Վիքիպեդիա

Ֆեմինիստական շարժում

Ֆեմինիստական շարժում, կանանց շարժում, վերաբերում է մի շարք սոցիալական  և քաղաքական շարժումների՝ ուղղված կանանց հիմնախնդիրների արմատական և ազատական բարեփոխումներին, որոնք առաջացել են տղամարդկանց և կանանց միջև անհավասարության հետևանքով[1]։ Այդպիսի խնդիրներն են կանանց ազատագրումը, վերարտադրողական իրավունքները, ընտանեկան բռնությունը, ծննդաբերության արձակուրդը, հավասար վարձատրությունը, կանանց ընտրական իրավունքը, սեռական ոտնձգությունները և սեռական բռնությունը։ Շարժման առաջնահերթություններն ընդլայնվել են 1800-ականներից ի վեր և տարբեր են ազգերի ու համայնքների համար։ Շարժման առաջնահերթությունները տարբեր երկրներում և համայնքներում տարբեր են՝ մի երկրում այն կանանց սեռական օրգանների խեղման դեմ պայքարն է, մինչև մեկ այլ երկրում՝ «ապակե առաստաղի» դեմ պայքարելը։

Ֆեմինիստական շարժում
Սոցիալական շարժում Խմբագրել Wikidata
ԵնթակատեգորիաՍոցիալական շարժում, քաղաքական շարժում Խմբագրել Wikidata
Մասն էՖեմինիզմ Խմբագրել Wikidata
Սկսած1832 Խմբագրել Wikidata
Նպատակն էկանանց իրավունքներ Խմբագրել Wikidata

Ֆեմինիզմն արևմտյան աշխարհի որոշ մասերում դարասկզբից ի վեր շարունակական շարժում է եղել։ Իր սկզբնավորման ընթացքում ֆեմինիզմն անցել է չորս մեծ  «ալիքներ»։ Ֆեմինիզմի առաջին ալիքը կենտրոնացած էր միջին կամ բարձր խավի սպիտակամորթ կանանց վրա, և ներառում էր ընտրական իրավունքը և քաղաքական հավասարությունը, կրթությունը, սեփականության իրավունքը, կազմակերպչական առաջնորդությունը և ամուսնական ազատությունները[2]։ Ֆեմինիզմի երկրորդ ալիքը հետագայում փորձեց պայքարել սոցիալական և մշակութային անհավասարությունների դեմ։ Եթե ֆեմինիզմի առաջին ալիքը կենտրոնացած  էր հիմնականում միջին դասի սպիտակամորթ կանանց վրա, երկրորդ ալիքը ներառում էր տարբեր սոցիալական դասերի և ռասայական ծագման կանանց, և այլ զարգացող ազգերի կանանց, որոնք ձգտում էին համերաշխության[3]։ Ֆեմինիզմի երրորդ ալիքը շարունակում էր անդրադառնալ բիզնեսում և առօրյա կյանքում կանանց՝ ֆինանսական, սոցիալական և մշակութային անհավասարություններին և ներառում էր նոր քարոզարշավ՝ միտված քաղաքականության մեջ և մեդիայում  կանանց ազդեցության բարձրացմանը։ Ի պատասխան քաղաքական ակտիվության՝ ֆեմինիստները ստիպված եղան նաև կենտրոնանալ կանանց վերարտադրողական իրավունքների վրա, ինչպիսին հղիության արհեստական ընդհատման իրավունքն է[4]։ Ֆեմինզմի չորրորդ ալիքը ուսումնասիրում է իշխանության փոխկապակցված համակարգերը, որոնք նպաստում են ավանդաբար մարգինալացված խմբերի, ինչպես նաև նրանց շրջապատող աշխարհի հասարակական շերտավորմանը[5]։

Պատմություն խմբագրել

Կանանց շարժման հիմքը, իր ստեղծման օրից, հիմնված է տղամարդկանց և կանանց միջև անհավասարության անարդարության վրա։ Պատմության ընթացքում տղամարդկանց և կանանց փոխհարաբերությունները եղել են նահապետական հասարակության կառուցվածքով՝ որպես հիմնավորում նշելով բնության օրենքը, ըստ որի  կանայք զիջում էին տղամարդկանց։ Սոցիոլոգ Ալան Ջոնսոնը, որն ուսումնասիրում է տղամարդկայնությունը, նահապետության մասին գրել է. «Նահապետական համակարգում տղամարդկանց խրախուսվում է հասնել անվտանգության, հասարակական դիրքի և այլ պարգևների, վերահսկողություն գործադրելով, վախենալով, որ այլ տղամարդկանց կարողությունը կվերահսկի և կվնասի իրենց, և վերահսկողության տակ լինելը համարելով որպես իրենց լավագույն պաշտպանությունը կորստից և նվաստացումից, ինչպես նաև իրենց կարիքներն ու ցանկությունները բավարարելու ամենաապահով ուղին (Johnson 26)[6]։ Նախաֆեմինիստական դարաշրջանում ակնկալվում էր, որ կանայք պետք է լինեն տնային տնտեսության պատշաճ, նուրբ և զգացմունքային սնուցողներ։ Նրանք մեծացել են այնպես, որ ամուսին ձեռք բերելը, ով հոգ կտանի նրանց մասին, և ընտանիք պահելը, նրանց համար գերակա առաջնահերթություններ էին։ Իր 1792 թվականի «Կանանց իրավունքների արդարացում և Տղամարդկանց իրավունքների արդարացում» աշխատություններում գրող Մերի Ուոլսթոնքրաֆը թույլ սեռի մասին գրել է․ «․․․ որովհետև չափազանց բերրի հողում տնկված ծաղիկների  նման կանայք հաճախ զոհաբերում են ուժն ու օգտակարությունը հանուն գեղեցկության, ինչպես վառ տերևները, որոնք ուշադրություն են գրավում, բայց վաղաժամ թառամում են ցողունի վրա, կանանց ներուժը երբեմն անտեսվում է և մարում մինչև իր լիարժեք հասունացումը» (Wollstonecraft 9)[7]։ Վաղ գաղափարները և պրոֆեմինիստական համոզմունքների ակտիվությունը մինչև ֆեմինիստական շարժման գոյությունը բնութագրվում են որպես պրոֆեմինիստական[8]։

Մինչ ԱՄՆ-ում Սենեկա Ֆոլսի համագումարը, պրոֆեմինիստները կազմակերպվում էին որպես ընտրական իրավունքի, վերացման և այլ շարժումների մաս[9]։ Գենդերային հավասարության շարժումներն անցկացվում էին Հաուդենոսաունեի (իրոկեզների) ազգերի ներսում Ամերիկայի գաղութացումից շատ առաջ (Wagner, Steinem 45)[9]։ Ըստ ոմանց համարֆեմինիստական շարժման սկիզբը 1832 թվականն է՝ պայմանավորված Ամերիկյան հակաստրկական հասարակության (ԱՀՍՀ), և Կոնեկտիկուտի կանանց հակաստրկական միության ստեղծմամբ, որը ձևավորվել է դեռևս 1833 թվականին (Wagner, Steinem 48): Մինչև 1837 թվականը, ամբողջ երկրում ձևավորվեցին 139 ԱՀՍՀ հասարակություններ (Wagner, Steinem 47): ԱՀՍՀ-ի առաջին ազգային համագումարը տեղի ունեցավ Նյու Յորքում 1837 թվականին (Wagner, Steinem 48): Առաջին համագումարի ժամանակ այնտեղ քննարկվում էր, թե արդյոք կարող են մասնակցել սևամորթ կանայք (48)։ Երկրորդ և երրորդ համագումարներում առաջադրվեցին պահանջներ, որոնց համաձայն համագումարները պետք է բաց լինեին աֆրոամերիկացիների ղեկավարության և անդամակցության համար։ Ֆիլադելֆիայի սրահում տեղի ունեցած երկրորդ համաժողովի երեկոյան, ժողովի ընդմիջումից և ներկաների հեռանալուց հետո, կատաղի ամբոխը այրեց դահլիճը (49)։ Քննարկվող թեմաները ներառում էին ձայնի իրավունքը, ճնշումը և ստրկությունը՝ հիմք ստեղծելով հետագա սոցիալական շարժումների համար[9]։

1895 թվականի նոյեմբերի 15-ին Էլիզաբեթ Քեդի Սթենթոնը ուղերձ գրեց, որտեղ նկարագրում էր, Սենեկա Ֆոլսի համագումարը․ «... կանանց իրավունքների պաշտպանության առաջին համագումարն էր, որը երբևէ անցկացվել է աշխարհում... մի հռչակագիր ընթերցվեց և ստորագրվեց ներկաներից շատերի կողմից, և ընդունվեցին մի շարք արմատական բանաձևեր» (356-77)[9]։ Սթենթոնի պատմությունը 1950-ականներից պատմաբաններին ստիպեց ճանաչել 1848թ.-ին (որով Կանանց ընտրական իրավունքի շարժումը սկսվել է Միացյալ Նահանգներում) որպես հյուսիսամերիկյան ամենավաղ ֆեմինիստական շարժում։ Համագումարը շարունակեց գումարվել ամեն տարի և շարունակեց իր գործունեությունը այդ դեպքից հետո ևս տասնհինգ տարի[9]։ Մասնակիցները

 
«We Can Do It!»1943 թվականի պատերազմի քարոզչական պաստառը կրկին յուրացվել է որպես 1980-ականներին ֆեմինիստական շարժման խորհրդանիշ:

ձևակերպեցին Սենեկա Ֆոլսի զգացմունքների հռչակագիրը՝ ուրվագծելով նոր շարժման գաղափարախոսությունը և քաղաքական ռազմավարությունը։

