Ալդոստերոն

քիմիական միացություն

Ալդոստերոն, մակերիկամների կեղևային գոտու կծիկային շերտում սինթեզվող հորմոն, որը մասնակցում է ջրաաղային փոխանակությանը։ Հանքակորտիկոիդային հորմոններից ամենաակտիվն է[1][2][3]։ Ալդոստերոնն առաջին անգամ ստացվել է Սիլվիա Ագնես Սոֆիա Թաիթի (Sylvia Agnes Sophia Tait) և Ջեյմս Ֆրանցիս Թաիթի (James Francis Tait) կողմից 1953 թվականին[4]։

Կարտիկոստերոն

Ֆիզիոլոգիական նշանակություն

խմբագրել
 
Ստերոիդային հորմոնների սինթեզի գծապատկեր
 
Ռենին-անգիոթենզին-ալդոստերոնային համակարգ

Հանքակորտիկոիդների հիմնական ֆունկցիան օրգանիզմում ջրի և հանքային աղերի հավասարակշռության պահպանումն ու դրանց փոխանակության կարգավորումն է։ Հանքակորտիկոիդները նատրիումը և ջուրը պահող և կալիումամուղ հորմոններ են[3][5]։ Ալդոստերոնն իր ֆունկցիաներով նատրիումամուղ հորմոնի անտագոնիստն է[5][6][7]։

Ալդոստերոնի հիմնական թիրախը նեֆրոնի Հենլեի կանթի վերընթաց ծունկն է և հեռադիր խողովակիկները, որտեղ հորմոնն ուժեղացնում է նատրիումի հետներծծումն առաջնային մեզից և նպաստում կալիումի, ջրածնի իոնների և ամոնիակի արտահանմանն օրգանիզմից[8][9]։ Նատրիումի իոնների ակտիվ փոխադրումն ուղեկցվում է քլորի իոնների և ջրի պասիվ հետներծծմամբ, որի հետևանքով արյան ծավալը մեծանում է, ռեակցիան տեղաշարժվում է հիմնայինի կողմը, իսկ արյան ճնշումը՝ մեծանում։

Ալդոստերոնի ազդեցությամբ նատրիումի իոնների հետներծծման խթանումը տեղի է ունենում ոչ միայն նեֆրոնում, այլև միզապարկի պատի, քրտնագեղձերի, ճարպագեղձերի, ստամոքսաաղիքային ուղու գեղձերի արտատար ծորանների էպիթելային բջիջներում։ Արյունատար անոթների պատի բջիջներում, հեպատոցիտներում, կմախքային մկանի և սրտամկանի միոցիտներում հորմոնը նպաստում է նատրիումի ու ջրի փոխադրմանը բջջի ներս և կալիումի արտահանմանը։

Ալդոստերոնի և կորիզում ու ցիտոպլազմայում տեղակայված համապատասխան ընկալիչների փոխազդման արդյունքում ակտիվանում են բջջային ԴՆԹ-ի այն հատվածները, որոնք պատասխանատու են նեֆրոնի խողովակներում հետևյալ սպիտակուցների սինթեզի համար.

  • խողովակի միջից դեպի խողովակի էպիթելային բջիջ նատրիում տեղափոխող[10],
  • Na-K-ԱԵՖ-ազ, որը Na-ի իոնները տեղափոխում է խողովակների էպիթելից դեպի միջհյուսվածքային տարածություն,
  • խողովակների բջիջներից դեպի խողովակների լուսանցք K-ի իոններ տեղափոխող[11],
  • ֆերմենտներ, որոնք խթանում են ԱԵՖ-ի սինթեզը։

Հանքակորտիկոիդների գերարտադրությունն ուժեղացնում է բորբոքային և իմունային ռեակցիաները, որի պատճառով դրանց անվանում են նաև նախաբորբոքային հորմոններ: Նատրիումի և ջրի պահումն օրգանիզմում, ջրածնի և կալիումի կորուստն ուղեկցվում են հյուսվածքների այտուցով, արյան ճնշման բարձրացմամբ, նյարդային համակարգի, կմախքային մկանների և սրտամկանի դրդունակության բարձրացմամբ։ Նախաբորբոքային ազդեցությունը պայմանավորված է նաև անոթների թափանցելիության բարձրացմամբ, որը նպաստում է արյունից հյուսվածքներ լեյկոցիտների գաղթին։

