|
'''Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգիրք ''' ({{lang-de|Strafprozessordnung}}, ''կրճատ՝'' {{lang-de2|StPO}}), կամ բառացի քրեական դատավարության մասին դրույթ՝ նորմատիվային-իրավական ակտ, որը Գերմանիայի քրեական դատավարության իրավունքի հիմնական աղբյուրն է, որը կարգավորում է հանցագործությունների քննության և քրեական գործերով դատական վարույթի անցկացման կարգը: Գերմանիայի քրեական դատավարության օրենսգիրքը սահմանում է քրեական դատավարության իրականացման գլխավոր իրավական հիմքերը, մինչդեռ քրեական արդարադատության կազմակերպչական և մանրամասն կարգավորումը դրվում է պետական իշխանության հողային և դաշնային մարմինների վրա<ref name=":19">{{Книга|автор=|ссылка часть=http://pravo-izdat.com.ua/image/data/Files/256/1-20.pdf|заглавие=Основи кримінального процесу Федеративноi Республіки Німеччина: навч. посібник|ответственный=Савченко В.А.|издание=|место=Харьков|издательство=Право|год=2017|страницы=|страниц=372|isbn=978-966-937-098-3|isbn2=}}</ref> (նման կարգով ընդունվել և գործում են քրեական դատավարության հողային և դաշնային դիրեկտիվները և դրամական տուգանք նշանակելու կարգը (RiStBV))<ref name=":3">{{Книга|автор=|заглавие=Уголовный процесс европейских государств: монография|ответственный=Смарин В.И., Луцик В.В.|издание=|место=Москва|издательство=Проспект|год=2018|страницы=|страниц=752|isbn=978-5-392-24189-7|isbn2=}}</ref>։
Գերմանիայի քրեական դատավարության օրենսգիրքն իր էությամբ կայսերական դատավարական օրենսգիրքն է, որն ընդունվել է 1877 թվականի փետրվարի 1-ին և ուժի մեջ է մտել 1879 թվականի հոկտեմբերի 1-ից, այլ ոչ թե որևէ նոր իրավական ակտ: Այսպիսով, այն գործել է տարբեր քաղաքական ռեժիմների՝ Գերմանական կայսրության, Վեյմարյան Հանրապետության, Երրորդ Ռայխի, ինչպես նաև Գերմանիայի՝ ԳԴՀ-ի և ԳԴԿ-ի (ԳԴՀ-ի տարածքում) բաժանման ժամանակ ընդհուպ մինչև ներկա ժամանակները։ 1952 թվականից մինչև 1990 թվականը չի գործել ԳԴՀ-ի տարածքում, որտեղ կիրառվել է ԳԴՀ-ի քրեական գործերով դատավարության մասին օրենքը<ref name=":0">{{Книга|автор=Головко Л.В., Гуценко К.Ф., Филимонов Б.А.|ссылка часть=http://library.nlu.edu.ua/POLN_TEXT/UP/GUCENKO_2002/B1750Part38-410.html|заглавие=Уголовный процесс западных государств|nodot=http://library.nlu.edu.ua/POLN_TEXT/UP/GUCENKO_2002/B1750Part38-410.html|ссылка=http://library.nlu.edu.ua/POLN_TEXT/UP/GUCENKO_2002/B1750Part38-410.html|ответственный=Гуценко К.Ф.|издание=2 изд. доп. и испр.|место=Москва|издательство=Зерцало|год=2002|страницы=|страниц=528|isbn=|isbn2=}} {{Wayback|url=http://library.nlu.edu.ua/POLN_TEXT/UP/GUCENKO_2002/B1750Part38-410.html |date=20181005112656 }}</ref>։
Ներկայումս օրենսգիրքը գործում է Միացյալ Գերմանիայի ամբողջ տարածքում։ Օրենսգրքի դրույթները տարածվում են 14-17 տարեկան անչափահաս անձանց վրա այն մասով, որը չի կարգավորվում անչափահասների գործերով դատավարության մասին ավելի հատուկ օրենքով (Jugendgerichtsgesetz)<ref name=":26">{{Cite web|url=http://www.joachimski.de/StPO/Rechtsvergleich/rechtsvergleich.html|title=Criminal Procedure in Germany (Lecture held in Vilnius, Lithuania)|author=Brigitte und Jupp Joachimski|website=|date=|publisher=|accessdate=2018-09-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180408204134/http://www.joachimski.de/StPO/Rechtsvergleich/rechtsvergleich.html|archivedate=2018-04-08|deadlink=no}}</ref><ref name=":35">{{Cite