Բորտլի սանդղակ
Բորտլի մութ երկնքի սանդղակ (սովորաբար կոչվում է պարզապես Բորտլի սանդղակ) ինը մակարդակի թվային սանդղակ, չափում է գիշերային երկնքի պայծառությունը որոշակի վայրում։ Այն թվայնացնում է երկնային օբյեկտների աստղագիտական դիտելիությունը և լուսային աղտոտման հետևանքով առաջացած խոտորումները։ Ջոն Բորտլը ստեղծեց սանդղակը և հրապարակեց այն Sky & Telescope ամսագրի 2001 թվականի փետրվարի հրատարակչությունում, որպեսզի օգնի սիրողական աստղագետներին գնահատել դիտարկվող վայրի մթությունը և, երկրորդ հերթին, համեմատել դիտարկվող վայրերի խավարը։ Սանդղակը տատանվում է 1-ին դասից՝ Երկրի վրա առկա ամենամութ երկինքը, մինչև 9-րդ դաս՝ ներքաղաքային երկինք։ Այն տալիս է մի քանի չափանիշներ յուրաքանչյուր մակարդակի համար, որը գերազանցում է անզեն աչքով սահմանափակող մեծությունը (NELM)[1]: Սանդղակի ճշգրտությունն ու օգտակարությունը կասկածի տակ են դրվել 2014թ. հետազոտության ընթացքում[2]։ Աղյուսակը ամփոփում է Բորտլի մակարդակների նկարագրությունները։ Որոշ դասերի համար կարող են լինել կտրուկ տարբերություններ մի դասից մյուսը, օրինակ՝ Bortle 4-ից 5-ը։
Մութ երկնքի դասակարգման աղյուսակ խմբագրել
| Մակարդակ | Վերնագիր | NELM | Մոտավոր
SQM[3] mag/arcsec2 |
Նկարագրություն |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Իդեալական մութ երկինք | 7.6–8.0 | 21.75~ | Կենդանակերպի լույսը տեսանելի է և գունեղ
Տեսանելի է Գեգենշեյնը Տեսանելի է կենդանակերպի գոտին Օդի փայլը հեշտությամբ տեսանելի է Ծիր Կաթինի Կարիճի և Աղեղնավորի շրջանները ակնհայտ ստվեր են գցում Շատ համաստեղություններ, հատկապես ավելի թույլերը, հազիվ են ճանաչելի աստղերի մեծ քանակի մեջ Շատ Messier և գնդաձև կլաստերներ անզեն աչքով օբյեկտներ են M33 (Եռանկյունի Գալակտիկա) անզեն աչքով ուղիղ տեսանելի օբյեկտ է Ռեֆլեկտորով սահմանափակող մագնիտուդը 17.5 է |
| 2 | Բավական մութ երկինք | 7.1–7.5 | 21.6–21.75 | Կենդանակերպի լույսը հստակորեն դեղնավուն է և բավական պայծառ, որպեսզի ստվեր գցի մթնշաղին և լուսաբացին
Լուսային աղտոտվածությունը կարող է թույլ տեսանելի լինել հորիզոնի մոտ Ամպերը տեսանելի են միայն որպես մութ անցքեր երկնքի դեմ Շրջապատը հազիվ տեսանելի է երկնքի վրա պատկերված Ամառային Ծիր Կաթինը բարձր կառուցվածք ունի Շատ Messier օբյեկտներ և գնդաձև կլաստերներ անզեն աչքով օբյեկտներ են M33-ը հեշտությամբ կարելի է տեսնել անզեն աչքով 12,5 դյույմ ռեֆլեկտորով սահմանափակող մեծությունը 16,5 է |
| 3 | Գյուղական երկինք | 6.6–7.0 | 21.3–21.6 | Կենդանակերպի լույսը աչքի է ընկնում գարնանը և աշնանը, իսկ գույնը դեռ տեսանելի է
Որոշ լուսային աղտոտվածություն տեսանելի է հորիզոնում Ամպերը լուսավորված են հորիզոնի մոտ, մութ զենիթում Ավելի մոտ շրջապատը անորոշ տեսանելի է Ամառային Ծիր Կաթինը արդեն բարդ է երևում M15, M4, M5 և M22-ը անզեն աչքով տեսանելի միգամածություններ են M33-ը հեշտությամբ տեսանելի է կանխված տեսլականով 12,5 դյույմ ռեֆլեկտորով սահմանափակող մեծությունը 16 է |
| 4 | Գյուղականից ավելի
պայծառ երկինք |
6.3–6.5 | 20.8–21.3 | Կենդանակերպի լույսը դեռ տեսանելի է, բայց չի տարածվում դեպի զենիթ՝ մթնշաղին կամ լուսադեմին
Լույսի աղտոտման գմբեթները տեսանելի են մի քանի ուղղություններով Ամպերը լուսավորված են լույսի աղբյուրների ուղղություններով, վերևում մութ է Շրջապատը հստակ տեսանելի է նույնիսկ հեռավորության վրա Հորիզոնից շատ բարձր Ծիր Կաթինը դեռ տպավորիչ է, բայց չունի մանրամասներ M33-ը դժվար տեսանելի օբյեկտ է, որը տեսանելի է միայն բարձր երկնքում 12,5 դյույմ ռեֆլեկտորով սահմանափակող մեծությունը 15,5 է |
| 4.5 | Կիսաարվարձանային/
Անցումային երկինք |
6.1–6.3 | 20.3–20.8 | Ամպերը զենիթում ունեն մոխրագույն փայլ և պայծառ տեսք ունեն մեկ կամ մի քանի նշանավոր քաղաքային լուսավոր գմբեթների ուղղությամբ
Ծիր Կաթինը միայն անորոշ տեսանելի է՝ հորիզոնից 10-15 աստիճան բարձրության վրա։ Այնուամենայնիվ, Մեծ ճեղքը, երբ գլխավերեւում և լավ թափանցիկ է, դեռևս ակնհայտ է։ Թեև 10 դյույմ և ավելի մեծ բացվածքով վառ գնդաձև կլաստերների տեսարանները ապշեցուցիչ են, գալակտիկաների արտաքին շրջանները դժվար կամ անհնար է տեսնել։ 12,5 դյույմ ռեֆլեկտորով սահմանափակող մեծությունը 15,2 է |
| 5 | Կիսաարվարձանային
երկինք |
5.6–6.0 | 19.25–20.3 | Կենդանակերպի լույսի միայն նշույլներ են երևում աշնան և գարնան լավագույն գիշերներին
Լույսի աղտոտվածությունը տեսանելի է շատ, եթե ոչ բոլոր ուղղություններով Ամպերը նկատելիորեն ավելի պայծառ են, քան երկինք Ծիր Կաթինն անտեսանելի է հորիզոնի մոտ և երևում է գլխից դուրս։ Ձմեռային Ծիր Կաթինը, նույնիսկ ուղղակիորեն գլխավերեւում, բավականին թույլ է։ Երբ կիսալուսին է (առաջին/վերջին քառորդ) մութ տեղում, երկինքը հայտնվում է այսպես, բայց այն տարբերությամբ, որ երկինքը մուգ կապույտ է թվում. 12,5 դյույմ ռեֆլեկտորով սահմանափակող մեծությունը 15 է |
| 6 | Պայծառ կիսաարվարձանային
երկինք |
5.1–5.5 | 18.5–19.25 | Կենդանակերպի լույսն անտեսանելի է
Լույսի աղտոտվածությունը հորիզոնից 35° հեռավորության վրա երկինքը դարձնում է մոխրագույն սպիտակ Ամպերը երկնքի ցանկացած կետում բավականին պայծառ են թվում Նույնիսկ բարձր ամպերը (ցիռուս) ավելի պայծառ են թվում, քան երկնքի ֆոնը Շրջապատը հեշտությամբ տեսանելի է Ծիր Կաթինը տեսանելի է միայն զենիթի մոտ M33-ը տեսանելի չէ, M31-ը համեստորեն երևում է 12,5 դյույմ ռեֆլեկտորով սահմանափակող մեծությունը 14,5 է |
| 7 | Արվարձան/քաղաքային
անցումային երկինք |
4.6–5.0 | 18.00–18.5 | Լույսի աղտոտվածությունը ամբողջ երկինքը դարձնում է բաց մոխրագույն
Ուժեղ լույսի աղբյուրները ակնհայտ են բոլոր ուղղություններով Ամպերը վառ են վառվում Ծիր Կաթինը գրեթե կամ ամբողջովին անտեսանելի է M31-ը և M44-ը կարող են դիտվել, բայց առանց մանրամասների Աստղադիտակի միջոցով Մեսյեի ամենապայծառ առարկաները իրենց իսկական «ես»-ի գունատ ուրվականներն են Երբ լիալուսին է մութ տեղում, երկինքը հայտնվում է այսպես, բայց այն տարբերությամբ, որ երկինքը կապույտ է թվում. 12,5 դյույմ ռեֆլեկտորով սահմանափակող մեծությունը 14 է |
| 8 | Քաղաքային երկինք | 4.1–4.5 | <18.00 | Երկինքը բաց մոխրագույն է կամ նարնջագույն. կարելի է հեշտությամբ կարդալ
Աստղերը, որոնք կազմում են ծանոթ համաստեղությունների նախշերը, կարող են թույլ կամ անտեսանելի լինել M31-ը և M44-ը հազիվ է նկատվում փորձառու դիտորդի կողմից բարի գիշերների ժամանակ Նույնիսկ աստղադիտակի միջոցով կարելի է հայտնաբերել միայն Messier-ի պայծառ օբյեկտները 12,5 դյույմ ռեֆլեկտորով սահմանափակող մեծությունը 13 է |
| 9 | Ներքաղաքային երկինք | 4.0 | Երկինքը փայլուն լուսավորված է
Շատ աստղեր, որոնք կազմում են համաստեղություններ, անտեսանելի են, իսկ շատ ավելի թույլ համաստեղություններ՝ անտեսանելի Բացի Pleiades-ից, Messier-ի ոչ մի առարկա անզեն աչքով տեսանելի չէ Դիտարկվող միակ օբյեկտներն են Լուսինը, մոլորակները, պայծառ արբանյակները և մի քանի ամենապայծառ աստղային կլաստերները |
Ժողովրդական մշակույթում խմբագրել
«Days N' Daze» խումբը անդրադարձել է իր «Nine on the Bortle» երգի վերնագրում[4]։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Bortle, John E. (February 2001). «Gauging Light Pollution: The Bortle Dark-Sky Scale». Sky & Telescope. Sky Publishing Corporation. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 29-ին.
- ↑ Crumey, Andrew (2014). «Human Contrast Threshold and Astronomical Visibility». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 442 (3): 2600–2619. arXiv:1405.4209. Bibcode:2014MNRAS.442.2600C. doi:10.1093/mnras/stu992.
- ↑ «Dark Skies Awareness». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 18-ին.
- ↑ «Days N' Daze – Nine on the Bortle Lyrics». Genius Lyrics.