|
'''''Թագուհու գամբիտը''''' ({{lang-en|The Queen’s Gambit}}), [[ամերիկացի]] գրող [[Ուոլթեր Թևիս]]ի՝ 1983 թվականին լույս տեսած վեպը, որը պատմում է շախմատային վունդերքինդ աղջկա մասին։ Գիրքը գրված է [[դաստիարակչական վեպ]] ժանրում և ընդգրկում է բազմաթիվ թեմաներ, որոնց թվում են որդեգրումը, [[ֆեմինիզմ]]ը, [[շախմատ]]ը, թմրամոլությունը և ալկոհոլիզմը։ Գիրքը [[մինի սերիալ]]ի ձևով [[2020]] թվականին [[Թագուհու գամբիտը (հեռուստասերիալ, 2020)|էկրանավորվել է]] [[Նեթֆլիքս]]ում։
== Բնաբան ==
Վեպի [[բնաբան]]ը վերցված է [[Ուիլյամ Բաթլեր Եյթս]]ի «Ջրասարդերից»։ Այս բանաստեղծությունն ընդգծել է վեպի գլխավոր խնդիրներից մեկը՝ ոգու ներքին աշխատանքը կնոջ մեջ։ Թևիսը 1983 թվականին՝ իր մահից մի տարի առաջ, կայացած հարցազրույցի ժամանակ<ref>{{Cite interview|last=Tevis|first=Walter S.|interviewer=Don Swaim|title=Walter Tevis Interview with Don Swaim|url=http://www.wiredforbooks.org/mp3/WalterTevis1983.mp3|publisher=Wiredforbooks.com|date=February 15, 1983}}</ref><ref>{{Cite interview|last=Tevis|first=Walter S.|interviewer=Don Swaim|title=Transcript of Book Beat radio feature on Walter S. Tevis, broadcast circa March 2, 1983|url=https://media.library.ohio.edu/digital/collection/donswaim/id/6192/|publisher=Ohio University Libraries|date=February 15, 1983|access-date=2020-12-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201224083124/https://media.library.ohio.edu/digital/collection/donswaim/id/6192/|archivedate=2020-12-24}}</ref>։
== Մշակում ==
Գրքի դուրս գալու ժամանակ հրապարակված ''New York Times'' ամսագրի հարցազրույցում Թևիսը հայտնել է, որ այս պատմությունը «հարգանքի տուրք է խելացի աղջիկներին<ref>[https://www.nytimes.com/1983/04/06/books/author-who-checkmated-academe.html AUTHOR WHO CHECKMATED ACADEME] {{Wayback|url=https://www.nytimes.com/1983/04/06/books/author-who-checkmated-academe.html |date=20201224083124 }} ''www.nytimes.com'', accessed 5 December 2020</ref>»։ Բրյուս Պանդոլֆինիի հեռուստատեսային մինի սերիալի թողարկման ժամանակ Սքոթ Ֆրանկին տված հարցազրույցում ռեժիսորը հայտնել է, որ Ուոլթեր Թևիսը երբեք չի ցանկացել հղում կատարել [[Ռոբերտ Ֆիշեր|Բոբբի Ֆիշերին]]՝ երիտասարդ ամերիկացի շախմատային հրաշամանուկին, որը, բազմաթիվ մեկնաբանների կարծիքով, ոգեշնչման ակնհայտ աղբյուր է եղել գլխավոր հերոսի նախատիպի համար<ref>[https://www.gq-magazine.co.uk/culture/article/the-queens-gambit-beth-harmon-bobby-fischer The Queen’s Gambit: meet the real Beth Harmon… Bobby Fischer] ''www.gq-magazine.co.uk'', accessed 6 December 2020</ref><ref>[https://www.menshealth.com/entertainment/a34516612/queens-gambit-true-story/ The Queen’s Gambit Is Based on the True Story of Several Chess Players Including the Book Author] {{Wayback|url=https://www.menshealth.com/entertainment/a34516612/queens-gambit-true-story/ |date=20201224083125 }} 10 November 2020 ''www.menshealth.com'', accessed 6 December 2020</ref><ref>[https://www.oprahmag.com/entertainment/a34493538/queens-gambit-true-story/ Is The Queen’s Gambit Based on a True Story?] {{Wayback|url=https://www.oprahmag.com/entertainment/a34493538/queens-gambit-true-story/ |date=20201224083127 }} 23 November 2020 ''www.oprahmag.com'', accessed 6 December 2020</ref><ref>[https://www.rollingstone.com/tv/tv-reviews/queens-gambit-netflix-review-1075641/ ‘The Queen’s Gambit’: A Female Bobby Fischer Keeps Her Challengers in Check] {{Wayback|url=https://www.rollingstone.com/tv/tv-reviews/queens-gambit-netflix-review-1075641/ |date=20201020173838 }} ''www.rollingstone.com'', accessed 6 December 2020</ref><ref>[https://www.nytimes.com/2020/11/03/arts/television/chess-queens-gambit.html I’m a Chess Expert. Here’s What ‘The Queen’s Gambit’ Gets Right] {{Wayback|url=https://www.nytimes.com/2020/11/03/arts/television/chess-queens-gambit.html |date=20201105161042 }} ''www.nytimes.com'', accessed 6 December 2020</ref>։ Ֆիշերը դրանից 10 տարի առաջ հաղթել էր [[Շախմատի աշխարհի առաջնություն 1972|Շախմատի աշխարհի առաջնությունը]]։
Պանդոլֆինին հրապարակումից առաջ խորհրդակցել է շախմատային դիրքերի մասին և առաջարկել է ''The Queen’s Gambit'' գրքի վերջնական անվանումը՝ բառացի «Թագուհու գամբիտը»՝ ի պատիվ համանուն շախմատային սկզբնախաղի։ Երեսունութ տարի անց նկարահանվել է [[Թագուհու գամբիտը (հեռուստասերիալ, 2020)|Նեթֆլիքսի համանուն ադապտացիա]]ն։
== Սյուժե ==
Վեպում ներկայացված է շախմատային հրաշամանուկ Բեթ Հարմոնի կյանքը մանկությունից մանկատուն, [[տրանկվիլիզատորներ]]ի և ալկոհոլային կախվածության դեմ պայքարից մինչև [[գրոսմայստեր]]ի կոչման հաղթական վերելքը:
== Գրական նշանակություն և քննադատների ընդունում ==
Վեպը դժվար է դասակարգել, այն միջին դիրք է զբաղեցնում թրիլլերի, սպորտային-խաղային վեպի և [[դաստիարակչական վեպ]]ի միջև:
== Էկրանավորում ==
2019 թվականի մարտին Նեթֆլիքսը պատվիրել է վեպի հիման վրա նկարահանել 7 սերիայից բաղկացած մինի սերիալ, որը կկոչվի «Թագուհու գամբիտը»։ [[Անյա Թեյլոր Ջոյ]]ը սերիալում խաղում է գլխավոր դեր, իսկ Սքոթ Ֆրենկը հանդես է եկել սցենարիստի, ռեժիսորի և գործադիր պրոդյուսերի դերում<ref name="variety.com">{{Cite web|url=https://variety.com/2019/tv/news/anya-taylor-joy-the-queens-gambit-netflix-limited-series-1203167110/|title=Anya Taylor-Joy to Star in ‘The Queen’s Gambit’ Limited Series at Netflix|author=Thorne|first=Will|date=March 19, 2019|publisher=[[Variety (magazine)|Variety]]|accessdate=March 20, 2019|archive-date=2019-05-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20190502170057/https://variety.com/2019/tv/news/anya-taylor-joy-the-queens-gambit-netflix-limited-series-1203167110/|deadlink=no}}</ref>։ Սերիալը թողարկվել է 2020 թվականի հոկտեմբերի 23-ին և արժանացել համընդհանուր ուշադրության և քննադատների հավանությանը<ref>[https://www.radiotimes.com/news/on-demand/2020-11-23/the-queens-gambit-most-popular-netflix/ The Queen’s Gambit «phenomenon» becomes most popular limited series ever on Netflix] {{Wayback|url=https://www.radiotimes.com/news/on-demand/2020-11-23/the-queens-gambit-most-popular-netflix/ |date=20201224083127 }} ''www.radiotimes.com'', accessed 6 December 2020</ref><ref name="SeriesPremiere">{{Cite web|url=https://www.vulture.com/2020/08/the-queens-gambit-trailer-anya-taylor-joy-netflix-chess.html|title=The Queen’s Gambit Trailer: Anya Taylor-Joy Dives Into Chess, Drugs, and More Chess|author=McHenry|first=Jackson|website=Vulture|date=August 27, 2020|accessdate=August 27, 2020|archive-date=2020-10-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20201006052521/https://www.vulture.com/2020/09/the-queens-gambit-trailer-anya-taylor-joy-netflix-chess.html/|deadlink=no}}</ref>։
Մինչև Նեթֆլիքսի մինի սերիալը 2020 թվականին եղել է գրքի էկրանավորման երկու անհաջող փորձ։ 1983 թվականին ''[[The New York Times]]''-ի լրագրող Ջեսի Կորնբլուտը ձեռք է բերել սցենարի իրավունքը, բայց նախագիծը ձախողվել է 1984 թվականին՝ Թևիսի մահից հետո<ref>{{Cite web|url=http://www.bookreporter.com/reviews/the-queens-gambit|title=The Queen's Gambit - Bookreporter.com|author=Kornbluth|first=Jesse|date=January 23, 2011|publisher=Bookreporter.com|accessdate=May 12, 2013|archive-date=2020-12-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20201224083127/https://www.bookreporter.com/reviews/the-queens-gambit|deadlink=no}}</ref>։ 1992 թվականին շոտլանդացի սցենարիստ Ալան Սքոթը Թևիսի այրուց իրավունք էր ձեռքբերել<ref>Bruce Pandolfini, page 30, November 2020, Chess Life</ref>, բայց [[արտ հաուս]] ժանրում ծրագրված ֆիլմից ոչինչ դուրս չի եկել։ 2007 թվականին Սքոթն աշխատել է Հիթ Լեջերի հետ նրա ռեժիսորական դեբյուտում մինչև 2008 թվականը՝ Լեջերի մահը<ref>{{Cite news|author=sharp|first=rob|date=March 14, 2008|title=Heath Ledger – a prophetic tragedy|website=The Independent|url=https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/film-and-tv/features/heath-ledger--a-prophetic-tragedy-795344.html|accessdate=2020-12-13|archiveurl=https://archive.is/20120630090919/http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/film-and-tv/features/heath-ledger--a-prophetic-tragedy-795344.html|archivedate=2012-06-30}}</ref>։ Սքոթը Նեթֆլիքսի 2020 թվականի սերիալի համահեղինակն ու գործադիր համապրոդյուսերն է<ref>[https://www.vulture.com/2020/09/the-queens-gambit-trailer-anya-taylor-joy-netflix-chess.html The Queen’s Gambit Teaser: Anya Taylor-Joy Is Addicted to Chess, Drugs, and More Chess] {{Wayback|url=https://www.vulture.com/2020/09/the-queens-gambit-trailer-anya-taylor-joy-netflix-chess.html |date=20201224083135 }} 24 September 2020 ''www.vulture.com'', accessed 6 December 2020</ref>։
== Հրատարակման պատմություն ==
* 1983, ԱՄՆ, ''Random House''
* 2003, ԱՄՆ, ''Vintage''
* 2020, Ռուսաստան, ''АСТ'' հրատարակչություն
== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ2}}
== Արտաքին հղումներ ==
* [https://lccn.loc.gov/2003267976 Կոնգրեսի գրադարան]{{ref-en}}
{{Արտաքին հղումներ}}
|
