Վիքիպեդիա

Ռուբլի

ժամանակակից և պատմական արժույթների անվանում

Ռուբլի, դրամական միավոր, ազգային արժույթ Բելառուսում և Ռուսաստանում։ Պատմականորեն Ռուսական կայսրության (Կայսերական ռուբլի) և հետագայում Խորհրդային Միության (ԽՍՀՄ ռուբլի) արժույթի անվանումը, ինչպես նաև 2022 թվականի դրությամբ շրջանառության մեջ գտնվող ռուբլի անունով արժույթները ներառում են Բելառուսական ռուբլին (BYN, Rbl) Բելառուսում և ռուսական ռուբլին (RUB, ₽) Ռուսաստանում, մերձդնեստրյան ռուբլին օգտագործվում է Մերձդնեստրի Մոլդովական Հանրապետությունում։

Ռուբլի
Ժամանակակից և պատմական արժույթների անվանում Խմբագրել Wikidata
տնտեսագիտական եզրույթ Խմբագրել Wikidata
Ենթակատեգորիատարադրամ, դրամական միավոր, տասնորդական դրամական համակարգ Խմբագրել Wikidata
Տարադրամի պատկերանշանի նկարագրությունռուբլու պակերանշաններ Խմբագրել Wikidata
5000 ռուսական ռուբլի, 2023
500 բելառուսական ռուբլի, 2009
Մերձդնեստրյան ռուբլու թղթադրամներ

Ռուբլին բաժանվում է 100 կոպեկի։ Կոպեկը չի բաժանվում, իսկ դենգան (½ կոպեկ) և պոլուշկան (½ դենգա կամ ¼ կոպեկ) հատվել են մինչև 19-րդ դարը։

Պատմականորեն գրիվնան, ռուբլին և դենգան օգտագործվել են Ռուսաստանում որպես քաշի չափումներ։ 1704 թվականին Պետրոս Առաջինի դրամական բարեփոխումների արդյունքում ռուբլին դարձավ առաջին տասնորդական արժույթը։

Արծաթե ռուբլին օգտագործվել է մինչև 1897 թվականը, իսկ ոսկե ռուբլին օգտագործվել է մինչև 1917 թվականը։

Խորհրդային ռուբլին պաշտոնապես փոխարինել է կայսերական ռուբլուն 1922 թվականին և օգտագործվել է մինչև 1993 թվականը, երբ այն պաշտոնապես փոխարինվեց ռուսական ռուբլով Ռուսաստանի Դաշնությունում և հետխորհրդային այլ երկրներում։

Նախկինում Ռուսաստանի և Խորհրդային Միության ազդեցության տակ գտնվող մի քանի այլ երկրներ ունեին արժութային միավորներ, որոնք նույնպես կոչվում էին ռուբլի, այդ թվում՝ հայկական, լատվիական և տաջիկական ռուբլի։

Մերձդնեստրյան ռուբլու հուշարձան
Լատվիական 100 ռուբլի թղթադրամ, 1919
10.000 տաջիկական ռուբլի թղթադրամ, 1994

Բառի ստուգաբանություն խմբագրել

Վարկածներից մեկի համաձայն՝ «ռուբլի» բառն առաջացել է ռուսերեն рубить բայից՝ «կտրել, կտրատել, կոտրել», քանի որ ռուբլին համարվում էր արծաթյա գրիվնայից (դրամական և զանգվածի չափման միավոր XI–XV դարերում) հատված կտոր։

Ռուբլիները գրիվնայի կամ արծաթի կտորներ էին։ Յուրաքանչյուր գրիվնա բաժանված էր չորս մասի։ «Ռուբլի» անվանումը առաջացել է «կտրել» բառից, քանի որ 1 գրիվնա կշռող արծաթյա ձողը բաժանվել է չորս մասի, որոնք կոչվել են ռուբլիներ[1]։

