Վահան Մամիկոնյան (ռազմական գործիչ)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Վահան Մամիկոնյան (այլ կիրառումներ)- Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Մամիկոնյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։
Վահան Մամիկոնյան (440, Ողական, Տարոն, Տուրուբերան, Հայկական մարզպանություն - 505[1][2], Ողական, Տարոն, Տուրուբերան, Հայկական մարզպանություն) հայ ռազմական և քաղաքական գործիչ, Հայոց սպարապետ և Հայոց մարզպան (484-505)[3]։ Հմայակ Մամիկոնյանի և Ձվիկ Արծրունու ավագ որդին, Վարդի, Արտաշեսի և Վասակի եղբայրը, Մամիկոնյանների նախարարական տոհմից։
| Վահան Մամիկոնյան | |
|---|---|
| պարս.՝ واهان مامیکونیان ռուս.՝ Ваан Мамиконян | |
 | |
| 440 - 505 | |
| Ծննդավայր | Ողական, Տարոն, Տուրուբերան, Հայկական մարզպանություն |
| Մահվան վայր | Ողական, Տարոն, Տուրուբերան, Հայկական մարզպանություն |
| Քաղաքացիություն | Հայկական մարզպանություն |
| Կոչում | Սպարապետ |
| Պաշտոն | Հայաստանի մարզպան |
| Մարտեր/ պատերազմներ | Վահանանց պատերազմ Ներսեհապատի ճակատամարտ |
Կենսագրություն խմբագրել
Վահան Մամիկոնյանը Ավարայրի ճակատամարտում զոհված Վարդան Մամիկոնյանի եղբոր՝ Հմայակի և Ձվիկ իշխանուհու ավագ որդին է։ Ավարայրի ճակատամարտից (451 թ.) հետո նրան եղբայրների՝ Վասակի ու Արտաշեսի հետ պատանդ են վերցրել և տարել Պարսից արքունիք։ 455 թվականին Գուգարաց Աշուշա Բդեշխն ազատել է նրանց և կրթել ու դաստիարակել է իր տանը։ Հետագայում Վահանը հաստատվել է իր հայրական ոստանում, դարձել տոհմի նահապետը և, իր շուրջը հավաքելով հայրենասեր նախարարներին, նախապատրաստվել է ապստամբության պարսիկների դեմ։ Տեղեկանալով այդ մասին՝ պարսիկ պաշտոնյաները փախել են Ատրպատական, և իշխանությունն անցել է ապստամբներին։
Վահանանց պատերազմ խմբագրել
_(14780861404).jpg)
Ներսեհապատի ճակատամարտ խմբագրել
Վահան Մամիկոնյանն ընտրվել է սպարապետ, Սահակ Բագրատունին՝ մարզպան, Հովհաննես Ա Մանդակունի կաթողիկոսը՝ մեծ դատավոր։ Հայաստանից փախած պարսիկ մարզպան Ատրվշնասպը Ատրպատականում զորք է հավաքել և 481 թվականի աշնանը շարժվել դեպի Այրարատ։
Մասիսի լանջին՝ Ակոռի գյուղի մոտ, հայկական ուժերը ճակատամարտում հաղթել են պարսիկներին։ Ատրվշնասպն սպանվել է։ Հաղթանակը մեծ ոգևորություն է առաջացրել, ապստամբների շարքերը համալրվել են։ Թշնամու ավելի խոշոր բանակ արշավել է Հայաստան։ 482 թվականի գարնանը Վահան Մամիկոնյանի հրամանատարությամբ հայկական զորքերը հակառակորդին հանդիպել են Ավարայրից ոչ հեռու՝ Արտազ գավառի Ներսեհապատ գյուղի մոտ։ Մարտն ավարտվել է հայերի հաղթանակով։ Հետապնդելով փախուստի դիմած թշնամուն՝ հայկական զորաբանակը ոչնչացրել է նրան։ Ներսեհապատի ճակատամարտը հայկական ռազմական արվեստի պատմության փառավոր էջերից է։
482 թվականի ամռանը պարսկական մի խոշոր զորաբանակ Աղվանքով ներխուժել է Վրաստան։ Վրաց Վախթանգ I թագավորի խնդրանքով հայկական զորքը Վահան Մամիկոնյանի գլխավորությամբ հասել է օգնության, բայց Ճարմանայի դաշտում հայ-վրացական միացյալ բանակը ծանր պարտություն է կրել։ Զոհվել են մարզպան Սահակ Բագրատունին, սպարապետի եղբայր Վասակ Մամիկոնյանը և ուրիշներ։ Հայկական զորքը նահանջել է Տայք։
Նվարսակի հաշտություն խմբագրել
484 թվականի ամռանը պարսից բանակը պարտվել է միջինասիական քոչվորական ցեղերին՝ հեփթաղներին, կռվում սպանվել է Պարսից Պերոզ արքան։ Գահ է բարձրացել նրա եղբայր Վաղարշը։ Արքունիքը համոզվել է, որ անհնար է բռնությամբ ճնշել հայոց ապստամբությունը և ընտրել է զիջումների ուղին։ 484 թվականի աշնանը Վաղարշ արքան Հայաստան է ուղարկել դեսպան Նիխոր զորավարին՝ հաշտության բանակցություններ վարելու համար։ Բանակցությունները տեղի են ունեցել Հեր գավառի Նվարսակ գյուղում։ Արքունիքը պարտավորվել է հրաժարվել կրոնափոխության ծրագրից, պահպանել Հայաստանում հաստատված նախարարական կարգը, չմիջամտել հայ նախարարների ներքին գործերին, իսկ հայ նախարարները ճանաչել են Պարսից արքայի գերագահությունը։
485 թվականին Վահան Մամիկոնյանը մեկնել է մայրաքաղաք Տիզբոն, վերահաստատել Նվարսակի պայմանագիրը, հաստատվել Հայոց սպարապետ և տանուտեր։ Շուտով նա նշանակվել է նաև Հայաստանի մարզպան։ 483–484 թվականներին հիմնովին վերակառուցել է Սուրբ Էջմիածնի Մայր տաճարը։ Աքսորից վերադարձրել է Ղազար Փարպեցուն, որը նրա պատվերով և հովանավորությամբ գրել է «Պատմություն Հայոց» երկը։ Վահան Մամիկոնյանին է հղված Ղազար Փարպեցու «Թուղթ առ Վահան Մամիկոնյան» նամակը։
Տես նաև խմբագրել
Գրականություն խմբագրել
- Ղազար Փարպեցի, Հայոց պատմություն. Թուղթ Վահան Մամիկոնյանին, Երևան, 1982։
Արտաքին հղումներ խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Settipani C. Continuité des élites à Byzance durant les siècles obscurs (ֆր.): Les princes caucasiens et l'Empire du VIe au IXe siècle — Paris: 2006. — P. 137. — ISBN 978-2-7018-0226-8
- ↑ 2,0 2,1 Toumanoff C. Les dynasties de la Caucasie chrétienne de l'Antiquité jusqu'au xixe siècle (ֆր.): Tables généalogiques et chronologiques — Rome: 1990. — P. 331.
- ↑ «Հայոց պատմություն. Թուղթ Վահան Մամիկոնյանին», Ղազար Փարպեցի, աշխ. թարգմ.՝ Բագրատ Ուլուբաբյանի, Երևան, 1982, էջ 8-9.