Կարգավորում

խմբագրել
 
Կորտիկոստերոիդների կենսասինթեզի ուղին

Ալդոստերոնի սինթեզի կարգավորումը հիմնականում կատարվում է ռենին-անգիոթենզին-ալդոստերոնային համակարգով, որն օրգանիզմի ջրաաղային հաշվեկշռի և հեմոդինամիկայի պահպանման հիմնական համակարգն է[12][13][14]։ Ռենինի ազդեցությամբ առաջացող անգիոթենզին-2-ը խթանում է ալդոստերոնի արտադրությունը։ Ալդոստերոնի սինթեզը կարգավորվում է նաև ինքնակարգավորման հետադարձ բացասական կապի սկզբունքով։ Արյան մեջ Na-ի անբավարարությունն ու K-ի ավելցուկն ազդում են մակերիկամների կծիկային գոտու բջիջների վրա և ակտիվացնում հորմոնի արտադրությունը։ Ալդոստերոնի արտադրությունը մասամբ խթանվում է նաև ԱԿՏՀ-ի ազդեցությամբ։ Ալդոստերոնի սոկրեցիան ենթարկվում է օրական ռիթմերին[15]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. Jaisser F, Farman N (2016 թ․ հունվար). «Emerging Roles of the Mineralocorticoid Receptor in Pathology». Pharmacological Reviews. 68: 49–75. doi:10.1124/pr.115.011106.
  2. Marieb, Elaine Nicpon; Hoehn, Katja (2013). «Chapter 16». Human anatomy & physiology (9th ed.). Boston: Pearson. էջեր 629, Question 14. OCLC 777127809.
  3. 3,0 3,1 Hu C, Rusin CG, Tan Z, Guagliardo NA, Barrett PQ (2012 թ․ հունիս). «Zona glomerulosa cells of the mouse adrenal cortex are intrinsic electricaloscillators». J Clin Invest. 122 (6): 2046–2053. doi:10.1172/JCI61996. PMID 22546854.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  4. Williams JS, Williams GH (2003 թ․ հունիս). «50th anniversary of aldosterone». J Clin Endocrinol Metab. 88 (6): 2364–72. doi:10.1210/jc.2003-030490. PMID 12788829. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 17-ին.
  5. 5,0 5,1 Marieb Human Anatomy & Physiology 9th edition, chapter:16, page:629, question number:14
  6. Bauer JH, Gauntner WC (1979 թ․ մարտ). «Effect of potassium chloride on plasma renin activity and plasma aldosterone during sodium restriction in normal man». Kidney Int. 15 (3): 286–93. doi:10.1038/ki.1979.37. PMID 513492.
  7. Linas SL, Peterson LN, Anderson RJ, Aisenbrey GA, Simon FR, Berl T (1979 թ․ հունիս). «Mechanism of renal potassium conservation in the rat». Kidney Int. 15 (6): 601–11. doi:10.1038/ki.1979.79. PMID 222934.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  8. Rector, Floyd C.; Brenner, Barry M. (2004). Brenner & Rector's the kidney. Philadelphia: Saunders. ISBN 0-7216-0164-2. OCLC 51838812.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  9. Sherwood, Lauralee (2001). Human physiology: from cells to systems. Pacific Grove, CA: Brooks/Cole. ISBN 0-534-56826-2. OCLC 43702042.
  10. Ko, Benjamin; Mistry, Abinash C.; Hanson, Lauren; Mallick, Rickta; Wynne, Brandi M.; Thai, Tiffany L.; Bailey, James L.; Klein, Janet D.; Hoover, Robert S. (2013 թ․ սեպտեմբերի 1). «Aldosterone acutely stimulates NCC activity via a SPAK-mediated pathway». American Journal of Physiology. Renal Physiology. 305 (5): F645-652. doi:10.1152/ajprenal.00053.2013. ISSN 1522-1466. PMC 3761211. PMID 23739593.
  11. Palmer, LG; Frindt, G (2000). «Aldosterone and potassium secretion by the cortical collecting duct». Kidney international. 57 (4): 1324–8. doi:10.1046/j.1523-1755.2000.00970.x. PMID 10760062.
  12. Page 866-867 (Integration of Salt and Water Balance) and 1059 (The Adrenal Gland) in: Walter F., PhD. Boron (2003). Medical Physiology: A Cellular And Molecular Approaoch. Elsevier/Saunders. էջ 1300. ISBN 1-4160-2328-3.
  13. Williams GH, Dluhy RG (1972 թ․ նոյեմբեր). «Aldosterone biosynthesis. Interrelationship of regulatory factors». Am J Med. 53 (5): 595–605. doi:10.1016/0002-9343(72)90156-8. PMID 4342886.
  14. Pratt JH (1982 թ․ սեպտեմբեր). «Role of angiotensin II in potassium-mediated stimulation of aldosterone secretion in the dog». J Clin Invest. 70 (3): 667–72. doi:10.1172/JCI110661. PMC 370270. PMID 6286729.
  15. Hurwitz S, Cohen RJ, Williams GH (2004 թ․ ապրիլ). «Diurnal variation of aldosterone and plasma renin activity: timing relation to melatonin and cortisol and consistency after prolonged bed rest». J App Physiol. 96 (4): 1406–14. doi:10.1152/japplphysiol.00611.2003. PMID 14660513. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 17-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)