Հոռնուսեն
Հոռնուսեն, շվեյցարական թիմային սպորտ։ Մատուցողը, օգտագործելով հատուկ մտրակ, դիպուկ հարվածով դաշտ է արձակում «հոռնուս» կամ տափօղակ։ «Hornuss»-ը առաջացել է «hornet» (ձիաբոռ) բառից, և դա պայմանավորված է բնորոշ բզզոց ձայնով, որն արձակում է «հոռնուսը» օդում թռչելիս։ Հարվածի դեպքում տափօղակը կարող է թռչել մինչև 300 կմ / ժամ (186,4 մղոն / ժամ)[1][2]։
Պատմություն խմբագրել
Խաղի առաջին գրավոր հիշատակումը վերաբերում է 1625 թվականի ապրիլի 22-ին, երբ անհաջող գործարկված հոռնուսը սպանեց հանդիսատեսին։ Բանն այնքան հեռուն գնաց, որ եկեղեցական իշխանություններն արգելեցին հոռնուսեն խաղալ կիրակի օրերին, որպեսզի նման խաղամոլությունը չպղծի այն օրը, որը հրամայված է տալ Տիրոջը։ Հոռնուսենին փրկել է բողոքական քահանա և հայտնի գրող Երեմիա Գոթելֆը։ 1840 թվականին նա հասավ արգելքի վերացմանը՝ պայմանով, որ խաղացողները մենամարտից առաջ անպայման պետք է այցելեն եկեղեցի։ Կիրակնօրյա հանդիպումները մինչ օրս սկսվում են միայն ծառայության ավարտից հետո։ 19-րդ դարում այս սիրողական սպորտը շատ տարածված էր Էմմե գետի հովտում և Էնթլեբուխում։ 1902 թվականին հիմնադրվեց Հոռնուսենի դաշնային ասոցիացիան, որը մրցույթը կազմակերպում է երեք տարին մեկ։ 2011 թվականին ասոցիացիայում կար մոտ 270 ակումբ, որոնց կազմում էին մոտ 8300 անդամ[1]։ 2012-ին հիմնադրվեց «Հոռնուսեն» միջազգային ասոցիացիան, որն օգնում է խթանել սպորտը աշխարհի տարբեր երկրներում։
Խաղի կանոններ խմբագրել
Հոռնուսենի խաղը խաղում են երկու թիմեր, որոնցից յուրաքանչյուրը բաղկացած է 16-20 խաղացողներից, որոնք հերթով հարվածում են «Բոկայի» վրա դրված տափօղակին (քաշը 78 գ կամ 2,8 ունցիա), հակառակ թիմն այս պահին պաշտպանում է տրապիզոիդի տեսքով խաղադաշտը, որը կոչվում է «Ռիզ»։ «Ռիզը» սկսվում է «Բոկայից։ 100 մ (330 ոտնաչափ) հեռավորության վրա և ունի 180 մ (590 ոտնաչափ) երկարություն, սկզբում 8 մ (26 ոտնաչափ) լայնություն և վերջում մինչև 14 մ (46 ոտնաչափ)։ «Բոկայի» հետ խաղալիս թիմի յուրաքանչյուր անդամ պետք է երկու անգամ հարվածի Նուսին նախքան անցումը, ընդհանուր առմամբ չորս հարված։ Որքան հեռու է թռչում Նուս - ը, այնքան ավելի շատ միավոր է ստանում խաղացողը։ Հաշվարկը սկսվում է «Բոկայից» չափված 100 մետրից և յուրաքանչյուր տասը մետրի համար ավելացնում է մեկ միավոր[3]։ Պաշտպանվող թիմի խնդիրն է թռիչքի ընթացքում նուսին տապալել և թույլ չտալ, որ այն դիպչի գետնին Ռիզեում՝ օգտագործելով «Շինդելը»։ Ռիզեում վայրէջք կատարող յուրաքանչյուր Նուս, պաշտպանվող թիմին շնորհում է մեկ տուգանային միավոր[4]։
Ի վերջո, խաղը հաղթում է նվազագույն տուգանային միավոր ունեցող թիմը։ Եթե երկու թիմեր հավաքել են նույն քանակությամբ տուգանային միավորներ (ինչը հաճախ է պատահում), ապա հաշվարկվում են յուրաքանչյուր խաղացողի միավորները և ձևավորվում է միավորների ընդհանուր քանակը։ Այս դեպքում հաղթում է ամենաշատ միավորներ հավաքած թիմը։ Բացի թիմային հաշվարկից, յուրաքանչյուր խաղացող գնահատվում է ըստ իր անձնական չորս հարվածների արդյունքի։ Մրցաշրջանի ավարտին լավագույն խաղացողները պարգևատրվում են։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 «Hornussen - Where the Nouss flies from the ramp and into the playing field». MySwitzerland.com. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հունիսի 6-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 25-ին.
- ↑ «Hornussen - Living traditions». www.lebendigetraditionen.ch. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 25-ին.
- ↑ «Schlagen – Eidgenössischer Hornusserverband» (գերմաներեն). Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
- ↑ «Abtun – Eidgenössischer Hornusserverband» (գերմաներեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հոռնուսեն» հոդվածին։ |