Հայրենիքը վտանգված է
«Հայրենիքը վտանգված է» (ֆր.՝ La patrie en danger), Ֆրանսիայի Օրենսդիր ժողովի 1792 թվականի հուլիսի 11-ին ընդունած հրամանագիրը (հռչակագիրը)։ Հրամանագիրը ընդունվել է ի պատասխան ֆրանսիական հեղափոխության շուրջ տվյալ պահին հնչող սպառնալիքների[1]։ Նրանք ելնում էին ինչպես արտաքին (Պրուսիայի և Ավստրիայի կոալիցիան), այնպես էլ ներքին թշնամիներից (նախկին ազնվականներ և ոչ երդվյալ քահանաներ)։ Հեղափոխության թշնամիների դեմ պայքարելու ողջ ժողովրդին կոչ անելու գաղափարը լայն աջակցություն ստացավ Օրենսդիր ժողովում։ Հայրենիքը վտանգի մեջ հռչակելը մեծ դեր խաղաց բնակչությանը, հեղափոխությունը պաշտպանելու համար մոբիլիզացնելու գործում Օրենսգրքի օրենսդիր ժողովի անդամ[2]։
Նախապատմություն խմբագրել
1791 թվականի դեկտեմբերի 21-ին Հայրենիքը վտանգի տակ հայտարարելու առաջարկ է արել և բոլոր տղամարդկանց 18-ից 50 տարեկան առաջարկեք ձեր ծառայությունները քաղաքապետարաններին։ Գարնան ռազմական անհաջողություններից հետո ժիրոնդիները վերադարձան այս գաղափարին - 1792 թվականի ամառվա սկիզբը և նրանց կատարման ձախողումը 1792 թվականի հունիսի 20-ին, ձեռնարկվել է հաղթահարելու թագավորական վետոն, չերդված քահանաների մասին հրամանագրերի և ֆեդերացիաների գումարման վերաբերյալ։ Պատգամավոր Դեբրին այս առաջարկը ներկայացրեց 1792 թվականի հունիսի 30-ին Տասներկուսի արտահերթ հանձնաժողովի անունից[2]։
Հռչակագրի ընդունում խմբագրել
Մինչդեռ իրավիճակը ճակատում վատթարացավ։ Հուլիսի սկզբին Բրունսվիկի դուքսի պրուսական բանակը և գաղթականներից կազմված Կոնդեի կորպուսը հասան Հռենոս, ավստրիացիներն ավելացրին իրենց զորքերի թիվը Բելգիայում, և Ֆրանսիա թշնամու ներխուժման անմիջական վտանգ կար[3]։
Հուլիսի 3-ին ասամբլեայի անդամ Վերգնյաուդը պաշտպանեց Դեբրիի առաջարկը՝ դիմելով նախնիների ոգիներին, ովքեր համախմբվել էին վտանգի դեմ և պնդելով, որ «ազատության վրա հարձակումը թագավորի անունով է»։ Հաջորդ օրը Դեբրիի ներկայացրած օրինագիծը՝ էական փոփոխություններով, դրվեց քվեարկության։ Օրենսդիր ժողովի հուլիսի 4-5-ին ընդունված որոշման համաձայն՝ հայրենիքը վտանգի մեջ ճանաչվելու դեպքում քաղաքապետարանները պետք է գտնվեին մշտական պատրաստության վիճակում, ազգային գվարդիայի զինվորները պետք է հավաքվեին մայրաքաղաքներում Կանտոններից երեք օրվա ընթացքում, բոլոր տղամարդիկ պետք է միշտ կրեին եռագույն կոկարդներ։ Այս հրամանագրի ընդունումը հակասություն առաջացրեց Օրենսդիր ժողովի և Լյուդովիկոս XVI-ի կողմից նշանակված Ֆելիան նախարարության միջև։ Նախարարությունը դեմ է եղել հրամանագրի ուժի մեջ մտնելուն, սակայն հուլիսի 10-ին բոլոր վեց նախարարները հրաժարական են տվել՝ պատճառաբանելով «անարխիան, որը կաթվածահար է անում պաշտպանությունը»[4][2][5]։
