|
=== Հին ժամանակաշրջան (Մինչև 17-րդ դարը) ===
Մարդու [[Հյուսվածք|հյուսվածքների]] ֆունկցիայի վերաբերյալ որոշակի (թեպետ և չնչին) գիտելիք մարդկությունն ունեցել է դեռևս անհիշելի ժամանակներից: Հայտնի է, որ [[Նոր քարի դար|Նոր քարի դարում]] [[Վերքերի բուժում|վերքերի լավացումը խթանելու]] նպատակով [[Վիրաբուժական կար|վերքերը կարվել]] են: Ավելի ուշ, [[Հին Եգիպտոս|Հին Եգիպտոսում]] և այլ առաջադեմ [[Քաղաքակրթություն|քաղաքակրթություններում]] մշակվեցին բուսական և այլ նյութերից պատրաստված կարանյութեր, որոնք օգտագործվում էին վերքերը կարելու նպատակով: Մոտավորապես մ.թ.ա. 2500-ականներին, հին [[Հնդկաստան|Հնդկաստանում]] մշակվել են [[Մաշկ|մաշկային]] փոխպատվաստուկներ, որոնք վերցվել են հետույքի շրջանից և դրանցով ծածկվել են [[Ականջ|ականջների]], [[Քիթ|քթի]], [[Շրթունք|շրթունքների]] շրջանի վերքերը՝[[Վերք|վերքերը]]՝ օգտագործելով կարեր: Հին եգիպտացիները հաճախ իրականացնում էին [[Դիակ|դիակներից]] վերցված մաշկի [[Տրանսպլանտացիա|փոխպատվաստում]] հիվանդներին, և նույնիսկ փորձեր էին անում օգտագործել մեղր՝[[մեղր]]՝ [[Վարակ|վարակների]] զարգաումըզարգացումը ճնշելու նպատակով, ինչպես նաև յուղ՝ որպես վարակներից պաշտպանող պատնեշ: Արդեն մեր թվարկության 1-ին և 2-րդ դարերում, [[Գալլո-հռոմեացիներ|գալլո-հռոմեացիները]] մշակել են կռած [[Երկաթ|երկաթից]] պատրաստված իմպլանտներ, իսկ հին [[Մայա|մայաների]] մոտ օգտագործվում էին [[Ատամների իմպլանտացիա|ատամների իմպլանտներ]]:
=== Լուսավորության դարաշրջան (17-19-րդ դարեր) ===
Թեպետ լուսավորչական[[Լուսավորության դարաշրջան|լուսավորության դարաշրջանի]] որոշ գիտնականների հաջողվել էր մշակել ժամանակի համար բավականին առաջադեմ տեխնոլոգիաներ, սակայն նրանց մոտ նույնպես, դեռևս չկար մեխանիստական պատկերացում այն մասին, թե ինչպես է օրգանիզմն արձագանքում այդպիսի միջամտություններին: Այս մեխանիկական մոտեցումը սկսեց զարգանալ [[Ռենե Դեկարտ|Ռենե Դեկարտի]] կողմից առաջադրված գիտության [[Էմպիրիզմ|էմպիրիկ]] մեթոդի զարգացմանը զուգընթաց: [[Իսահակ Նյուտոն|Իսահակ Նյուտոնը]] սկսեց նկարագրել օրգանիզմը որպես «ֆիզիկաքիմիական մեքենա» և ներկայացրեց [[Հիվանդություն|հիվանդությունն]] իբրև այդ «մեքենայի» անսարքություն: 17-րդ դարում [[Ռոբերտ Հուկ|Ռոբերտ Հուկը]] հայտնաբերեց բջիջը, իսկ [[Բենեդիկտ Սպինոզա|Բենեդիկտ դե ՍպինոզայնՍպինոզան]] իր աշխատության մեջ առաջ քաշեց հոմեոտազի[[Հոմեոստազ|հոմեոստազի]] գաղափարը, որն առկա է օրգանիզմի դինամիկ գործընթացների միջև: 18-րդ դարում [[Հիդրա (կենդանի)|պոլիպ հիդրաների]] վրա [[Աբրահամ Տրեմբլե|Աբրահամ ՏրեմբլեյիՏրեմբլեի]] կողմից կատարված հետազոտությունների արդյունքում գիտնականներն սկսեցին խորանալ նաև բջիջների [[Ռեգեներացում (կենսաբանություն)|ռեգեներատիվ]] ունակությունների ուսումնասիրման գործում: 19-րդ դարում գիտնականներին հաջողվեց պարզել, թե ինչպես են տարբեր [[Մետաղ|մետաղները]] փոխազդում օրգանիզմի միջավայրերի հետ, ինչի շնորհիվ մշակվեցին կատարելագործված կարանյութեր և սկսեցին օգտագործվել [[մետաղական հարթակներ]] և պտուտակներ՝[[Պտուտակ|պտուտակներ]]՝ [[Մետաղական օստեոսինթեզ|ոսկրերի ֆիքսացիայի]] նպատակով: Ապա, 1800-ականների կեսերին առաջին անգամ վարկած առաջադրվեց, որ բջիջ-միջավայր փոխազդեցությունները և բջիջների [[Բջջի բաժանում|պրոլիֆերացիան]] խիստ կարևոր են հյուսվածքների ռեգեներացիայի գործընթացում:
=== Ժամանակակից դարաշրջան (20-րդ և 21-րդ դարեր) ===
Ժամանակի ընթացքում, տեխնոլոգիաներտեխնոլոգիաների զարգացմանը զուգընթաց, անընդհատ անհրաժեշտություն կա, որպեսզի գիտնականները փոփոխեն իրենց հետազոտությունների մեթոդները: Հյուսվածքային ինժեներիայի հիմքում ընկած գաղափարները, դարերի ընթացքում շարունակել են իրենց զարգացումը, մինչև որ հյուսվածքային ինժեներիան ինքնին ձևավորվել է որպես առանձին գիտություն: Սկզբում մարդիկ սկսել են մտածել դիակներից վերցված փոխպատվաստուկների կիրառման ուղղությամբ և օգտագործել են հենց ուղղակիորեն մարդկային կամ կենդանական դիակային հյուսվածքներ: Այժմ, հյուսվածքային ինժեներիան հնարավորություն է տալիս վերստեղծել օրգանիզմի բազմաթիվ հյուսվածքներ՝ օգտագործելով ժամանակակից տեխնոլոգիաներ, ինչպիսիք են՝ [[Միկրոֆաբրիկացիա|միկրոֆաբրիկացիան]], [[Եռաչափ բիոտպագրություն|եռաչափ բիոտպագրությունը]] և այլն՝ միաժամանակ օգտագործելով հիվանդի սեփական հյուսվածքներից վերցված բջիջներ և/կամ [[ցողունային բջիջներ]]: Այս ամենը հնարավորություն տվեց գիտնականներին ստանալ նոր հյուսվածքները ավելի արդյունավետ եղանակներով ստանալ նոր հյուսվածքներ: Օրինակ՝ այս տեխնոլոգիաները հնարավորություն են տալիս ստանալ ավելի անհատականացված՝ [[Պերսոնալիզացված բժշկություն|պերսոնալիզացված բուժման մեթոդներ]], որոնք թույլ են տալիս ստանալ ավելի բարձր [[կենսահամատեղելիություն]], նվազեցված իմուն պատասխան (խոսքը գնում է հիվանդի օրգանիզմի կողմից այս մեթոդներով ստացված [[Տրանսպլանտատի մերժում|փոխպատվաստուկի մերժման]] հավանականության քչացման մասին), բջջային ինտեգրացիա և ավելի բարձր կենսունակություն: Կասկած չկա, որ այս տեխնոլոգիաներն ապագայում նույնպես շարունակելու են զարգանալ, ինչպես որ ականատես եղանք վերջին տասնամյակներում միկրոֆաբրիկացիայի և [[Եռաչափ բիոտպագրություն|բիոտպագրության]] զարգացմանը:
1960թ., [[Օտտո Վիխտերլե|Օտտո Վիխտերլեն]] և [[Դրահոսլավ Լիմ|Դրահոսլավ Լիմն]] առաջինն էին, որ հրապարակեցին իրենց [[Փորձ (գիտություն)|փորձերը]] [[Հիդրոգելեր|հիդրոգելերի]] և [[Բիոմատերիալներ|բիոմատերիալների]] կիրառման վերաբերյալ՝ օգտագործելով վերջիններս [[Կոնտակտային ոսպնյակներ|կոնտակտային ոսպնյակների]] մշակման մեջ: Այս ոլորտի շուրջ աշխատանքները դանդաղորեն շարունակվեցին հաջորդ երկու տասնամյակների ընթացքում, սակայն այնուհետև կրկին թափ հավաքեցին, երբ հիդրոգելերը սկսեցին կիրառվել հիվանդի օրգանիզմ դեղանյութերի հասցման՝կարգավորված մատակարարման՝ դեղանյութերի ֆարմակոկինետիկ հատկությունների բարելավման նպատակով: 1984թ. [[Չարլզ ՀալըՀալլ|Չարլզ Հալլը]] ստեղծեց առաջին [[Եռաչափ տպիչ|եռաչափ տպիչը՝տպիչը]]՝ [[Ստերեոլիթոգրաֆիա|ստերեոլիթոգրաֆիկ]] սարքը՝ դառնալով եռաչափ տպագրության հիմնադիրը: <ref>{{Cite journal|date=2016-03-01|title=Three-dimensional printing of biological matters|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2468217916300144|journal=Journal of Science: Advanced Materials and Devices|language=en|volume=1|issue=1|pages=1–17|doi=10.1016/j.jsamd.2016.04.001|issn=2468-2179}}</ref>Եռաչափ տպագրությունն ադդիտիվ արտադրության տեսակ է, որը հետագայում բազմազան կիրառություններ գտավ բժշկական ինժեներիայում՝ իր բարձր ճշգրտության և արդյունավետության շնորհիվ: 1998թ. կենսաբան [[Ջեյմս Թոմփսոն|Ջեյմս Թոմփսոնի]] կողմից մարդկային ցողունային բջիջների առաջին [[Բջջային գիծ (կենսաբանություն)|բջջային գծերի]] մշակման, այնուհետև՝ 1999թ. առաջին անգամ լաբորատորիայում ստեղծված օրջաններիօրգանների տրանսպլանտացիայի, 2003թ. Միսուրիի[[Միսսուրիի համալսարան|Միսսուրիի համալսարանի]] կողմից առաջին բիոպրինտերի (որը բիոտպագրությունն իրականացնում էր [[Հյուսվածքային սֆերոիդներ|հյուսվածքային սֆերոիդներով՝սֆերոիդներով]]՝ առանց սքաֆոլդների կիրառման) ստեղծման արդյունքում, եռաչափ բիոտպագրությունն ավելի ու ավելի մեծ ճանաչում և կիրառություններ գտավ բժշկության ասպարեզում:
Մինչ օրս, գիտնականները կարողացել են տպագրել [[մինի-օրգանոիդներ]] և այսպես կոչված [[օրգաններ-չիպի-վրա]], որոնց միջոցով հնարավոր եղավ գործնականում մոդելավորել մարդու օրգանիզմների ֆունկցիաները, ինչի շնորհիվ այսպիսի նմուշները [[Դեղագործություն|դեղագործական]] ընկերությունների կողմից կիրառվում են որպես մոդելներ՝[[Փորձարարական մոդել|մոդելներ]]՝ դեղորայքի փորձարկման նպատակով՝ մինչև կենդանիների վրա փորձարկումների փուլին անցնելը:
Սակայն, դեռևս չի հաջողվել տպագրել լիարժեք ֆունկցիոնալ և անհրաժեշտ կառուցվածք ունեցող օրգաններ: Ըստ որոշ տվյալների՝ գիտնականների տարբեր հետազոտական խմբեր տպագրել են ականջների նմուշներ և փոխպատվաստել դրանք [[ականջների զարգացման արատներ]] ունեցող երեխաներին<ref>{{Cite journal|last=Zhou|first=Guangdong|last2=Jiang|first2=Haiyue|last3=Yin|first3=Zongqi|last4=Liu|first4=Yu|last5=Zhang|first5=Qingguo|last6=Zhang|first6=Chen|last7=Pan|first7=Bo|last8=Zhou|first8=Jiayu|last9=Zhou|first9=Xu|date=2018-02|title=In Vitro Regeneration of Patient-specific Ear-shaped Cartilage and Its First Clinical Application for Auricular Reconstruction|url=https://doi.org/10.1016/j.ebiom.2018.01.011|journal=EBioMedicine|volume=28|pages=287–302|doi=10.1016/j.ebiom.2018.01.011|issn=2352-3964|pmc=PMC5835555|pmid=29396297}}</ref>:
Ներկայումս բիոտպագրության համար որպես [[բիոթանաք]] առավել գերադասելի են համարվում հիդրոգելերը, քանի որ դրանք նմանակում են բջիջների շրջապատող բնական [[Միջբջջային նյութ|արտաբջջային մատրիքսը՝մատրիքսը]]՝ միևնույն ժամանակ ունենալով ամուր մեխանիկական հատկություններ և ունակ լինելով պահպանել կայուն եռաչափ կառուցվածք: Ավելին՝ հիդրոգելերի և եռաչափ բիոտպագրության մեթոդների օգտագործմամբ հնարավոր է դառնում նաև ստանալ տարբեր սքաֆոլդներ, որոնք կարող են օգտագործվել նոր հյուսվածքների և օրգանների ստացման նպատակներով:
Եռաչափ տպագրված հյուսվածքների կիրառումը դեռևս ունիբապվում է բազմաթիվ խնդիրներխնդիրների, որոնցից է, օրինակ, անոթավորման խնդիրը: Այնուամենայնիվ, մի բան հստակ է, որ եռաչափ տպագրված հյուսվածքների նմուշներըհյուսվածքները կնպաստեն մարդու օրգանիզմի հատկությունների ավելի բազմակողմանի ուսումնասիրմանը՝ այսպիսով արագացնելով ինչպես հիմնարար, այնպես էլ կլինիկակակն հետազոտությունները:
== Examples ==
|