web|url=https://www.gesetze-im-internet.de/jgg/index.html#BJNR007510953BJNE004000319|title=Jugendgerichtsgesetz (JGG)|author=|website=Официальный сайт Министерства юстиции ФРГ|date=|publisher=|accessdate=2019-07-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190403174531/http://www.gesetze-im-internet.de/jgg/index.html#BJNR007510953BJNE004000319|archivedate=2019-04-03|deadlink=no}}</ref>։ Օրենսգրքի դրույթներն ամբողջ ծավալով կիրառվում են երիտասարդ տարիքի (18-21 տարեկան) անձանց նկատմամբ ընդհանուր կանոնով, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ նրանց անձը բավականաչափ զարգացած չէ կամ այն հանցագործությունը, որում նրանց մեղադրում են, բնորոշ է անչափահասներին<ref name=":35" />: Ի տարբերություն ՌԴ Քրեական դատավարության օրենսգրքի՝ ԳԴՀ Քրեական դատավարության օրենսգիրքը քրեական գործերով միջազգային համագործակցության մասին դրույթներ չի պարունակում, որը կարգավորվում է առանձին օրենքով<ref name=":11">{{Статья|автор=Волеводз А.Г.|заглавие=Правовое регулирование деятельности правоохранительных органов государств романо-германской системы континентального права по оказанию международной правовой помощи в розыске, аресте и конфискации денежных средств и имущества, полученных преступным путем: Федеративная Республика Германии|ссылка=https://mgimo.ru/files/116124/116124.pdf|язык=рус.|издание=Российский следователь|тип=|год=1999|месяц=|число=|том=|номер=6|страницы=59|issn=}}</ref><ref name=":4">{{Книга|автор=Головенков П., Спица Н.|заглавие=Уголовно-процессуальный кодекс Федеративной Республики Германия - Strafprozessordnung (StPO). Научно-практический комментарий и перевод текста закона|ответственный=|издание=|место=Potsdam|издательство=Universitätsverlag Potsdam|год=2012|страницы=|страниц=408|isbn=978-3-86956-208-7|isbn2=}}</ref>։
== Զարգացման պատմություն ==
Իր պատմության ընթացքում Գերմանիայի քրեական դատավարության օրենսգիրքը բազմաթիվ փոփոխություններ է կրել՝ կապված քաղաքական վարչակարգերի փոփոխության և երկրի կյանքում սոցիալ-մշակութային տարբեր փոփոխությունների հետ։ Այսպես, Գերմանիայի միավորումից հետո 1877 թվականին ընդունված օրենքի տեքստը փոխզիջումային տարբերակ էր, որը հաշվի էր առնում ինչպես Բունդեսրատի դիրքորոշումը՝ Օտտո ֆոն Բիսմարկի գլխավորությամբ (պետական իշխանության և լիազորությունների ուժեղացում), այնպես էլ Ռեյխսթագի կողմից ներկայացված լիբերալ բուրժուազիայի դիրքորոշումը (քաղաքացիների իրավունքների և ազատությունների պաշտպանություն)։ Հետագայում, Վեյմարյան հանրապետության ժամանակ, արագացված և պարզեցված արտադրության վերաբերյալ խիստ ռեակցիոն խմբագրումներ են մտցվել, չեղյալ է հայտարարվել ատենակալների ինստիտուտը։ Նացիզմի ժամանակ վերացվեցին մեղադրյալների շատ իրավունքներ և անարդարացիորեն ընդլայնվեցին դատավորի և հետաքննության լիազորությունները։ Ահաբեկչության այդ գործիքները չեղարկվել են Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում նացիստական Գերմանիայի պարտությունից հետո։ Հետագայում քրեադատավարական նորմերը զարգացել են ժողովրդավարական ճանապարհով, էապես ընդլայնվել են քրեական հետապնդման ենթարկված անձանց իրավունքները, սակայն սահմանափակվել են նաև իրենց դատավարական իրավունքների չարաշահման հնարավորությունները։ Վերջին տասնամյակներում օրենսգիրքը կատարելագործում է տեխնիկական առաջընթացի ձեռքբերումների օգտագործմանը վերաբերող դրույթները<ref name=":22">{{Статья|автор=Зазулин А.И.|заглавие=Нормативное обеспечение электронного документооборота в уголовном судопроизводстве: опыт ФРГ|ссылка=|язык=|издание=Правопорядок: история, теория, практика|тип=|год=2018|месяц=|число=|том=|номер=4 (19)|страницы=77|issn=}}</ref>։