Այս իրավիճակում հուլիսի 9-ին պատգամավոր Բրիսոն կոչ արեց զինել բոլոր քաղաքացիներին, որոնք նախատեսված են զինվորական ծառայության համար։ Հուլիսի 10-ին պատգամավոր Լամարկը Օրենսդիր ժողովում հարցրեց, թե արդյոք անհրաժեշտ է սպասել թշնամու ներխուժմանը հռչակագրի ընդունման համար, և Կոլոտ դ'Էրբուան պահանջեց այն ընդունել յակոբինների անունից։ Ի վերջո, հուլիսի 11-ին հռչակագրի նախագիծը ժողովում քվեարկության դրվեց Բրիսոյի նախաձեռնությամբ[5] (այլ աղբյուրների համաձայն՝ Հերո դե Սեշելի կողմից Տասներկուսի հանձնաժողովի անունից[2]։ Այս հռչակագրի ընդունմամբ ուժի մեջ է մտել հուլիսի 5-ի հրամանագրով նախատեսված արտակարգ միջոցառումների ողջ շրջանակը[6]։
Այս հռչակագրի տեքստում ասվում է․
|
Բազմաթիվ զորքեր մոտենում են մեր սահմաններին։ Բոլոր նրանք, ովքեր վախենում են ազատությունից, զենք են վերցնում մեր Սահմանադրության դեմ։
Քաղաքացիներ, Հայրենիքը վտանգի տակ է.․․․ Նրանք, ովքեր ցանկանում են պատիվ ունենալ առաջինը խոսելու ի պաշտպանություն իրենց սիրելիի, թող միշտ հիշեն, որ իրենք ֆրանսիացի են և որ ազատ են, թող իրենց համաքաղաքացիները տեղում պահպանեն մարդկանց և ունեցվածքի անվտանգությունը, պաշտոնյաները ուշադիր հետևում են և թող բոլորը հանգիստ քաջությամբ, ինչը իսկական ուժի նշան է, նրանք սպասում են օրենքի կոչին, որ սկսեն գործել, և այդ ժամանակ հայրենիքը կփրկվի[7]։ |
|
Հետևանքներ խմբագրել
Ա.Սոբուլի խոսքերով, հայրենիքը վտանգի տակ հայտարարելը հանգեցրեց քաղաքացիների միավորմանը այն ժամանակ, երբ նրանց շահերը վտանգված էին, և ակտիվացրեց նրանց մասնակցությունը թե՛ քաղաքական կյանքին, թե՛ ռազմական իրադարձություններին[5]։ Հռչակագրի տեքստը ընթերցվել է Ֆրանսիայի քաղաքների ու գյուղերի փողոցներում։ Միայն Փարիզում բանակ են զորակոչվել 15 հազար կամավորներ կամ բնակչության մոտ 2,5%-ը[2][1]։
1793 թվականին հայտարարված զանգվածային մոբիլիզացիայի հետ մեկտեղ այս հռչակագիրը դարձավ «ժողովրդական պատերազմի» և «զինված ազգի» գաղափարների զարգացման փուլ,զարգացել է Ֆրանսիական հեղափոխության ժամանակ[1]։ Ժողովրդական պատերազմի գաղափարախոսությունը «ոչ միայն կանոնավոր բանակների համար մարդկային ռեսուրսների մոբիլիզացումն էր, այլ նաև հասարակ մարդկանց ոգևորելն իրենց հաշվին կռվել»[2]։
Միևնույն ժամանակ, 1792 թվականի հռչակագրի հաջողությունը սերտորեն կապված էր այն ժամանակ ֆրանսիական հասարակության մեջ տիրող հեղափոխական տրամադրությունների հետ։ 1799 թվականին Երկրորդ կոալիցիայի պատերազմում ռազմական պարտությունների դեպքում նմանատիպ հռչակագիր ընդունելու փորձը ոչնչով չավարտվեց։ Ինչպես նշում է Ֆ. Վարթելը, յոթ տարի անց «1792 թվականի ոգին արդեն մեռած էր»[2]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Tulard et al, 2002, էջ 1023
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Wartelle, 2014, էջ 825
- ↑ Ревуненков, 2003, էջ 182
- ↑ Ревуненков, 2003, էջ 183—184
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Soboul, 1975, էջ 247
- ↑ Ревуненков, 2003, էջ 184—185
- ↑ Документы истории Великой французской революции. В 2-х томах / А. В. Адо (ред.). — М.: Изд-во Московского ун-та, 1990. — Т. 1. — С. 355. — 528 с. — ISBN 5-211-01041-8