Կենսաերկրաքիմիա
Կենսաերկրաքիմիա, երկրաքիմիայի բաժին, ուսումնասիրում է կենսոլորտում օրգանիզմների մասնակցությամբ ընթացող երկրաքիմիական պրոցեսները։ Երկրի վրա քիմիական տարրերի միգրացիան հնարավոր չէ հասկանալ առանց օրգանիզմների ազդեցությունը հաշվի առնելու։ Կենսաերկրաքիմիայի հիմնական դրույթները մշակել է ակադեմիկոս Վլադիմիր Իվանովիչ Վեռնադսկին։ Կենսաերկրաքիմիան հետազոտում է ոչ թե օրգանիզմների առանձին ձևերն ու տեսակները, այլ ամբողջ կենդանի նյութը։ Վերջինս Երկրի մակերևույթի վրա անհավասարաչափ է բաշխված։ Հայտնի են կենդանի նյութի կուտակման վայրերը, օրինակ, պլանկտոնը՝ օվկիանոսներում և ծովերում, անտառները՝ ցամաքում, տորֆը՝ հողերում։ Բնակչության խտությունը նույնպես անհավասարաչափ է և մեծ չափով կախված է հողա-կլիմայական զոնաներից։ Բուսական օրգանիզմները կազմում են կենդանի նյութի գլխավոր զանգվածը (արեգակի էներգիայի մոտ 1%-ը կլանում են բույսերը)։ Կենդանի նյութի կազմում մասնակցում են բոլոր հայտնի քիմիական տարրերը և նրանց իզոտոպները։ Օրգանիզմները կատարում են երկրաքիմիական ֆունկցիա՝ մասնակցելով այս կամ այն քիմիական տարրի կենսածին միգրացիային։ Կենդանի նյութի մասնակցությունը կենսաերկրաքիմիական պրոցեսներին արտահայտվում է ուղղակի կամ անուղղակի ձեերով։ Այսպես, օրգանիզմների մահացումից հետո կենդանի նյութն անմիջականորեն մասնակցում է դիատոմիտի, կրաքարերի, ածուխների, նավթի առաջացմանը։ Ֆոտոսինթեզի հետևանքով կանաչ բույսերն ստեղծում են Երկրի արդի մթնոլորտի թթվածնի ողջ զանգվածը և այլն։ Ավելի բազմազան և բազմաբնույթ է օրգանիզմների ու նրանց կենսագործունեության արգասիքների անուղղակի ազդեցությունը երկրաքիմիական պրոցեսների վրա։ Միկրոօրգանիզմները մասնակցում են, օրինակ, երկաթի, մանգանի և այլ տարրերի օքսիդացմանը, վերականգնում սուլֆատները՝ առաջացնելով ծծմբի կենսածին հանքավայրեր։ Կենդանի նյութը -ի և -ի հետ բացառիկ դեր է խաղում հողմահարման և նստվածքային ապարների առաջացման պրոցեսներում։ Իր երկրաբանական գործունեությամբ հսկայական կենսաերկրաքիմիական դեր է կատարում մարդը։ Ամեն տարի Երկրի ընդերքից հանվում է բնակչության մեկ շնչին ընկնող մինչև մի քանի տասնյակ տոննա ապար։ Մարդն ազդում է մթնոլորտի, կենսոլորտի, երկրակեղևի քիմիական և իզոտոպային բաղադրության վրա, և այդ ազդեցությունը, գնալով, անընդհատ աճում է։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 369)։ 
|