=== Ստեղծելով կայսերական օրենսգիրք ===
[[Պատկեր:Wernerprokla.jpg|մինի|Գերմանական կայսրության հռչակումը Վերսալյան պալատում Փարիզի մոտ 1871 թվականին]]
1871 թվականին Գերմանիայի միավորումից հետո միասնական պետություն ստեղծելու անհրաժեշտություն առաջացավ ստեղծել նոր օրենքներ, որոնք թույլ կտան միասնականացնել տարբեր երկրների օրենսդրությունը։ Նոր օրենսգրքի մշակման պահին գերմանական առանձին հողերի քրեադատավարական օրենսդրությունը կրում էր ինկիվիզիցիոն գործընթացի նշաններ, տարբերվում էր պարտիկուլյարիզմով ու հետամնացությամբ ։ Գերմանական առանձին պետություններում իշխել է մասնավոր մեղադրանքի սկզբունքը (օրինակ՝ Վյուրտեմբերգում, Սաքսոնիայում և Հեսսենում)<ref name=":5">{{Статья|автор=Dr. Karlheinz Muscheler|заглавие=Die Staatsanwaltschaft seit 1871|ссылка=http://www.ruhr-uni-bochum.de/ls-muscheler/downloads/seminar09/Kerstin_Hammeke_Die_Entwicklung_der_deutschen_Staatsanwaltschaft_seit_1871.pdf|язык=немецкий|издание=Ruhr-Universität Bochum|тип=пособие для семинаров|год=2009|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=8—11|issn=}}</ref>։ Հին պրուսական օրենսդրությունը նույնպես չէր կարող իդեալական ծառայել միասնական օրենսգրքի մշակման համար, քանի որ այն ժամանակ հնացած էր, չէր համապատասխանում ժամանակի միտումներին, խիստ մասնատված. հենց Պրուսիայում գործում էր 4 քրեադատավարական կարգավորում<ref name=":1">{{Книга|автор=Вениосов А.В.|заглавие=История государства и права зарубежных стран|ответственный=Вениосов А.В.|издание=2-е изд.|место=Минск|издательство=ТетраСистемс|год=2012|страницы=462|страниц=544|isbn=|isbn2=}}</ref>։ Արդյունքում, օրենսգրքի մշակման ժամանակ որոշվել է որպես ուղենիշ օգտագործել այլ երկրների և մասնավորապես Ֆրանսիայի գործող քրեադատավարական օրենսդրությունը<ref name=":1" />։
Քրեական դատավարության մասին նոր օրենքի նախագծի մշակման և քննարկման ժամանակ ի հայտ են եկել հիմնական հակասություններ իշխանության երկու խմբակցությունների միջև: Բունդեսրատը՝ խորհրդարանի վերին պալատը՝ Գերմանիայի կանցլեր Օտտո ֆոն Բիսմարկի գլխավորությամբ, հանդես է եկել քրեական դատավարությունում պետության իշխանական լիազորությունների ուժեղացման օգտին՝ արդարացնելով դա նրանով, որ Գերմանիայի դարեր շարունակ մասնատվածությունից հետո անհրաժեշտ է ուժեղ կենտրոնացված պետական իշխանություն։ Ի հակակշիռ նրա՝ խորհրդարանի ստորին պալատը՝ Ռայխստագը, որն այն ժամանակ ներկայացնում էր լիբերալ բուրժուազիայի շահերը, որդեգրել է քրեադատավարական նոր օրենսգրքում քաղաքացիների իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության աստիճանի էական բարձրացման կուրս, մասնավորապես՝ երդվյալ ատենակալների դատարանի ինստիտուտի ներդրմանը<ref name=":0" />։ Քանի որ լիբերալները կազմում էին խորհրդարանական մեծամասնությունը, Բիսմարկի խմբակցությունները ստիպված էին հաշվի նստել նրանց պայմանների հետ կայսրության հռչակման առաջին տարիներին<ref>{{Cite web|url=http://www.hrono.info/biograf/bio_b/bismark02.php|title=Энциклопедия Кирилла и Мефодия. Отто Эдуард Леопольд фон Шёнхаузен Бисмарк.|author=Оболенская С.В.|website=Хронос|date=|publisher=|accessdate=2018-09-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181003084639/http://www.hrono.info/biograf/bio_b/bismark02.php|archivedate=2018-10-03|deadlink=no}}</ref>։
