«Քվազար»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ Vacio տեղափոխեց էջը «Օգնություն:Starting a new page»-ից «Քվազար» առանց վերահղում թողնելու |
No edit summary |
||
Տող 1.
{{վիքիֆիկացնել}}
[[Պատկեր:Gb1508_illustration.jpg|thumb|ԳԲԻ508]]
Երկնային ծագում ունեցող ռադիոալիքների ճառագայթման աղբյուրը` քվազարը, հզոր էնեգիայով օժտված հեռավոր գալակտիկայի կորիզ է: Առաջին անգամ այդ չափազանց պայծառ երկնային մարմինների ուշադրության արժանանալու պատճառը նրա էլեկտրամագնիսական ճառագայթման սպեկտրում կարմիր շեղման գրանցումն էր ինչպես տեսանելի լույսի, այնպես էլ ռադիոալիքային տիրույթներում: Այլ խոսքով աստղը կազմող նյութի ճառագայթման հաճախությունը ավելի փոքր էր, քան երկրային պայմաններում նույն նյութի ճառագայթման հաճախությունը: Բացի այդ ճառագայթման անկյունային բաշխվածությունը առավելապես նմանեցվում էր կետային աղբյուրի, ասել է թե աստղերի ճառագայթմանը, քան ձգված աղբյուրի տեսքով գալաքտիկաների ճառագայթմանը:<ref>{
Առաջին քվազարները հայտնաբրվել են 1950-ական թվականների վերջին և 1960-ակաների սկզբին: Սկզբում քվազարնրը սահմանվում էին որպես երկնային մարմինների մի դաս են, որոնք օպտիկական տիրույթում նման են աստղերին, բայց ունեն ուժեղ ռադիոճառագայթում և չափազանց փոքր ճառագայթման անկյունային բաշխվածություն<ref>{
▲Երկնային ծագում ունեցող ռադիոալիքների ճառագայթման աղբյուրը` քվազարը, հզոր էնեգիայով օժտված հեռավոր գալակտիկայի կորիզ է: Առաջին անգամ այդ չափազանց պայծառ երկնային մարմինների ուշադրության արժանանալու պատճառը նրա էլեկտրամագնիսական ճառագայթման սպեկտրում կարմիր շեղման գրանցումն էր ինչպես տեսանելի լույսի, այնպես էլ ռադիոալիքային տիրույթներում: Այլ խոսքով աստղը կազմող նյութի ճառագայթման հաճախությունը ավելի փոքր էր, քան երկրային պայմաններում նույն նյութի ճառագայթման հաճախությունը: Բացի այդ ճառագայթման անկյունային բաշխվածությունը առավելապես նմանեցվում էր կետային աղբյուրի, ասել է թե աստղերի ճառագայթմանը, քան ձգված աղբյուրի տեսքով գալաքտիկաների ճառագայթմանը:{1}
Առաջին քվազարը հայտնաբերվել է 1950-ականների վերջին Ալան Սենդջիջի և Տոմաս Մետյուզի կողմից և համարակալվեց որպես 3C 48: 1963-ին, երբ արդեն հայտնի էին 5 քվազարներ, աստղագետ Մարտին Շմիտը ապացուցեց, որ քվազարների սպեկտորը ուժեղ շեղված է դեպի կարմիրի սահմանը: Ընդունելով, որ այդ կարմիրի շեղուման պատճառը տիեզերական բոլոր մարմիններին բնորոշ Հաբբլի երևույթն է, հաջողվեց որոշել այդ մարմինների դիրքը տիեզերքում: Անմիջապես դրանից հետո Յ. Ն. Եֆրեմովի և Ա. Ս. Շառովի կողմից 3C 273 քվազարի ֆոտոմետրական չափումների արդյունքում բացահայտվեց քվազարի պայծառության պարբերական փոփոխման երևույթը` մի քանի օր պարբերությամբ: Ներկայումս ընդունված է համարել, որ ճառագայթման աղբյուր է հանդիսանում գալակտիկայի կենտրոնում գտնվող վիթխարի զանգվածով սև խոռոչը և հետևաբար քվազարի կարմիրի շեղումը մեծ է տիեզերեկանից` Էնշտեյնի ընդհանուր հարաբերականության տեսության գրավիտացիոն շեղման չափով:<ref>{
▲== <big><sup>Ընդհանուր նկարագրություն</sup></big> ==
