«Մասնակից:Արմին-Կարապետյան/Ավազարկղ»–ի խմբագրումների տարբերություն

ՏասերորդՏասներորդ դարի վերջին և տասնմեկերորդ դարի սկզբին հայերի՝ բյուզանդական բանակում համալրումը ունի մի քանի աղբյուր. դաշնակիցների տեղափոխվելտեղափոխվելը բյուզանդական մաս, զինվորների զորակոչումը բյուզանդական բանակ և Հայաստանի՝ արաբներին ենթարկվող տարածքներից հայերի արտագաղթը:
Բագրատունյաց Հայաստանի անկումից հետո հայերը, կարելի է ասել, տարածվեցին [[Արևելյան Անատոլիա]]յում (Արևմտյան Հայաստան), ինչն էլ պատճառ դարձավ հայերի՝ բյուզանդական բանակում ծառայության անցնելու<ref name="Migrations et diasporas méditerranéennes">{{cite book | last1 = Balard | first1 = Michel | last2 = Ducellier | first2 = Alain | title = Migrations et diasporas méditerranéennes (Xe-XVIe siècles) | publisher = Publications de la Sorbonne | year = 2002 | isbn = 2-85944-448-3 | pages = 23–25}}</ref>: Նշվում է, որ այս շրջանում [[Անտիոք]]ում որոշ դքսեր, ինչպես նաև [[Խաղտիք|Խաղտյաց աշխարհ]]ում և [[Միջագետք]]ում իրենց հովանու ներքո ունեցել են հայկական ռազմական ուժեր<ref name="Migrations et diasporas méditerranéennes"/>:
960-961 թվականներին [[Նիկեփորոս Փոկաս]]ը արշավաքներ է ձեռնարկում դեպի [[Կրետե]], որի ժամանակ բյուզանդական բանակում ծառայող հայերը պայքարի մեջ են մտնում տեղի արաբների հետ: 965 թվականին հայկական այս նույն զորագունդը ուղարկվում է նաև [[Կիլիկիա]]: 971 թվականին՝ [[Հովհաննես Չմշկիկ]]ի օրոք, հայկական զորակազմը պայքար է մղել ռուսների դեմ, իսկ արդեն 986-ին՝ [[Բարսեղ Բ Բուլղարասպան]]ի օրոք՝ բուլղարների: Բյուզանդական մայրաքաղաք [[Կոստանդնուպոլիս]]ում, ինչպես նաև գաղութային կարգավիճակ ունեցող [[Կիպրոս]]ում կային հայկական վարձկաններից բաղկացած ջոկատներ<ref name="Migrations et diasporas méditerranéennes"/>:

1045 թվականին Բյուզանդիան գրավեց Անին, ինչն էլ հիմք դարձավ [[Բագրատունիների թագավորություն|Բագրատունիներ]]ի թագավորական դինաստիայի անկմանը: Նույն ժամանակ տարածաշրջանը սկսեցին ասպատելասպատակել քոչվոր [[թյուրք-սելջուկներ]]ը: Այս երկու հաջորդական իրադարձությունները նպաստեցին հայերի արտագաղթին: Որոշ իշխանական տներ հաստատվեցին Կիլիկիայում, որտեղ հետո ստեղծեցին հայկական պետականություն<ref name="Badmoutioun Hayots, Volume II">{{cite book | last = Kurdoghlian | first = Mihran | title = Badmoutioun Hayots, Volume II | publisher = Hradaragoutioun Azkayin Oussoumnagan Khorhourti | year = 1996 | location = Athens, Greece | pages = 29–44|language=hy}}</ref>, մինչդեռ մյուսներըշատերը գնացինտեղափոխվեցին ավելի հարավ՝ [[Եգիպտոս]], նաև [[Բալկաններ]], [[Ղրիմ]] և [[Լեհաստան]]:

Չնայած հայերը քրիստոնյա էին, սակայն նրանք իրենց մեծ ներդրումն են ունեցել նաև մահմեդական պետություններում, օրինակ՝ Եգիպտոսում:

Որոշ հայ վարձկաններ 9-րդ դարում ներգրավված են եղել եգիպտական տուլունիդների (թուրք [[մամլուքներ]]) կազմում: Հայկական զորքերը ծառայել են նաև Համդանյան, Միրդասյան և [[Ֆաթիմյան խալիֆայություն|Ֆաթիմյան]] բանակներում: Երբ Բյուզանդիան գրավեց Հայաստանը, շատ հայեր ապաստան գտան Եգիպտոսում և հայ-մահմեդական ղեկավարության ներքո ձևավորեցին հետևակային նետաձգների մեծ կորպուս: Ի վերջո, 1073-1074 թվականներին հայկական զորքերը գրավեցին [[Կահիրե]]ն: Ֆաթիմյան խալիֆայության օրոք հայ զորականները բավականին բարձր դիրք են ունեցել և մեծ քանակթիվ են ունեցելեն կազմել եգիպտական բանակում: Թյուրք-սելջուկների և խաչակիրների արշավանքներից հետո այս ցուցանիշը աստիճանաբար կրճատվեցկրճատվում է<ref name="The armies of Islam, 7th-11th centuries">{{cite book | last = Nicolle | first = David | title = The armies of Islam, 7th-11th centuries | publisher = Osprey Publishing | year = 2000 | isbn = 0-85045-448-4 | page = 23}}</ref>:

Հայաստանը սելջուկյան իշխանության տակ մնաց մինչև 1123 թվականը, որից հետո [[Վրաց թագավորություն|Վրաց թագավորության]] կողմից ազատագրվեցին Հայաստանի որոշ հատվածներ: Հայաստանը եղել է Վրաստանի ֆեոդալական թագավորության մասը և հայ [[Զաքարյաններ|Զաքարյան]] տոհմի ազնվականները նշանավոր դիրք են ունեցել վրաց արքունիքում: 1190 թվականից սկսած Զաքարյանների ազդեցությունը մեծանում է: [[Թամար թագուհի|Թամար թագուհու]] կառավարման իններորդ դարում [[Սարգիս Զաքարյան]]ին տրվում է [[ամիրսպասալար]]ի կոչում, իսկ նրա եղբայր [[Իվանե Զաքարյան|ԻվանեԻվանեին]]ն՝՝ [[աթաբեկ]]ի, իսկ: 1193-ին նրան տրվում է [[Դվին]] քաղաքը: Նրանց են անցնում նաև Գեղարքունիքը, Բջնին, Ամբերդը, Բարգուշատը, Անիից հյուսիս ընկած շրջանները մինչև [[Խոդա Աֆարինի կամուրջներ]]:

1195 թվականին [[Ելտկուզյաններ]]ը ասպատակեցին Հայաստանը: Հայերը վրաց իշխանիիշխան [[Դավիթ Սոսլան]]ի հետ դիմայեցին [[Ատրպատական]]ի քոչվորներին: Գլխավոր ճակատամարտը տեղի ունեցավ [[Շամքորի ճակատամարտ (1195)|Շամքոր]]ում:
Աբու ԲաղրիԲաքրի զորքերը հասան Շամքորի ամրություններին 1195 թվականի հունիսի 1-ին հասան Շամքորի ամրություններին:
Դավիթ Սոսլանը փոքրիկ զորաջոկատ է ուղարկում քաղաքի դարպասները բացելու համար, իսկ ինքը շարունակում է գլխավորել վրացական ուժերը՝ մխրճվելով թշնամու թիկունքը: Այնուամենայնիվ, քարքարոտ և դժվարանցանելի ճանապարհները և, բարդ աշխարհագրական դիրքը խոչընդոտներ հանդիսացանէին հանդիսանում վրացական զորքերի առաջխաղացման համար: Նույն ժամանակ աթաբեկը հսկում էր քաղաքը: Չնայած այս դժվարին վիճակինվիճակին՝ հայ-վրացական միացյալ ուժերը փայլուն հաղթանակ տարանեն տանում Աբու ԲաղրիԲաքրի գլխավորած զորքիզորքերի նկատմամբ:
Ի վերջո, Շամքորը գրավվում է դաշնակիցների կողմից, որից հետո նրանք ձեռնամուխ են լինում [[Գանձակ]]ի ազատագրմանը, որը նույնպես հաջողությամբ է պսակվում:

ԿիլիյանԿիլիկյան Հայոցհայոց թագավորությունը հիմնադրվել է միջին դարերում այստեղ հաստատված հայ իշխանների կողմից: Կիլիկիայի հայերը, լինելով քրիստոնյա, [[Խաչակրաց առաջին արշավանք]]ի ժամանակ դաշնակցում էին [[ֆրանկներ]]ի հետ<ref name="Badmoutioun Hayots, Volume II"/>:

Խաչակիրների հետ կապերը լավացնելու համար հայերը ընդունեցինընդունել էին եվրոպական ավանդույթներ, նույնիսկ փոփոխություններ կատարեցինկատարել ռազմական հանդերձանքի և ռազմավարության մեջ:

Ըստ ժամանակագիրների Կիլիկիան ունեցել է 100.000-անոց բանակ, որի մեկ երրորդ մասը կազմել է հեծելազորը: Այդ շրջանում հայկական ծանր հեծելազորը լուրջ նմանություններ և ընդհանրություններ է ունեցել ֆրանկականի հետ, ինչպես նաև օգտագործվող զինատեսակները համարյա ամբողջությամբ եղել են եվրոպական<ref>{{cite news | url = http://www.histoire-fr.com/croisades_armenie_1.htm | title = Le royaume arménien de Cilicie | work = Histoire-fr.com | accessdate = June 19, 2010}}</ref>: Հայերը մեծ աջակցություն են ցուցաբերել խաչակիրներիխաչակիրներին հատկապես դեպի [[Լևանտ]] արշավանքների ժամանակ: Փաստացի, խաչակիրները իրենց արշավանքների ժամանակ օգտագործել են հայկական պաշարողական մեքենաներ: Օրինակ՝ Կիլիկիայից Ավետիս (Ավետիք) անունով մեկը նախագծել է ռազմական մեքենաներ, որոնք օգտագործվել են խաչակիրների կողմից 1124 թվականին [[Տյուրոս]]ի դեմ գրոհելիս<ref name="Saladin and the Saracens: Armies of the Middle East 1100-1300"/>:

[[Լևոն Մեծագործ]]ը կարևոր փոփոխություններ է կատարել ռազմական ասպարեզում, որոնք զգալիորեն տարբերվում էրեն Մեծ Հայքի ռազմական ոլորտից: Նրա օրոք հայ ավատատեր նախարարները կորցնումկորցրել են իրենց երբեմնի իշխանությունը:
Շրջանները և դրանց ղեկավարների անունները լատինականացված էին, ռազմական կառույցները ներշնչված կամ կրկնօրինակված՝ խաչակիրներից՝ առավել հաճախ հարևան [[Անտիոք]]ից<ref name="Saladin and the Saracens: Armies of the Middle East 1100-1300"/>:

Կիլիկյան Հայաստանում կառուցված ամրությունները բնութագրվում են իրենց հատուկ յուրօրինակ ոճով: Կիլիկիայի պաշտամունքային ճարտարապետությանը բնորոշ էին թաղածածկ դահլիճ (ծավալից դուրս աբսիդով) և եռանավ բազիլիկ տիպի հորինվածքները (Անարզաբա, Կոռիկոս)։ Կառուցվել են նաև քառամույթ գմբեթավոր տաճարներ: Կիլիկիայի վարպետները բարձր մակարդակի են հասցրել ամրաշինության արվեստը, որի սկզբունքները մեծապես կիրառվել են խաչակիրների կառուցած բազմաթիվ ամրոցներում։ Ամրաշինական արվեստի կատարյալ նմուշներ են Լևոն Բ–ի կառուցած բերդը (Լևոնկլա), Թումլուբերդը։ ԱսիՍսի ամրոցը բաղկացած էր ներքին դարպասների միջոցով հաղորդակցվող, տարբեր մակարդակների վրա կառուցված 7 մասերից։ Կոռիկոսն ու Այասը բաղկացած էին երկուական ամրոցների համակարգից՝ ծովափնյա և ծովային (կառուցված կղզու վրա)։ Կիլիկիայի բազմաթիվ ամրոցները (Լամբրոն, Մուդ, Գուգլակ, Վահկա, Պապեռոն և այլն) իրենց փոխդիրքավորմամբ կազմել են միասնական ռազմական համակարգ<ref name="edwards">{{cite book|last1=Edwards|first1=Robert W.| title=The Fortifications of Armenian Cilicia: Dumbarton Oaks Studies XXIII | date=1987|publisher=Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University| location=Washington, D.C.|isbn=0-88402-163-7|pages=3–282}}</ref>: Անմիջապես ամրոցների կողքին կառուցված են եղել բնակավայրեր<ref>Edwards, Robert W., “Settlements and Toponymy in Armenian Cilicia,” Revue des Études Arméniennes 24, 1993, pp.181-204.</ref>: Կիլիկյան Հայաստանի նշանավոր բերդերն են՝ [[Սիս]]ը, [[Անարզաբա]]ն, [[Վահկա]]ն, [[Լևոնկլա]]ն, [[Սարվանդիքար]]ը, [[Գուգլակ]]ը, [[Թիլ (բերդավան)|Թիլ]]ը, [[Հաճն]]ը, [[Լամբրոն]]ը, [[Կապան (բերդ)|Կապան]]ը<ref>Extensive photographic survey with plans of Armenian castles in Cilicia [https://charlvarchive.org/Sites]</ref><ref>{{cite book | last = Nicolle | first = David | title = Crusader castles in the Holy Land, 1097-1192 | publisher = Osprey Publishing | isbn = 1-84176-715-8 | page = 9}}</ref>: