Բյուզանդա-հունգարական պատերազմ (1182-1185)
Բյուզանդա-հունգարական պատերազմ (1182—1185), Հունգարիայի թագավոր Բելա III-ի ռազմական գործողությունները Բյուզանդական կայսրության դեմ։
| Բյուզանդա-հունգարական պատերազմ (1182-1185) | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Հակառակորդներ | |||||||||
| Հունգարիայի թագավորություն | Բյուզանդական կայսրություն | ||||||||
| Հրամանատարներ | |||||||||
| Բելա III | Անդրոնիկ Լապարդ | ||||||||
Բյուզանդա-հունգարական հարաբերություններ
խմբագրել1163-1167 թվականների պատերազմի ավարտից հետո, ներքին պայքարից և արտաքին արշավանքներից թուլացած Հունգարիան հայտնվեց Բյուզանդիայից վասալական կախվածության մեջ։ Կայսրության ազդեցությունն էլ ավելի մեծացավ, երբ անզավակ Իշտվան III-ի մահից հետո գահ բարձրացավ Բելա III՝ Կոմնենոս կայսեր Մանուել I-ի աշակերտը։ Կաթոլիկ հոգևորականները՝ Էստերգոմի արքեպիսկոպոս Լուկաշ Բանֆիի գլխավորությամբ, նույնիսկ վախենում էին, որ նոր թագավորը, որը Բյուզանդիայում կոչվել է Ալեքսիոս և, հավանաբար, ուղղափառություն է ընդունել, երկրում հունական հավատք կներշնչի՝ հենվելով արևելքում մնացած ուղղափառ բնակչության մեծ թվի վրա։ Այս մտավախությունները չհաստատվեցին, բայց Բելա III-ը, ով 1172 թվականին մտավ Հունգարիա պրոսևաստիստ Ջոն Կոմնենոսի բանակի ուղեկցությամբ, ստիպված էր կոտրել ընդդիմության դիմադրությունը՝ իր իշխանությունը հաստատելու համար։
Բելային իր երկիր արձակելուց առաջ, վերջինս կայսրին երդվեց հավատարիմ մնալ նրան և իր որդուն։ Միաժամանակ Մանուելը չվերադարձրեց Սրեմն ու Դալմաթիան, որոնք վերջին պատերազմում գրավված Բելայի ժառանգական սեփականությունն էին։ Քանի դեռ կայսրը կենդանի էր, Բելան մնաց նրա վասալը, ուստի Միրիոկեֆալոսի ճակատամարտում, որը վերջ դրեց այսպես կոչված «Կոմնենյան վերածնունդին», հունգարական ստորաբաժանումները կռվեցին որպես բյուզանդական բանակի մաս՝ Խորվաթիայի Բան Օմբոդայի հրամանատարությամբ։
Սրեմի ու Դալմաթիայի վերադարձ
խմբագրել1180 թվականին Ալեքսիոս II Կոմնենոսի գահակալությունից հետո Բելան, օգտվելով Անտիոքի ռեգենտ Մարիամի կառավարության թուլությունից, որոշեց վերադարձնել կորցրած հողերը։ Մանուելի մահվան լուրը ստանալուն պես հունգարական զորքերը անցան Դանուբը։ Չկան ճշգրիտ տեղեկություններ այն մասին, թե ինչպես է իրականացվել Հունգարիայի անեքսիան, սակայն անուղղակի ապացույցներից կարելի է ենթադրել, որ Բելայի զորքերը դիմադրության չեն հանդիպել։ Դալմաթիայի քաղաքները ինքնակամ հանձնվեցին, իսկ բյուզանդական վարչակազմն ու զինվորականները լքեցին գավառը։ Հունգարացիները նույնիսկ գրավեցին Զադարը, որը պատկանում էր վենետիկցիներին, ինչը հետագայում հանգեցրեց Վենետիկի հետ երկարատև հակամարտության[1]։
1181 թվականի վերջին Հունգարիայի թագավորի իշխանությունը վերականգնվեց Սրեմում, որտեղ վերացավ Սրեմի բյուզանդական թեման։ Միևնույն ժամանակ, Բելան պաշտոնապես մնաց Բյուզանդիայի դաշնակիցը՝ միայն վերադարձնելով այն հողերը, որոնք իրավամբ պատկանում էին իրեն[2]։
Ռազմական գործողություններ
խմբագրելԸստ երևույթին, ռազմական գործողությունները սկսվել են 1182 թվականի երկրորդ կեսին, երբ հունգարական զորքերը ավերեցին Բելգրադի և Բրանիչևի ծայրամասերը։ Այս իրադարձությունից օգտվել է բյուզանդական ազգային կուսակցությունը, որը պայքարում էր լատինների գերիշխանության դեմ։ Անդրոնիկոս Կոմնենոսը մեղադրեց Անտիոքի Մարիամին հունգարական արշավանքը հրահրելու մեջ, ռեգենտը բանտարկվեց և շուտով սպանվեց[3]։
Հավանաբար 1183 թվականի վերջին Բելան վերցրեց Բելգրադը և Բրանիչևոն, բարձրացավ Մորավայի հովիտը, գրավեց և ավերեց Նիսը և զբաղեցրեց Նիս-Բրանիչևոյի ամբողջ շրջանը։ Նրա դեմ ուղարկվեցին Անդրոնիկոս Լապարդայի և Ալեքսեյ Վրանայի զորքերը, սակայն Լապարդան շուտով ապստամբեց, գերվեց և մահապատժի ենթարկվեց, իսկ կայսրը Վրանային հետ կանչեց Փոքր Ասիա՝ նոր ապստամբությունները ճնշելու համար[4]։
Արևմտյան սահմանը մնացել էր անպաշտպան, ինչից օգտվեց սերբական մեծ դուքս Ստեֆան Նեմանյան՝ ապստամբելով ու միանալով հունգարացիներին։ Միավորված բանակը շարժվեց դեպի արևելք|: Բելան և Ստեֆան Նեմանյան ներխուժեցին Բուլղարիա, կողոպտեցին և ավերեցին Սոֆիան։ Հունգարիայի թագավորն այնտեղից հանեց Սուրբ Հովհաննես Ռիլացու մասունքները[4]։
Խաղաղություն
խմբագրելԸստ երևույթին, 1184 թվականի աշնանը Բելան դադարեցրեց ռազմական գործողությունները, և նրա դաշնակից Ստեֆան Նեմանյան շրջվեց դեպի Ադրիատիկ ափ և փորձեց գրավել Դուբրովնիկը[5]:1185 թվականի սեպտեմբերին Անդրոնիկոսը գահընկեց արվեց և սպանվեց, իսկ արդեն նոյեմբերին Իսահակ II Անխելն ու Բելան պայմանավորվեցին խաղաղության և դաշինքի մասին։ Բյուզանդական կայսրն ամուսնացել է Հունգարիայի թագավոր Մարգարետի (Մարիա) դստեր հետ, և Նիշի և Բրանիչևի շրջանը վերադարձվել է կայսրությանը որպես հարսի օժիտ։ Հունգարացիները Սոֆիա են վերադարձրել Հովհաննես Ռիլացու մասունքները[6]։
Արդյունքներ
խմբագրելՊատերազմի հետևանքները շատ ծանր էին անկում ապրող կայսրության համար։ Բելգրադը, Բրանիչևոն, Նիսը և Սոֆիան ավերակների մեջ էին։ Այսպես նրանք հայտնվեցին խաչակրաց երրորդ արշավանքի մասնակիցների առջև 1189 թվականին[7]։ 1185 թվականին սկսված բուլղարական ապստամբության և դրան հաջորդած բյուզանդա-բուլղարական պատերազմի ժամանակ Բելա III-ը հանդես է եկել որպես Բյուզանդիայի դաշնակից, սակայն նրա մահից հետո՝ 1196 թվականին, երկու պետությունների միջև քաղաքական և մշակութային կապերը ընդհատվել են, հատկապես որ 1190-ական թվականներին Իվան Կալոյանը նվաճեց Բելգրադը և Բրանիչևոն և ընդմիշտ կտրեց Բյուզանդիան Դանուբից։ 13-րդ դարի սկզբին Բալկանյան թերակղզու հյուսիսից դուրս մղված բյուզանդական զորքերը արդեն պաշտպանական մարտեր էին մղում Մակեդոնիայում, և կայսրության նախկին ունեցվածքը դարձավ բուլղար-հունգարական պատերազմների թատերաբեմ։
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Stephenson, p. 281
- ↑ Пол Стефенсон даже предположил, что между Мануилом I и Белой могла быть договоренность о реституции Срема и Далмации в обмен на поддержку Венгрией Алексея (Stephenson, p. 283)
- ↑ Stephenson, p. 282—283
- ↑ 4,0 4,1 Stephenson, p. 282
- ↑ Юревич, с. 145—146
- ↑ Stephenson, p. 283
- ↑ Юревич, с. 145
Գրականություն
խմբագրել- Stephenson P. Byzantium’s Balkan Frontier. A Political Study of the Northern Balkans, 900—1204. — Cambridge University Press, 2000. — ISBN 0-521-77017-3
- Юревич О. Андроник I Комнин. — СПб.: Евразия, 2004. — ISBN 5-8071-0150-2