«Բաշկորտոստան»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.3
չ վիքիֆիկացում oգտվելով ԱՎԲ
Տող 81.
Да здравствуют и труд, и мир,<br>И львы, которые росли<br>Для торжества родной земли!<br></small>
| Подпись = [[Бабич, Шайхзада Мухаметзакирович|'''Шайхзада Бабич''']]}}-->
 
 
=== Աշխարհագրություն ===
{{main|Բաշկորտստանի աշխարհագրություն}}
Բաշկորտոստանը գտնվում է [[Հարավային Ուրալ|Հարավային Ուրալի]]ի արևմտյան լանջերին և [[Անդրուրալ|Նախաուրալում]]։ Հանրապետության տարածքում ամենաբարձր կետը [[Յամանտաու]] լեռն է 1640 մետր բարձրությամբ։ Բաշկորտոստանի երկարությունը հյուսիսից հարավ 550 կմ է, արևմուտքից արևելք՝ 430 կմ։ Բաշկորտոստանի Հանրապետությունը գտնվում է [[Մոսկվայի ժամանակ]]+2 ժամային գոտում։
 
 
<div style="overflow:auto;">
Տող 97 ⟶ 95՝
Հանրապետության երկրաբանական կառուցվածքում առանձնացնում են երեք հիմնական շրջաններ՝ Արևմտյան, Հարավային և Լեռնային Բաշկորտոստան։
 
Հանրապետությունը ունի [[նավթ|նավթի]]ի (մոտ 200 գրանցված հանքավայր), [[բնական գազ|բնական գազի]]ի (նախատեսվող պաշարներ՝ ավելի քան 300 մլրդ մ³), [[ածուխ|ածխի]] (մոտ 10 հանքավայր, հաշվեկշռային պաշարներ՝ մինչև 0,5 մլրդ տոննա), [[երկաթի հանքաքար]] (ավելի քան 20 հանքավայր, հաշվեկշռային պաշարներ՝ մոտ 100 մլն տոննա), [[պղինձ|պղնձի]] (15 հանքավայր) և [[ցինկ]]ի, [[Ոսկի|ոսկու]] (ավելի քան 50 հանքավայր), [[Հալիտ|քարաղ]]ի, [[Ցեմենտ|ցեմենտիցեմենտ]]ի բարձրորակ հումք։
 
=== Ջրագրություն ===
{{main|Բաշկորտոստանի գետեր|Բաշկորտոստանի լճեր|Բաշկորտոստանի ջրամբարներ}}
Բաշկորտոստանում կա ավելի քան 12000 գետեր և մոտ 2700 լճեր, լճակներ և ջրամբարներ։ Հարուստ է ստորերկրյա աղբյուրները ։ Ամենամեծ գետերը՝ [[Բելայա (Կամայի վտակ)|Բելայա]] (Ագիդել) (1430 կմ) և նրա վտակները [[Ուֆա (գետ)|Ուֆա]] (918 կմ), [[Դյոմա (գետ)|Դյոմա]] (535 կմ), [[Սիմ գետ|Սիմ]] (239 կմ), [[Նուգուշ գետ|Նուգուշ]] (235 կմ), [[Ուրշակ գետ|Ուրշակ]] (193 կմ), [[Աշկադար|Աշկադար]] (165 կմ) , [[Ստերլյա]] (94 կմ)։ Լճերի ամենամեծ քանակությունը գտնվում է հանրապետության [[Անդրուրալյան]] մասում։ Բաշկիրյան Տրանս-Ուրալի գրեթե բոլոր [[լճեր|լճերն]]ն ունեն երկարավուն ձև և ձգված են լեռնաշղթաներին զուգահեռ։ Այս լճերը հարուստ են ձկներով (մինչև 40 տեսակ)։ Հանրապետության արևմտյան մասի լճերից ամենամեծն են՝ [[Ասլիկուլ|Ասլիկուլը]]ը, որն ունի 18,5 կմ² տարածք և [[Կանդրիկուլ|Կանդրիկուլը]]՝ը՝ 12 կմ²։
 
=== Կլիմա ===
Տող 107 ⟶ 105՝
[[Պատկեր:Iremel Mount.jpg|thumb|300px|Ձնածածկ [[Իրեմել]]]]
[[Պատկեր:Лес вокруг г.Ямантау.jpg|thumb|300px|[[Յամանտաու]] լեռներն աշնան գույներում]]
Կլիման ցամաքային է։ Տարեկան միջին ջերմաստիճանը` +0,3 &nbsp;°C լեռներում և +2,8 &nbsp;°C հարթավայրերում։ Հունվարի միջին ջերմաստիճանը` -18 &nbsp;°C, հուլիսին` +18 &nbsp;°C:
 
Տարեկան արևոտ օրերի թիվը տատանվում է 287-ից [[Ակսյոնովո (գյուղ, Ալշեևսկի շրջան)]] և [[Բելորեցկի շրջան|Բելորեցկում]] մինչև 261 Ուֆայում (օրերի ամենափոքր թիվը դեկտեմբերին և հունվարին է, ամենամեծը՝ ամռան ամիսներին)։
Օդի միջին բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճանը -41 &nbsp;°C է, բացարձակ առավելագույնը՝ +42 &nbsp;°C։ Օդի ջերմաստիճանի կայուն անցում 0°-ով տեղի է ունենում ապրիլի 4-9-ին` գարնանը և հոկտեմբերի 24-29-ին` աշնանը, լեռնային շրջաններում` համապատասխանաբար ապրիլի 10-11-ին և հոկտեմբերի 17-21-ին։ Օդի դրական ջերմաստիճանով օրերի թիվը 200-205 է, լեռներում՝ 188-193։ Վերջին ցրտահարության միջին ժամկետը մայիսի 21-30-ն է, ամենաուշը՝ հունիսի 6-9-ը, հյուսիսային և լեռնային շրջաններում հունիսի 25-30-ը։ Առաջին ցրտահարության միջին ժամկետը սեպտեմբերի 10-19-ն է, ամենավաղը՝ օգոստոսի 10-18-ը։
Ձնածածկի առաջացման ամենավաղ ժամկետը սեպտեմբերի 12-20-ն է, կայուն ձնածածկի առաջացման ամենավաղ ժամկետը՝ հոկտեմբերի 16-24-ը, լեռնային շրջաններում հոկտեմբերի 5-12-ը, ձյան ծածկույթի միջին ժամկետը՝ նոյեմբերի 3-ը։ -13. Ձյան ծածկույթի հալման միջին ժամկետը ապրիլի 14-24-ն է։ Ձյունածածկ օրերի թիվը 153-165 է, լեռնային շրջաններում՝ 171-177։ Ձյան ծածկույթի միջին և առավելագույն խորությունը 36-55 սմ է, առավելագույն բարձրությունը կարող է հասնել 106-126 սմ, ձյան ծածկույթի միջին խտությունը ամենաբարձր բարձրության վրա 240-300 կգ/մ³ է։
 
Տող 121 ⟶ 119՝
Պատկեր:Лошади на Банном.jpg|Բաշկիրական ձիեր [[Բանոյե (լիճ)|Յակտիկուլ]] լճում։
</gallery>
[[Անտառ|Անտառները]]ները զբաղեցնում են հանրապետության տարածքի ավելի քան 40%-ը։ Անդրուրալում խառը անտառներ են, արևմտյան նախալեռնային շրջաններում, լեռնային շրջաններում և Բաշկիրական Անդրուրալում կան [[Սոճի|սոճու]]-սաղարթավոր, [[Կեչի|կեչու]] անտառներ և փշատերև [[Տայգա|տայգա]]։ Նախաուրալում տարածված են նաև [[անտառատափաստան|անտառատափաստանները]]՝ները՝ կեչու և [[Կաղնի|կաղնու]] անտառներով, փետրախոտային [[տափաստան|տափաստաններ]]ըները, բացի այդ, տափաստանները տարածվում են Անդրուրալյան շրջաններում։ [[Հող|Հողերը]]երը հիմնականում գորշ անտառային են,սևահողեր, ճմապոդզոլային։
Հանրապետության տարածքում հանդիպում են 77 տեսակ [[կաթնասուններ]], մոտ 300 տեսակ [[թռչուններ]], 42 տեսակ [[ձկներ]], 11 տեսակ [[սողուններ]], 10 տեսակ [[երկկենցաղներ]], 15 հազար տեսակ [[միջատներ]], 276 տեսակ [[սարդեր]], 70 տեսակ [[տզեր]], 120 տեսակ [[փափկամարմիններ]] 140 տեսակ [[Խեցգետնակերպեր|խեցգետնակերպեր]], [[որդեր]]ի մոտ 1000 տեսակ։ Թվարկվածներից Բաշկորտոստանի [[Կարմիր գիրք|Կարմիր գրքում]] են 18 տեսակ կաթնասուններ, 49 տեսակ թռչուններ, 7 տեսակ ձկներ, 3 տեսակ երկկենցաղներ, 6 տեսակ սողուններ և 29 տեսակ [[անողնաշարավորներ]], այդ թվում՝ 28 տեսակ միջատներ<ref>{{cite web|url=https://www.bashkortostan.ru/republic/nature/|title=О Республике|website=www.bashkortostan.ru|accessdate=2019-12-29}}</ref>։
 
=== Ազգային պարկեր և արգելոցներ ===
Տող 128 ⟶ 126՝
[https://www.youtube.com/watch?v=HKB9KfvrZeA Գադելշա ջրվեժ]
 
Հանրապետությունում կա երեք ազգային պարկ՝ [[Բաշկիրիա (ազգային պարկ)|Բաշկիրի (ազգային պարկ)]], [[Հարավուրալյան ազգային բնական արգելոց]], [[Շուլգան-Տաշ ազգային պարկ|Շուլգան-Տաշի ազգային պարկ]], 1 կենսոլորտային արգելոց, 1 ազգային պարկ ([[Բաշկիրիա (ազգային պարկ)|Բաշկիրիա ազգային պարկ]]), 29 արգելոց, 5 բնական պարկ (Ասիլյուկուլ, [[Զիլիմ]], «Իրեմել», « Կանդրիկուլ», «[[Մուրադիմովի կիրճ]]»), 183 բնության հուշարձան, բուսաբանական այգի-ինստիտուտ, 7 առողջապահական տարածքներ և հանգստավայրեր («Կանաչ պուրակ», «Կարագայ», «Յումատովո» և «Յումատովո» առողջարանների լեռնային և առողջարանային պահպանության շրջաններ, հանգստավայրեր «Կրասնուսոլսկի», «Յանգան-Տաու», «Յակտի-Կուլ», «Ասսի» և այլն)։ Հատկապես պահպանվող բնական տարածքների ընդհանուր մակերեսը կազմում է 1064,7 հազար հա (Հանրապետության տարածքի 6,9%-ը)<ref>{{Cite web|lang=|url=https://science.openrepublic.ru/ru/articles/89381/|title=ОСОБО ОХРАНЯЕМЫЕ ПРИРОДНЫЕ ТЕРРИТОРИИ|author=Шайдуллина З.З.|website=Башкирская энциклопедия|date=|publisher=|accessdate=2020-06-25}}</ref>։
 
== Հանրապետության խորհրդանիշները ==
Տող 145 ⟶ 143՝
== Պետական ​​կառուցվածքը ==
[[Պատկեր:BashkirWhiteHouse.jpg|right|thumb|300px|[[Дом Республики (Уфа)|Հանրապետության տուն]]]]
Բաշկորտոստանը սուբյեկտ է [[Ռուսաստան|Ռուսաստանի Դաշնությանում]][[Սահմանադրություն|Սահմանադրության]] համաձայն՝ հանրապետությունը ժողովրդավարական իրավական պետություն է Ռուսաստանի Դաշնության կազմում<ref>{{cite web |url=https://pravitelstvorb.ru/ru/region/constitution |title=Конституция |accessdate=2018-08-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180801190129/https://pravitelstvorb.ru/ru/region/constitution |archivedate=2018-08-01 |deadlink=yes }}</ref>։ Միևնույն ժամանակ, հանրապետության (պետության) հայեցակարգը Ռուսաստանի Դաշնության սահմանադրությունից չի նշանակում Ռուսաստանի Դաշնության սուբյեկտի պետական ​​ինքնիշխանության ճանաչում, այլ միայն արտացոլում է նրա սահմանադրական և իրավական կարգավիճակի որոշ առանձնահատկություններ, որոնք կապված են պատմական, ազգային և այլ բնույթի գործոնների հետ, քանի որ Ռուսաստանի Դաշնության սահմանադրությունը միաժամանակ ճանաչում է Դաշնության սուբյեկտների իրավահավասարությունը<ref name="Dmitriev">{{книга|автор=[[Дмитриев, Юрий Альбертович|Ю. А. Дмитриев]]|заглавие=Конституция Российской Федерации: Доктринальный комментарий|место = М.|издательство = Деловой двор|год=2009}}</ref>։ Պաշտոնական լեզուներն են [[բաշկիրերեն]]ը և [[ռուսերեն|ռուսերենը]]։ը։
;Սահմանադրություն
{{main|Բաշկորտոստանի Հանրապետության սահմանադրություն}}
Տող 169 ⟶ 167՝
Ռուսաստանի Դաշնության Նախագահին առընթեր Բաշկորտոստանի Հանրապետության լիազոր ներկայացուցչությունը Բաշկորտոստանի պետական ​​մարմին է, որը տարածաշրջանի գործադիր իշխանության համակարգի մաս է կազմում և գործում է Բաշկորտոստանի Հանրապետության կառավարության ղեկավարությամբ։
;Ռուսաստանի Դաշնության Պետդումայում Բաշկորտոստանի Հանրապետության ներկայացուցիչներ
2016 թվականի սեպտեմբերի 18-ի ընտրությունների արդյունքներով, Ռուսաստանի Դաշնության Դաշնային ժողովի յոթերորդ գումարման Պետական ​​դումայի պատգամավորները, Բաշկորտոստանի Հանրապետությունը Ռուսաստանի Դաշնության Դաշնային ժողովի Պետդումայում ներկայացված են. պատգամավորներ՝ [[Ռախմատուլինա Զուգուրա|Ռախմատուլինա Զ. Յա.]] , [[Կաչկաև Պավել|Կաչկաև Պ. Ռ.]], [[Անդրեյ Բատալով|Բատալովա Ռ. Ա.]], [[Բիկբաև Իլդար|Բիկբաև Ի. Զ.]] , [[Ինգա Յումաշևա|Յումաշևա Ի. Ա.]], [[Մարդաշին ՌաֆայելՌ. Մ.|Մարդաշին Ռ. Մ.]], [[Իզոտով Ալեկսեյ Ա. Ն.|Իզոտով Ա. Ն.]], [[Իշսարին Ռազիլ Ռ.|Իշսարին Ռ.]], [[Բայգուսկարով Զարիֆ Զ. Զ.|Բայգուսկարով Զ. Զ.]], [[Գանիև Ֆարիդ Ֆ. Գ.|Գանիև Ֆ. Գ.]], [[Շայխուտդինով Ռիֆատ Ռ. Գ.|Շայխուտդինով Ռ. Գ.]], [[Յուշչենկո Ալեքսանդր Ա. Ա.|Յուշչենկո Ա. Ա.]], [[Սուխարև Իվան Ի. Կ.|Սուխարև Ի. Կ.]], [[Օմարով Հաջիմուրադ Հ. Զ.|Օմարով Հ. Զ.]]
;Բաշկորտոստանի Հանրապետության ներկայացուցիչներ Ռուսաստանի Դաշնության Դաշնային խորհրդում
[[Ռուսաստանի Դաշնության Դաշնային խորհուրդ|Ռուսաստանի Դաշնության Դաշնային խորհուրդը]]ը Գործադիր իշխանությունից ներառում էր [[Մուրտազա Ռահիմով|Մ. Գ. Ռահիմով]] (1993 թվականից), [[Ա. Ռ. Յակուբով]] (2001 թվականից), [[Ռ. Գ. Իսկուժին]] (2004 թվականից), [[Ռ. Ա. Ռ. Գասկարով]] (2010 թվականից), [[Ա. Մ. Բոնդարուկ]] (2011 թվականից), [[Լ. Ս. Գումերովա]] (2014 թվականից)։ Օրենսդիր մարմնից՝ [[Ա. Յա. Կոպսով]] (1993 թվականից), Ռ. Ն. Զինուրով (2013 թվականից), Ի. Ի. Յալալով (2018 թվականից), Մ.Մ.Իշմուրատով (1996), Մ․ Ա Զայցև (1997 թվականից),Կ․ Բ Տոլկաչով (1999 թվականից), Ի․ Վ․ Իզմեստև(2001 թվականից), Ռ․ Գ․ Իսկուժին (2006 թվականից), Ռ․ Ն․ Զինուրով (2013 թվականից), Ի․ Ի․ Յալալով (2018 թվականից)։
 
== Վարչատարածքային բաժանում ==
Տող 177 ⟶ 175՝
[[File:Districts of Bashkortostan with cities.png|thumb|Բաշկորտոստանի շրջաններ և քաղաքներ]]
{{main|Բաշկորտոստանի վարչատարածքային բաժանում}}
Ռուսաստանի Դաշնության սուբյեկտը [[վարչատարածքային կառուցվածք|վարչատարածքային կառուցվածքի]]ի շրջանակներում բաժանվում է հետևյալ [[Վարչատարածքայինվարչատարածքային միավորներ|վարչատարածքային միավորների]]՝ի՝ 8 [[Հանրապետական ​​նշանակության քաղաքներ|հանրապետական ​​նշանակության քաղաքներ]], 1 [[փակ վարչատարածքային կազմավորում|փակ վարչատարածքային կազմավորում]], 54 [[Շրջան (վարչական միավոր)|շրջան]], ներառյալ տարածաշրջանային նշանակության 12 քաղաքներ, 2 [[Քաղաքատիպ ավան|բանվորական ավան]] 828 [[Գյուղական խորհուրդ|գյուղական խորհուրդ]]<ref name="const2"/><ref name="з178">{{cite web|url=http://docs.cntd.ru/document/935107276|title=Об административно-территориальном устройстве Республики Башкортостан (с изменениями на 5 марта 2019 года), Закон Республики Башкортостан от 20 апреля 2005 года №178-з|website=docs.cntd.ru|accessdate=2019-12-29}}</ref><ref name="реестр">{{cite web|url=http://docs.cntd.ru/document/935113677|title=ОБ УТВЕРЖДЕНИИ РЕЕСТРА АДМИНИСТРАТИВНО-ТЕРРИТОРИАЛЬНЫХ ЕДИНИЦ И НАСЕЛЕННЫХ ПУНКТОВ РЕСПУБЛИКИ БАШКОРТОСТАН (с изменениями на: 09.02.2015), Постановление Правительства Республики Башкортостан от 29 декабря 2006 года №391|website=docs.cntd.ru|accessdate=2019-12-29}}</ref>։
Վարչատարածքային բաժանման կառուցվածքի կազմում հանրապետության վարչատարածքային միավորների սահմաններում մինչև 2018 թվականի հունվարի 1-ը ձևավորվել է 895 քաղաքապետարան, այդ թվում՝ 9 քաղաքային թաղամաս և 54 մունիցիպալ կազմավորում, այդ թվում՝ 818 [[գյուղ|գյուղական]]ական և 14 [[քաղաք|քաղաքային բնակավայր]]եր<ref>{{cite web|url=https://www.gks.ru/free_doc/new_site/bd_munst/1-adm_2018.xls|title=Число муниципальных образований по субъектам Российской Федерации на 1 января 2018 года|date=2016|publisher=Росстат|accessdate=}}</ref>։
 
{| width="100%" cellspacing="2" cellpadding="3" border="0" bgcolor="#fff"
Տող 202 ⟶ 200՝
# [[Բլագովեշչենսկի շրջան (Բաշկորտոստան)|Բլագովեշչենսկի]]
# [[Բուզդյակսկի շրջան|Բուզդյակսկի]]
# [[Բուրաևոյի շրջան |Բուրաևոյի]]
# [[Բուրզյանսկի շրջան|Բուրզյանսկի]]
|
Տող 210 ⟶ 208՝
<li> [[Դուվանսկի շրջան|Դուվանսկի]]
<li> [[Դյուրտյուլիի շրջան|Դյուրտյուլիի]]
<li> [[Երմեկեևսկի շրջան|Երմեկեևսկի ]]
<li> [[Զիանչուրինսկի շրջան|Զիանչուրինսկի ]]
<li> [[Զիլաիրի շրջան|Զիլաիրի]]
<li> [[Իգլինսկի շրջան|Իգլինսկի]]
<li> [[Իլիշևսկի շրջան|Իլիշևսկի]]
<li> [[Իշիմբայի շրջան|Իշիմբայի ]]
<li> [[Կալտասիի շրջան|Կալտասիի]]
<li> [[Կարաիդելի շրջան|Կարաիդելի]]
Տող 265 ⟶ 263՝
{{Main|Բաշկորտոստանի բնակչությունը}}
 
Հանրապետության բնակչությունը, ըստ Ռուսաստանի պետական ​​վիճակագրական կոմիտեի տվյալների, կազմում է 4 080 684 մարդ(2023)։ Այն Ռուսաստանի հանրապետությունների շարքում բնակչության թվաքանակով առաջին տեղն է զբաղեցնում։ Բնակչության խտությունը՝ 28,55 մարդ/կմ² (2023 թ.): Քաղաքային բնակչություն՝ 62,23 [62]% (2539327)։ Բնակչության 31,34%-ն ապրում է հանրապետության մայրաքաղաք Ուֆայի և և հարակից շրջանում։ Ամենաքիչ խիտ բնակեցված են [[Զիլաիրի շրջան|Զիլաիրսկի]] (3 մարդ/կմ²), [[Բելորեցկի շրջան|Բելորեցկի]] (3,7 մարդ/կմ²) և [[Բուրզյանսկի շրջան|Բուրզյանսկի]] քաղաքային շրջաններում (4 մարդ/կմ²)։ Գյուղական բնակչության ամենաբարձր խտությունը դիտվում է [[Ուֆայի շրջան|Ուֆայի]] (37 մարդ/կմ²), [[Կարմասկալիի շրջան|Կարմասկալիի]] (30 մարդ/կմ²), [[Չիշմիի շրջան|Չիշմիի]] (29 մարդ/կմ²) և [[Տույմազիի շրջան|Տույմազիի ]] (27 մարդ/կմ²) քաղաքային շրջաններում<ref>{{cite web|url=http://www.bashinform.ru/news/148936-bashkortostan-zanimaet-pervoe-mesto-v-pfo-po-chislennosti-naseleniya/|title=Башкортостан занимает первое место в ПФО по численности населения|date=2007-04-23|website=www.bashinform.ru|accessdate=2019-12-29}}</ref>։
2015 թվականը հանրապետության համար նշանավորվել է բնակչության բնական աճով (59196 ծնունդ, 54107 մահ)։ Սակայն միգրացիոն արտահոսքի պատճառով (56.9 հազ. մեկնել է, 51.0 հազ. ժամանել) ընդհանուր բնակչության թիվը 2014 թվականի համեմատ նվազել է 806 մարդով կամ 0.02%-ով<ref>[http://proufu.ru/news/podrobno/infografika/iz_bashkirii_za_god_uekhalo_svyshe_56_tysyach_chelovek/ Из Башкирии за год уехало свыше 56 тысяч человек] // proufu.ru</ref>։
Բաշկորտոստանի ազգային կազմը ըստ 2010 թվականի համառուսական մարդահամարի. [[Ռուսներ|ռուսներ]]՝ 36%, [[բաշկիրներ]]՝ 29,5%, [[թաթարներ]]՝ 25,4%, [[չուվաշներ]]՝ 2,7%, [[Մարիներ (ժողովուրդ)|մարիներ]]՝ 2,6%, [[ուկրաինացիներ]]՝ 1%, այլ ազգեր։ 2,7%<ref name="ВПН-2010">{{cite web|url=https://bashstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/bashstat/resources/7ba81d004e64acd68cc5ef21f378d622/Итоги+Всероссийской+переписи+населения+2010+года+по+Республике+Башкортостан.pdf|title=Итоги Всероссийской переписи населения по Республике Башкортостан|format=pdf|publisher=Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан|accessdate=2013-03-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/6HIrBpkf4?url=https://bashstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/bashstat/resources/7ba81d004e64acd68cc5ef21f378d622/%D0%98%D1%82%D0%BE%D0%B3%D0%B8+%D0%92%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%B8%D1%81%25|archivedate=2013-06-11|deadlink=yes}}</ref>։ Ընդհանուր առմամբ հանրապետությունում ապրում է 160 ազգության ներկայացուցիչներ<ref>{{cite web|url=https://www.bashinform.ru/news/social/2012-06-15/v-bashkirii-prozhivayut-predstaviteli-160-natalnostey-i-13-etnicheskih-grupp-2158193|title=4В Башкирии проживают представители 160 национальностей и 13 этнических групп|website=www.bashinform.ru|accessdate=2022-01-03}}</ref>
 
== Տնտեսություն ==
Տող 286 ⟶ 284՝
| isbn = 978-5-699-57053-9
}}</ref>։
2012 թվականին համախառն տարածաշրջանային արդյունքի ծավալը գերազանցեց 1 տրիլիոն ռուբլին<ref>{{cite web |url=http://kr-rb.ru/news/265-vrp-v-bashkortostane-po-itogam-2012-goda-vpervye-preodolel-rubezh-v-odin-trillion-rubley.html |title=ВРП в Башкортостане по итогам 2012 года впервые преодолел рубеж в один триллион рублей |accessdate=2014-03-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140306082746/http://kr-rb.ru/news/265-vrp-v-bashkortostane-po-itogam-2012-goda-vpervye-preodolel-rubezh-v-odin-trillion-rubley.html |archivedate=2014-03-06 |deadlink=yes }}</ref>։2015 թվականի վերջին այս ցուցանիշը կազմում է 1 տրիլիոն 421 մլրդ ռուբլի կամ մեկ շնչի հաշվով 349,9 հազար<ref>По данным Минэкономразвития РБ</ref>։ Աճի տեմպերով Բաշկորտոստանը Ռուսաստանի մարզերի առաջին հնգյակում է։Աճի տեմպերով Բաշկորտոստանը Ռուսաստանի մարզերի առաջին հնգյակում է<ref name="nalog.ru">[https://www.nalog.ru/rn02/news/activities_fts/5901069/ В 2015 году налоговые органы обеспечили положительную динамику по поступлениям налогов] // Сайт [[Федеральная налоговая служба|ФНС России]], 5 февраля 2016 года</ref>։.
[[Հարկ|Հարկերի]]երի և տուրքերի ընդհանուր գումարը 2015 թվականին հանրապետության տարածքում կազմել է 266,3 միլիարդ ռուբլի։ Դրանցից 146,7 մլրդ-ը ուղղվել է տարածքային բյուջե, դաշնային բյուջեի պահումները կազմել են 119,6 մլրդ կամ ընդհանուր եկամուտների 45%-ը<ref>[https://www. name="nalog.ru"/rn02/news/activities_fts/5901069/ В 2015 году налоговые органы обеспечили положительную динамику по поступлениям налогов] // Сайт [[Федеральная налоговая служба|ФНС России]], 5 февраля 2016 года</ref>։. Ներդրումների ծավալը հանրապետությունում 2015 թվականին կազմել է 316 մլրդ ռուբլի<ref>{{cite web |url = http://tv-rb.ru/novosti/economy/the_volume_of_investments_into_bashkortostan_increased_exactly_2_times/ |title = Объём инвестиций в Башкортостан увеличился ровно в 2 раза |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160821202312/http://tv-rb.ru/novosti/economy/the_volume_of_investments_into_bashkortostan_increased_exactly_2_times/ |archivedate = 2016-08-21 }} // [[Башкирское спутниковое телевидение]], 4 июля 2016 года</ref>։ Բաշկորտոստանի կառավարության առաջնահերթություններից է մինչև 2019 թվականը համախառն տարածաշրջանային արդյունք հատվածում ներդրումների մասնաբաժինը հասցնել 25%-ի<ref>[https://pravitelstvorb.ru/ru/press-office/ob-ofitsialnym-sayte/investposlaniye_2015.pdf Инвестиционное Послание главы Республики Башкортостан Рустэма Закиевича Хамитова]</ref>։
2014 թվականի վերջին հանրապետությունը Ռուսաստանում առաջին տեղն է զբաղեցրել շահութաբեր ձեռնարկությունների տեսակարար կշռով։ Մարզի ձեռնարկությունների 82,9%-ը շահութաբեր է։ հանրապետական ​​միջինը 68,42% է։
 
Հանրապետությունն արտաքին առևտրաշրջանառության հաշվեկշիռը դրական է՝ 12,5 մլրդ $ 2013թ. (արտահանումը՝ 13,7 մլրդ $, ներմուծում՝ 1,2 մլրդ $)<ref>{{cite web |url = http://pobashkirii.ru/o-bashkirii/respublika-bashkortostan-v-cifrax-i-faktaxl |title = Республика Башкортостан в цифрах и фактах |deadlink = yes |access-date = 2015-01-27 |archive-date = 2021-08-31 |archive-url = https://web.archive.org/web/20210831091557/http://pobashkirii.ru/o-bashkirii/respublika-bashkortostan-v-cifrax-i-faktaxl }}</ref>։ 2014 թվականի վերջին Բաշկորտոստանը արտաքին առևտրային հարաբերություններ է պահպանել աշխարհի ավելի քան 104 երկրների հետ<ref>{{cite web |url=http://me02.ru/dejatelnost/vneshneekonomicheskaya-deyatelnost/vneshneekonomicheskie-svyazi/ |title=Министерство экономического развития Республики Башкортостан. Внешнеэкономические связи |accessdate=2015-07-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150703003420/http://me02.ru/dejatelnost/vneshneekonomicheskaya-deyatelnost/vneshneekonomicheskie-svyazi/ |archivedate=2015-07-03 |deadlink=yes }}</ref>։.
2014 թվականին Բաշկորտոստանը Վարկանիշային գործակալություն [[Վարկանիշային գործակալության|վարկանիշային գործակալության]] կողմից ճանաչվել է նվազագույն տնտեսական ռիսկեր ունեցող տարածաշրջան<ref>{{cite web |url=https://pravitelstvorb.ru/press_office/newsline/detail.php?ID=6648 |title=Башкортостан — регион с минимальными экономическими рисками |accessdate=2014-12-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141216013242/http://pravitelstvorb.ru/press_office/newsline/detail.php?ID=6648 |archivedate=2014-12-16 |deadlink=yes }}</ref>։. 2014 թվականի հոկտեմբերին Standard & Poor's միջազգային վարկանիշային գործակալությունը հաստատել է երկրի [[Վարկային վարկանիշ|վարկային վարկանիշ]]ը BBB մակարդակում՝ կայուն կանխատեսում<ref name="автоссылка1">{{cite web|url=https://advis.ru/php/view_news.php?id=AAD5F786-1AF4-F84E-ADB6-4DA4DB31A2DE|title=Standard & Poors поместило кредитный рейтинг республики Башкортостан "ВВВ-" в список CreditWatch с негативным прогнозом. // Advis.ru|website=advis.ru|accessdate=2019-12-29}}</ref>։ Նշելով ուժեղ իրացվելիությունը, պարտքի շատ ցածր մակարդակը և չափավոր ուժեղ ֆինանսական ցուցանիշները, S&P-ի մասնագետները դեռ չեն բացառում BBB վարկանիշի իջեցումը. կանխատեսումը բացասական է՝ պայմանավորված Ռուսաստանի տարածաշրջանային ֆինանսական համակարգի բացասական ազդեցության, ինչպես նաև վարկանիշի հնարավոր իջեցմամբ։ Ռուսաստանի Դաշնության սուվերեն վարկանիշ<ref name="автоссылка1" />։ Կազմակերպության չափանիշներին համապատասխան՝ մեկ մարզին չի կարող վերագրվել ավելի բարձր վարկանիշ, քան ամբողջ երկրի մակարդակը։
 
Հանրապետության մայրաքաղաք Ուֆա քաղաքը Forbes-ի վարկանիշով բիզնեսով զբաղվելու համար Ռուսաստանի լավագույն քաղաքներից մեկն է<ref>{{cite web|url=https://www.forbes.ru/rating/30-luchshih-gorodov-dlya-biznesa-2013/2013|title=30 лучших городов для бизнеса — 2013 - Рейтинги|date=2013-05-30|website=Forbes.ru|accessdate=2019-12-29}}</ref>։.
 
 
 
 
 
 
=== Արդյունաբերություն ===
{{main|Բաշկորտոստանի արդյունաբերություն}}
Ամենամեծ արդյունաբերական կենտրոնները՝ [[Ուֆա]], [[Ստեռլիտամակ]], [[Իշիմբայի շրջան|Իշիմբայ]], [[Սալավաթ (Բաշկորտոստան)|Սալավաթ]], [[Նեֆտեկամսկ]], [[Տույմազիի շրջան|Տույմազիի]], [[Օկտյաբրսկի |Օկտյաբրսկի]], [[Բելորեցկի շրջան|Բելորեցկ]]։ Հատկանշական է արտադրության բարձր կենտրոնացումը, արդյունաբերական արտադրանքի մոտ կեսն արտադրվում է Ուֆայում։
Արդյունաբերության ամենակարևոր ճյուղերը [[Նավթավերամշակում|նավթավերամշակում]]ն է՝ [[Բաշնեֆտ Ուֆայի նավթավերամշակման գործարան]], [[Բաշնեֆտ Նոր Ուֆայի նավթավերամշակման գործարան|Բաշնեֆտ Նոր Ուֆայի նավթավերամշակման]] , [[Բաշնեֆտ Ուֆայի նավթաքիմիայի գործարան]], քիմիան և նավթաքիմիան (Գազպրոմ Նավթաքիմ Սալավաթ,Ուֆայի սինթետիկ սպիրտի գործարան, Շկապովսկու<ref>{{Cite web|url=https://sbis.ru/contragents/0255017547/025501001|title=Шкаповское ГПП, ООО, Респ. Башкортостан ИНН 0255017547 {{!}} Реквизиты, юридический адрес, КПП, ОГРН, схема проезда, сайт, e-mail, телефон - узнать на sbis.ru|website=СБИС|accessdate=2020-06-26}}</ref> և Տույմազինի<ref>{{Cite web|url=https://sbis.ru/contragents/0269034133/026901001|title=Туймазинское ГПП, ООО, Респ. Башкортостан ИНН 0269034133 {{!}} Реквизиты, юридический адрес, КПП, ОГРН, схема проезда, сайт, e-mail, телефон - узнать на sbis.ru|website=СБИС|accessdate=2020-06-26}}</ref>, <ref name="Приволжье" />), [[նավթահանույթ|նավթահանույթ]]ը։ Հանրապետության նավթավերամշակման համալիրը խոշորագույններից է Եվրոպայում<ref name="Приволжье" />։ Զարգացած է [[Մեքենաշինություն|մեքենաշինությունըմեքենաշինություն]]ը և [[մետալուրգիա|մետաղաձուլությունը]]։ Գործում է նաև [[Փայտամշակման արդյունաբերություն|փայտամշակման]] և [[շինանյութերի արդյունաբերություն]]
<gallery caption="Բաշկորտոստանի արդյունաբերական արտադրանք" mode="packed">։
Պատկեր:Russian Navy Kamov Ka-31.jpg|Ուղղաթիռ [[Կա-31]], [[Կումերտաու]]
Տող 328 ⟶ 321՝
 
=== Շինարարություն ===
2009 թվականին հանրապետությունում շինարարության ոլորտում կար 189 խոշոր և միջին, 4511 փոքր ձեռնարկություն։ Շինարարական աշխատանքների ծավալը Բաշկորտոստանում 2000 թվականին կազմել է 15,7 միլիարդ ռուբլի, 2005 թվականին՝ 46,4 միլիարդ ռուբլի, 2006 թվականին՝ 56,2 միլիարդ ռուբլի, 2007 թվականին՝ 83,1 միլիարդ ռուբլի, 2008 թվականին՝ 102 , .7 միլիարդ ռուբ. ռուբլի <ref name="top-rf.ru">{{cite web|url=https://top-rf.ru/places/153-stroitelstvo-zhilya-v-rossii-za-9-mesyatsev-2014-goda.html|title=Ввод жилья в России: рейтинг регионов по итогам III квартала - TOP-RF.ru : Рейтинги и новости|website=top-rf.ru|accessdate=2019-12-29}}</ref>։ 2014 թվականի համար այն Ռուսաստանում առաջատարներից է բնակարանների շահագործման առումով և զբաղեցնում է առաջին տեղը Մերձվոլգյան դաշնային շրջանում<ref>{{cite web|urlname=https://"top-rf.ru"/places/153-stroitelstvo-zhilya-v-rossii-za-9-mesyatsev-2014-goda.html|title=Ввод жилья в России: рейтинг регионов по итогам III квартала - TOP-RF.ru : Рейтинги и новости|website=top-rf.ru|accessdate=2019-12-29}}</ref>
 
=== Գյուղատնտեսություն ===
{{main|Բաշկորտոստանի գյուղատնտեսություն}}
[[Պատկեր:ПодсолнухивИшимбайскомрайоне.jpg|thumb|300px|Արևածաղկի դաշտ մայրամուտին [[Իշիմբայի շրջան]]]]
[[Գյուղատնտեսություն|Գյուղատնտեսությունը]]ը մասնագիտացված է հացահատիկի մշակությամբ և անասնաբուծությանբ։ Աճեցնում են հացահատիկային մշակաբույսեր՝ [[ցորեն]], [[տարեկան]]ի, [[վարսակ]], [[գարի]] և տեխնիկական մշակաբույսեր՝[[շաքարի ճակնդեղ]], [[արևածաղիկ]] ։ Հանրապետությունում զարգացած է մսատու և կաթնատու անասնապահությունը, մսատու և բրդատու [[ոչխարաբուծություն|ոչխարաբուծությունը]]ը, [[թռչնաբուծություն|թռչնաբուծությունը,]] [[ձիաբուծություն|ձիաբուծությունը]]ը, [[կումիս]]ի արտադրությունը և [[մեղվաբուծություն]]ը։ Ռուսաստանում լայնորեն հայտնի է բաշկիրական մեղրը։
 
2009 թվականի սկզբին Բաշկորտոստանում կար 916 գյուղատնտեսական արտադրական կազմակերպություն, 4214 գյուղացիական (ֆերմերային) տնային տնտեսություն և 588000 անձնական օժանդակ հողամաս<ref>{{Cite web|lang=|url=https://science.openrepublic.ru/ru/articles/79930/|title=Сельское хозяйство|author=Бурханова Р.А.|website=Башкирская энциклопедия|date=|publisher=|accessdate=2020-06-25}}</ref>։ 2007 թվականին հանրապետության գյուղատնտեսությունում աշխատել է 285,6 հազ.
Տող 351 ⟶ 344՝
Հանրապետության տարածքում գործում է 78 վարկային կազմակերպություն, որոնցից 11-ը ուղղակիորեն գրանցված են Բաշկորտոստանի տարածքում, իսկ 67-ը ներկայացված են մասնաճյուղերով<ref name="cbr.ru">{{cite web|url=http://www.cbr.ru/|title=Центральный банк Российской Федерации|website=www.cbr.ru|accessdate=2019-12-29}}</ref><ref name="banki.ru">{{cite web|url=https://www.banki.ru/|title=Финансовый супермаркет Банки.ру|website=Банки.ру|accessdate=2019-12-29}}</ref>։ Ռուսաստանի Դաշնության Կենտրոնական բանկի տարածքային մարմինը Բաշկորտոստանի Հանրապետության Ազգային բանկն է, որը ներառում է 10 կանխիկացման կենտրոններ<ref name="cbr.ru"/><ref name="banki.ru"/>։
Արտաքին տնտեսական կապերի և Կոնգրեսի գործունեության նախարար Մարգարիտա Բոլիչևայի խոսքով, Բաշկորտոստանը հաջողությամբ զարգացնում է միջազգային առևտուրը Չինաստանի, Բելառուսի, Ղազախստանի և ԱՊՀ երկրների հետ։ Ներկայացուցչություններ կան Թուրքիայում, Ղազախստանում և Բելառուսում, նախատեսվում է Բաշկորտոստանի ներկայացուցչություն բացել Ուզբեկստանում։ Հանրապետությունն առաջարկում է բարձրորակ մրցունակ արտադրանք՝ ալյումին, կաուչուկ, մեղր, ձեթ և ճարպային արտադրանք<ref>{{cite web|lang=ru|url=https://www.bashinform.ru/news/social/2022-03-24/bashkiriya-uspeshno-razvivaet-mezhdunarodnuyu-torgovlyu-margarita-bolycheva-2742186|title=Башкирия успешно развивает международную торговлю – Маргарита Болычева|description=новость|publisher=bashinform.ru|accessdate=2022-05-28}}</ref>։
 
 
== Զբոսաշրջություն և հանգիստ ==
Տող 370 ⟶ 362՝
== Տրանսպորտ==
{{main|Բաշկորտոստանի տրանսպորտ}}
Մարզով են անցնում [[M5]] «Ուրալ», [[M7]] «Վոլգա», [[P240]] մայրուղիները․ [[Ուֆա]] - [[Օրենբուրգ]], Ուֆա - [[Բիրսկի շրջան|Բիրսկ]] - [[Յանաուլի շրջան|Յանաուլ]], [[Ստեռլիտամակի շրջան|Ստեռլիտամակի ]] - [[Բելորեցկի շրջան|Բելորեցկ]] - [[Մագնիտոգորսկ]], [[Բիրսկի շրջան|Բիրսկ]] - [[Տաստուբա]] - [[Սատկայի շրջան|Սատկա]], Ուֆա - [[Ինզեր (գյուղ, Բելորեցկի շրջան)|Ինզեր]] - Բելորեցկ, [[Սերմենևո]] - [[Բայմակի շրջան|Բայմակ]] - [[Ակյար (գյուղ, Խայբուլինսկի շրջան)|Ակյար]]<ref>{{cite web|url=http://crm.avtologsib.ru/index.php/Glavnaya/Avtodorogi-Rossii/R361-%E2%80%93-Magnitogorsk-Sibay-Zilair-%E2%80%93-Ira.html|title=Р361 – «Магнитогорск - Сибай - Зилаир – Ира» &#124; Автодороги России &#124; Главная|accessdate=2013-02-24|archiveurl=https://www.webcitation.org/6EhuYz9ok?url=http://crm.avtologsib.ru/index.php/Glavnaya/Avtodorogi-Rossii/R361-%E2%80%93-Magnitogorsk-Sibay-Zilair-%E2%80%93-Ira.html|archivedate=2013-02-26}}</ref>։
Տարածաշրջանը օդային ճանապարհով կապված է [[Ռուսաստան]]ի, [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|ԱՊՀ երկրներ]]ի տասնյակ քաղաքների, ինչպես նաև [[Հունաստան|Հունաստանի]]ի, [[Չինաստան|Չինաստանի]]ի, [[Արաբական Միացյալ Էմիրություններ|Արաբական Միացյալ Էմիրությունների]]ի, [[Թուրքիա|Թուրքիայի]]յի քաղաքների հետ։ Ուֆան ունի տարածաշրջանի ամենամեծ [[օդանավակայան|օդանավակայանը]]։ը։
Հանրապետությունում գործում է Ռուսական երկաթուղիների Կույբիշևի երկաթուղու Բաշկիրյան շրջանը, Գորկու և Հարավային Ուրալի երկաթուղիների երկաթուղային գծերի ճյուղերը։ Նավարկելի գետերն են [[Բելայա (Կամայի վտակ)|Բելայան]] և [[Ուֆա (գետ)|Ուֆան]]։ Զարգացած Է [[Խողովակաշարային տրանսպորտ|խողովակաշարային]] տրանսպորտը, տարեցտարի ավելանում է ավտոպարկը։
 
Տող 382 ⟶ 374՝
{{main|Առողջապահությունը Բաշկորտոստանում}}
2016 թվականի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ Բաշկորտոստանի Հանրապետությունում գործել է 168 բժշկական կազմակերպություն, այդ թվում՝ Բելառուսի Հանրապետության առողջապահության նախարարության ենթակայության տակ գտնվող 163 բժշկական կազմակերպություն (որոնցից 22-ը ինքնավար են, 131 բյուջետային կազմակերպություններ, 10 առողջարանային պետական ​​միավորային ձեռնարկություններ)։ առողջարանային կազմակերպություններ); Ռուսաստանի Դաշնության Առողջապահության նախարարությանը ենթակա 5 բժշկական կազմակերպություն. Բժշկական օգնության հասանելիությունն ապահովում են 162 բժշկական կազմակերպություններ (157 նահանգ, 5 դաշնային ենթակայություն)<ref>[http://www.miac-rb.ru/sborniki/Сборник%20МИАЦ%20Основные%20показатели%202016.pdf ЗДОРОВЬЕ НАСЕЛЕНИЯ И ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ МЕДИЦИНСКИХ ОРГАНИЗАЦИЙ Республики Башкортостан в 2016 году]</ref>։
 
 
== Կրոն ==
Տող 391 ⟶ 382՝
==Մշակույթ ==
{{main|Բաշկորտոստանի մշակույթը}}
Հանրապետության ինքնատիպ մշակույթը կազմված է նրա ազգային և ժանրային բազմազանությունից և ներառում է [[Բանահյուսություն|բանահյուսության]], [[Կրթություն|կրթության]], [[Գիտություն|գիտության]], [[Ճարտարապետություն|ճարտարապետության]], [[Երաժշտություն|երաժշտության]], [[թատրոն|թատրոնի]]ի, [[պար|պարի]]ի, [[կերպարվեստ|կերպարվեստի]]ի, [[կրոն|կրոնի]]ի, [[Գրականություն|գրականության]] և այլնի տարրեր։
 
== Սպորտ ==
Տող 407 ⟶ 398՝
== Դրամագիտություն ==
2019 թվականի փետրվարի 1-ին Ռուսաստանի Բանկը շրջանառության մեջ թողարկեց «Բաշկորտոստանի Հանրապետության 100-ամյակ» շարքի հուշադրամներ, մասնավորապես՝ արծաթ 3 անվանական արժեքով և ոսկի՝ 50 ռուբլի անվանական արժեքով<ref>{{cite web|url=http://cbr.ru/press/pr/?file=29012019_093840coins.htm|title=О выпуске в обращение памятных монет из драгоценных металлов - Банк России|website=cbr.ru|accessdate=2019-12-29}}</ref>։
 
 
== Ծանոթագրություն ==
Տող 425 ⟶ 415՝
[[Կատեգորիա:Ռուսաստանի դաշնային բաժանում]]
[[Կատեգորիա:1917 հիմնադրված պետություններ և տարածքներ]]
[[Կատեգորիա:Փորձ]]