Այդ պայքարն ի վերջո հանգեցրեց պալատներին փոխզիջումային լուծման. կայսերական օրենսգրքում նախատեսված էր երդվյալների դատարան, սակայն մեղադրյալների իրավունքները պակաս պաշտպանված էին, քան դա ավելի վաղ առաջարկվել էր Ռայխսթագի կողմից։ Ի տարբերություն այլ օրենսգրքերի, կայսերական օրենսգիրքը չէր ենթադրում դատավարության այնպիսի փուլ, ինչպիսին դատարանին հանձնելն էր<ref name=":14">{{Статья|автор=Ювжик-Компанейц О.А.|заглавие=О недостатках обряда предания суду|ссылка=https://naukaprava.ru/catalog/435/736/3408/22200|язык=русский|издание=Журнал Гражданского и Уголовного Права|тип=|год=1893|месяц=Декабрь|число=|том=10|номер=|страницы=1|issn=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190105043405/https://naukaprava.ru/catalog/435/736/3408/22200|archivedate=2019-01-05}}</ref>, ինչպես նաև մտցրեց դատական հրամանների ինստիտուտը։ Հետագայում դա դարձել է Գերմանական քրեական դատավարության օրենսդրության տարբերակիչ առանձնահատկությունը<ref name=":2" />։
Հատկանշական է, որ ի սկզբանե օրենսգրքի գործողությունը չի տարածվել զինվորականների մասնակցությամբ քրեական դատավարության վրա՝ այդ նպատակով ընդունվել է Ռազմա-քրեական դատավարության առանձին կանոնագիրք<ref>{{Статья|автор=|заглавие=Новый германский устав военно-уголовного судопроизводства|ссылка=https://naukaprava.ru/catalog/435/708/30521|язык=русский|издание=Вестник Права|тип=|год=1899|месяц=|число=|том=|номер=8 (Октябрь)|страницы=С. 215 – 223.|issn=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190105043232/https://naukaprava.ru/catalog/435/708/30521|archivedate=2019-01-05}}</ref>։ Օրենսգրքի ընդունման արդյունքում Գերմանիան ստացավ իր ամբողջ տարածքում գործող միասնական դատավարական իրավունքը<ref name=":5" />, որը, չնայած բոլոր վերապահումներին, իր էությամբ լիբերալ էր՝ հիմնված մարդու իրավունքների հարգման սկզբունքի վրա<ref name=":9">{{Статья|автор=Hermine Herta Meyer|заглавие=German Criminal Procedure: The Position of the Defendant in Court|ссылка=https://www.jstor.org/stable/25719249?newaccount=true&read-now=1&seq=1#metadata_info_tab_contents|язык=англ.|издание=American Bar Association Journal|тип=|год=1955|месяц=JULY|число=|том=41|номер=7|страницы=592|issn=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190105044612/https://www.jstor.org/stable/25719249?newaccount=true&read-now=1&seq=1#metadata_info_tab_contents|archivedate=2019-01-05}}</ref>։
1904 թվականին ավարտվեց համապատասխան հանձնաժողովի ձևավորումը, իսկ 1905 թվականին հրապարակվեց բարեփոխված օրենսգրքի նախագիծը՝ քննարկումների արձանագրություններով։ Սակայն այս նախագիծը բավականին ցուրտ է ընդունվել իրավաբանական հանրության կողմից, ինչը մշակողներին ստիպել է ամբողջությամբ վերամշակել այն<ref name=":2" />։ Լրամշակված նախագիծը պատրաստ էր 1909 թվականին և հաստատման էր հանձնվել Ռայխստագ, սակայն դրա ընդունումը հետաձգվել էր սկզբում արդեն նախապատրաստված քրեական օրենսգրքի նոր խմբագրության հաստատման անհրաժեշտության պատճառով, այնուհետև՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկսվելու կապակցությամբ<ref name=":2" />։
=== Օրենսգիրքը Վեյմարի Հանրապետության ժամանակ ===
Առաջին համաշխարհային պատերազմում կրած պարտությունից և Վեյմարի Հանրապետության ստեղծումից հետո գերմանական իշխանությունները քրեադատավարական օրենսդրության բարեփոխման հարցերը լուծելիս որոշեցին հիմնվել կայսրության ժամանակաշրջանում մշակված նախագծերի վրա, այդ թվում 1909 թվականին Ռայխսթագում քննարկված նախագծի վրա: Մինչդեռ երկրում ներքին իրավիճակը չէր կարող չանդրադառնալ բարեփոխումների վրա<ref name=":14" />։