Կա տեսակետ, որ ռուբլին երբեք գրիվնայի մաս չի եղել, այլ դրա հոմանիշը։ Սա վկայում է 13-րդ դարի կեչու կեղևից պատրաստված մի ձեռագիր, որտեղ և՛ ռուբլին, և՛ գրիվնան վերաբերում էին 204 գրամ (6,6 տրոյական ունցիա) արծաթին[2]։ Այս կտորների ձուլումը ներառում էր հատման մի տեսակ (ճշգրիտ տեխնոլոգիան անհայտ է), այստեղից էլ անվանումը՝ рубить[3]

Բառի ծագման մեկ այլ տարբերակն այն է, որ այն առաջացել է ռուսերեն рубец (ռուբեց) գոյականից՝ սպին, որը ձուլելուց հետո մնացել է արծաթե ձուլակտորների շուրջը. արծաթը ավելացվել է ձուլվածքին 2 քայլով։ Ուստի «ռուբլի» բառը նշանակում է «սպիով ձուլածո»[4]։ Ռուբլի բառի ռուփիից բխող հանրաճանաչ տեսությունը հավանաբար իրականությանը չի համապատասխանում[5]։

Մեկ ռուբլու քաշը հավասար էր մեկ գրիվնայի քաշին։

Ռուսերենում հայտնի է ռուբլու ժողովրդական անվանումը՝ целковый рубль (целиковый), այսինքն՝ ամբողջական, չկտրված ռուբլի։

1534 թվականի դրամավարկային ռեֆորմից հետո մեկ ռուսական ռուբլին համարժեք էր 100 արծաթյա Նովգորոդյան դենգա մետաղադրամին կամ ավելի փոքր 200 մոսկովյան դենգա մետաղադրամին, նաև ավելի փոքր՝ 400 պոլուշկա մետաղադրամին։ Հենց այդ մետաղադրամը՝ հեծյալի դաջվածքով, շուտով խոսակցականում հայտնի դարձավ որպես կոպեկ և մինչև 18-րդ դարի սկիզբը ամենաբարձր արժեքով մետաղադրամն էր։

Ռուբլու մետաղադրամներ, որպես այդպիսին, գոյություն չունեին մինչև Պետրոս Մեծը, երբ 1704 թվականին նա բարեփոխեց հին դրամական համակարգը և հրամայեց հատել 28 գ (0,90 ունցիա) արծաթե ռուբլու մետաղադրամ, որը համարժեք է 100 նոր պղնձե կոպեկ մետաղադրամին։ Մեկ ռուբլու և մեկ կոպեկի մետաղադրամներից բացի կային նաև ավելի խոշոր մետաղադրամներ։

Պատմություն խմբագրել

Կայսերական ռուբլի խմբագրել

4-17-րդ դարերում ռուբլին ոչ մետաղադրամ էր, ոչ էլ արժույթ, այլ կշռի միավոր։ Ամենաշատ օգտագործվող արժույթը փոքր արծաթե մետաղադրամն էր, որը կոչվում էր դենգա։ Դենգայի երկու տարբերակ կար, որոնք հատվել էին Նովգորոդում և Մոսկվայում։

Դենգա արծաթե մետաղադրամի քաշը անկայուն էր։ 1535 թվականին Նովգորոդի մեկ դենգան կշռում էր 0,68 գ (0,022 ունցիա), իսկ մոսկովյան դենգան հավասար էր Նովգորոդյան դենգայի կեսին։ Մեկ ռուբլին բաղկացած էր 100 Նովգորոդի դենգայից կամ 200 մոսկովյան դենգայից (68 գ (2,2 ունցիա) արծաթից)։ Քանի որ Նովգորոդի դենգան կրում էր նիզակով հեծյալի պատկերը ((ռուս.՝ копьё)), այն հետագայում հայտնի դարձավ որպես կոպեկ։ 17-րդ դարում կոպեկ մետաղադրամի կշիռը նվազեց մինչև 0,48 գ (0,015 ունցիա), հետևաբար մեկ ռուբլին հավասար էր 48 գ (1,5 ունցիա) արծաթի[2][3]։