Հյուսիսամերիկյան և եվրոպական ամենավաղ կանանց միջազգային կազմակերպությունը Կանանց միջազգային խորհուրդն էր, որը ստեղծվել է 1888 թվականին Վաշինգտոնում, ԱՄՆ[10]։ «Ֆեմինիստական շարժում» տերմինը ստեղծվել է տասնիններորդ դարի վերջին՝ տարբերելու Ֆեմինիստական շարժումը Կանանց շարժումից՝ հնարավորություն տալով ընդգրկել տղամարդ ֆեմինիստներին[11]։ Այսպիսով, նոր ֆեմինիստական շարժման ի հայտ գալը բրիտանական լեյբորիստական կուսակցությունից տղամարդ ֆեմինիստ Ջորջ Լանսբերիի նման գործիչներին ոգեշնչեց 1906 թվականին առաջադրել քաղաքական թեկնածություն[11]։ Քանի որ ֆեմինիստական շարժումների մասին իրազեկությունը զարգացավ, անդրազգային ֆեմինիզմը և ազգայնական ֆեմինիստական շարժումները արմատացան ամբողջ աշխարհում[10][11]։ Ֆեմինիստական շարժումների առաջնահերթությունները և գաղափարախոսությունները տարբերվում են՝ ելնելով այն տարածաշրջանների քաղաքական և մշակութային համատեքստից, որտեղից կանայք ծագում են[11]։ Ֆեմինիստական կոալիցիոն քաղաքականության ընդհանուր թեմաները ներառում են օրինական իրավունքների բացակայությունը, աղքատությունը, բժշկական խոցելիությունը և աշխատուժը։ Այս քաղաքական խնդիրները հաճախ կազմակերպվում են ըստ դասի, կաստայի, էթնիկական պատկանելության, կրոնի, սեռական պատկանելության, ազգության և տարիքի բաժանման[11]։ 1905 թվականին ռուս ազգայնական ֆեմինիստ ակտիվիստները ստեղծեցին Կանանց հավասարության համառուսական միությունը՝ կանանց տալով ընտրելու իրավունք և հավանություն տալով համատեղ կրթությանը[11]։ 1931 թվականին Լահորում անցկացվեց Կանանց համաասիական համաժողովը՝ Բրիտանական Հնդկաստանի օրոք։ Այս հանդիպումը այն ժամանակաշրջանի օրինակներից մեկն է, որը «ցույց էր տալիս կանանց ցանցային կապը տարբեր ուղիներով»[10]։ Համաժողովի էությունը կարելի է բնութագրել որպես միջազգային կամ համաշխարհային ֆեմինիստական հեռանկարի մարմնավորում[10]։

Նախաֆեմինիզմի հասարակություն խմբագրել

Ֆեմինիստական շարժումը շարունակական ուժ է եղել պատմության ընթացքում։ Ոչ մի կերպ հնարավոր չէ որոշել, թե կոնկրետ երբ է դրվել ֆեմինիստական շարժման սկիզբը, քանի որ կանայք և տղամարդիկ հազարավոր տարիներ շարունակ գրել են այդ թեմայի մասին։ Օրինակ, Հին Հունաստանի կին բանաստեղծ Սապֆոն՝ ծնված մոտավորապես մ.թ.ա. 615-ին, հայտնի դարձավ որպես ճանաչված բանաստեղծ այն ժամանակ, երբ գրով զբաղվում էին հիմնականում տղամարդիկ։ Ի թիվս այլ բաների՝ նա բանաստեղծություններ է գրել նաև սեռականության մասին[12]։

Արևմտյան հասարակության ֆեմինիստական շարժումը չորս տարբեր ալիքներ է ապրել՝ յուրաքանչյուրը կանանց իրավունքների համար իր պայքարով։ Առաջին ալիքը ի հայտ եկավ 1840-ականներին։ Այն հիմնված էր կրթության, սեփականության իրավունքի, կազմակերպչական ղեկավարության, ընտրության իրավունքի և ամուսնական ազատությունների վրա։ Երկրորդ ալիքը, 1960-ականներին, կենտրոնացած էր գենդերային խնդիրների, սեռական ազատության, վերարտադրողական իրավունքների, աշխատանքի հնարավորությունների, կանանց նկատմամբ բռնության և ամուսնալուծությունների և խնամակալության մասին օրենքների փոփոխության վրա։ Երրորդ ալիքը 1990-ականներին էր։ Այն շեշտը դրեց ինդիվիդուալիզմի, բազմազանության, վերասահմանված ֆեմինիստական ինքնության, միջսեքսուալության, սեքսի նկատմամբ դրական վերաբերմունքի ցուցաբերման, տրանսֆեմինիզմի և հետմոդեռն ֆեմինիզմի վրա։ Վերջին չորրորդ ալիքը սկսվեց 2000-ականներին և ներկայումս դեռ ընթացքի մեջ է։ Այն հիմնված է կանանց հզորացման, բոդի-շեյմինգի, սեռական ոտնձգությունների, հոգևոր մտահոգությունների, մարդու իրավունքների և բնապահպանական մտահոգությունների վրա։ Ֆեմինիստական շարժումը շարունակվել է ալիքների միջև ընկած ժամանակահատվածներում, ուղղակի ոչ չորս մեծ շարժումների չափով։

Կանանց առաջին փաստագրված հավաքը, որի ընդհանուր նպատակը շարժում  ստեղծելն էր, տեղի է ունեցել 1789 թվականի հոկտեմբերի 5-ին՝ Ֆրանսիական հեղափոխության ժամանակ։ Այն հետագայում անվանվել է Կանանց երթ Վերսալում։ Հավաքի հիմքում ընկած էր սննդամթերքի պակասը, շուկայական բարձր գները և Ֆրանսիայում հերթական սովի վախը։ Այդ օրը կանայք հեղափոխականների հետ միասին պլանավորել էին հավաքվել շուկայում։ Հավաքվելուց հետո ամբոխը ներխուժեց «Hotel de Ville» (Փարիզի քաղաքապետարան), որտեղ զինամթերքն էր պահվում։ Այնուհետև զինված ամբոխը երթով շարժվեց դեպի Վերսալյան պալատ՝ թագավոր Լուի XVI-ի ուշադրությունը հրավիրելու բարձր գների և պարենամթերքի պակասի վրա։ Թագավոր Լուի XVI-ը գահին մնալու համար դադարեց կռվել հեղափոխականների դեմ[13]։ Երթն ազդարարեց մի տեսակ իշխանափոխություն՝ ցույց տալով, որ ժողովրդի մեջ իշխանություն կա, և թուլացրեց միապետի անպարտելի լինելու ընկալումը։

Ֆրանսիական հեղափոխությունը սկիզբ է առել ֆրանսիացի քաղաքացիների կողմից ընկալվող անհավասարության պատճառով, որն առաջացել է ի պատասխան 1789 թվականի օգոստոսին ստորագրված «Մարդու և քաղաքացու իրավունքների հռչակագրի»։ Հռչակագիրը իրավունքներ էր տալիս այն տղամարդկանց, ովքեր կոչվում էին ակտիվ քաղաքացիներ։ Ակտիվ քաղաքացիություն տրվեց այն ֆրանսիացի տղամարդկանց, ովքեր քսանհինգ տարեկան և ավելի բարձր տարիքի էին, աշխատում էին և վճարում հարկեր, և ովքեր ծառայողի կարգավիճակ չունեին։ Հռչակագրով կանայք, օտարերկրացիները, երեխաներն ու ծառայող բնակչությունը որակվել էին որպես պասիվ քաղաքացիներ։ Պասիվ քաղաքացիները, հատկապես ֆրանսուհիները, իրենց պայքարը կենտրոնացրել են քաղաքացիություն և հավասար իրավունքներ ձեռք բերելու վրա[14]։

Առաջին կանանցից մեկը, որը բարձրաձայնեց կանանց իրավունքների և անհավասարության մասին, ֆրանսիացի դրամատուրգ Օլիմպե դե Գուժն էր, ով 1791 թվականին գրել է «Կանանց իրավունքների հռչակագիրը»՝ ի հակադրություն «Տղամարդու և քաղաքացու իրավունքների հռչակագրի»։ Նա համարձակորեն պնդում էր. «Կանայք ծնվում են ազատ և իրավահավասար են տղամարդկանց։ Սոցիալական տարբերությունները պետք է հիմնված լինեն բացառապես ընդհանուր օգտակարության վրա» (De Gouges 1791)[15]։ Օլիմպեն օգտագործեց իր խոսքերը՝ կոչ անելով կանանց բարձրաձայնել և վերահսկել իրենց իրավունքները։ Նա ցույց տվեց և՛ տղամարդկանց, և՛ կանանց քաղաքացիական պարտականությունների նմանությունը՝ ընդգծելով հնարավոր ներդաշնակությունը, որը կարող է առաջանալ, եթե երկու սեռերն էլ համարվեն հավասար։

1792 թվականին բրիտանացի փիլիսոփա և գրող Մերի Ուոլսթոունկրաֆտը հեղինակել է կանանց մարդու իրավունքների վերաբերյալ առաջին ֆեմինիստական պայմանագիրը` «Կանանց իրավունքների արդարացումը» վերնագրով։ Ուոլսթոունկրաֆտը խստորեն պաշտպանում էր տղամարդկանց և կանանց միջև հավասարությունը՝ պնդելով. «Ոչ մի հասարակություն չի կարող լինել առաքինի կամ բարոյական, մինչդեռ բնակչության կեսը ենթարկվում է մյուս կեսին» (Wollstonecraft 2009 p. 59)[7]։

Նա շարունակում էր գրել բնության օրենքի և կանանց ավելի շատ իրենց ներկայացնելու ձգտման մասին, և որ կանայք պետք է հարգանք և հավասարություն պահանջեն իրենց արական սեռի ներկայացուցիչներից՝ նշելով. «...տղամարդիկ ձգտում են փոքրացնել կանանց՝ նրանց վերածելով վայրկենական գրավիչ առարկաների, իսկ կանայք՝ արբած այն պաշտամունքից, որը տղամարդիկ իրենց զգայարանների ազդեցության տակ մատուցում են նրանց, չեն կարողանում գիտակցել տղամարդկանց սրտերում մնայուն տեղ գրավելու կարևորությունը կամ դառնալ իսկական ընկերներ նրանց համար, ովքեր իրենց ընկերակցությունից ուրախանում են հասարակությունում (Wollstonecraft 2008, p. 10)[7]։

19-րդ դարի կեսերին կանանց շարժումը զարգանում էր շնորհիվ  իրենց կարգավիճակն ու օգտակարությունը հասարակության մեջ բավարարելու կանանց ձգտման։ Պատմաբան և պրոֆեսոր Նենսի Քոթը գրել է ֆեմինիստական շարժման նպատակների մասին. «նախաձեռնել բարեգործական բարեգործության, ժուժկալության և սոցիալական բարեկեցության միջոցառումներ և պայքար մղել քաղաքացիական իրավունքների, սոցիալական ազատությունների, բարձրագույն կրթության, վարձատրվող զբաղմունքների և քվեաթերթիկների համար» (Cott 1987, p. 3)[16]։ Այս նպատակների ձևակերպումն առաջացել է 1800-ականների նահապետական հասարակության մեջ կանանց կողմից իրենց անկայունության գիտակցումից։ Զարգացող շարժումը պաշտպանում էր կանանց համար նոր պատկերների ներդրումը, ներառյալ «Ճշմարիտ կանացիությունը», «Իրական կանացիությունը», «Հասարակական կանացիությունը» և «Նոր կանացիությունը» (Cruea 2005, p. 2)[17]։

