասին։ Ըստ «Ժամանակակից անգլերենի Օքսֆորդի բառարանի»՝ հրադադարը թշնամիների միջև խաղաղության ժամանակավոր մի շրջան է, որի ընթացքում սովորաբար բանակցություններ են տեղի ունենում^[1]^[2]։

Հրադադարը հայտարարվում է սովորաբար կարճ ժամանակահատվածի համար. օրինակ՝ եռօրյա հրադադար։ Հրադադարի պայմանների խախտումը համարվում է պատերազմի օրենքների և սովորույթների խախտում։ Հրադադարը կարող է հայտարարվել պաշտոնական պայմանագրի շրջանակներում, կարող է հայտարարվել որպես պաշտոնական պայմանագրի մի մասը, բայց նաև կարող է լինել հակամարտող կողմերի միջև ոչ պաշտոնական ըմբռնման մի մասը։ Հաջող հրադադարին կարող է հաջորդել զինադադարը, և, վերջիվերջո՝ հաշտության պայմանագիրը։

Հաճախ հրադադարը շփոթում են զինադադարի հետ, որը բավականին տարբերվող երևույթ է։ Հրադադարը սովորաբար գործում է որևէ կարճ ժամանակահատվածի համար, սովորաբար՝ մի քանի օր։ Զինադադարը ռազմագործողությունները դադարեցնելու պաշտոնական համաձայնություն է, որը կարող է լինել որևէ փաստաթղթի՝ համաձայնագրի կամ պայմանագրի տեսքով։ Զինադադարը կարող է լինել բավական երկար ժամանակահատվածի համար։ Զինադադարը նաև կարող է լինել անժամկետ՝ մինչև հաշտության պայմանագրի կնքումը։

Հրադադար տերմինը խմբագրել

Հրադադար տերմինի բացատրությունը անգլիական գրականության մեջ: A truce – not a compromise, but a chance for high-toned gentlemen to retire gracefully from their very civil declarations of war. By Thomas Nast in Harper's Weekly, February 17, 1877, p. 132.

«Հրադադար» տերմինը կազմված է «հուր» և «դադար» բառերից։ «Հրադադարը» հաճախ շփոթում են «զինադադար» տերմինի հետ։

Մինչև 20-րդ դարի երկրորդ կեսը հայերենի բոլոր բառարաններում, որոնցից լավագույններից մեկն է «Հայկազեան բառարանը» կամ ավելի ճիշտ անվամբ «Նոր բառգիրք հայկազեան լեզուի», «հրադադար» բառը չի հանդիպում^[3]։ Հայերենի լավագույն բացատրական բառարաններից մեկում՝ Ստեփան Մալխասեանցի «Հայերէն բացատրական բառարանում», «հրադադար» բառն ընդհանրապես բացակայում է, ինչը կարող է վկայել 20-րդ դարի առաջին կեսին հայ ռազմագիտական և իրավագիտական տերմինաբանության թույլ զարգացածության մասին։ Պատճառը, հավանաբար, հայկական պետականության և կանոնավոր պետական զինված ուժերի մի քանի դար տևած բացակայությունն էր, որից բխում էր ռազմական գործի թերզարգացածությունը և ռազմական տերմինաբանության թույլ մշակվածությունը։ Ժամանակի համար ավելի զարգացած ռազմական տերմինաբանություն ունեցող անգլերենում «Truce», այսինքն «հրադադար» տեմինը գրականության մեջ ի հայտ է եկել առնվազն դեռևս 19-րդ դարի վերջին քառորդում^[4]։ Ստեփան Մալխասեանցի «Հայերէն բացատրական բառարանում» առկա է միայն «զինադադար» տերմինը, իր զուգահեռ «զինադուլ» ձևով և «զինադադարութիւն», «զինադադարումն» պակաս գործածելի տարբերակներով^[5]։

20-րդ դարի երկրորդ կեսին այս առումով դրական փոփոխություններ են նկատվում։ Շնորհիվ հայ ռազմագիտական և իրավագիտական գրականության, ուստի և համապատասխան տերմինաբանության զարգացման պաշտոնական և գիտական գրականության մեջ, ինչպես նաև մամուլում լայնորեն շրջանառվում է «Հրադադար» տերմինը։

«Հրադադար» բառը «Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարանում» բացատրվում է հետևյալ կերպ. «կրակի ժամանակավոր պաշտոնական դադարեցում պատերազմի ժամանակ»^[6]։

«Հրադադարը» Էդուարդ Աղայանի «Արդի հայերենի բացատրական բառարանում» բացատրված է հետևյալ կերպ. պատերազմական հրաձգության ժամանակավոր դադարեցում (երկկողմանի համաձայնությամբ)^[7]։

«Հրադադարը» «Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարանում» տրվում է որպես «Կրակադադար» բառի հոմանիշ և բացատրվում է հետևյալ կերպ. «երկկողմանի համաձայնությամբ պատերազմական գործողությունների ժամանակավոր դադարեցում»^[8]։

Հրադադարի պատմական օրինակներ խմբագրել

Բրիտանացի և գերմանացի զինվորականները` գերմանացիների կողմից Բերգեն-Բելսեն համակենտրոնացման ճամբարի և շրջակա տարածքի հանձնումից հետո, բանակցում են ժամանակավոր հրադադարի մասին, 1945 թվականի ապրիլ

Քաշմիրի կոնֆլիկտ խմբագրել

Հրադադարը Քաշմիրի կոնֆլիկտում^[9]։

Իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտություն խմբագրել

Իսրայելա-պաղեստինյան հրադադարը 2005 թվականի փետրվարի 8-ին"^[10]:

Իռլանդական Հանրապետական Բանակի և Բրիտանական կառավարության հրադադարը խմբագրել

Իռլանդական Հանրապետական Բանակի և Բրիտանական կառավարության հրադադարը^[11]։

Իսպանական կառավարության և ԷՏԱ-ի հրադադարը խմբագրել

Իսպանական կառավարության և ԷՏԱ-ի հրադադարը^[12]։ 2010 թվականի սեպտեմբերի 5-ին ԷՏԱ-ն հրադադար հայտարարեց^[13]։

Հրադադար Արցախում խմբագրել

Արցախի Պաշտպանության բանակի և Ադրբեջանի հանրապետության զորքերի միջև հրադադարի հաստատումը 2016 թվականի ապրիլի 5-ին։

Սողոմոնյան կղզիների աշխարհազորի հրամանատարներից մեկը հանձնում է զենքը` Նոր Զելանդիայի զորքերին` հրադադարից հետո:

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ A. S. Hornby, Oxford Advanced Learner's Dictionary of Current English, Fifth Edition, Oxford University Press, 1997, page 178. | Cease-fire - a temporary period of peace between enemies, usually while talks are taking place; a Truce.
↑ A. S. Hornby, Oxford Advanced Learner's Dictionary of Current English, Fifth Edition, Oxford University Press, 1997, page 1280. | Truce - an agreement between enemies or opponents to stop fighting for a certain time.
↑ Հայր Գաբրիէլ Աւետիքեան, Հայր Խաչատուր Սիւրմէլեան, Հայր Մկրտիչ Աւգերեան։ Նոր բառգիրք հայկազեան լեզուիՏպարան ի Սրբոյն Ղազարու, Վենետիկ, 1837։
↑ A truce – not a compromise, but a chance for high-toned gentlemen to retire gracefully from their very civil declarations of war. By Thomas Nast in Harper's Weekly, February 17, 1877, p. 132.
↑ Ստեփան Մալխասեանց։ Հայերէն բացատրական բառարան։ Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն, Երևան, 1944, հատոր 3, էջ 142, հատոր 2, էջ 23։
↑ Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան։ Հրաչյա Աճառյանի Անվան Լեզվի Ինստիտուտ։ Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն, Երևան, 1974, հատոր 3, Էջ 387։
↑ Էդուարդ Բագրատի Աղայան։ Արդի հայերենի բացատրական բառարան։ «Հայաստան» Հրատարակչություն, Երևան, 1976, Հատոր 1, Էջ 900։
↑ Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան։ Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան։ Երևանի Պետական Համալսարան, Երևան, 2009։ Էջ 661։
↑ Schofield, Victoria (2003) [First published in 2000], Kashmir in Conflict, London and New York: I. B. Taurus & Co, էջեր 68–69, ISBN 1860648983
↑ Wedeman, Ben; Raz, Guy; Koppel, Andrea (2005 թ․ փետրվարի 7). «Mideast cease-fire expected Tuesday». CNN. Վերցված է 2007 թ․ հունվարի 3-ին.
↑ «IRA Declares Usual Christmas Truce». Los Angeles Times. 1993 թ․ դեկտեմբերի 24.
↑ Second Madrid blast victim found
↑ Spain's ETA 'declares ceasefire'

[1] A. S. Hornby, Oxford Advanced Learner's Dictionary of Current English, Fifth Edition, Oxford University Press, 1997, page 178. | Cease-fire - a temporary period of peace between enemies, usually while talks are taking place; a Truce.

[2] A. S. Hornby, Oxford Advanced Learner's Dictionary of Current English, Fifth Edition, Oxford University Press, 1997, page 1280. | Truce - an agreement between enemies or opponents to stop fighting for a certain time.

[3] Հայր Գաբրիէլ Աւետիքեան, Հայր Խաչատուր Սիւրմէլեան, Հայր Մկրտիչ Աւգերեան։ Նոր բառգիրք հայկազեան լեզուիՏպարան ի Սրբոյն Ղազարու, Վենետիկ, 1837։

[4] A truce – not a compromise, but a chance for high-toned gentlemen to retire gracefully from their very civil declarations of war. By Thomas Nast in Harper's Weekly, February 17, 1877, p. 132.

[5] Ստեփան Մալխասեանց։ Հայերէն բացատրական բառարան։ Հայկական ՍՍՌ Պետական Հրատարակչութիւն, Երևան, 1944, հատոր 3, էջ 142, հատոր 2, էջ 23։

[6] Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան։ Հրաչյա Աճառյանի Անվան Լեզվի Ինստիտուտ։ Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն, Երևան, 1974, հատոր 3, Էջ 387։

[7] Էդուարդ Բագրատի Աղայան։ Արդի հայերենի բացատրական բառարան։ «Հայաստան» Հրատարակչություն, Երևան, 1976, Հատոր 1, Էջ 900։

[8] Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան։ Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան։ Երևանի Պետական Համալսարան, Երևան, 2009։ Էջ 661։

[9] Schofield, Victoria (2003) [First published in 2000], Kashmir in Conflict, London and New York: I. B. Taurus & Co, էջեր 68–69, ISBN 1860648983

[10] Wedeman, Ben; Raz, Guy; Koppel, Andrea (2005 թ․ փետրվարի 7). «Mideast cease-fire expected Tuesday». CNN. Վերցված է 2007 թ․ հունվարի 3-ին.

[11] «IRA Declares Usual Christmas Truce». Los Angeles Times. 1993 թ․ դեկտեմբերի 24.

[12] Second Madrid blast victim found

[13] Spain's ETA 'declares ceasefire'

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]