1654–1655 թվականներին ցար Ալեքսիս I-ը փորձեց դրամական բարեփոխում իրականացնել և հրամայեց հատել արծաթե մեկ ռուբլու մետաղադրամներ ներկրված թալերից և նոր կոպեկ մետաղադրամներ պղնձից (շրջանառության մեջ էին թողնվել հին արծաթե կոպեկներ)։ Թեև արտադրվել է մոտ 1 միլիոն ռուբլի, դրա ավելի ցածր քաշը (28–32 գրամ) անվանական ռուբլու նկատմամբ (48 գ) հանգեցրել է կեղծարարության, սպեկուլյացիայի և գնաճի, և 1662 թվականի Պղնձի խռովությունից (Медный бунт) հետո նոր դրամավարկային համակարգը փոխարինվել է հնով[2][3]։

Ռուսական կայսրություն խմբագրել

1704 թվականին Պետրոս Առաջինը վերջնականապես բարեփոխեց հին ռուսական դրամական համակարգը՝ հատելով արծաթե ռուբլու մետաղադրամ՝ 28,1 գ (0,90 ունցիա) կշռով և 72% հարգով, այսինքն՝ 20,22 գ նուրբ արծաթ։ 100 պղնձի կոպեկի, այլ ոչ թե 200 մոսկվական դենգայի բաժանելու որոշումը ռուսական ռուբլին դարձրեց աշխարհի առաջին տասնորդական արժույթը[2]։

Մեկ ռուբլի արժողությամբ մետաղադրամներ են հատվել ոսկուց և պլատինից։ 18-րդ դարի վերջում ռուբլին սահմանվել է 4 զոլոտնիկ 21 դոլյա (կամ 421⁄96 զոլոտնիկ, գրեթե 18 գրամ) մաքուր արծաթ կամ 27 դոլյա (գրեթե հավասար է 1,2 գ (0,039 ունցիա)) մաքուր ոսկի՝ 15։ 1 հարաբերակցությամբ երկու մետաղների արժեքների համար։ 1828 թվականին ներմուծվել են պլատինե մետաղադրամներ 1 ռուբլով, որը հավասար է 772⁄3 դոլյա (3,451 գրամ)։

1885 թվականի դեկտեմբերի 17-ին ընդունվեց նոր ստանդարտ, որը չփոխեց արծաթե ռուբլին, բայց նվազեցրեց ոսկու պարունակությունը մինչև 1,161 գրամ՝ ոսկու ռուբլին կապելով ֆրանսիական ֆրանկի հետ՝ 1 ռուբլի = 4 ​​ֆրանկ փոխարժեքով։ Այս դրույքաչափը վերանայվել է 1897 թվականին՝ դառնալով 1 ռուբլի = 22⁄3 ֆրանկ (17,424 դոլյա կամ 0,77424 գ ոսկի)։ Այս ռուբլին արժեր մոտ 0,5145 ԱՄՆ դոլար 1914 թվականին[6][7][8]։

Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկզբին ռուբլին արժեզրկվեց՝ ենթարկվելով հիպերինֆլյացիայի 1920-ականների սկզբին։

1922 թվականին Խորհրդային Միության հիմնադրմամբ ռուսական ռուբլին փոխարինվեց խորհրդային ռուբլով։ Նախահեղափոխական չերվոնեցը ժամանակավորապես վերադարձվել է շրջանառության մեջ 1922-1925 թվականներին[9]։

Ռուսիայի մետաղադրամներ խմբագրել

 
Եկատերինա II Սեստրորեցկի ռուբլին (1771) պատրաստված է պինդ պղնձից՝ 77 միլիմետր տրամագծով (3+3⁄100 դյույմ) և 26 միլիմետր (1+1⁄50 դյույմ) հաստությամբ 1,022 կգ (2,25 ֆունտ) քաշով։ Այն երբևէ թողարկված ամենամեծ պղնձե մետաղադրամն է (բացառությամբ շվեդական riksdaler-ի)[10]։ Այն 1 մմ-ով ավելի մեծ է և հաստ, քան սովորական հոկեյի տափօղակը:

19-րդ դարի սկզբին պղնձե մետաղադրամները թողարկվում էին 1⁄4, 1⁄2, 1, 2 և 5 կոպեկներով, արծաթը՝ 5, 10, 25, 50 կոպեկ և 1 ռուբլի և ոսկի՝ 5, արտադրվում էր նաև 10 ռուբլի։

1820 թվականին ներմուծվել է 20 կոպեկ արծաթ, որին հաջորդել է 1830-1839 թվականներին հատված պղինձը՝ 10 կոպեկ, իսկ 1840 թվականին՝ 3 կոպեկ։ 1860 թվականին Լեհաստանում այս անվանական արժեքով (հավասար է 1 զլոտի) ներմուծվեց 15 կոպեկ արծաթ, 1869 թվականին ոսկին ներմուծվեց 3 ռուբլի.[11]։

1886 թվականին ներդրվեց նոր ոսկեդրամ, որը բաղկացած էր 5 և 10 ռուբլի մետաղադրամներից։ Դրան հաջորդեց ևս մեկը 1897 թվականին։ Բացի ավելի փոքր 5 և 10 ռուբլիանոց մետաղադրամներից, մեկ տարվա համար թողարկվեցին 7+1⁄2 և 15 ռուբլու մետաղադրամներ, քանի որ դրանք իրենց չափերով հավասար էին նախորդ 5 և 10 ռուբլու մետաղադրամներին։ 1911 թվականին ոսկյա դրամների թողարկումը կասեցվել է, իսկ մյուս անվանական արժեքները արտադրվել են մինչև Առաջին համաշխարհային պատերազմը։

Կոնստանտինի ռուբլի խմբագրել

Կոնստանտինյան ռուբլի ( константиновский рубль), Ռուսական կայսրության հազվագյուտ արծաթե մետաղադրամ է, որը կրում է Ալեքսանդր I և Նիկոլայ I կայսրերի եղբայր Կոնստանտինի պատկերը։ Մետաղադրամը պատրաստվում էր Սանկտ Պետերբուրգի դրամահատարանում մինչև 1825 թվականի Interregnum-ը, սակայն երբեք չի շրջանառվել հանրության մեջ։ Նրա գոյության մասին հայտնի է դարձել 1857 թվականին արտասահմանյան հրատարակություններից[12]

Թղթադրամ խմբագրել

 
25 ասիգնատ ռուբլի, 1769
 
Ռուսական կայսրության մեկ ռուբլի թղթադրամ, դարձերես, 1898

1768 թվականին Եկատերինա Մեծի օրոք ստեղծվեց Ռուսական կայսրության բանկը՝ պետական ​​թղթադրամների թողարկման համար։ Այն բացվել է Սանկտ Պետերբուրգում և Մոսկվայում 1769 թվականին։ 1769-ին ասիգնատ ռուբլիները ներդրվեցին 25, 50, 75 և 100 ռուբլով, 1787-ին ավելացվեցին 5 և 10 ռուբլի, իսկ 1819-ին` 200 ռուբլի։ Ասիգնատ ռուբլու արժեքն ընկավ մետաղադրամների համեմատ մինչև 1839 թվականը, 1 արծաթե ռուբլին = 3+1⁄2 ասիգնատ ռուբլի։

1840 թվականին Պետական ​​առևտրային բանկը թողարկեց 3, 5, 10, 25, 50 և 100 ռուբլու թղթադրամներ, որին հաջորդեցին Պահառության գանձարանի և Պետական ​​վարկային բանկի 50 ռուբլու վարկային թղթադրամները։

1843 թվականին Ռուսական կայսրության բանկը դադարեցրեց գործունեությունը, և ներկայացվեցին պետական ​​վարկային պարտատոմսեր(государственные кредитные билеты) 1, 3, 5, 10, 25, 50 և 100 ռուբլի անվանական արժեքներով։

1859 թվականին թղթային ռուբլին արժեր արծաթե ռուբլու մոտ ինը տասներորդականը[13]։ Դրանք տարբեր տեսակներով շրջանառվում էին մինչև հեղափոխությունը՝ 1898 թվականին ավելացված 500 ռուբլու, իսկ 1917 թվականին՝ 250 և 1000 ռուբլու թղթադրամներով։