1920-ական թվականների սկզբին ուժեղացել է տարբեր ահաբեկչական խմբերի, այդ թվում՝ Կոնսուլ կազմակերպության գործունեությունը<ref>{{Cite web|url=https://warspot.ru/6758-vrag-sprava-nemetskie-natsionalisty-protiv-veymarskoy-respubliki|title=«Враг справа!»: немецкие националисты против Веймарской республики|author=Шутый И.|website=Warspot|date=17.08.2016|publisher=|accessdate=2018-09-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180927165122/https://warspot.ru/6758-vrag-sprava-nemetskie-natsionalisty-protiv-veymarskoy-respubliki|archivedate=2018-09-27|deadlink=no}}</ref>։ Անհանգիստ իրավիճակը երկրում հանգեցրել է բազմաթիվ ռեակցիոն նորմերի և օրենքների ստեղծմանը։ Այսպես, 1919 թվականի նոյեմբերի 19-ի ժողովրդական դատարանների ստեղծման մասին որոշում կիրառելու մասին հրահանգով և 1932 թվականի օգոստոսի 9-ի Հատուկ դատարանների կազմավորման մասին որոշմամբ մտցվեցին արտակարգ դատարաններ, ինչպես նաև նախատեսվեց արագացված և պարզեցված վարույթ։ Բացի այդ, ընդլայնվել են խուզարկություններ և ձերբակալություններ կատարելիս քննչական գործողությունների և պետական ծառայողների լիազորությունների կատարման հիմքերը, վերացվել են նախաքննության փուլերը, երդվյալ ատենակալների և դատական որոշումների բողոքարկման ինստիտուտները<ref name=":9" />։
Բարեփոխված օրենսգրքի շատ դրույթներ, որոնք պարունակում են Գերմանական քրեական դատավարությանը բնորոշ այնպիսի ձևեր, ինչպիսիք են, օրինակ, դատական հրամանները, հետագայում մարմնավորվել են ՌՍՖՍՀ 1922 թվականի քրեական դատավարության օրենսգրքում<ref name=":2">{{Статья|автор=Люблинский П.И.|заглавие=Проект уголовно-судебной реформы в Германии в сопоставлении с уголовно-процессуальным кодексом РСФСР 1922 года|ссылка=https://naukaprava.ru/catalog/435/708/1237/17601|язык=русский|издание=Советское право|тип=|год=1923|месяц=|число=|том=|номер=1|страницы=55|issn=}}</ref>.
20-րդ դարի վերջին քրեական դատավարության ավելի վաղ խստացված կանոնները մեղմացվում են, հայտնվում է քննչական կալանքի հիմքերի դատական ստուգման ինստիտուտը<ref name=":0" />։
=== Օրենսգիրքը նացիստական Գերմանիայի ժամանակներում ===
Նացիստների իշխանության գալով սկսվում է պետական ահաբեկչության լեգիտիմացման, ժողովրդի կամքի իրացման իրավական և օրինական գործիքի տեսանելիության գործընթացը<ref name=":6">{{Статья|автор=Dr. Karlheinz Muscheler|заглавие=Die Staatsanwaltschaft seit 1871|ссылка=http://www.ruhr-uni-bochum.de/ls-muscheler/downloads/seminar09/Kerstin_Hammeke_Die_Entwicklung_der_deutschen_Staatsanwaltschaft_seit_1871.pdf|язык=немецкий|издание=Ruhr-Universität Bochum|тип=|год=2009|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=24—28|issn=}}</ref>։ Նման գործընթացի ուղղություններից մեկը քրեական և քրեադատավարական իրավունքի խստացումն է<ref name=":7">{{Книга|автор=Шлотгауэр В.О.|часть=|ссылка часть=http://www.dissercat.com/content/karatelnye-organy-sovetskogo-gosudarstva-i-natsistskoi-germanii-v-30-e-gody|заглавие=Карательные органы Советского государства и нацистской Германии в 30-е годы - дисс. ... к.ю.н.|ответственный=|издание=|место=Краснодар|издательство=|год=2010|страницы=|страниц=187|isbn=|isbn2=}}</ref>։
