Համաժամանակյա և տարաժամանակյա մոտեցումներ
Համաժամանակյա և տարժամանակյա մոտեցումներ՝ լեզվաբանական վերլուծության տեսանկյունից իրար փոխլրացնող տեսակետներ։ Համաժամանակյա մոտեցումը (հին հունարենից թարգմանաբար ՝συν- «միասին» և χρόνος «ժամանակ») դիտարկում է լեզուն տվյալ պահին, հաշվի չառնելով նրա պատմությունը։ Համաժամանակյա լեզվաբանության նպատակն է նկարագրել լեզուն ինչ-որ կոնկրետ ժամանակահատվածում, սովորաբար ներկա պահին։ Ի հակադրություն դրան, տարժամանակյա մոտեցումը (δια- «միջոցով» և χρόνος «ժամանակ»-ից), ինչպես նաև պատմական լեզվաբանությունը, դիտարկում է լեզվի զարգացման ու ծագման պատմության ընթացքը[1]։
Հայեցակարգային զարգացում խմբագրել
Հայեցակարգերը տեսականացվել են շվեյցարացի լեզվաբան՝ Ֆերդինանդ դը Սոսյուրի կողմից, ով 1896-1911 թվականներին Ժնևում ընդհանուր լեզվաբանության պրոֆեսոր էր աշխատում, և գրանցվել էին իր «Ընդհանուր լեվաբանության դասընթացում» , որը հրատարակվել է հետմահու 1916 թվականին։ Ի տարբերություն իր նախորդների մեծամասնությանը, ովքեր կենտրոնանում էին լեզուների պատմական զարգացման վրա, Սոսյուրը շեշտում էր լեզուների համաժամանակյա վերլուծության առաջնահերթությունը՝ հասկանալու համար նրանց ներքին գործունեությունը, թեև երբեք չմոռանալով փոխլրացնող տարժամանակյա մոտեցման կարևորությունը։
Այս երկակի հակադրությունը փոխանցվել է նաև փիլիսոփայություն և հասարակագիտություն, օրինակի համար Ռոլան Բարտի և Ժան Պոլ Սարտրի կողմից։ ժակ Լականը նույնպես օգտագործել է այն հոգեվերլուծության համար[2]։ Նախքան Սոսյուրը, նմանատիպ շատ հասկացություններ նույնպես ինքնուրույն մշակվել են Կազանի դպրոցի լեհ լեզվաբանների՝ Իվան Բոդուեն դե Կուրտենեի և Նիկոլայ Կրուշևսկու կողմից, ովքեր օգտագործում էին լեզվի ստատիկ և դինամիկ տերմինները[3]։
1970 թվականին Էուջենիու Կոշերյուն, վերանայելով Սոսյուրի համաժամանակյա և տարժամանակյա մոտեցումների տարբերակումը լեզվի նկարագրության մեջ ներմուծեց դիատոպիկ, դիաստրատիկ և դիաֆազիկ տերմինները՝ նկարագրելու լեզվական տատանումները[4][5][6]։
Գրականություն խմբագրել
- de Saussure, Ferdinand (1983). Bally, Charles; Sechehaye, Albert (eds.). Course in General Linguistics. Translated by Harris, Roy. La Salle, Illinois: Open Court. ISBN 0-8126-9023-0.
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Giacalone Ramat, Anna; Mauri, Caterina; Molinelli, Piera, eds. (2013). Synchrony and Diachrony: A dynamic interface. Philadelphia, Pennsylvania: John Benjamins North America. էջեր 17, 18. ISBN 978-9027272072. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 3-ին.
- ↑ Lacan, Jacques (1978). Miller, Jacques-Alain (ed.). The Four Fundamental Concepts of Psycho-Analysis. France: Éditions du Seuil. էջ 46. ISBN 0393317757. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
- ↑ Allan, Keith (2013). The Oxford Handbook of the History of Linguistics. United Kingdom: Oxford University Press. էջ 172. ISBN 9780199585847. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 9-ին.
- ↑ Kastovsky, D. and Mettinger A. (eds.) The History of English in a Social Context: A Contribution to Historical Sociolinguistics, Introduction, p.xiii
- ↑ Eugenio Coșeriu (1970) Einführung in die strukturelle Betrachtung des Wortschatzes
- ↑ Harr, A. K. (2012) Language-Specific Factors in First Language Acquisition: The Expression of Motion Events in French and German, p.12