Օթյուքեն
Օթյուքեն (հին թյուրք.՝ 𐰇𐱅𐰰𐰤:𐰖𐰃𐱁 [1], «Օթյուքենի անտառ»,[Ն 1] 𐰵𐱅𐰜𐰤:𐰘𐰼, Ötüken jer, «Օթյուքենի երկիր», հին ույղ.՝ 𐰵𐱅𐰜𐰤:𐰘𐰃𐱁 Ötüken yïš)[3], Թյուրքական խաքանության և Ույղուրական խաքանության մայրաքաղաքը։ Օթյուքենը զբաղեցնում է կարևորագույն տեղ թյուրքական դիցաբանությունում և թենգրիականությունում։ Օթյուքենը նաև Մայր Բնության անուններից մեկն է։
Հավանաբար, Օթյուքենի տեղում հետագայում կառուցվել է Օրդու Բալըք քաղաքը։
Օթյուքենը և բնությունը խմբագրել
Համաձայն հին հավատալիքների, Եր սուբի և Օթյուքենի տրամադրությունը կարելի է տեսնել ծառերի վիճակի մեջ։ Եթե ծառերը առողջ, ուժեղ և պտղատու են, ապա համարվում է, որ Օթյուքենը գոհ է մարդկանցից։ Այդպիսով Օթյուքենին հասցեագրված աղոթքները հղում էին ծառերին։
Օթյուքենը ապրում էր Տիեզերքի կենտրոնում, իսկ իր նստավայրը Կենտրոնական Ասիայում էր՝ Խանգանյա հարթավայրում։ Հին թյուրքերը այդ վայրը անվանում էին Օթյուքենի հայրենիք։
Լեռ խմբագրել
Օթյուքենը բառ օգտագործվում էր նաև հին թյուրքերի սրբազան լեռան անվանման համար։ Այդ իմաստով է Օթյուքենը հիշատակվում Երկրորդ թյուրքական խաքանության խաքան Բիլգե Խաքանի (683-734) Օրխոնյան արձանագրություններում՝ որպես «վայր, որտեղից ցեղերը կարող են վերահսկվել»։ Համարվում էր, որ Օթյուքեն լեռից էր տարածվում ղութ (քութ) անունով մի ուժ, շնորհելով տեղի ցեղապետերին թյուրքական ցեղերին իշխելու աստվածային իրավունքը[4]։
Չնայած Օթյուքենյան լեռները երբեք հստակ չեն տեղորոշվել, հավանական է, որ «դրանք ձգվում էին Կենտրոնական Մոնղոլիայի Խանգայ բարձավանդակից մինչև Տուվայի Սայանյան լեռները, իսկ դրանց կենտրոնում գտնվում էր Օրխոնյան դաշտավայրը»[5], որը դարեր շարունակ համարվում էր տափաստանների կայսերական իշխանության նստավայրը։
Հին հիշատակումներ խմբագրել
- Դիվան լուղաթ աթ-թուրք
Համաձայն Մահմուդ ալ-Քաշգարիի Դիվան լուղաթ աթ-թուրք աշխատության "Օթյուքենը (اتوكان) Թարթարիայի անապատների մեջ մի վայրի անվանում է։ Այն մոտ է Ույղուրների երկրին:"[6]
- Օրխոնյան արձանագրություններ
Արձանագրությունները հստակ փաստում են տարածաշրջանի սրբազան կարևորության մասին, որի մասին վկայում է Երկրորդ թյուրքական խաքանության քաղաքական և ռազմական գործիչ Թոնյուքուքը (646-724)՝ "Եթե դուք մնաք Օթյուքենի երկրում, և այնտեղից քարավաններ ուղարկեք, ապա դուք չեք ունենա որևէ խնդիր։ Եթե դուք մնաք Օթյուքենի լեռներում, ապա դուք կապրեք հավերժ, իշխելով ցեղերին:"[7]:
Տես նաև խմբագրել
Գրականություն խմբագրել
- C. E. Bosworth: Artikel „ÖTÜKEN“ in: Encyclopaedia of Islam; Leiden. Digitale Edition
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Өтүген/Ötügen Արխիվացված 2019-07-24 Wayback Machine
- Ötüken Forest Song
- Күлтегін (Kültigin) Արխիվացված 2020-03-05 Wayback Machine
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Bilge kagan’s Memorial Complex, TÜRIK BITIG
- ↑ Kızıl Elma Ziya Gökalp
- ↑ [1]
- ↑ Franke, Herbert. The Cambridge History of China. Cambridge University Press, 1994. 0-521-21447-5. Page 347.
- ↑ Jarich G. Oosten, Henri J. M. Claessen. Ideology and the Formation of Early States. Brill Academic Publishers, 1996. 90-04-10470-4. Pages 124-125.
- ↑ TDK Divanü Lugati't-Türk Veri Tabanı(չաշխատող հղում)
- ↑ «Breaking the Orkhon Tradition: Kirghiz Adherence to the Yenisei Region after A. D. 840». American Oriental Society. JSTOR 605932.