Ճշմարիտ կանացիության  հիմքում այն իդեալը էր, որ կանանցից ակնկալվում էր մարմնավորել մաքրություն ու բարոյականություն։ Ճշմարիտ կինը դաստիարակվել է լավ վարքագիծ և արական սեռին հպատակություն ցուցաբերելու համար՝ լավ կին և մայր լինելու համար։

Իրական կանացիությունը ստեղծվեց քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ, երբ կանայք ստիպված էին աշխատել պատերազմի մեջ գտնվող տղամարդկանց փոխարեն։ Իրական կանացիությունը մարմնավորող կանայք սովորեցին, թե ինչպես պետք է պահեն իրենց և այդ գիտելիքներն իրենց հետ տարան իրենց ամուսնության և կրթության մեջ։

Հասարակական կանացիությունն առաջացել է այն ժամանակ, երբ կանանց թույլատրվում էր աշխատել տնային տիպի աշխատանքներում, ինչպիսիք են բուժքույրը, ուսուցիչը և քարտուղարը, որոնք նախկինում տղամարդիկ էին կատարում, բայց կանայք շատ ավելի քիչ էին վարձատրվում, քան տղամարդկիկ։

Նոր կանացիությունը հիմնված էր կանանց դերերի ավանդական համապատասխանության վերացման, տղամարդկանց նկատմամբ թերարժեքության վերացման և ավելի լիարժեք կյանքով ապրելու ձգտման վրա։

«Կանանց շարժումը առաջադիմեց չորս փոխկապակցված փուլերի միջով՝ կանանց մղելով տնային կյանքի սահմաններից՝ դառնալ իրենց համայնքի անբաժանելի անդամներ, մեկ դարից պակաս ժամանակում» (Cruea 2005, p. 17)[17]։

1820-ական թվականներին կանանց շարժումը, որն այն ժամանակ կոչվում էր «Զսպվածություն», ընդլայնվեց և Եվրոպայից տեղափոխվեց Միացյալ Նահանգներ։ Կանայք սկսեցին խոսել իրենց ամուսինների վարքագծի վրա ալկոհոլի թողած ազդեցության մասին և դրան վերագրեցին կենցաղային խնդիրները։ Նրանք կոչ արեցին բարոյական բարեփոխում իրականացնել՝ սահմանափակելով կամ արգելելով ալկոհոլի վաճառքն ու օգտագործումը՝ սկսելով Արգելքի դեմ պայքարը, որը սկսվեց միայն 1920 թվականին։ Զսպվածության շարժման համար պայքարող կանայք հասկացան, որ առանց իրենց պայքարող խնդիրների քվեարկության ունակության, ոչինչ երբեք չէր փոխվի։

Ֆեմինիստական շարժումն արևմտյան հասարակության մեջ խմբագրել

Գիտնականները ֆեմինիզմը Միացյալ Նահանգներում, Կանադայում և Արևմտյան Եվրոպայի մի քանի երկրներում դասակարգել են ըստ երեք տարբեր ալիքների՝ առաջին ալիք, երկրորդ ալիք և երրորդ ալիք[18][19]։ Վերջին (2010-ականների սկիզբ) հետազոտությունը ցույց է տալիս, որ կարող է լինել չորրորդ ալիք, որը մասնակիորեն բնութագրվում է նոր մեդիա հարթակների առաջացմամբ[20][21]։

Ֆեմինիստական շարժման օրակարգը արականամետ մշակույթում գերակշռող նահապետական տարրերին հակադրվելն էր։ Չնայած «ալիքների» զարգացման  տարբերությանը` շարժումը փորձ է կատարել մարտահրավեր նետել քաղաքական համակարգին, իշխանությանը և մշակութային համոզմունքներին կամ գործելակերպին։

Թեև ֆեմինիզմի արմատները կարելի է գտնել դեռևս 18-րդ դարից շատ առաջ, ժամանակակից ֆեմինիստական շարժման հիմքերը դրվել են այդ դարի վերջին։ Ուշ միջնադարի գրող Քրիստին դը Պիզանը հավանաբար ամենավաղ ֆեմինիստն էր արևմտյան մշակությում։ Ենթադրվում է, որ նա առաջին կինն է, որն իր ապրուստը վաստակել է գրելով[22]։ Լուսավորության դարաշրջանում ֆեմինիստական գաղափարներն ավելի մեծ նշանակություն են ձեռք բերել, որոնց պաշտպանները, ինչպիսիք են Լեդի Մերի Ուորտլի Մոնթագուն և Մարկիզ դե Կոնդորսեը, աջակցում էին կանանց կրթության գործին[23]։ Կանանց համար առաջին գիտական ընկերությունը հիմնադրվել է Հոլանդիայի Հանրապետության հարավում գտնվող Միդելբուրգ քաղաքում 1785 թվականին։

Ֆեմինիզմի առաջին ալիք խմբագրել

Թեև ֆեմինիստական շարժումն արդեն սկսվել էր Ամերիկայում «Զսպվածություն» շարժմամբ, Ֆեմինիզմի առաջին ալիքը, որը հայտնի է որպես սուֆրաժետների շարժում, սկսվեց 1848 թվականի հուլիսի 19-20-ին Նյու Յորքի Սենեկա Ֆոլս քաղաքում տեղի ունեցած Կանանց իրավունքների առաջին համագումարի ժամանակ։ Համագումարին մասնակցում էր ավելի քան 300 մարդ, որոնք հիմնականում սպիտակամորթ, միջին խավի կանայք էին։ Վաթսունութ կին և երեսուներկու տղամարդ ստորագրեցին «Զգացմունքների հռչակագիրը», որը կոչ էր անում կանանց և տղամարդկանց հավասար իրավունքներ հաստատել կրթության, սեփականության իրավունքի, կազմակերպչական ղեկավարության, ընտրության իրավունքի և ամուսնական ազատությունների ոլորտներում[24]։

Սուֆրաժետի առաջին մեծ շարժման համար նրանք 1913 թվականի մարտի 3-ին շքերթ անցկացրին Վաշինգտոնում։ Առաջին ընտրական շքերթը, որը նաև քաղաքացիական իրավունքների առաջին երթն էր Վաշինգտոնում, համակարգվում էր Էլիս Փոլի և Ազգային ամերիկյան ընտրական իրավունքի ասոցիացիայի կողմից։ Շքերթին մասնակցել են ավելի քան հինգ հազար մասնակիցներ, որոնց առաջատարն է Ինեզ Միլհոլանդը։ Շքերթը ռազմավարորեն ծրագրված էր նախագահ Վուդրո Վիլսոնի երդմնակալությանը նախորդող օրը, ով զգալի թվով մարդկանց հրավիրեց Վաշինգտոն։ Կանայք սկզբում հավաքվեցին ԱՄՆ-ի Կապիտոլիումի դիմաց, այնուհետև տասնչորս թաղամաս ճանապարհորդեցին դեպի ֆինանսների նախարարություն։ Շքերթն առաջ էր ընթանում կատաղած ամբոխի միջով, որոնք թե՛ վերբալ, թե՛ ֆիզիկական բռնության էին գործադրում մասնակից կանանց նկատմամբ։ Իսկ ցույցի ավարտին հաղորդվեց, որ վնասվածքների պատճառով առնվազն հարյուր մարդ հիվանդանոց են տեղափոխվել[25]։

1918 թվականին «Birth Control Review»-ում հրապարակված հոդվածում, Քրիսթալ Իսթմանը պնդում է, որ ծնելիության վերահսկումը կանանց հիմնարար իրավունքն է, և, որ ծնելիության վերահսկման հասանելիությունը չափազանց կարևոր է կանանց համար ժամանակակից աշխարհին լիարժեք մասնակցելու համար։ «Կարճ ասած, եթե ֆեմինիզմը գիտակից, համարձակ և խելացի դիրքորոշում ընդունի ծնելիության վերահսկման համար, այն կարժանանա իրենց ընտանիքների քանակը վերահսկելու կանանց գաղտնի ցանկությանը, և ընտրական իրավունք ունեցող պետությունը պետք է կարճատև աշխատանք կատարի՝ չեղյալ համարելու այս հին օրենքները, որոնք խոչընդոտում են ծնելիության վերահսկմանը»։ Նա ասաց. «Ես չեմ հավատում, որ այս պետության սահմաններում կա մեկ կին, ով չի հավատում ծնելիության վերահսկմանը» (Eastman 1918)[26]։

Կանայք, որոնք առաջին ջանքերը գործադրեցին կանանց ընտրական իրավունքի համար, գալիս էին ավելի կայուն և արտոնյալ ընտանիքներից և կարողանում էին ժամանակ և էներգիա տրամադրել փոփոխություններ կատարելու համար։ Հետևաբար, կանանց իրավունքների ոլորտում վաղ զարգացումները հիմնականում նպաստում էին միջին և բարձր խավերի սպիտակ կանանց։ Այնուամենայնիվ, երկրորդ ալիքի ընթացքում ֆեմինիստական շարժումը դարձավ ավելի ընդգրկուն՝ ներառելով տարբեր ռասաների և  մշակութային ծագում ունեցող կանանց։

Ֆեմինիզմի երկրորդ ալիք խմբագրել

1960-ականների ֆեմինիզմի երկրորդ ալիքը կոչվում էր «Կանանց ազատագրական շարժում» (Le Mouvement de Libération des Femmes): Դա ԱՄՆ պատմության մեջ ամենամեծ և ամենալայնածավալ սոցիալական շարժումն էր։ Երկրորդ ալիքի հիմքում սոցիալ-քաղաքական-մշակութային շարժումն էր։ Ակտիվիստները պայքարում էին գենդերային խնդիրների, կանանց սեռական ազատագրման, վերարտադրողական իրավունքների, կանանց աշխատանքի հնարավորությունների, կանանց նկատմամբ բռնության ու խնամակալության և ամուսնալուծության մասին օրենքների փոփոխությունների համար։ Ենթադրվում է, որ ֆեմինիստական շարժումը զգալի ուշադրություն է գրավել 1963 թվականին Բեթի Ֆրիդանի «Կանացի առեղծվածը» վեպի հրատարակմամբ։ Ֆրիդանը գրել է «անանուն խնդրի» մասին ՝ բնութագրելու կանանց դեպրեսիայի զգացումը նրանց կյանքի ընտրության սահմանափակումների պատճառով (Friedan 1963): «Կանացի առեղծվածը» կարդալիս կանայք հասկացան, թե որքանով էվեպն արտահայտում իրենց առօրյան։ Կանայք պարտավոր էին իրենց մասին մտածել այնպես, ինչպես նախկինում չէին անում։ Նրանք իրենց մեջ տեսան այն բոլոր զոհողությունները, որոնք արել էին համապատասխանության անվան տակ[27]։

Կանանց շարժումն ավելի տարածվեց 1968 թվականի մայիսին, երբ կանայք սկսեցին նորից կարդալ, մասնավորապես՝ «Երկրորդ սեռը» գիրքը, որը գրվել է 1949 թվականին կանանց իրավունքների պաշտպան Սիմոնա դը Բովուարի կողմից (և առաջին անգամ անգլերեն թարգմանվել է 1953 թվականին, հետագայում՝ 2009-ին)։ Բովուարի ստեղծագործությունը բացատրում էր, թե ինչու է տաղանդավոր կանանց համար հաջողակ դառնալը դժվար։ Դը Բովուարի մատնանշած խոչընդոտներից էին միևնույն մասնագիտությամբ տղամարդկանցից ավելի քիչ եկամուտ ստանալը, կանանց կենցաղային պարտականությունները, հասարակության կողմից տաղանդավոր կանանց հանդեպ աջակցության բացակայությունը և կանանց մտահոգությանը, որ հաջողության հասնելը կա՛մ կվշտացնի ամուսնուն, կա՛մ ընդհանրապես կխանգարի ամուսին գտնելու հնարավորություններին։ Դը Բովուարը նաև պնդում է, որ կանայք ամբիցիաների պակաս ունեն իրենց դաստիարակության պատճառով՝ նշելով, որ աղջիկներին հաճախ խրախուսում են ընդօրինակել իրենց մայրերի պարտականությունները, մինչդեռ տղաներին հորդորել են գերազանցել իրենց հայրերի ձեռքբերումները։ Սիմոնա դը Բովուարի աշխատանքը, Բեթի Ֆրիդանի նման այլ ազդեցությունների հետ մեկտեղ, վճռորոշ դեր խաղացին ֆեմինիստական շարժման երկրորդ ալիքի ամրապնդման գործում։ Կանանց ազատագրական շարժման մասնակիցներն են Սիմոնա դը Բովուարը, Քրիստիան Ռոշֆորը, Քրիստին Դելֆին և Անն Տրիստանը։

1960-ականների վճռորոշ պահը 1968 թվականի սեպտեմբերի 7-ին Ատլանտիկ Սիթիում «Միսս Ամերիկա» մրցույթի դեմ անցկացված բողոքի ցույցն էր, որը կոչվում էր «անասունների շքերթ»։ Բողոքի ակցիայի նպատակն էր ուշադրություն հրավիրել գեղեցկության չափանիշների և կանանց առարկայացման վրա[28]։

Այս դարաշրջանի ընթացքում կանայք ձեռք բերեցին հավասար իրավունքներ, ինչպիսիք են կրթության իրավունքը, աշխատանքի իրավունքը և հակաբեղմնավորման և հղիության արհեստական ընդհատման իրավունքը։ Ամենակարևոր խնդիրներից մեկը, որին առերեսվել է Կանանց ազատագրական շարժումը, հղիության արհեստական ընդհատման և հակաբեղմնավորման արգելումն էր, որը դիտարկվեց որպես կանանց իրավունքների խախտում։ Այսպիսով, նրանք հանդես եկան մի հռչակագրով, որը հայտնի էր որպես <<Le Manifeste de 343>>, որը պարունակում էր 343 կանանց ստորագրություններ, որոնք խոստովանում էին, որ ապօրինի ընդհատել են հղիությունը[29]։ Հռչակագիրը տպագրվել է ֆրանսիական երկու թերթերում՝ <<Le Nouvel observateur>>-ում և <<Le Monde>>-ում, 1971 թվականի ապրիլի 5-ին։ Խումբը աջակցություն է ստացել հրապարակումից հետո։ Կանայք հղիության արհեստական ընդհատման իրավունք են ստացել 1975թ.-ին Քողի մասին օրենքի ընդունմամբ[30][31]։

Ֆեմինզմի երրորդ ալիք խմբագրել

Ֆեմինիստական շարժման նոր փուլը թափ ստացավ 1980-ականներին և 1990-ականներին, որն անվանվեց «Grrl  ֆեմինիզմ» կամ «Grrl ֆեմինիստական խռովություններ»[32]։ Այս դարաշրջանի գաղափարներն արմատավորվեցին «Grrl ֆեմինիստական խռովություններ" պանկ ենթամշակույթի հանրահռչակմամբ Վաշինգտոնի Օլիմպիա քաղաքում 1990-ականների սկզբին[33]։ Այս դարաշրջանում ֆեմինիստները փորձեցին վերաիմաստավորել ֆեմինիզմի բուն էությունը։ Նրանք ընդունեցին անհատականությունն ու բազմազանությունը և դրդեցին վերացնել համապատասխանությունը։ Կանայք քսաներորդ դարում ձգտում էին հասնել ամեն ինչ ունենալու մտածելակերպի։ Նրանք ցանկանում էին պրոֆեսիոնալ կարիերա, ինչպես նաև լինել կին և մայր։ Քսաներորդ դարում ֆեմինիստ լինելու հոգեվերլուծական հեռանկարների վերաբերյալ իր հետազոտության մեջ  Մասնագիտական հոգեբանության ամերիկյան խորհուրդի անդամ, գիտությունների թեկնածու Հարիեթ Քիմբլ Ռայը գրել է․ «Մեզնից շատերը հետ են նայում և, գիտակցելով այն ճնշումները, որոնց ազդեցության տակ պայքարել ենք, զարմանում ենք, թե ինչպես հասանք  նրան, ինչ ունենք և ինչ գնով» (Wrye 2009)[34]։

1991 թվականի հոկտեմբերի 11-ին հեռուստատեսությամբ առաջին անգամ հեռարձակվեց աշխատավայրում սեռական ոտնձգության դեպքը[35]։ Այդ ժամանակ իրավագիտության  պրոֆեսոր Անիտա Հիլլը մեղադրեց Գերագույն դատարանի թեկնածու Քլարենս Թոմասին շարունակական սեռական ոտնձգությունների մեջ։ Անիտա Հիլլը պատմեց իր փորձառության մանրամասները դատարանում արական սեռի ներկայացուցիչներից կազմված ատենակալների դիմաց։ Չնայած չորս աջակից վկաների ներկայությանը, դատը կարճվեց, և Քլարենս Թոմասը դարձավ Գերագույն դատարանի դատավորի օգնական։ Թեև գործը կարճվեց, այն խրախուսեց այլ կանանց բարձրաձայնել սեփական փորձի մասին, ինչը հանգեցրեց Կոնգրեսի կողմից 1991 թվականի Քաղաքացիական իրավունքների մասին օրենքի ընդունմանը, որը իրավական միջոցներ էր ձեռնարկում աշխատավայրում սեռական ոտնձգությունների դեմ[36]։

Միավորված ազգերի կազմակերպության Մարդկային զարգացման 2004թ. զեկույցը գնահատում է, որ և՛ վճարովի, և՛ չվճարվող տնային աշխատանքը հաշվարկելիս միջինում կանայք ավելի շատ են աշխատում, քան տղամարդիկ։ Որոշ զարգացող երկրների գյուղական շրջաններում կանայք միջինը 20%-ով ավելի շատ աշխատանք են կատարել, քան տղամարդիկ, կամ դա կազմում է տղամարդկանց ընդհանուր աշխատանքի 120%-ը՝ օրական լրացուցիչ 102 րոպե։ ՏՀԶԿ-ի կողմից հետազոտված երկրներում կանայք միջինում 5%-ով ավելի շատ աշխատանք են կատարել, քան տղամարդիկ, ինչը կազմում է տղամարդկանց ընդհանուր ծանրաբեռնվածության 105%-ը, ինչը հավասար է օրական լրացուցիչ 20 րոպեի։ Այնուամենայնիվ, տղամարդիկ օրական մինչև 19 րոպե ավելի շատ աշխատանք են կատարել, քան կանայք ՏՀԶԿ-ի կողմից հարցված տասնութ երկրներից հինգում՝ Կանադայում, Դանիայում, Հունգարիայում, Իսրայելում և Նիդեռլանդներում[37]։ Ըստ ՄԱԿ-ի կանանց՝ «Կանայք կատարում են աշխարհի աշխատանքի 66 տոկոսը, արտադրում են սննդի 50 տոկոսը, բայց վաստակում են եկամտի 10 տոկոսը և ունեն սեփականության 1 տոկոսը»[38]։

Արևմտյան հասարակության մեջ կանանց շարժման արդյունքում գրանցվել են զգալի փոփոխություններ, այդ թվում՝ կանանց ընտրական իրավունքը, ամուսնալուծության վարույթ սկսելու իրավունքը և «առանց մեղքի» ամուսնալուծությունը, հղիության վերաբերյալ անհատական որոշումներ կայացնելու կանանց իրավունքը (ներառյալ հակաբեղմնավորիչների հասանելիությունը և հղիության արհեստական ընդհանտումը) և սեփականության իրավունքը[39]։ Այն նաև հանգեցրել է կանանց ավելի արդար աշխատավարձով զբաղվածության և համալսարանական կրթության հասանելիության։

Ֆեմինիստական շարժումն արևելյան հասարակությունում խմբագրել

Ֆեմինիզմը Չինաստանում խմբագրել

Մինչև 20-րդ դարը Չինաստանում կանայք էապես տարբերվում էին տղամարդկանցից[40]։ Ֆեմինիզմը Չինաստանում սկսվել է 20-րդ դարում 1911 թվականին տեղի ունեցած չինական հեղափոխությամբ։ Չինաստանում ֆեմինիզմը ամուր կապ ունի սոցիալիզմի և դասակարգային խնդիրների հետ[41]։ Որոշ մեկնաբաններ կարծում են, որ այս սերտ կապը վնասում է չինական ֆեմինիզմին և պնդում են, որ կուսակցության շահերը վեր են դասվում կանանց շահերից[42]։

Նահապետական հասարակության մեջ կանանց ազատության համար մղվող պայքարը օրենքների ընդունումն էր, որոնք երաշխավորում էին կանանց ռասայի, սեռի, սեփականության և ամուսնության ազատության լիարժեք հավասարությունը։ Դասակարգային նահապետական հասարակության մնացորդները (նորածինների խեղդումը, սեղմիրանը, ոտքերի երիզակապումը և այլն), խտրականությունը, զվարճանքը, կանանց ավանդական նախապաշարմունքների և սովորական ուժերի խեղումը՝ արտադրողական ուժերի զարգացման հիման վրա, արմատախիլ անելու համար, անհրաժեշտ է հասնել գենդերային հավասարության՝ քաղաքականության, տնտեսության, սոցիալական և ընտանեկան ասպեկտներում։