[[Պատկեր:Bundesarchiv_Bild_151-39-23,_Volksgerichtshof,_Reinecke,_Freisler,_Lautz.jpg|մինի|Ժողովրդական դատական պալատը նացիստների ստեղծած արտակարգ դատարանի վառ օրինակն է։ ԺԴՊ-ի ընդդատությանը վերաբերում էին պետական դավաճանության, լրտեսության և այլ քաղաքական հանցագործությունների վերաբերյալ գործերը:]]
Կրկին կազմակերպվել են արտակարգ դատարաններ, սկսել է ակտիվորեն կիրառվել քրեական գործերով արագացված և պարզեցված վարույթի կարգը, ներդրվել է հեռակա քրեադատավարական վարույթի հնարավորություն<ref name=":0" />։
1935 թվականի բարեփոխմամբ օրենսգրքում կատարվում են փոփոխություններ, որոնք ընդլայնում են քննչական մարմինների և դատարանի լիազորություններ։ Նրա ուժեղացումը նացիստների համար այն գաղափարի մարմնացումն էր, որ դատավորը դատավարության «առանցքային ֆիգուրն» է, դատաքննության առաջնորդը (ֆյուրեր)<ref>{{Книга|автор=Vormbaum T.|ссылка часть=http://riclc.ut.ac.ir/images/booklibrary/A_Modern_History_of_German_Criminal_Law.pdf|заглавие=A Modern History of German Criminal Law|ответственный=Bohlander M.|издание=2-е изд.|место=Heidelberg,New York, London|издательство=Springer, Dordrecht|год=2014|страницы=200|страниц=304|isbn=978-3-642-37272-8|isbn2=978-3-642-37273-5}}</ref>։ Բարեփոխումների իրականացման արդյունքում դատարանը լիազորվել է ինքնուրույն որոշել այն հանգամանքների ծավալը, որոնք նա պետք է ուսումնասիրի՝ անձին հանցանք կատարելու մեջ մեղավոր ճանաչելու համար։ Բացի այդ, բարեփոխումը չեղյալ է հայտարարվել դատավճռի վերանայման ժամանակ վատագույնին անցնելու օրենսդրական ուղղակի արգելքը<ref name=":0" />։ Նշված բոլոր միջոցառումներն իրականացվել են ռեպրեսիվ ապարատի ուժեղացման և անձի իրավունքների պաշտպանության երաշխիքները վերացնելու նպատակով<ref>{{Статья|автор=Соколов А.Н., Котовский Л.Э.|заглавие=Извращение права в фашистской Германии - "законная" основа для уничтожения инакомыслия|ссылка=https://cyberleninka.ru/article/n/izvraschenie-prava-v-fashistskoy-germanii-zakonnaya-osnova-dlya-unichtozheniya-inakomysliya|язык=|издание=Юристъ-Правоведъ|тип=|год=2011|месяц=|число=|том=|номер=|страницы=|issn=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190307054120/https://cyberleninka.ru/article/n/izvraschenie-prava-v-fashistskoy-germanii-zakonnaya-osnova-dlya-unichtozheniya-inakomysliya|archivedate=2019-03-07}}</ref>։
Օրենսգիրքը զգալի փոփոխությունների է ենթարկվել նաև պետական մեղադրանքի լիազորությունների նկատմամբ։ Փոփոխությունների համաձայն՝ դատախազության գործողությունները չէին կարող դատարանի ստուգման առարկա լինել, քանի որ նացիստները ձգտում էին դատախազությանը վերածել ներքին ռեպրեսիվ քաղաքականության գործիքի<ref name=":6" />։ Նաև քննադատության է ենթարկվել մեղադրող կողմի (դատախազության) և մեղադրյալի իրավահավասարության սկզբունքը դատարանում, քանի որ ոչ լիարժեք մեղադրյալը չի կարող դատախազությանը հավասար կանգնել որպես ժողովրդի քաղաքական կամքն արտահայտող պետական իշխանության մարմին<ref>{{Книга|автор=Schumacher U.|заглавие=Staatsanwaltschaft und Gericht im Dritten Reich|ответственный=|издание=|место=Koeln|издательство=|год=1985|страницы=63|страниц=|isbn=|isbn2=}}</ref>։ Դա հանգեցրել է դատախազի դատավարական կարգավիճակի բարձրացմանը մինչև դատավորի մակարդակ. նա ինքը կարող էր որոշել, թե օրենքի որ դրույթներն են պահանջում կիրառել այս կամ այն դեպքում<ref>{{Статья|автор=Friedrich Honig|заглавие=Recent Changes in German Criminal Law|ссылка=https://pdfs.semanticscholar.org/f152/eee462dc0936fd792a818dd742a3da997189.pdf|язык=англ.|издание=Journal of Criminal Law and Criminology|тип=|год=1936|месяц=March-April|число=|том=26|номер=6|страницы=860|issn=}}</ref>։