▲Առաջին քվազարները հայտնաբրվել են 1950-ական թվականների վերջին և 1960-ակաների սկզբին: Սկզբում քվազարնրը սահմանվում էին որպես երկնային մարմինների մի դաս են, որոնք օպտիկական տիրույթում նման են աստղերին, բայց ունեն ուժեղ ռադիոճառագայթում և չափազանց փոքր ճառագայթման անկյունային բաշխվածություն{2}: Այս սահմանումը ընդհանրապես ասած ճիշտ է, սակայն ժամանակի ընթացքում հայտնաբերվցին նաև հանգիստ քվազարներ, որոնք զուրկ էին ուժեղ ռադիոճառագայթումից: Տեսություններից մեկի համաձայն քվազարները իրենցից ներկայացնում են նախնական էտապում գտնվող զարգացող գալակտիկաներ, որոնցում վիթխարի զանգվածով սև խոռոչը կլանում է շրջակա նյութը:
▲Առաջին քվազարը հայտնաբերվել է 1950-ականների վերջին Ալան Սենդջիջի և Տոմաս Մետյուզի կողմից և համարակալվեց որպես 3C 48: 1963-ին, երբ արդեն հայտնի էին 5 քվազարներ, աստղագետ Մարտին Շմիտը ապացուցեց, որ քվազարների սպեկտորը ուժեղ շեղված է դեպի կարմիրի սահմանը: Ընդունելով, որ այդ կարմիրի շեղուման պատճառը տիեզերական բոլոր մարմիններին բնորոշ Հաբբլի երևույթն է, հաջողվեց որոշել այդ մարմինների դիրքը տիեզերքում: Անմիջապես դրանից հետո Յ. Ն. Եֆրեմովի և Ա. Ս. Շառովի կողմից 3C 273 քվազարի ֆոտոմետրական չափումների արդյունքում բացահայտվեց քվազարի պայծառության պարբերական փոփոխման երևույթը` մի քանի օր պարբերությամբ: Ներկայումս ընդունված է համարել, որ ճառագայթման աղբյուր է հանդիսանում գալակտիկայի կենտրոնում գտնվող վիթխարի զանգվածով սև խոռոչը և հետևաբար քվազարի կարմիրի շեղումը մեծ է տիեզերեկանից` Էնշտեյնի ընդհանուր հարաբերականության տեսության գրավիտացիոն շեղման չափով:{3}
Մինչև հիմա հայտնաբերված քվազարների քանակը շատ դժվար է որոշել, քանի որ չկա հստակ սահման քվազարների և այլ ակտիվ Գալակտիկաների միչև: Ամենամոտ և ամենապայծառ քվազարներից է համարվում 3C 273, որն ունի 13m պայծառություն և 2.44 միլլիարդ լուսային տարով հեռու է մեզանից: Ամենահեռու քվազարները իենց ահռելի պայծառության (հասարակ Գալակտիկաների պայծառությունը 100 անգամ գերազանցող) շնորհիվ գրանցվում են ռադիոտելեսկոպների օգնությամբ 12 միլլիարդ լուսային տարի հեռավորություների վրա: Վերջին հետազոտությունները ցույց են տվել, որ քվազարների մեծամասնությունը գտնվում են շատ մեծ չափերով էլիպտիկ գալակտիկաների մերձակայքում:
Քվազարներին համեմատում են տիեզերքի փարոսների հետ: Նրանք երևում են մեծ հեռավորություններից, նրանցով հետազոտում են տիեզերքի զարգացումն ու կառուցվածքը, որոշում են նյութի բաղադրությունը:
Տող 16 ⟶ 11՝
==
Հայտնի են ավելի քան 200.000 քվազարներ: Բոլոր դիտարկվող քվազարների սպեկտրների կարմիր շեղումը` ալիքի երկարության հարաբերական փոձոխույունը, 0.056-ից 7.085-ի սահմաններում է: Կիրառելով Հաբելլի օրենքը կարմիր շեղման այս սահմանների համար կարող ենք ցույց տալ որ նրանք գտնվում են 600 միլլիոնից և 28 բիլլիոն լուսային տարներ հեռավորությունների վրա: Քվազերների ահռելի հեռավորության և լույսի արագության վերջավոր լինելու պատճառով մենք տեսնում ենք նրանց և նրանց շրջակա տարածությունը տիեզերքի գոյացություն շատ վաղ ժամանակահատվածում: Ամենապայծառ քվազարը երկնքում 3C 273 քվազարն է, որը գտնվում է Կույսի համաստեղությունում: Այս օբյեկտը 33 լուսային տարի հեռավորության վրա երկնքում կփայլեր այնպես ինչպես մեր Արեգակը: Հետևաբար այս քվազարի պայծառությունը 2 ճ 1012 անգամ մեծ է քան մեր արեգակինը: Սակայն սա ճիշտ է, եթե ենթադրենք, որ այն ճառագայթում է բոլոր ուղղություններով: Մինչդեռ ակտիվ գալակտիկաների կորիզը կարելի է նմանեցնել նյութի և էներգիայի հզոր շիթ արտանետող հռթիռի հետ, ուստի այն ճառագայթում է միայն որոշակի ուղղություններով:
Քվազարները ավելի տարածված են եղել վաղ տիեզերքում: Մարտեն Շմիտի այս բացահայտումը, 1967 թվականի սկզբում, հիմնավոր ապացույց էր ընդեմ Ֆրեդ Հոյլի “Կայուն Վիճակի Տիեզերաբանության” և հավաստում էր Մեծ Պայթունի գաղափարի վրա հիմնված զարգացող տիեզերքի վարկածը: Քվազարների ճառագայթման օգնությամբ կարելի է որոշել սև խոռոչների տեղը, որոնք աճում են սեփական գալակտիկայի աստղերի զանգվածի աճին համընթաց, ներկայումս անհասկանալի ճանապարհով: Կա տեսակետ, որ քվազարից ելնող շիթերը` բոցամուղերը, ճառագայթումը և քամիները, արգելում են սեփական գալակտիկայում նոր աստղերի ձևավորմանը:
Տող 28 ⟶ 20՝
▲== <big><sup>Գեներացիան և ճառագայթումը</sup></big> ==
Օժտված լինելով ակտիվ գալակտիկաներին բնորոշ հատկություններով, քվազարի ճառագայթումը կարելի է համեմատել փոքր սև խոռոչներից սնվող ակտիվ գալակտիկաների ճառագայթման հետ: Հայտնի ամնեապայծառ քվազարը ճառագայթում է 1040Վտ և տարեկան կլանում է հազար արեգակնային զանգված: Քվազարները միանում և անջատվում են կախված իրենց շրջակա միջավայրից և երբ վերջանում է նրան շրջապատող գազը և փոշին այն դառնում է հասարակ գալակտիկա:
Սովորաբար քվազարների հետ են կապում նաև Մեծ պայթունի ավարտին նյութի ապաիոնիզացման խնդրի լուծումը:
Տող 42 ⟶ 30՝
Այս մեխանիզմը բացատրում է նաև թե ինչու են քվազարները ավելի շատ եղել տիեզերքի գոյության ավելի վաղ շրջանում քան այժմ: Բանն այն է, որ էներգիայի արտադրությունը ավարտվում է, երբ գերզանգվածեղ սև խոռոչը կլանում է իր շրջապատի ամբողջ գազը և փոշին: Դա նշանակում է որ շատ ու շատ գալակտիկաներ, այդ թվում նաև մերը, արդեն անցել են ակտիվ շրջանը և հիմա հանգստի վիճակում են: Նրանց չի բավարարում իրենց կենտրոնում գտնվող սև խոռոչին սնուցելու համար անհրաժեշտ քանակությամբ նյութ, որը կապահովեր այդ տարորինակ մարմինների շարունակական ճառագայթումը:
==
{{ծանցանկ}}
{{ՎՊԵ|Quasars}}
[[Կատեգորիա:Քվազարներ]]
[[ar:نجم زائف]]
[[be:Квазар]]
[[be-x-old:Квазар]]
[[bg:Квазар]]
[[bn:কোয়াসার]]
[[bs:Kvazar]]
[[ca:Quàsar]]
[[cs:Kvasar]]
[[cy:Cwaseren]]
[[de:Quasar]]
[[el:Κβάζαρ]]
[[en:Quasar]]
[[eo:Kvazaro]]
[[es:Cuásar]]
[[et:Kvasar]]
[[eu:Quasar]]
[[fa:اختروش]]
[[fi:Kvasaari]]
[[fr:Quasar]]
[[ga:Cuasár]]
[[gl:Quásar]]
[[he:קוואזר]]
[[hi:क्वासर]]
[[hr:Kvazar]]
[[ht:Kaza]]
[[hu:Kvazár]]
[[id:Kuasar]]
[[it:Quasar]]
[[ja:クエーサー]]
[[ka:კვაზარი]]
[[kk:Квазарлар]]
[[ko:퀘이사]]
[[ky:Квазар]]
[[la:Quasar]]
[[lt:Kvazaras]]
[[lv:Kvazārs]]
[[mk:Квазар]]
[[ml:ക്വാസാർ]]
[[nl:Quasar]]
[[nn:Kvasar]]
[[no:Kvasar]]
[[pl:Kwazar]]
[[pt:Quasar]]
[[ro:Quasar]]
[[ru:Квазар]]
[[scn:Quasar]]
[[sh:Kvazar]]
[[simple:Quasar]]
[[sk:Kvazar]]
[[sl:Kvazar]]
[[sr:Квазар]]
[[sv:Kvasar]]
[[ta:துடிப்பண்டம்]]
[[th:เควซาร์]]
[[tr:Kuasar]]
[[uk:Квазари]]
[[uz:Kvazar]]
[[vi:Quasar]]
[[zh:类星体]]
| |||