Մինչև արևմտականացման և բարեփոխման շարժումը, կանայք իրենց ուժերով մի ալիք էին բարձրացրել Թայպինգի Երկնային Թագավորությունում (1851–1864): Այնուամենայնիվ, Թայպինգ Երկնային Թագավորությունում կան չափազանց շատ կանայք, ովքեր ունեն ցածր ինքնություն։ Շահագործման ճակատագրից փախչելը դժվար է։ Մինչև Ցին դինաստիայի ավարտը, կանայք, հատկապես ավելի շատ կրթություն ունեցողները, նախաձեռնություն էին վերցրել կանանց իրավունքների համար պայքարում, և հենց այդտեղ էլ հիմնականում սկսվեց ֆեմինիզմը։

«Ֆեմինիզմ» տերմինը ներմուծվել է Չինաստան 1791 թվականին Օլիմպե դե Գուժի առաջարկած գաղափարների միջոցով, որոնք պաշտպանում էին «կանանց ազատագրումը»։ Չինաստանում ֆեմինիստական շարժումը հիմնականում սկիզբ առավ և առաջնորդվեց արական սեռի ներկայացուցիչների կողմից, նախքան կին ֆեմինիստները[43]։

Չինաստանում 19-20-րդ դարերի հիմնական տղամարդ ֆեմինիստներն էին Լիանգ Քիչաոն, Մա Ջունվուն և Ջին Տյանհեն։ 1897թ.-ին Լիանգ Քիչաոն առաջարկեց արգելել ոտքերի եզրակապելը և խրախուսեց կանանց ներգրավվել աշխատուժի, քաղաքական միջավայրի և կրթության մեջ։ Ոտքերը կապող հագուստը վաղուց հաստատվել էր Չինաստանում, որը ցույց էր տալիս կանանց գեղեցկությունն ու սոցիալական կարգավիճակը՝ նրանց ոտքերը տեղավորելով չափազանց փոքր կոշիկի մեջ՝ լավ դեկորացիաներով և զարդանախշերով[44]։ Լիանգ Քիչաոն առաջարկել է վերացնել այս ակտը` մտահոգություն հայտնելով կանանց առողջության մասին՝ ընդգծելով նրանց դերը որպես աջակցող կանայք և հոգատար մայրեր։ Նա նաև առաջարկեց կրճատել ընտանիքում կին խնամյալների թիվը և խրախուսեց կանանց ստանալ կրթության իրավունքներ և մտնել աշխատուժ՝ տղամարդկանցից տնտեսապես անկախ լինելու և վերջապես օգնելու ազգին հասնելու ավելի բարձր հարստության և բարգավաճման։ Ֆեմինիստներ Մա Ջունվուն և Ջին Տյանհեն ընդհանուր դիրքորոշում ունեին ամուսինների և կանանց միջև հավասարության օգտին, որ կանայք պետք է ունենան օրինական և հավասար իրավունքներ, այդ թվում՝ քաղաքական ոլորտ մուտք գործելու իրավունք։ Ջին Թյանհեի հիմնական գաղափարը կնոջ՝ որպես ազգի մայր լինելն էր։ Տղամարդ ֆեմինիստների կողմից Չինաստանում ֆեմինիզմի վաղ փուլերի այս տեսակետը արտացոլում էր տղամարդկանց կողմից ընկալվող կանանց իդեալականացված կերպարի վերաբերյալ նրանց տեսլականը[43]։

19-20-րդ դարերում Չինաստանի հիմնական կին ֆեմինիստներն էին Լին Զոնգսուն, Հե Չժենը, Չեն Սիֆենը և Քիու Ջինը։ Չինաստանի վաղ շրջանի կին ֆեմինիստներն ավելի շատ կենտրոնանում էին այն մեթոդների կամ ուղիների վրա, որոնցով կանայք պետք է իրենց պահեն և ազատագրեն իրենց՝ հավասար և արժանի իրավունքների և անկախության հասնելու համար։ Հե Չժենը արտահայտեց իր տեսակետը, որ կանանց ազատագրումն ընդհանուր առմամբ կապված չէ ազգային շահերի հետ, և վերլուծեց տղամարդ ֆեմինիստների ներգրավվածության երեք պատճառ, ներառյալ՝ արևմտյան միտումներին համապատասխանելու ցանկությունը, ֆինանսական բեռը թեթևացնելու և վերարտադրության որակը բարձրացնելու ցանկությունը։ Ավելին, Լի Զոնգսուն առաջարկեց, որ կանայք պետք է պաշտպանեն իրենց օրինական իրավունքները՝ ընդգրկելով ավելի լայն ասպեկտներ՝ համեմատած տղամարդ ֆեմինիստների հետ․ այսինքն՝ պաշտպանել իրենց իրավունքները տղամարդկանց նկատմամբ, Ցին դատարանում և միջազգային մասշտաբով[43]։

Ցին դինաստիայում ֆեմինիզմի մասին քննարկումներն ունեին երկու հարթություն՝ ներառյալ տղամարդկանց և կանանց միջև սեռային տարբերությունները, ինչպես օրինակ՝ կանանց մայրական դերն ու պարտականությունները և սեռերի միջև սոցիալական տարբերությունը, մյուս հարթությունը կանանց ազատագրման նպատակն էր։ Ֆեմինիստների տեսակետները բազմազան էին. ոմանք կարծում էին, որ ֆեմինիզմը օգուտ է բերում ազգին, իսկ ոմանք կարծում էին, որ ֆեմինիզմը կապված է կանանց անհատական զարգացման հետ՝ բարելավելու իրենց իրավունքները և բարեկեցությունը[43]։

1970-ական թվականներին կանանց և ֆեմինիզմի մասին մարքսիստական փիլիսոփայությունը փոխանցվեց Չինաստան և դարձավ Չինաստանում ֆեմինիզմի շարժման առաջնորդող սկզբունքը՝ դասակարգային պայքարի տեսություններ ներմուծելով՝ ուղղված գենդերային որակի բարելավմանը։ 1990-ականներին արևմտյան երկրներում ավելի շատ կին գիտնականներ դարձան  ֆեմինիզմի ջատագովը, և նրանք նպաստեցին ֆեմինիզմին և կանանց հավասար իրավունքներին՝ հրատարակելով, թարգմանելով և կատարելով համաշխարհային ֆեմինիզմի վերաբերյալ հետազոտություններ և ֆեմինիզմը դարձրեցին Չինաստանում որպես իրենց ուսումնասիրության մի մաս՝ գենդերային հավասարության խնդիրների վերաբերյալ ավելի շատ մտահոգություն և իրազեկվածություն բարձրացնելու նպատակով։ Չինաստանում կանանց կարգավիճակի բարելավման կարևոր միջոց էր օրենսդրությունը։ ՉԺՀ-ի հիմնադրումից հետո՝ 1949 թվականին, կանանց տրվեցին նույն իրավունքները` ինչ տղամարդկանց, հիմնականում այն պատճառով, որ կանանց ազատագրումը ներկայացվում էր որպես չինական ազգի ազատագրման մաս[43]։

Լեզու խմբագրել

 

Ֆեմինիստները երբեմն, թեև ոչ բացառապես, ոչ սեքսիստական լեզվի կիրառման կողմնակիցներ են, ինչպես օրինակ՝ «միս»-ի օգտագործումը թե՛ ամուսնացած, թե՛ չամուսնացած կանանց դեպքում։ Ֆեմինիստները նաև հաճախ հանդես են գալիս որպես սեռով չպայմանավորված ներառական լեզվի կիրառման կողմնակիցներ, օրինակ՝ նախընտրում են մարդկություն բառի «humanity» տարբերակը «mankind» բառի փոխարեն, որը պարունակում է տղամարդ արմատը, կամ նրանք «they» դերանվան կիրառումը՝  երրորդ դեմքն արտահայտոց դերանվան փոխարեն[45]։

Սեռաչեզոք լեզվի կիրառման նպատակն է նվազագույնի հասցնել մարդկային ռեֆերենտների սեռի վերաբերյալ ենթադրությունները։ Սեռաչեզոք լեզվի քարոզչությունն արտացոլում է, առնվազն, երկու տարբեր նպատակ. նպատակներից առաջինը միտված է երկու սեռերի կամ գենդերների ընդգրկմանը (ներառական լեզու), իսկ երկրորդը քարոզում է, որ սեռը, որպես կատեգորիա, պետք է հազվադեպ նշվի լեզվում (սեռաչեզոք լեզու)։ Սեռաչեզոք լեզուն ջատագովների կողմից երբեմն նկարագրվում է որպես ոչ սեքսիստական լեզու, իսկ հակառակորդների կողմից՝ քաղաքականապես ճիշտ լեզու[46]։

Ֆեմինիստական շարժումը ոչ միայն նպատակ է ունեցել փոխել լեզուն սեռաչեզոք ձևի, այլև ընդգծել է այն կարևորությունը, թե ինչպես են մարդիկ օգտագործում լեզուն։ Էմիլի Մարտինը նկարագրում է այն հայեցակարգը, թե ինչպես փոխաբերություններն ունեն գենդերային բնույթ և արմատավորված են առօրյա կյանքում։ Փոխաբերություններն օգտագործվում են առօրյա լեզվում  և դարձել են մարդկանց աշխարհը նկարագրելու միջոց։ Մարտինը բացատրում է, որ այս փոխաբերությունները ձևավորում են, թե ինչպես են մարդիկ մտածում և և ինչպես գիտության մասին իրենց վերաբերմունքը կարող է ազդել առաջադրվող հարցերի վերհանման վրա։ Եթե ճիշտ հարցեր չեն տրվում, ապա պատասխաններն էլ ճիշտ չեն լինի։ Օրինակ, ակտիվ սերմնահեղուկ և պասիվ ձվաբջիջ փոխաբերությունները, որը պատմության մեջ մարդկանց համար «բնական» էր, այժմ՝ գիտնականների այս երևույթի վերանայումից հետո, նրանք հանգել են նոր բացատրության։ «Սերմնահեղուկը փորձում է հասնել իր վերջնարդյունքին՝ նույնիսկ հայտնվելով ձվաբջջի մակերևույթին, սակայն ձվաբջջի մակերևույթի վրա գտնվող մոլեկուլները, կապ ստեղծելով սերմնահեղուկի մոլեկուլների հետ, ամրապնդում են սերմնահեղուկի մուտքը ձվաբջիջ»[47]։ Սա է ֆեմինիզմի նպատակը՝ տեսնել այս գենդերային փոխաբերությունները և ներկայացնել այն հանրության ուշադրությանը։ Իրերին նոր տեսանկյունից նայելու արդյունքը կարող է նոր տեղեկատվություն տալ։