Իրավիճակն ավելի է վատթարացել 1939 թվականի սեպտեմբերի 1-ին Դատաշինարարության և քրեական դատավարության բնագավառում միջոցառումների մասին որոշման ընդունումից հետո. նվազել է կոլեգիալ դատական քննությանը ընդդատյա գործերի թիվը, սահմանվել է դատական որոշումների մեծամասնության բողոքարկման արգելք<ref name=":4" />։
Արտակարգ դատարանների ստեղծումը, դատավճիռների բողոքարկման արգելքի սահմանումը, ինչպես նաև դատարանի կողմից գործի բոլոր հանգամանքների պարտադիր ուսումնասիրության սկզբունքի վերացումը հանգեցրել են Գերմանիայի քրեական արդարադատության համակարգի անկախության լիակատար ոչնչացմանը և այն տոտալիտար ռեժիմի տեռորի օրինականացման գործիք դարձնելուն: Մինչդեռ, որպես այդպիսին, որակյալ կոդիֆիկացումը քրեական դատավարության օրենսդրությունը Երրորդ Ռայխի ժամանակ տեղի չի ունեցել, շատ փոփոխություններ կրել են մասնավոր կամ ինկորպորատիվ բնույթ<ref name=":7" />։
=== Օրենսգիրքը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ===
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո դաշնակիցները մի շարք որոշումներ են ընդունել այդ պահին գործող քրեադատավարական օրենսդրության վերաբերյալ: Պոտսդամի խորհրդաժողովի արդյունքներով նրանց կողմից հռչակվել է քրեական գործընթացի տոտալ վերակազմակերպումը՝ ժողովրդավարության սկզբունքներին համապատասխան՝ բոլոր քաղաքացիների օրինականության և իրավահավասարության հիման վրա՝ առանց ռասայի, ազգության և կրոնի տարբերության: Ավելի ուշ՝ 1945 թվականի սեպտեմբերի 30-ին, դաշնակիցների Վերահսկիչ խորհուրդը ետ գլորում իրականացրեց այդ պահին գործող դատավարական օրենքի նկատմամբ 1924 թվականի խմբագրությանը՝ այսպիսով, այս ոլորտում նացիստական օրենսդրությունն ամբողջությամբ վերացվեց<ref name=":0" /><ref name=":9" />։
Երկու գերմանական պետությունների հիմնադրումից հետո 1924 թվականի խմբագրությունում օրենսգիրքը շարունակում էր գործել ԳՖՀ-ում մինչև 1950 թվականը, երբ Օրենսդրության միասնականացման մասին օրենքով ամբողջությամբ վերաձևակերպվեց, իսկ ԳԴՀ-ում՝ մինչև 1952 թվականը, երբ փոխարինվեց ԳԴՀ-ի քրեական գործերի գործընթացի մասին նոր օրենքով<ref name=":4" />։
1950 թվականի փոփոխությունների արդյունքում Գերմանիայի քրեական դատավարության օրենսգրքում ամբողջությամբ վերացվել են իրավական պետության սկզբունքների կուտակված հակասությունները, ինչպես նաև արգելվել են մեղադրյալի հարցաքննության անօրինական մեթոդները<ref name=":0" />։
Դրան հաջորդեց 1964 թվականի դատավարական օրենսդրության փոքր բարեփոխումը։ Գերմանիայի քրեական դատավարության և Դատարանակազմության փոփոխման մասին օրենքով ամրագրվել և կյանքի են կոչվել քրեական դատավարության մեջ մեղադրյալների իրավունքների պաշտպանության բազմաթիվ երաշխիքներ. ամրագրվել է մեղադրյալին կալանքի տակ պահելու պարտադիր հիմնավորման պահանջը՝ կապված նրա փախուստի կամ գործի քննությանը խոչընդոտելու վտանգի հետ, սկզբունքորեն սահմանափակվել է մեղադրյալին վեց ամիս կալանքի տակ պահելու ժամկետը<ref name=":0" />, մտցվել է մեղադրյալի պարտադիր հարցաքննությունը հետաքննության մեջ, մեղադրյալին իրավունք է տրվել նախնական քննությունն ավարտելուց հետո պաշտպանի մասնակցությամբ ծանոթանալ գործի նյութերին, միջնորդել լրացուցիչ ապացույցներ պահանջել և իր վերաբերմունքն արտահայտել կատարված հետաքննության արդյունքների նկատմամբ, ընդլայնվել են կալանքի տակ գտնվող մեղադրյալի հետ նամակագրության պաշտպանի իրավունքները<ref name=":4" />։ Այս ժամանակահատվածում քրեադատավարական օրենսդրության հիմնական միտումն է եղել մեղադրյալների իրավունքների զգուշավոր և աստիճանական ազատականացումն ու ծավալի ավելացումը<ref name=":8">{{Книга|автор=Vormbaum T.