|
ՆԵՐՍԵՍ'''Ներսես Գ ՏԱՅԵՑԻ,Տայեցի''' (հայտնի է նաև որպես Ներսես Գ Իշխանցի, Ներսես Գ Շինող (ծ. թ. անհայտ, գյուղ Իշխան, Տայք նահանգ –անհայտ– 661, ամփոփվել է Զվարթնոցում)), [[Ամենայն հայոց 29-րդ, կամ ըստ Մխիթար Անեցու 28-րդ հայրապետը (Մխիթար Անեցի, էջ 10), կաթողիկոս]] [[641 թ.]]-ից: Հաջորդել է [[Եզր Ա Փառաժնակերտցի|Եզր Ա Փառաժնակերտցուն (630-641թթ.)]]: Ծնվել է Մեծ[[Տայք]]ի Հայքի[[Իշխան (Տայք գավառի )|Իշխան]] գյուղում` Ճորոխ գետի ափին: Կրթվել է Բյուզանդիայում[[Բյուզանդիա]]յում, ևմտել այնտեղ մտել զինվորական ծառայության: Վերադառնալով հայրենիք`հայրենիք՝ ստացելձեռնադրվել է եկեղեցական ձեռնադրություն, ապա կարգվել Տայքի եպիսկոպոս: Կաթողիկոս է դարձել Հայոց իշխան և սպարապետ Թեոդորոս Ռշտունու (639-6543թթ.) հավանությամբ, ծավալել եկեղեցաշինական բուռն գործունեություն, որի համար ստացել է Շինող մականունը: Նորոգել է [[Դվին մայրաքաղաքի]]ի Ս. Սարգիս, Վաղարշապատի[[Վաղարշապատ]]ի Ս. Աստվածածին եկեղեցիները, [[Վասպուրական նահանգի]]ի Ձորո վանքը, կառուցել [[Խոր վիրապիՎիրապ|Խոր վիրապ]]ի Ս. Գրիգոր մատուռը, Զվարթնոցի[[Զվարթնոց]]ի Ս. Գրիգոր կաթողիկեն (641 – 661թթ.) (հայտնի է եղել նաև որպես Վաղարշապատի Սբ. Գրիգոր, Առապարի Սբ. Գրիգոր անվանումներով, գտնվում է Արարատյան դաշտում, ՀՀ Արմավիրի մարզում, Վաղարշապատից 3 կմ հարավ: Ըստ Մովսես Կաղանկատվացու, Զվարթնոցն օծվել է 652 թ.-ին)`կաթողիկեն՝ հարակից հայրապետանոցով և պարիսպներով: Զվարթնոցի[[645]]-ին պատինգումարել Ներսեսէ ԳԴվինի Տայեցին5-րդ թողելժողովը, էորի հունարենընթացքում արձանագրություն. «Ներսեսնընդունվել է կառուցել,12 հիշեցեք»կանոնները: Այս648-ի առթիվԴվինի Սեբեոս6-րդ պատմիչը նշում է. «Այն ժամանակ հայոցժողովում Ներսես կաթողիկոսըԳ որոշեցՏայեցին իրև համար[[Թեոդորոս նստավայր շինել այն սուրբ եկեղեցիների մոտ, որ Վաղարշապատ քաղաքում էին` այն ճանապարհի վրա, որտեղ,Ռշտունի]]ն ասումմերժել են, Տրդատբյուզանդական թագավորնկայսր (ՏրդատԿոստաս 3II-րդ Մեծի (298-330թթ.Կոստանդին) ընդառաջ ելավ սուրբ Գրիգորին: Շինեց այնտեղ մի եկեղեցի հանուն երկնային Զվարթունների (հրեշտակների) երկնային զորքերի բազմության, որոնք երազում երևացին սուրբ Գրիգորին: Կառուցեց այդ եկեղեցին` բարձրաշեն, զարմանալիորեն չքնաղ, աստվածային պատվին արժանի, ում նվիրեց: Աղբյուր բերեց, ջուր անցկացրեց նաև գետից և ողջ քարքարոտ վայրերը մշակեց, տնկեց այգիներ ու ծառաստաններ և նստավայրը շուրջանակի պատվարեց գեղեցկաշար բարձր պարսպով` ի փառս Աստծո» (Սեբեոս, գլԿ. ԽԵ,Պոլսի էջպատրիարք 226-227): Վերոհիշյալի մասին պատմում է նաև Հովհան Մամիկոնյան պատմիչը:Պյուռոսի՝
[[Քաղկեդոնի ժողով]]ն ընդունելու առաջարկը: 652-ին Կոստաս II կայսրը ներխուժել է Հայաստան, հալածել ընդդիմադիր հայ նախարարներին ու հոգևորականներին և կրկին առաջ քաշել եկեղեցիների միության խնդիրը: Այդ նպատակով, Դվինի Կաթողիկե եկեղեցում կայսրը հրամայել է հունական ծեսով մատուցել Պատարագ, որի ընթացքում կաթողիկոսի հետ միասին հաղորդվել են նաև հայ եպիսկոպոսները: 652-ին, երբ Թեոդորոս Ռշտունին արաբական զորքերի օժանդակությամբ բյուզանդացիներից ազատագրել է Հայաստանը, Ներսես Գ Տայեցին, խույս տալով արաբական կողմնորոշում ունեցող նախարարների հետ բախումից, մեկնել է [[Կ. Պոլիս]]՝ ակնկալելով կայսրի պաշտպանությունը:
Նույն թվականի վերջին հուսախաբ վերադարձել է Հայաստան և մինչև [[659]]-ը քաշվել հայրենի Իշխան գյուղը՝ մեկուսանալով երկրի քաղաքական գործերից: Թեոդորոս Ռշտունու մահից (658) և արաբական սպառնալիքների մեղմացումից հետո, 659-ին վերադարձել է Վաղարշապատ, շարունակել Զվարթնոցի օժանդակ կառույցների շինարարական աշխատանքը: Ներսես Գ Տայեցու գահակալման օրոք կարևոր իրադարձություններից էր [[Սուրբ Խաչի գյուտ|ս. Խաչի գյուտ ]]ը և այդ առթիվ Վարագա ս. Խաչի տոնի հաստատումը ([[653]]): Կաթողիկոսը նույն վայրում՝ Վարագա լեռան վրա, որտեղ հայտնաբերվել է Հիսուս Քրիստոսի խաչափայտի մի մասունքը, կառուցել է Ս. Նշան եկեղեցին: Ներսես Գ Տայեցին ամփոփվել է Զվարթնոցի հյուսիսային կողմում, իր կենդանության օրոք կերտած շիրիմում: Կաթողիկոսական գահին նրան հաջորդել է [[Անաստաս Ա Ակոռեցին]]:
645 թ.-ին Ներսես Գ Տայեցին գումարել է Դվինի 5-րդ ժողովոը, որի ընդունած 12 կանոնները մտել են Կանոնագրքի մեջ: 648 թ.-ին Դվինի 6-րդ ժողովում Ներսես Գ Տայեցին և Թեոդորոս Ռշտունին մերժել են Բյուզանդիայի կայսր Կոստանդին 3-րդ Կոստասի (642-668թթ.) և Կ. Պոլսի պատրիարք Պյուռոսի` բյուզանդական եկեղեցուն միանալու և Քաղկեդոնի ժողովն (տեղի է ունեցել 451թ.-ին)ընդունելու առաջարկը: 652 թվականին Կոստանդին 3-րդը ներխուժել է Հայաստան, հալածել ընդդիմադիր հայ նախարարներին ու հոգևորականներին և կրկին առաջ քաշել եկեղեցիների միության խնդիրը: Այդ նպատակով, մի կիրակի, Դվին մայրաքաղաքի Կաթողիկե եկեղեցում կայսրը հրամայել է հունական ծեսով մատուցել Պատարագ, և կաթողիկոսի հետ միասին հաղորդվել են նաև հայ եպիսկոպոսները: Այս մասին մանրամասն նկարագրել է Սեբեոս պատմիչը Սեբեոս, գլ. ԽԹ, էջ 269-273): Քաղաքական պարտադրող իրադրության պայմաններում առժամանակ և հարկադրաբար ընդունված միակամության դավանությունը` որպես հաշտության եզր պառակտված եկեղեցիների միջև, ի վերջո մերժվել է երկուստեք և Հայ եկեղեցու համար որևէ լուրջ հետևանք չի ունեցել: 652 թ.-ին, երբ Թեոդորոս Ռշտունին արաբական զորքերի օժանդակությամբ բյուզանդացիներից ազատագրել է Հայաստանը, Ներսես Գ Տայեցին, խույս տալով արաբական կողմնորոշում ունեցող նախարարների հետ բախումից, մեկնել է Կ. Պոլիս` ակնկալելով կայսրի պաշտպանությունը: Այս ամենն այսպես է նկարագրել պատմիչ Սեբեոսը. ««Իսկ հայոց Ներսես կաթողիկոսը գնաց թագավորի հետ տեղի (նկատի ունի Կոստանդին 3-րդին), ... և նրա հետ ուղևորվեց Կոստանդնուպոլսի: <Կայսրն> այնտեղ շուքով ընդունեց նրան, նվերներ տվին և այնտեղից ուղարկեցին իր բնակատեղին. եկավ հանգրվանեց Տայքում, մինչև Ռշտունյաց տերը մեռավ (նկատի ունի Թեոդորոս Ռշտունու մահը` 653 թ.-ին), և դադարեց տաճիկի (նկատի արաբներին) ասպատակը: Ապա 6 տարվա հալածանքից հետո վերադարձավ կրկին իր նստավայր, հաստատվեց կաթողիկոսության աթոռին: Շտապում էր ավարտել եկեղեցու շինարարությունը, որ կառուցեց Վաղարշապատ քաղաքի ճանապարհի վրա» (Սեբեոս, գլ. ԾԲ, էջ 287): Նույն թվականի վերջին հուսախաբ վերադարձել է Հայաստան և մինչև 659 թ.-ը քաշվել հայրենի Իշխան գյուղը, չհեռանալով հայրապետական առաջնորդությունից` մեկուսացել է երկրի քաղաքական գործերից: Թեոդորոս Ռշտունու մահից հետո (658թ.) և արաբական սպառնալիքների մեղմացումից հետո, 659 թ.-ին վերադարձել է Վաղարշապատ, շարունակել Զվարթնոցի օժանդակ կառույցների շինարարական աշխատանքը:
Ներսես Գ Տայեցու գահակալման օրոք կարևոր իրադարձություններից էր Ս. Խաչի գյուտը և այդ առթիվ Վարագա Ս. Խաչի տոնի հաստատումը (653թ.), որը Հայ եկեղեցու կարևորագույն տոներից է: Այն հաստատվել է 653 թ., երբ Թոդիկ և Հովել ճգնավորները գտան Քրիսոտոսի Խաչափայտի մասնունքը: Վարագա Սուրբ Խաչը տոնվում է Խաչվերացից 15 օր հետո, այսինքն՝ սեպտեմբերի 25-ից մինչև հոկտեմբերի 1-ը հանդիպող կիրակի օրը: Կաթողիկոսը նույն վայրում` Վարագա լեռան վրա, որտեղ հայտնաբերվել է Հիսուս Քրիստոսի խաչափայտի մի մասունքը, կառուցել է Ս. Նշան եկեղեցին: Ըստ ավանդության Ներսես Գ Տայեցի Հայրապետը, ի հիշատակ Վարագա սուրբ
== Շինարարական գործունեությունը ==
Խաչի երևման հրաշքի, տոն է սահմանում և տասներկու լուսե սյուների երևման վայրում եկեղեցի կառուցում, իսկ եկեղեցին, որտեղ իջել էր սուրբ Նշանը, մեծացնում է և դարձնում ավելի փառավոր: Այս առիթով գրվում է «Նշանաւ ամենայաղթ խաչիւդ Քով Քրիստոս»
Նորոգել է Դվին մայրաքաղաքի Ս. Սարգիս, Վաղարշապատի Ս. Աստվածածին եկեղեցիները, Վասպուրական նահանգի Ձորո վանքը, կառուցել Խոր վիրապի Ս. Գրիգոր մատուռը, Զվարթնոցի Ս. Գրիգոր կաթողիկեն (641 – 661թթ.) (հայտնի է եղել նաև որպես Վաղարշապատի Սբ. Գրիգոր, Առապարի Սբ. Գրիգոր անվանումներով, գտնվում է Արարատյան դաշտում, ՀՀ Արմավիրի մարզում, Վաղարշապատից 3 կմ հարավ: Ըստ Մովսես Կաղանկատվացու, Զվարթնոցն օծվել է 652 թ.-ին)` հարակից հայրապետանոցով և պարիսպներով: Զվարթնոցի պատին Ներսես Գ Տայեցին թողել է հունարեն արձանագրություն. «Ներսեսն է կառուցել, հիշեցեք»: Այս առթիվ Սեբեոս պատմիչը նշում է. «Այն ժամանակ հայոց Ներսես կաթողիկոսը որոշեց իր համար նստավայր շինել այն սուրբ եկեղեցիների մոտ, որ Վաղարշապատ քաղաքում էին` այն ճանապարհի վրա, որտեղ, ասում են, Տրդատ թագավորն (Տրդատ 3-րդ Մեծ (298-330թթ.) ընդառաջ ելավ սուրբ Գրիգորին: Շինեց այնտեղ մի եկեղեցի հանուն երկնային Զվարթունների (հրեշտակների) երկնային զորքերի բազմության, որոնք երազում երևացին սուրբ Գրիգորին: Կառուցեց այդ եկեղեցին` բարձրաշեն, զարմանալիորեն չքնաղ, աստվածային պատվին արժանի, ում նվիրեց: Աղբյուր բերեց, ջուր անցկացրեց նաև գետից և ողջ քարքարոտ վայրերը մշակեց, տնկեց այգիներ ու ծառաստաններ և նստավայրը շուրջանակի պատվարեց գեղեցկաշար բարձր պարսպով` ի փառս Աստծո» (Սեբեոս, գլ. ԽԵ, էջ 226-227): Վերոհիշյալի մասին պատմում է նաև Հովհան Մամիկոնյան պատմիչը:
շարականը և մինչև Վարագա սուրբ Խաչի տոնը սահմանվում հնգօրյա շաբաթապահք:
Ներսես Գ Տայեցին ամփոփվել է Զվարթնոցի հյուսիսային կողմում, իր լենդանության օրոք կերտած շիրիմում: Կաթողիկոսակն գահին Ներսես Գ Տայեցուն հաջորդել է Անաստաս Ա Ակոռոցին: (661-667թթ.)
Պատմաբան Բ. Հ. Հարությունյանն այսպես է նկարագրել Ներսես Գ Տայեցուն ու նրա գործունեությունը. «Ներսեսը գործունյա, լայնախոհ և ուժեղ կամքի տեր անձնավորություն էր, որն իր ողջ կյանքը նվիրաբերեց Հայոց Եկեղեցուն և հայրենիքին այն հեռավոր փոփոխական ժամանակներում։ Անգամ նրա այն արարքները, որ ժամանակակիցները և հետագա պատմիչներն ու պատմաբանները որակում են որպես մեղսագործություն, պայմանավորված էին Հայաստանի անհանգիստ քաղաքական կյանքով և ոչ թե նրա կույր բյուզանդասիրությամբ։ Համենայն դեպս, երբ իրոք կրկին անհրաժեշտություն ծագեց կարգավորել հայ-արաբական հարաբերությունները, բյուզանդական կայսրության ջատագով կաթողիկոսը, աչքի առաջ ունենալով երկրի շահը, հայ նախարարների հետ հայացքը հառեց դեպի Արաբիա։ Զվարթնոցի անմահ շինությունը և ընդհանրապես ծավալած շինարարական լայն գործունեությունը նրան հավերժացրին Շինող կամ Շինարար մականունով, որ թերևս նրա վաստակի լավագույն գնահատականն էր»։ Իսկ պատմիչ Սեբեոսը բնութագրում է որպես. «Եւ էր այր առաքինի վարուք, պահաւք և աղաւթիւք»` «Վարքով, պահեցողությամբ և աղոթքներով առաքինի այր էր»:
Տեղադրող և փոփոխող` Ռուսլան Ցականյան:
===Արտաքին հղումներ===
Գրկ.` Սեբեոս, Պատմություն, Եր., 2004; Հովհան Մամիկոնյան, Տարոնի պատմություն, Եր., 1982, էջ, 110, 111, 114, 116; Մխիթար Անեցի, Հանդիսարանների աշխարհավեպ մատյան, Եր., 2001; Օրմանյան Մ., Ազգապատում, հ. Ա, Եր., 2001, էջ 824-826; Քրիստոնյա Հայաստան, Հանրագիտարան, Եր., 2002, էջ 781-782, և այլք:
* [http://araratian-tem.am/media/Qrist.%20Hayast..pdf Քրիստոնյա Հայաստան հանրագիտարան, Երևան, 2002]
{{Կաթողիկոս|
նախորդող = [[ Եզր Ա Փառաժնակերտցի]] |
հաջորդող = [[Անաստաս Ա Ակոռեցի]] |
ժամկետներ = [[641]]–[[661]]
}}
{{ՔՀՀ}}
{{կաթողիկոսներ}}
[[Կատեգորիա:Հայեր]]
[[Կատեգորիա:Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսներ]]
[[en:Nerses III the Builder]]
[[eo:Nerses la 3-a la Konstruinto]]
[[fr:Nersès III le Bâtisseur]]
[[pl:Narses III Budowniczy]]
|