Հետերոսեքսուալ հարաբերություններ խմբագրել

20-րդ դարից սկսած կանանց մասնակցությունն աշխատուժում էական ազդեցություն է ունեցել գենդերային դերերի և տնային տնտեսությունների աշխատանքի բաշխման վրա։ Սոցիոլոգ Արլի Ռասել Հոքշիլդը «Երկրորդ հերթը» և «Ժամանակի պահանջներին ընդառաջ» իր աշխատություններում վկայում է այն մասին, որ երկու կարիերա ունեցող զույգերում տղամարդիկ և կանայք միջինում մոտավորապես հավասար ժամանակ են ծախսում աշխատանքի համար, սակայն կանայք դեռևս ավելի շատ ժամանակ են հատկացնում տնային աշխատանքներին[48][49]։ Ֆեմինիստ գրող Քեթի Յանգը հակադարձում է Հոքշիլդի պնդումներին՝ առաջարկելով, որ որոշ իրավիճակներում կանայք կարող են խոչընդոտել տղամարդկանց հավասար ներգրավվածությանը տնային գործերում և ծնողական դաստիարակության մեջ[50]։ Տնտեսագետներ Մարկ Ագիարը և Էրիկ Հերստը հաշվարկել են, որ 1960-ական թվականներից սկսած կանանց տնային աշխատանքների վրա ծախսվող ժամանակի քանակը զգալիորեն նվազել է[51]։ Թե՛ տղամարդկանց, թե՛ կանանց հանգստի ժամանցը զգալիորեն աճել է և մոտավորապես նույն չափով երկու սեռերի համար։ Ջերեմի Գրինվուդը, Անանթ Սեշադրին և Մեհմեթ Յորուկօղլուն պնդում են, որ ժամանակակից կենցաղային տեխնիկայի ներդրումը տուն թույլ է տվել կանանց մուտք գործել աշխատուժ[52][53]։

Արևմտյան միջին դասի շրջանակներում երեխաների խնամքի և կենցաղային գործերում տղամարդկանց ներգրավվածության ֆեմինիստական քննադատությունները հաճախ պտտվում են այն գաղափարի շուրջ, որ կանանց համար անարդար է կրել տնային տնտեսության կենցաղային պարտականությունների և երեխաների խնամքի պարտականությունների հիմնական բեռը, հատկապես, երբ հարաբերություններում երկուսն էլ հավասարապես նպաստում են տնից դուրս աշխատանքին։ Մի շարք հետազոտություններ վիճակագրական ապացույցներ են տալիս այն մասին, որ ամուսնացած տղամարդկանց ֆինանսական եկամուտը չի ազդում տնային պարտականությունների կատարման տեմպերի վրա[54][55]։

«Կասկածելի հայեցակարգ»-ում Քրիստին Լյուկերը ուսումնասիրում է ֆեմինիզմի ազդեցությունը դեռահաս կանանց՝ մայր դառնալու որոշումների վրա՝ անկախ ամուսնությունից կամ դրանից դուրս։ Նա ասում է, որ քանի որ արտաամուսնական երեխաներ ունենալը դարձել է սոցիալապես ավելի ընդունելի, և երիտասարդ կանայք, հատկապես աղքատ երիտասարդ կանայք, չնայած 1950-ականների համեմատ ավելի բարձր ծնելիության մակարդակ չունեն, այժմ ավելի քիչ արդարացումներ են գտնում երեխա ունենալուց առաջ ամուսնանալու համար։ Նա այս երևույթը կապում է աղքատ տղամարդկանց համար սահմանափակ տնտեսական հնարավորությունների հետ, ինչը հանգեցնում է աղքատ կանանց՝ ապահովելու կայուն ֆինանսական աջակցություն ցուցաբերելու ունակ ամուսին ունենալու հավանականության նվազմանը, ինչը կապված է գործազրկության աճով, քանի որ ավելի շատ անհատներ, ներառյալ կանայք և տղամարդիկ, մտնում են աշխատաշուկա[56]։

Որոշ ուսումնասիրություններ ցույց են տվել, որ և՛ տղամարդիկ, և՛ կանայք ֆեմինիզմը ընկալում են որպես ռոմանտիկ հարաբերությունների անհամատեղելիություն։ Այնուամենայնիվ, ԱՄՆ-ի բակալավրիատի ուսանողների և տարեցների վերջերս անցկացված հարցումը ցույց է տվել, որ ֆեմինիզմը իրականում դրական ազդեցություն ունի կանանց հարաբերությունների առողջության և տղամարդկանց սեռական բավարարվածության վրա, և չի հայտնաբերել ոչ մի ապացույց, որը հաստատում է ֆեմինիստների հետ կապված բացասական կարծրատիպերը[57]։

Վիրջինիա Սատիրն ասաց, որ փոխհարաբերությունների կրթության անհրաժեշտությունը առաջացել է գենդերային դերերի փոփոխությունից, քանի որ կանայք ավելի մեծ իրավունքներ և ազատություններ են ձեռք բերել 20-րդ դարում.

«Երբ մենք մտանք 20-րդ դար, կար հստակ սահմանված ձև, թե ինչպես պետք է ամուսնության մեջ գտնվող տղամարդիկ և կանայք իրենց պահեն միմյանց հետ…Ամուսնու և կնոջ հարաբերությունների օրինաչափությունը՝ գերիշխող տղամարդու և հնազանդ կնոջ օրինակն էր...Այդ ժամանակից ի վեր բացվել է նոր դարաշրջան… փոխվել է փոխհարաբերությունների մթնոլորտը, և կանայք այլևս չեն ցանկանում ենթարկվել… Հարաբերություններում գերիշխող/հնազանդ մոդելի անկումը երևում էր։ Այնուամենայնիվ, հնին փոխարինելու համար շատ քիչ հիմքեր կային՝ զույգերի մտքերը խառնվեցին․․․ Հետ նայելով, կարելի էր ակնկալել զգալի քաոս և շատ  անկումներ։ Գերիշխող/հնազանդ մոդելից հավասարության մոդելի փոփոխությունը սքանչելի փոփոխություն է։ Մենք սովորում ենք, թե ինչպես կարող է գործնական առումով գործել իրական հավասարության զգացումների վրա հիմնված հարաբերությունները»։

— Վիրջինիա Սատիր <<Ներածություն ԶՈՒՅԳՆԵՐԻՆ>>․

Կանանց առողջություն խմբագրել

Պատմականորեն անհրաժեշտություն է եղել ուսումնասիրել և նպաստել կնոջ առողջությանն ու բարեկեցությանը, ինչը նախկինում բացակայում էր։ Լոնդա Շիբինգերն առաջարկում է, որ ընդհանուր կենսաբժշկական մոդելն այլևս բավարար չէ, և կարիք կա ավելի համապարփակ մոտեցման, որը կապահովի կնոջ բոլոր ասպեկտների խնամքը։ Շիբինգերը նկարագրում է վեց ներդրում, որոնք պետք է կատարվեն հաջողության հասնելու համար. քաղաքական շարժում, ակադեմիական կանանց ուսումնասիրություններ, դրական գործողություն, առողջապահական իրավահավասարության ակտ, աշխարհաքաղաքական ուժեր և մասնագետ կանանց պատրաստակամությունը՝  բաց խոսել կանանց խնդիրների մասին առանց վախի։ Քաղաքական շարժումները գալիս են փողոցից և այն են, ինչը որ ժողովուրդն ընդհանուր առմամբ ցանկանում է փոխել։ Կին ակադեմիկոսների ուսումնասիրությունը համալսարանների աջակցությունն է՝ դասավանդելու մի առարկա, որիը նախկինում շատերի կողմից չի ուսումնասիրվել։ Կառուցողական գործողությունը իրավական փոփոխություն է` ճանաչելու և մարդկանց անտեսման ժամանակահատվածների համար ինչ-որ բան անելու համար։ Կանանց առողջության հավասարության մասին օրենքը[58] օրինականորեն պարտադրում է, որ բժշկությունը պետք է փորձարկվի համապատասխան չափանիշներով, ինչպիսիք են կանանց ներգրավումը հետազոտական հետազոտություններում, և նաև որոշակի գումար է հատկացնում կանանց համար հատուկ հիվանդությունների հետազոտմանը։ Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ հետազոտությունների պակաս կա աուտոիմուն հիվանդության վերաբերյալ, որը հիմնականում ազդում է կանանց վրա։ «Չնայած դրանց տարածվածությանը և հիվանդացությանը, քիչ առաջընթաց է գրանցվել այդ պայմանների ավելի լավ ըմբռնման, ռիսկի գործոնների բացահայտման կամ բուժման մշակման ուղղությամբ» այս հոդվածը ամրապնդում է առաջընթացը, որին դեռ պետք է հասնել։ Աշխարհաքաղաքական ուժերը կարող են բարելավել առողջությունը, երբ երկիրը պատերազմի սպառնալիքի զգացում չունի, ավելի շատ ֆինանսավորում և ռեսուրսներ կան՝ կենտրոնանալու այլ կարիքների վրա, օրինակ՝ կանանց առողջության վրա։ Ի վերջո, մասնագետ կանայք, չվախենալով խոսել կանանց խնդիրների մասին, ստիպում են կանանց մտնել այդպիսի աշխատանքներում և կանխել նրանց՝ պարզապես որպես տղամարդ հանդես գալը, և փոխարենը առաջնահերթյուն տալ իրենց մտահոգություններին՝ կանանց առողջության վերաբերյալ։ Այս վեց գործոնները պետք է ներառվեն՝ կանանց առողջության մեջ փոփոխություններ մտցնելու համար[59]։

Կրոն խմբագրել

Ֆեմինիստական աստվածաբանությունը շարժում է, որը վերանայում է կրոնների ավանդույթները, ծեսերը, Սուրբ գիրքը և աստվածաբանությունները ֆեմինիզմի տեսանկյունից։ Ֆեմինիստական աստվածաբանությունը նպատակ ունի բարձրացնել կանանց դերը հոգևորականների և կրոնական իշխանությունների շրջանում, վերիմաստավորել Աստծո մասին արական սեռի պատկերացումներն ու լեզուն, որոշել կնոջ տեղը կարիերայի և մայրության հետ կապված հարցերում, ինչպես նաև ուսումնասիրել կանանց պատկերումը կրոնական սուրբ տեքստերում[60]։