|заглавие=A Modern History of German Criminal Law|ответственный=Bohlander M.|издание=2-е изд.|место=Heidelberg, New York, London|издательство=Springer, Dordrecht|год=2014|страницы=239|страниц=304|isbn=978-3-642-37272-8|isbn2=978-3-642-37273-5}}</ref><ref name=":10">{{Статья|автор=Joachim Herrmann|заглавие=Development and reform of criminal procedure in the Federal Republic of Germany|ссылка=https://www.jstor.org/stable/23245420?read-now=1&refreqid=excelsior%3Ab77dd15fcf558aba6409fa78f69f5ba4&seq=3#metadata_info_tab_contents|язык=англ.|издание=The Comparative and International Law Journal of Southern Africa|тип=|год=1978|месяц=JULY|число=|том=11|номер=2|страницы=183—184|issn=}}</ref>։
20-րդ դարի 70-ականները Գերմանիայի կյանքում մթագնել են ահաբեկչական հարձակումների շարքը, այդ թվում՝ Մյունխենի Օլիմպիական խաղերի ահաբեկչության և Կարմիր բանակի խմբակցություն կազմակերպության գործունեության մասին: Վերջինիս անդամների նկատմամբ դատավարություններում պաշտպանությունը հաճախ չարաշահել է իր իրավունքները. չի ներկայացել դատական նիստերին, սաբոտաժի ենթարկելով դրանց անցկացումը, հաղորդագրություններ է փոխանցել կալանքի տակ պահվող անձանց և նրանց հանցակիցների միջև ազատության մեջ և այլն<ref name=":10" /><ref>{{Книга|автор=Вейг Т.|заглавие=Телемечтатели. Фракция Красной Армии. 1963—1994|ответственный=|издание=|место=Гродно|издательство=Гродненская типография|год=2004|страницы=|страниц=128|isbn=985-6339-43-X|isbn2=}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://fakel-history.ru/raf-zvezda-i-avtomat/|title=RAF — Звезда и автомат|author=Астапенков И.|website=ФАКЕЛ. Исторический журнал|date=|publisher=|accessdate=2019-01-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190119174424/https://fakel-history.ru/raf-zvezda-i-avtomat/|archivedate=2019-01-19|deadlink=no}}</ref>։
Հետադիմական տրամադրված իրավաբաններն ու քաղաքական գործիչները տվյալ իրադարձությունների լույսի ներքո համարում էին, որ վերջին խոսքի նկատմամբ իրավունքների վերացումը, նախնական հետաքննության ժամկետների կրճատումը և մեղադրանքի լիազորությունների ընդլայնումը թույլ կտան թույլ չտալ ահաբեկիչների հետագա թուլացում<ref name=":8" />։ Դրա հետ կապված 1974 թվականի Դատավարական օրենսդրության մեծ բարեփոխում ձեռնարկած ոչ թե լիբերալ-դեմոկրատական բնույթ էր կրում, այլ ուղղված էր քրեական հետաքննության ընթացակարգի պարզեցմանը և պաշտպանության կողմից իրավունքի չարաշահման կանխարգելմանը։ Այս բարեփոխումների շրջանակներում ընդունվել են հետևյալ օրենքները<ref name=":0" /><ref name=":4" />:
* Закон «О реформе уголовно-процессуального права» от 9 декабря 1974 года
* Закон «О дополнении первого закона о реформе уголовно-процессуального права» от 20 декабря 1974 года
* Закон «Об изменении Уголовного кодекса, Уголовно-процессуального кодекса, Закона о судоустройстве, Положения о федеральной адвокатуре и Закона об исполнении наказаний» от 18 августа 1976 года
* Закон «Об изменении Уголовно-процессуального кодекса» от 14 апреля 1978 года
Բարեփոխումների արդյունքում էապես սահմանափակվել են պաշտպանների և քրեական դատավարության մեջ մեղադրվողների իրավասությունները:
| 