Գվինեա-Բիսաուի պատմություն
Ժամանակակից Գվինեա-Բիսաուի տարածքի գրավումը և դրանից ստրուկների տեղափոխումը սկսվել է 1446 թվականին՝ որպես Պորտուգալիայի գաղութային ընդլայնման մաս, բայց միայն 1886 թվականին վերջնականապես հաստատվեցին պորտուգալական սահմանները, իսկ գաղութային վարչակազմը ծովափնյա տարածքի վրա իրական վերահսկողություն հաստատեց միայն մինչև 1920 թվականը։ 1879 թվականին Պորտուգալիայի մայրցամաքային ունեցվածքը վերածվեց Պորտուգալիայի Գվինեայի առանձին գաղութի, իսկ մինչ այդ նրանք Կաբո-Վերդե գաղութի մաս էին կազմում։ 1951 թվականին Պորտուգալիայի Գվինեան ստացավ Պորտուգալիայի արտերկրյա նահանգի կարգավիճակ, 1972 թվականին՝ տեղական ինքնավարություն։
1963 թվականից Պորտուգալական Գվինեայում սկսվեց ազգային-ազատագրական պատերազմ գաղութային ռեժիմի դեմ։ Մարտական գործողությունները ղեկավարում էին Գվինեայի և Կաբո-Վերդեի անկախության համար` Աֆրիկյան կուսակցության Ժողովրդական հեղափոխական զինված ուժերը՝ Համիլկար Կաբրալի գլխավորությամբ։
Ընդհանուր առմամբ, ռազմական գործողություններն ընթանում էին ապստամբների գերակայությամբ. նույնիսկ Համիլկար Կաբրալի սպանությունը չփոխեց այս իրավիճակը։ 1973 թվականի սեպտեմբերի 24-ին Աֆրիկյան կուսակցության կողմից վերահսկվող տարածքում հռչակվեց Գվինեա-Բիսաուի անկախ հանրապետության ստեղծումը, որն այդ ժամանակ կազմում էր գաղութի տարածքի 50-70 տոկոսը։ 1974 թվականին, Պորտուգալիայում հեղափոխության սկսվելուց հետո, նոր կառավարությունը 1974 թվականի սեպտեմբերի 10-ին ճանաչեց Գվինեա-Բիսաուի անկախությունը։
Երկիրը անկախություն ձեռք բերելուց հետո ստեղծեց միակուսակցական քաղաքական համակարգ և հրամայական պլանավորված տնտեսություն։ Գվինեա-Բիսաուն հավատարիմ մնաց արտաքին քաղաքականության մեջ նախասովետական կողմնորոշմանը. այն օդանավակայաններ էր տրամադրում Կուբայի զորքերի Անգոլա տարանցման համար՝ չնայած այն մերժում էր Ժեբա գետի գետաբերանում ծովային բազա ստեղծելու խորհրդային առաջարկությունը։ 1986 թվականից հետո սկսվեց տնտեսության ազատականացումը, 1989 թվականին ընդունվեց նոր սահմանադրություն, որը թույլ տվեց ստեղծել այլընտրանքային իշխող կուսակցություններ։ 1990 թվականի ընտրություններում Աֆրիկյան կուսակցության` Գվինեայի և Կաբո-Վերդեի անկախության համար պայքարը տարավ ճնշող հաղթանակ, բայց 1990-ականները նշանավորվեցին աճող անկայունությամբ։ 1998 թվականի հունիսին սկսվեց ռազմական հեղաշրջման փորձ, բախումներ սկսվեցին ապստամբների և կառավարական ուժերի միջև։ Կառավարությանը հաջողվել է մնալ իշխանությունում՝ շնորհիվ հարևան երկրների` Գվինեայի Հանրապետության և Սենեգալի, ինչպես նաև Գվինեա-Բիսաու քաղաքում զորքերի առկայության։ XXI դարի առաջին տարիներին երկիրը հետզհետե վերադարձավ խորհրդարանական ժողովրդավարության համակարգին։
XXI դար խմբագրել
- 2009 թվականի մարտի 2-ին նախագահ Խուան Բեռնարդո Վիեյրան սպանվեց մայրաքաղաքում անկարգությունների ընթացքում։
- 2010 թվականի ապրիլի 3-ին զինված ուժերը ձերբակալեցին Գվինեա-Բիսաուի վարչապետ Կարլոս Ժունիոր Գոմեշին, որը հետագայում ազատվեց։ Զինվորականներն ասացին, որ մտադրություն չունեն պետական հեղաշրջում իրականացնել։
- 2012 թվականի ապրիլի 12-ին զինվորականները ձերբակալեցին գործող Նախագահ Ռայմոնդ Պերեյրային, արտահերթ նախագահական ընտրությունների առաջին փուլի առաջնորդ Կարլոս Ժունիոր Գոմեշին և աշխատակազմի ղեկավար Անտոնիո Ինդջային[1][2]։ 2012 թվականի ապրիլի 18-ին ռազմական որսի և հիմնական ընդդիմադիր կուսակցությունների ներկայացուցիչները ստորագրեցին համաձայնագիր՝ ստեղծելով երկամյա անցումային ժամանակաշրջան, որի ընթացքում կանցկացվեն նախագահական և խորհրդարանական ընտրություններ[3]։