1915 թվականին թողարկվել են փոփոխված երկու տեսակի պարտատոմսեր։ Առաջինը, որը թողարկվել էր գանձապետարանի կողմից, բաղկացած էր սովորական ոճի թղթադրամներից՝ 1, 2, 3, 5 և 50 կոպեկով։ Մյուսը նամականիշերի նմուշներ էին՝տպագիր տեքստով, դարձերեսին՝ կայսերական արծիվը։ Դրանք եղել են 1, 2, 3, 10, 15 և 20 կոպեկ անվանական արժեքներով։

Խորհրդային ռուբլի խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ ԽՍՀՄ ռուբլի

1917 թվականին ռուսական ռուբլին փոխարինվեց խորհրդային ռուբլով (ISO 4217 ծածկագիր՝ SUR), որը թողարկված էր ԽՍՀՄ Պետական ​​բանկի կողմից և մնաց Խորհրդային Միության միակ արժույթը մինչև նրա փլուզումը 1991 թվականին։ Այնուհետև այն շարունակեց օգտագործվել հետխորհրդային 15 երկրներում, մինչև այն փոխարինվեց նոր ազգային արժույթներով.

2000 թվականից ի վեր ռուսական ռուբլին (ծածկագիր՝ RUB) և բելառուսական ռուբլին (ծածկագիր՝ BYN) շրջանառության մեջ գտնվող միակ ռուբլու արժույթներն են, որոնք թողարկվել են միջազգայնորեն ճանաչված երկրների կողմից։

Խորհրդանիշ խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Ռուսական ռուբլու խորհրդանիշ

Ռուբլու «₽» նշանը տպագրական խորհրդանիշ է, որն օգտագործվում է Ռուսաստանի ազգային արժույթ ռուբլին ներկայացնելու համար։ Այն ներկայացված է կիրիլիցայի մեծատառ Р տառով՝ ներքևի մասում լրացուցիչ հորիզոնական գծիկով, որը խորհրդանշում է ռուբլու կայուն դիրքը[14]։

Տես նաև խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ռուբլի» հոդվածին։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Кондратьев И. К. Седая старина Москвы. М., 1893. Արխիվացված 7 Օգոստոս 2020 Wayback Machine
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Kamentseva, E.; Ustyugov, N. (1975). Russkaya metrologiya Русская метрология (ռուսերեն).
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Spassky, I. G. (1970). Russkaya monetnaya sistema Русская монетная система (ռուսերեն). Leningrad.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  4. ↑ Sergey Khalatov. History of Ruble and Kopek Արխիվացված 26 Սեպտեմբեր 2007 Wayback Machine on "Collectors' Portal UUU.RU" (ru)
  5. ↑ Vasmer, Max. «Рубль». Vasmer Etymological dictionary. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 29-ին.
  6. ↑ based on ratio of gold content between ruble 0.77424 g vs United States dollar 23.22 grains = 1.50463 g
  7. ↑ «Gold and Silver Standards». Cyberussr.com. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  8. ↑ «Calculate the value of $100000 in 1914 – Inflation on 100000 dollars». DollarTimes.com. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 31-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  9. ↑ La Crise de la Monnaie Anglaise (1931), Catiforis S.J. Recueil Sirey, 1934, Paris
  10. ↑ Catherine II. Novodel Sestroretsk Rouble 1771, Heritage Auctions, Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 22-ին, Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 1-ին
  11. ↑ Peter Symes. «Currency of Three». Pjsymes.com.au. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  12. ↑ ref>1880 թվականին ռուս դրամագետները քաջատեղյակ էին Կոնստանտինյան ռուբլու գոյության մասին, սակայն նրանց առաջին տպագիր նկարագրությունը հրապարակվեց միայն 1886 թվականին, Կալինին p.1 Արխիվացված 27 Հուլիս 2013 Wayback Machine.
  13. ↑ Jerome Blum, The End of the Old Order in Rural Europe, 1978, p169
  14. ↑ https://symbl.cc/ru/20BD/, Знак рубля ₽
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ռուբլի&oldid=9925645» էջից