Ֆեմինիստական շարժումը խորը ազդեցություն է թողել կրոնի և աստվածաբանության վրա։ Բողոքականության ազատական ճյուղերում կանանց այժմ թույլատրվում է ձեռնադրվել որպես հոգևորական, իսկ ռեֆորմիստական, պահպանողական և վերակառուցողական հուդայականության մեջ այժմ կանանց թույլատրվում է ձեռնադրվել որպես ռաբբի և կանտոր։ Այս խմբերից մի քանիսում որոշ կանայք աստիճանաբար ձեռք են բերում իշխանության պաշտոններ, որոնք նախկինում զբաղեցնում էին միայն տղամարդիկ, և նրանց հեռանկարները այժմ որոնվում են նոր համոզմունքների ձևավորման մեջ։ Այնուամենայնիվ, այս միտումները դիմադրության են բախվել իսլամական, հռոմեական կաթոլիկ և ուղղափառ քրիստոնեական աղանդների մեծ մասում։ Հռոմեական կաթոլիկության շրջանակներում կանանց մեծամասնությունը հասկանում է, որ հավատքի դոգմայի միջոցով նրանք պետք է ընտանիքում ունենան սիրո վայր և կենտրոնանան ընտանիքի վրա։ Նրանք նաև գիտակցում են, որ կարևոր է գերազանցել այն գաղափարը, որ կինը էապես ցածր է. ավելի շուտ, նրանք ընդգծում են հավասարության հայեցակարգը՝ ընդունելով, որ կինը հավասար է իր ամուսնուն, նույնիսկ եթե նա նշանակված է որպես պատրիարք, որը պատասխանատու է ընտանիքին սեր և առաջնորդություն ապահովելու համար։

Քրիստոնեական ֆեմինիզմը ֆեմինիստական աստվածաբանության ճյուղ է, որը ձգտում է վերաիմաստավորել և հասկանալ քրիստոնեությունը կանանց և տղամարդկանց հավասարության լույսի ներքո։ Թեև քրիստոնյա ֆեմինիստների միջև չկա համոզմունքների ստանդարտ հավաքածու, շատերը համաձայն են, որ Աստված խտրականություն չի դնում կենսաբանորեն որոշված հատկանիշների հիման վրա, ինչպիսին սեռն է։

Վաղ ֆեմինիստուհիները, ինչպիսին Էլիզաբեթ Քեդի Սթենթոնն էր, կենտրոնացած էին գրեթե բացառապես կանանց տղամարդկանց հետ հավասարեցնելու վրա։ Այնուամենայնիվ, քրիստոնեական ֆեմինիստական շարժումը նախընտրեց կենտրոնանալ կրոնի լեզվի վրա, քանի որ Աստծո պատմական կապը տղամարդկային ինքնության հետ ընկալում են որպես հայրապետական ազդեցության համատարած ազդեցության հետևանք[61]։ Ռոզմարի Ռադֆորդ Ռյութերը ներկայացրեց քրիստոնեական աստվածաբանության համակարգված քննադատությունը ֆեմինիստական և թեիստական տեսանկյունից։ Սթենթոնը ագնոստիկ էր, իսկ Ռոյթերը ագնոստիկ է, ով ծնվել է կաթոլիկ ընտանիքում, սակայն այլևս չի դավանում հավատքը։

Իսլամական ֆեմինիզմը կենտրոնացած է իսլամում կանանց դերով և նպատակն է բոլոր մուսուլմանների լիակատար հավասարությունը՝ անկախ սեռից, հասարակական և անձնական կյանքում։ Շարժման ռահվիրաները թեև արմատավորված են իսլամում, սակայն օգտագործել են նաև աշխարհիկ և արևմտյան ֆեմինիստական դիսկուրսներ[62]։ Շարժման ջատագովները ձգտում են ընդգծել Ղուրանում հավասարության խորը արմատավորված ուսմունքները և խրախուսում են իսլամական ուսմունքների նահապետական մեկնաբանությունների քննադատական քննությունը, որը ներառում է Ղուրանը, հադիսը (Մուհամմեդի ասույթները) և շարիաթը (օրենքը)՝ նպատակ ունենալով խթանել ավելի պարզ ու արդար հասարակություն[63]։

Հրեական ֆեմինիզմը ձգտում է բարելավել կանանց կրոնական, իրավական և սոցիալական կարգավիճակը հուդայականության մեջ և հրեա կանանց համար բացել նոր հնարավորություններ կրոնական փորձառության և առաջնորդության համար։ Շարժումն իր ժամանակակից դրսևորման մեջ կարելի է գտնել մինչև 1970-ականների սկիզբը Միացյալ Նահանգներում։ Ըստ Ջուդիթ Պլասկովի, ով կենտրոնացել է ռեֆորմային հուդայականության մեջ ֆեմինիզմի վրա, վաղ հրեա ֆեմինիստների համար այս շարժումների հիմնական խնդիրներն էին բոլոր արական սեռի աղոթքների խմբից կամ մինյանից արտաքսումը, դրական ժամանակով պայմանավորված միցվոտից ազատվելը և կանանց՝ որպես վկաներ գործելու և ամուսնալուծություն նախաձեռնելու անկարողությունը[64]։

1970-ականներից ի վեր աստվածուհիների շարժումը ընդունված է որոշ ֆեմինիստների շրջանում[65]։

