Երկփեղկված ազգային կացությունը ուրույն երանգ է տվել հայ գաղափարաբանությանը։ Ազգային ազատագրական շարժման առանցք արևմտյան Հայաստանի ազատագրումը ազգային ճնշման կամայականությունների, տեղահանության, ցեղասպանության, բռնի ձուլման պատկերները դարձել են 19-րդ դարիհայ գեղարվեստական գրականության գլխավոր թեմաներ։
Բռնություններն ու ֆիզիկական ոչնչացման աղետները առավել բացահայտ ու համատարած բնույթ են ստանում հատկապես ռուս-թուրքական պատերազմից հետո։ Սկսվում է սուլթան Աբդուլ Համիդի արյունոտ բռնապետության շրջանը, երբ հայերի տեղահանությունն ու բոնի մահմեդականացումը, սովը, թալանը, կողոպուտը, ֆիզիկական հաշվեհարդարը դառնում են պետական քաղաքականություն, որի նպատակն էր հայերին ոչընչացնելով ի չիք դարձնել հայկական հարցը եվրոպական դիվանագիտության օրակարգում հայտարարելով, թե «Հայաստանում հայ չկա» շարունակել...
... Հայոց Մեծ Եղեռնի գրեթե բոլոր կազմակերպիչներն ու երիտթուրքական կառավարության պարագլուխները սպանվել են հայ վրիժառուների կողմից կազմակերպված «Նեմեսիս գործողության» շրջանակներում։