Ծղրիդների մարտեր

Ծղրիդների մարտեր, միմյանց հետ կռվող հատուկ պատրաստված արու ծղրիդների մրցումներ։ Խաղային մարզաձև, որտեղ դիտորդները հաճախ^[1] խաղադրույքներ են կատարում միջատներից մեկի հաղթանակի վրա։ Տարածված են հիմնականում Չինաստանում։ Մենամարտի կարևոր առանձնահատկությունն այն է, որ ծղրիդները միմյանց վտանգավոր վնասվածքներ հասցնելու անկարողություն ունեն (նրանց ծնոտները չեն կարող կծել հակառակորդին)^[2]։ Այնուամենայնիվ, նրանք վնասում են միմյանց բեղերը, ոտքերը և թևերը, և նույնիսկ մեկ թևի կորուստը արուին դարձնում է անհետաքրքիր էգերի համար և ոչ պիտանի բուծման համար, քանի որ նա չի կարող գրավիչ ձայներ արձակել։

Պատմություն խմբագրել

Հայտնի չէ, թե ինչու է այս միջատն այդքան տարածված Չինաստանում, սակայն դրան նվիրված են բանաստեղծություններ, վեպեր և գիտական հետազոտություններ^[3]։ Չինական ավանդական զվարճանքը մոտ 1000 տարեկան է։ Ըստ պահպանված գրավոր աղբյուրների ՝ Տանգ դինաստիայի կայսրերի հարճերը (618-907) ծղրիդներին դնում էին փոքր ոսկե վանդակների մեջ և տանում անկողին ՝ գիշերը նրանց երգելը լսելու համար։ Մի փոքր անց, արդեն Սոնգ դինաստիայի օրոք (960-1279), այս միջատների միջև կռիվները սկսեցին ժողովրդականություն ձեռք բերել չինական ազնվականության շրջանում, և շուտով նման զվարճանքը սկսեց տարածվել հասարակ մարդկանց շրջանում։ 13-րդ դարի երկրորդ կեսին կայսրության վարչապետ կանցլեր Սոնգ Ցզյա Շիդեն մշակեց մենամարտերի անցկացման մանրամասն կանոններ, որոնցից շատերը մինչ օրս օգտագործվում են։ Ավելին, ինչպես պնդում են մի շարք պատմաբաններ, հենց ծղրիդների կռիվների հանդեպ նրա մոլուցքն էր, որ հանգեցրեց կայսրության փլուզմանը^[4]։

Կռիվների ծաղկումը տեղի է ունենում Ցին դինաստիայի օրոք (1644-1912), երբ գրեթե ամբողջ կայսերական ընտանիքը, ազնվականներն ու հասարակ մարդիկ, քաղաքաբնակները և գյուղացիները ամեն ամառ շահագռգռված էին ծղրիդներ հավաքելու և աճեցնելու համար^[5]։ Չինաստանում մշակութային հեղափոխության ժամանակ (1966-1976 թվականներին) միջատների կռիվներն արգելվել են որպես խորթ ժամանց։ Այժմ կա հետաքրքրության նոր աճ հին չինական ավանդույթների այս տարրի նկատմամբ^[6]։

Ծղրիդների բռնում և պատրաստում խմբագրել

Ծղրիդները որսվում են իրենց բնական միջավայրում գարնան վերջից մինչև վաղ աշուն։ Ենթադրվում է, որ օրական բռնված մեկ հարմար միջատն արդեն հաջողություն է։ Կռվող ծղրիդների ցեղատեսակի լավագույն ներկայացուցիչներն ապրում են արևելյան Չինաստանի Շանդուն նահանգի Նինգյան գավառում, նրանցից ոմանք նույնիսկ ունեն իրենց սեփական տոհմը^[2]։ Ամռանը գյուղացիների մինչև 80 տոկոսն այդ առևտուրով է զբաղվում։ Բացի այդ, ևս հազարավոր տեղացիներ ապահովում են այս բիզնեսը սպասարկող 3000 հյուրանոցների աշխատանքը։ Ընդհանուր առմամբ, ներկայումս Չինաստանում առնվազն 10 միլիոն մարդ զբաղված է ծղրիդների որսով և մշակությամբ^[5]։ Մեկ օրինակի արժեքը տատանվում է 2-50 ԱՄՆ դոլարի սահմաններում, սակայն չեմպիոնի գինը կարող է հասնել 5000 դոլարի։ Հաճախ մասնագետները միանգամից երկու ծղրիդ են գնում ու ստիպում կռվել՝ իրենց համար թողնելով միայն այս մենամարտի հաղթողին^[2]։

Նախկինում ծղրիդները պահվում էին կավե ամանների մեջ կամ բամբուկից պատրաստված վանդակներում՝ հատուկ քնելու և կերակրելու վայրերով։ Հիմա՝ հատուկ տարայի մեջ, որի հատակի տակ սառցե խցիկ կա, նրանք սիրում են զովություն։ Միջատներին կերակրում են եգիպտացորենով և ցորենի ալյուրով, խնձորով, ծովախեցգետինով, լոբիով, թրթուրներով։ Երբեմն կալցիումի հաբեր են տալիս խիտինային ծածկույթն ամրացնելու համար։ Ծղրիդներին լողացնում են, վարժեցնում, էգերի հետ բերում։ Մեկ անհատի սպասարկումն ու խնամքն արժե ամսական մինչև քսան դոլար։ Ծերությունից մահացած ծղրիդներին հատուկ ծիսակարգի համաձայն թաղում են բնակելի շենքերի բակերում^[2]։