Բիզնեսներ խմբագրել

Ֆեմինիստ ակտիվիստները հիմնել են մի շարք ֆեմինիստական ​​բիզնեսներ, այդ թվում՝ կանանց կողմից ղեկավարվող գրախանութներ, ​​վարկային միություններ, ֆեմինիստական ​​մամուլ, ​փոստով պատվերների կատալոգներ և ​​ռեստորաններ։  Այս բիզնեսները ծաղկեցին որպես ֆեմինիզմի երկրորդ և երրորդ ալիքների մաս 1970-ականներին, 1980-ականներին և 1990-ականներին[66][67]։ Թեև ֆեմինիստական ​​բիզնեսների շրջանակը զգալիորեն աճել է, մի ուսումնասիրություն ցույց է տվել, որ կանանց պատկանող բիզնեսները հաճախ բնութագրվում են որպես թերակատարումներով, քանի որ նրանց բիզնեսը մնում է փոքր և մարգինալ։  Կանայք դեռևս ունեն ձեռներեց դառնալու խոչընդոտների բարձր մակարդակ՝ տղամարդկանց համեմատությամբ[68]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Young, Stacey (2014 թ․ հունվարի 2). Changing the Wor(l)d. doi:10.4324/9781315022079. ISBN 978-1-136-66407-6.
  2. ↑ «First Wave Feminism», The Routledge Companion to Feminism and Postfeminism, Routledge, էջեր 26–35, 2004 թ․ նոյեմբերի 23, doi:10.4324/9780203011010-10, ISBN 978-0-203-01101-0, Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 10-ին
  3. ↑ Mambrol, Nasrullah (2017 թ․ հոկտեմբերի 28). «Second Wave Feminism». Literary Theory and Criticism (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 10-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 10-ին.
  4. ↑ Mambrol, Nasrullah (2017 թ․ հոկտեմբերի 29). «Third Wave Feminism». Literary Theory and Criticism (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 10-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 10-ին.
  5. ↑ «Four Waves of Feminism». Pacific University (անգլերեն). 2015 թ․ հոկտեմբերի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 26-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 10-ին.
  6. ↑ Bach, Rebecca; Johnson, Allan G. (1998–2005). «The Gender Knot: Unraveling Our Patriarchal Legacy». Contemporary Sociology. 27 (3): 241. doi:10.2307/2655166. ISSN 0094-3061. JSTOR 2655166.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Wollstonecraft, Mary (1995), Tomaselli, Sylvana (ed.), «Bibliographical note», Mary Wollstonecraft, Cambridge: Cambridge University Press, էջեր xxxiii–xxxvii, doi:10.1017/cbo9780511841231.004, ISBN 978-0-511-84123-1, Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 10-ին
  8. ↑ Botting, Eileen Hunt; Houser, Sarah L. (2006). «"Drawing the Line of Equality": Hannah Mather Crocker on Women's Rights». American Political Science Review. 100 (2): 265. doi:10.1017/S0003055406062150. ISSN 0003-0554. S2CID 144730126. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ ապրիլի 10-ին. Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 Wagner, Sally Roesch; Steinem, Gloria (2019). The Women's Suffrage Movement (english) (1st ed.). New York, New York: Penguin Books. էջեր 1, 45–49, 75, 82, 356–7. ISBN 978-0-525-50441-2.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Nijhawan, Shobna (2017). «International Feminism from an Asian Center: The All-Asian Women's Conference (Lahore, 1931) as a Transnational Feminist Moment». Journal of Women's History (անգլերեն). 29 (3): 12–36. doi:10.1353/jowh.2017.0031. ISSN 1527-2036. S2CID 148783279. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 Delap, Lucy (2020). Feminisms. University of Chicago Press. doi:10.7208/chicago/9780226754123.001.0001. ISBN 978-0-226-75409-3. S2CID 241784691.
  12. ↑ Bradbrook, M. C.; Travitsky, Betty (1982). «The Paradise of Women: Writings by English Women of the Renaissance». Tulsa Studies in Women's Literature. 1 (1): 89. doi:10.2307/464097. ISSN 0732-7730. JSTOR 464097.
  13. ↑ Rose, R. B. (1995). «Feminism, Women and the French Revolution». Historical Reflections / Réflexions Historiques. 21 (1): 187–205. ISSN 0315-7997. JSTOR 41299020. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 10-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 10-ին.
  14. ↑ Hunt, Lynn (2015), «The Declaration of the Rights of Man and of the Citizen, August 1789: A Revolutionary Document», Revolutionary Moments : Reading Revolutionary Texts, Bloomsbury Academic, էջեր 77–84, doi:10.5040/9781474252669.0016, ISBN 978-1-4725-1720-3
  15. ↑ «55 Olympe de Gouges—Declaration of the Rights of Woman and the Female Citizen», Ideals and Ideologies, Tenth edition. | New York, NY : Routledge is an imprint of the Taylor &: Routledge, էջեր 454–456, 2016 թ․ օգոստոսի 31, doi:10.4324/9781315625546-70, ISBN 978-1-315-62554-6, Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 10-ին
  16. ↑ COTT, NANCY F. (1987). The Grounding of Modern Feminism. Yale University Press. ISBN 978-0-300-03892-7. JSTOR j.ctt32bvgt. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 10-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 10-ին.
  17. ↑ 17,0 17,1 Cruea, Susan (2005 թ․ սեպտեմբերի 1). «Changing Ideals of Womanhood During the Nineteenth-Century Woman Movement». ATQ. 19 (3): 187. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 11-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 10-ին.
  18. ↑ Humm, Maggie (1990), «wave (definition)», in Humm, Maggie (ed.), The dictionary of feminist theory, Columbus: Ohio State University Press, էջ 251, ISBN 978-0-8142-0507-5.
  19. ↑ Rebecca, Walker (1992 թ․ հունվար). «Becoming the Third Wave». Ms.: 39–41. ISSN 0047-8318. OCLC 194419734.
  20. ↑ Baumgardner, Jennifer (2011), «Is there a fourth wave? If so, does it matter?», in Baumgardner, Jennifer (ed.), F'em!: goo goo, gaga, and some thoughts on balls, Berkeley, California: Seal Press, էջ 250, ISBN 978-1-58005-360-0.
  21. ↑ Phillips, Ruth; Cree, Viviene E. (2014 թ․ հոկտեմբեր). «What does the 'Fourth Wave' mean for teaching feminism in twenty-first century social work?» (PDF). Social Work Education: The International Journal. 33 (7): 930–943. doi:10.1080/02615479.2014.885007. hdl:20.500.11820/a5072043-e5e5-4cf1-af19-2207db4e19f7. S2CID 144660611. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 31-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  22. ↑ «Christine de Pizan». departments.kings.edu. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 17-ին.
  23. ↑ Halsband, Robert; Grundy, Isobel; Montagu, Mary W. (Winter 1994). «(Lady Mary Wortley Montagu: Essays & Poems & Simplicity, a Comedy)». Canadian Woman Studies. 15: 113–114 – via ProQuest.
  24. ↑ «NPS.gov Homepage (U.S. National Park Service)». www.nps.gov (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 1997 թ․ ապրիլի 20-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 10-ին.
  25. ↑ Berberian, Laura. «Research Guides: American Women: Topical Essays: Marching for the Vote: Remembering the Woman Suffrage Parade of 1913». guides.loc.gov (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 10-ին.
  26. ↑ Eastman, Crystal; Cook (1978), «Feminist theory and program: birth control in the feminist program», in Cook, Blanche Wiesen (ed.), Crystal Eastman on women and revolution, New York: Oxford University Press, էջեր 46–49, ISBN 978-0-19-502446-3
  27. ↑ Jelita, Erviyana. «Second Wave-Feminism in 'The Feminine Mystique Chapter 1: The Problem That Has No Name'». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 8-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 17-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  28. ↑ Dow, Bonnie J. (2003). «Feminism, Miss America, and Media Mythology». Rhetoric & Public Affairs (անգլերեն). 6 (1): 127–149. doi:10.1353/rap.2003.0028. ISSN 1534-5238. S2CID 143094250.
  29. ↑ «manifesto343». 2016 թ․ հունիսի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 11-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 17-ին.
  30. ↑ Kuhlman, Olivia. «Inequalities of Contemporary French Women». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 20-ին.
  31. ↑ Fournet, P. (2016). «[Abortion law in France]». Journal de Gynécologie, Obstétrique et Biologie de la Reproduction. 45 (10): 1577–1595. doi:10.1016/j.jgyn.2016.09.034. ISSN 1773-0430. PMID 27823921. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 17-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 17-ին.
  32. ↑ Kroløkke, Charlotte; Sørensen, Ann Scott (2006). Gender communication theories & analyses: from silence to performance. Thousand Oaks, Calif: SAGE Publications. ISBN 978-0-7619-2917-8. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 17-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 17-ին.
  33. ↑ Girl zines: making media, doing feminism. 2010 թ․ հունիսի 1.
  34. ↑ Wrye, Harriet Kimble (2009 թ․ հոկտեմբերի 16). «The Fourth Wave of Feminism: Psychoanalytic Perspectives Introductory Remarks». Studies in Gender and Sexuality (անգլերեն). 10 (4): 185–189. doi:10.1080/15240650903227999. ISSN 1524-0657. S2CID 145229568. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 21-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 24-ին.
  35. ↑ «anita hill testimony – Bing video». www.bing.com. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 24-ին.
  36. ↑ «The Civil Rights Act of 1991 | U.S. Equal Employment Opportunity Commission». www.eeoc.gov. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 24-ին.
  37. ↑ «Section 28: Gender, Work Burden, and Time Allocation», United Nations Human Development Report 2004 (PDF), էջ 233, Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 3-ին, Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  38. ↑ «Facts & figures on women, poverty & economics». unifem.org. UN Women. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  39. ↑ Messer-Davidow, Ellen (2002). Disciplining feminism: from social activism to academic discourse. Durham, North Carolina: Duke University Press. ISBN 978-0-8223-2843-8.
  40. ↑ HERSHATTER, GAIL (2007). Women in China's Long Twentieth Century (1 ed.). University of California Press. ISBN 978-0-520-09856-5. JSTOR 10.1525/j.ctt1pnb9j. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 17-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 17-ին.
  41. ↑ Lin, Chun (2006 թ․ հունվարի 1). The transformation of Chinese socialism. Duke University Press. ISBN 978-0-8223-3798-0. OCLC 938114028.
  42. ↑ Walter, Lynn (2001 թ․ հունվարի 1). Women's rights : a global view. Greenwood Press. ISBN 978-0-313-30890-1. OCLC 654714694.
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 43,3 43,4 Dr Shen, Yifei. «Feminism in China An Analysis of Advocates, Debates, and Strategies» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2018 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 27-ին.
  44. ↑ Xu, Rui; Bae, Soojeong (2015). «A Formative Beauty of Chinese Foot-Binding Shoes and the Meaning of Chinese Costume History». Fashion Business. 19 (4): 57–74. doi:10.12940/jfb.2015.19.4.57. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 27-ին.
  45. ↑ Lia, Litosseliti (2014 թ․ փետրվարի 4). Gender and language : theory and practice. Routledge. ISBN 978-1-134-12173-1. OCLC 872743087.
  46. ↑ «University of Saskatchewan Policies 2001: Gender Neutral Language». University of Saskatchewan. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ հոկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 25-ին.
  47. ↑ Freedman, David H. (1992 թ․ հունիս). «New theory on how the aggressive egg attracts sperm». Discover Magazine. 6 (13): 55. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  48. ↑ Russell Hochschild, Arlie; Machung, Anne (2003). The second shift: working families and the revolution at home. New York: Penguin Books. 9780142002926
  49. ↑ Russell Hochschild, Arlie (2001). The time bind: when work becomes home and home becomes work. New York: Henry Holt & Co. 9780805066432
  50. ↑ Young, Cathy (2000 թ․ հունիսի 12). «The Mama Lion at the Gate». Salon. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 11-ին. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 8-ին.
  51. ↑ Aguiar, Mark; Hurst, Erik (2007 թ․ օգոստոս). «Measuring trends in leisure: the allocation of time over five decades» (PDF). The Quarterly Journal of Economics. 122 (3): 969–1006. doi:10.1162/qjec.122.3.969. S2CID 17028215. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2020 թ․ մայիսի 10-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Pdf. Արխիվացված 4 Մարտ 2016 Wayback Machine
  52. ↑ Greenwood, Jeremy; Seshadri, Ananth; Yorukoglu, Mehmet (2005 թ․ հունվար). «Engines of liberation». The Quarterly Journal of Economics. 72 (1): 109–133. doi:10.1111/0034-6527.00326. Pdf. Արխիվացված 22 Դեկտեմբեր 2015 Wayback Machine
  53. ↑ For a short video on the subject see:Greenwood, Jeremy (Lecturer) (2015 թ․ սեպտեմբերի 16). 60-Second Lecture: Women's liberation: an economic perspective (Video). Penn Arts & Sciences via Vimeo. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
  54. ↑ South, Scott J.; Spitze, Gelnna (1994 թ․ հունիս). «Housework in marital and nonmarital households». American Sociological Review. 59 (3): 327–348. doi:10.2307/2095937. JSTOR 2095937.
  55. ↑ Fenstermaker Berk, Sarah; Shih, Anthony (1980), «Contributions to household labour: comparing wives' and husbands' reports», in Fenstermaker Berk, Sarah (ed.), Women and household labour, SAGE Yearbooks on Women and Politics Series, Beverly Hills, California: SAGE, ISBN 978-0-8039-1211-3
  56. ↑ Luker, Kristin (1996). Dubious conceptions: the politics of teenage pregnancy. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-21703-4.
  57. ↑ Rudman, Laurie A.; Phelan, Julie E. (2007 թ․ դեկտեմբեր). «The interpersonal power of feminism: is feminism good for romantic relationships?». Sex Roles. 57 (11): 787–799. doi:10.1007/s11199-007-9319-9. S2CID 62792118. Pdf. Արխիվացված 22 Դեկտեմբեր 2015 Wayback Machine
  58. ↑ Mikulski, Barbara A. (1991 թ․ փետրվարի 27). «S.514 – 102nd Congress (1991–1992): Women's Health Equity Act of 1991». www.congress.gov. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 29-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 21-ին.
  59. ↑ Schiebinger, Londa (1999), «Medicine», in Schiebinger, Londa (ed.), Has feminism changed science?, vol. 25, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, էջեր 1171–5, doi:10.1086/495540, ISBN 978-0-674-38113-1, PMID 17089478, S2CID 225088475.
  60. ↑ Bundesen, Lynne (2007). The feminine spirit: recapturing the heart of Scripture: the woman's guide to the Bible. San Francisco: Jossey-Bass. ISBN 978-0-7879-8495-3.
  61. ↑ Ochs, Carol (1977). Behind the sex of God: toward a new consciousness – transcending matriarchy and patriarchy. Boston: Beacon Press. ISBN 978-0-8070-1112-6.
  62. ↑ Catalan Islamic Board (24–27 October 2008). «II International Congress on Islamic Feminism». feminismeislamic.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մարտի 21-ին. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 9-ին.
  63. ↑ Badran, Margot (17–23 January 2002). «Al-Ahram Weekly: Islamic Feminism: What's in a Name?». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 20-ին. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 9-ին.
  64. ↑ Plaskow, Judith (2003), «Jewish feminist thought», in Frank, Daniel H.; Leaman, Oliver (eds.), History of Jewish philosophy, London: Routledge, ISBN 978-0-415-32469-4.
  65. ↑ Dijk, Denise (1988). «The Goddess Movement in the U.S.A. A Religion for Women Only». Archiv für Religionspsychologie / Archive for the Psychology of Religion. SAGE. 18 (1): 258–266. doi:10.1163/157361288X00144. JSTOR 23918114. S2CID 178261133. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 8-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
  66. ↑ Echols, Alice (1989). Daring to be Bad: Radical Feminism in America, 1967–1975. University of Minnesota Press. էջեր 269–278. ISBN 978-0-8166-1787-6.
  67. ↑ Hogan, Kristen (2016). The Feminist Bookstore Movement: Lesbian Antiracism and Feminist Accountability. Durham, North Carolina: Duke University Press.
  68. ↑ Tandrayen-Ragoobur, Verena; Kasseeah, Harshana (2017 թ․ հոկտեմբերի 16). «Is gender an impediment to firm performance? Evidence from small firms in Mauritius». International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research (անգլերեն). 23 (6): 952–976. doi:10.1108/IJEBR-11-2016-0385. ISSN 1355-2554. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 7-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆեմինիստական շարժում» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ֆեմինիստական_շարժում&oldid=9954036» էջից