Մրցույթների անցկացում խմբագրել

Նախկինում մարտերը ավանդաբար անցկացվում էին ձմռանը՝ ձնաբքի սկսվելով։ Հիմա հատկապես զբոսաշրջիկներին գրավելու համար՝ ամբողջ տարին և ամենուր։ Միջատի հղումը մեծ մարմինն է, մեծ ծնոտները և սև գլուխը։ Սակայն ծեծկռտուքներին մասնակցում են միայն այն ծղրիդները, որոնք «ամուսնացել» ու զույգ են գտել։ Ըստ մարտերի մասնակիցներից մեկի՝ «ծղրիդը հասկանում է, որ հիմա կորցնելու բան ունի, և պետք է պաշտպանվի»^[1]։ Մրցակիցները կշռվում են՝ մրցումներ են անցկացվում քաշային կարգերում։ Մենամարտը սովորաբար բաղկացած է երեք ռաունդից՝ յուրաքանչյուրը մեկ րոպե տևողությամբ։ Կռվի կազմակերպիչները միջատներին դնում են կռվի համար նախատեսված տարայի մեջ՝ շարժական միջնորմով բաժանված երկու մասի, որոշ ժամանակ հատուկ խոզանակով կամ ձեռնափայտով քշում են բեղերով և գլխով և հանում արգելքը։ Գրգռողի ազդեցության տակ մրցակիցները շտապում են միմյանց վրա։ Հաղթում է այն միջատը, որը կարողանում է կծել կամ հրել թշնամուն։ Ինչպես նշվեց, ծղրիդները չեն կարող լուրջ վնասվածքներ պատճառել միմյանց։ Ենթադրվում է, որ նա, ով մեկ անգամ պարտվում է, այլևս երբեք չի կարող հաղթել։ Նման ծղրիդը, Ռուսաստանի Առաջին ալիքի թղթակցի խոսքերով, «բաց է թողնվում վայրի բնություն»^[1], թեև ավելի ճիշտ, այն պարզապես նետվում է մայթին, որտեղ միջատը ամենից հաճախ սատկում է անցորդների ներբանների տակ, թռչունների կտուցներում կամ պարզապես սառչում է (բոլոր հիմնական մրցումները անցկացվում են հոկտեմբեր-նոյեմբեր ամիսներին)^[4]։

Մրցումները գրեթե միշտ ուղեկցվում են դրամական խաղադրույքներով, ինչը ժամանակակից Չինաստանում գործող օրենսդրության խախտում է։ Մեկ մենամարտի վրա խաղադրույքները կարող են զգալիորեն գերազանցել 1 միլիոն յուանը (2016 թվականի վերջին՝ մոտ 10 միլիոն ռուսական ռուբլի)^[5]։ 2010 թվականին, ոչ պաշտոնական հաշվարկներով, խաղադրույքների ընդհանուր շրջանառությունը գերազանցել է 63 միլիոն դոլարը կամ 400 միլիոն յուանը^[6]։ Բացի ընդհատակյա մենամարտերից, անցկացվում է բաց ազգային առաջնություն, որը կազմակերպում է մենամարտող ծղրիդների պրոֆեսիոնալ լիգան։ Օգոստոսից հոկտեմբեր ընկած ժամանակահատվածում Չինաստանի 25 խոշորագույն քաղաքներում անցկացվում են որակավորման առաջնություններ, որոնց հաղթողներն այնուհետ հավաքվում են Պեկինում։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Чайка М. (2014 թ․ դեկտեմբերի 7). «В Китае всё популярнее становятся бои сверчков» (ռուսերեն). Первый канал. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 «Традиции Китая — боевые сверчки» (ռուսերեն). China-Times. 2014 թ․ փետրվարի 18. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 20-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
↑ Кувыкина, О. В., 2009
↑ ^4,0 ^4,1 Jacobs A. (2011 թ․ նոյեմբերի 5). «Chirps and Cheers: China's Crickets Clash» (անգլերեն). The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Xiaomin X. (2003 թ․ սեպտեմբերի 4). «Cricket matches - Chinese style» (անգլերեն). Shanghai Star. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
↑ ^6,0 ^6,1 «Бои сверчков в Китае» (ռուսերեն). LifeGlobe.net. 2012 թ․ հունվարի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին.

Գրականություն խմբագրել

Кувыкина, О. В. Бои сверчков // Письма насекомых. — ИД Мещерякова, 2009. — 176 с. — ISBN 978-5-91045-112-8

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ծղրիդների մարտեր» հոդվածին։

[первый-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Чайка М. (2014 թ․ դեկտեմբերի 7). «В Китае всё популярнее становятся бои сверчков» (ռուսերեն). Первый канал. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին.

[чайна-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 «Традиции Китая — боевые сверчки» (ռուսերեն). China-Times. 2014 թ․ փետրվարի 18. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 20-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին.

[Кувыкина,_О._В.—2009——-3] Кувыкина, О. В., 2009

[таймс-4] 4,0 ^4,1 Jacobs A. (2011 թ․ նոյեմբերի 5). «Chirps and Cheers: China's Crickets Clash» (անգլերեն). The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 8-ին.

[шанхай-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Xiaomin X. (2003 թ․ սեպտեմբերի 4). «Cricket matches - Chinese style» (անգլերեն). Shanghai Star. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին.

[глоб-6] 6,0 ^6,1 «Бои сверчков в Китае» (ռուսերեն). LifeGlobe.net. 2012 թ․ հունվարի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]