«Վեներա (մոլորակ)»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
Replacing 2004_Venus_transit_UV.ogg with File:2004_Venus_transit_UV.ogv (by CommonsDelinker because: redirect linked from other project).
Տող 153.
[[Պատկեր:Venus structure.jpg|մինի|180px|Վեներայի ներքին կառուցվածքը]]
 
Վեներայի մակերևույթի հետազոտությունները հնարավոր դարձան [[ռադիոտեղորոշում|ռադիոտեղորոշման]] մեթոդների զարգացման հետ։զարգացմամբ։ Մակերևույթի առավել ամբողջական քարտեզը ստեղծել է ամերիկյան «[[Մագելան (ԱՄԿ)|Մագելան]]» ԱՄԿ-ն, որը լուսանկարել է մակերևույթի 98 %։ Վեներայի քարտեզագրումը ի հայտ բերեց հսկայական բարձրավանդակներ։ Դրանցից ամենամեծերըըամենամեծերը` [[Իշտարի երկիր]]ը և [[Ափրոդիտեյի երկիր|Ափրոդիտեի երկիր]]ը չափերով համեմատելի են երկրային մայրցամաքների հետ։ Մոլորակի մակերևույթին հայտնաբերվել են նաև բազմաթիվ [[խառնարան]]ներ։ Հավանաբար դրանք առաջացել են, երբ Վեներայի մթնոլորտը ավելի նոսր էր։ Մոլորակի մակերևույթի զգալի մասը երկրաբանորեն երիտասարդ է (500 միլիոն տարվա կարգի)։ Մակերևույթի 90 % ծածկված է քարացած [[բազալտ]]ային [[լավա]]յով։
 
[[2009]] թվականին հրատարակվեց Վեներայի հարավային կիսագնդի քարտեզը, որը ստեղծվել էր «''Venus express''» տիեզերական սարքի միջոցով։ Այս քարտեզի հիման վրա առաջ քաշվեցին ՎենեայիՎենեարայի վրա նախկինում օվկիանոսների առկայության և ուժեղ տեկտոնիկ ակտիվության մասին վարկածներ<ref>{{cite web|url=http://www.rian.ru/science/20090714/177403770.html|title=Վեներայի վրա անցյալում եղել են օվկիանոսներ և հրաբուխներ|publisher=ՌԻԱ Նովոստի|date=2009-07-14|archiveurl=http://www.webcitation.org/616VpANeW|archivedate=2011-08-21}}</ref>։
 
Առաջարկվել ենէ Վեներայի ներքին կառուցվածքի մի քանի մոդելներ։մոդել։ Համաձայն առավել իրատեսական մոդելի, Վեներան ունի երեք շերտ։ Առաջինը՝ կեղևըկեղևն է, որի հաստությունն էհաստությունը մոտ 16 կմ։կմ է։ Երկրորդը՝ մանտիան է, սիլիկատային շերտը, որը ունի մոտ 3300 կմ խորություն մինչև երկաթյա միջուկը, որի զանգվածը կազմում է մոլորակի զանգվածի մոտ մեկ չորրորդ մասը։ Քանի որ մոլորակի սեփական մագնիսական դաշտը բացակայում է, համարվում է, որ երկաթյա միջուկում տեղի չի ունենում լիցքավորված մասնիկների տեղաշարժ, էլեկտրական հոսանք, որի արդյունքում և առաջանում է մագնիսական դաշտ։ Հետևաբար, նյութի շարժում միջուկում տեղի չի ունենում, այսինքն այն գտնվում է պինդ վիճակում։ Մոլորակի կենտրոնում խտությունը հասնում էմոտ 14 գ/սմ³։ է։
 
==== Ռելիեֆ ====
Տող 163.
[[Պատկեր:Maat Mons on Venus.jpg|մինի|200px|ձախից|Վեներայի մակերևույթի լուսանկարը ռատիոտեղորոշման տվյալների հիման վրա]]
 
Հետաքրքիր է, որ Վեներայի մակերևույթի բոլոր մասերը կրում են կանացիկանանց անուններ, բացի մոլորակի ամենաբարձր լեռնաշղթայի, որը գտնվում է Իշտարի երկրում, [[Լակշմիի բարձրավանդակ]]ի մոտ, որն անվանել են [[Ջեյմս Մաքսվել]]ի պատվին։ «[[Վեներա-15]]» և «[[Վեներա-16]]» ԱՄԿ-երը [[1983]]–[[1984]] թվականներին կատարել են հյուսիսային կիսագնդի մեծ մասի քարտեզագրումը, օգտագործելով ռադիոալիքները։ Ամերիկյան «Մագելան» սարքը [[1989]]–[[1994]] թվականները իրականացրեց մոլորակի մակերևույթի մանրամասն (300 մ ճշտությամբ) և համարյա ամբողջական քարտեզագրումը։ Մակերևույթին հայտնաբերվել են հազարավոր լավա ժայթքող հազարավոր հին հրաբուխներ, հարյուրավոր խառնարաններ և լեռներ։ Մակերեսային շերտը (կեղևը) չափազանց բարակ է, թուլացված բարձր ջերմաստիճաններով, այն հնարավորություն է տալիս լավային հեշտությամբ դուրս ժայթքել։ ՎեներիականՎեներայի երկու մայրցամաքները, Իշտարի երկիրը և ԱփրոդիտեյիԱփրոդիտեի երկիրը, ամեն մեկը առանձին վերցրած` մակերեսով չեն զիջում [[Եվրոպա]]յին, սակայն երկարությամբ նրանց գերազանցում է [[Պարնգեյի կանյոն|Պարնգեի կիրճ]]ը, որոնք հանդիսանում են Վեներայի մակերևույթի ամենամեծ առանձնահատկությունը։ Ցածրադիր մասերը, որոնք նման են օվկիանոսային իջվածքների, զբաղեցնում են Վեներայի մակերևույթի ընդամենը վեցերորդ մասը։ Իշտարի երկրում գտնվող Մաքսվելի լեռներըլեռներն ունեն մոլորակի միջին մակարդակից 11 կմ բարձրություն։ [[Մաքսվելի լեռներ]]ը, ինչպես նաև [[Ալֆա շրջան|Ալֆա]] և [[Բետա շրջան]]ները հանդիսանում են միակ բացառությունները [[Միջազգային աստղագիտական միություն|ՄԱՄ-ի]] կանոնից, ըստ որի Վեներայի մակերևույթի բոլոր մասերին տրվում են կանացիկանանց անուններ, նաև հայկական, ինչպես, օրինակ՝ Հասմիկ և Անուշ խառնարանները, կամ [[Անահիտի թագ]]ը<ref>[http://nssdcftp.gsfc.nasa.gov/miscellaneous/planetary/magellan/venus_gazetteer.txt Վեներայի առանձնահատկությունները]{{ref-en}}</ref>։
 
[[Հարվածային խառնարան]]ները վեներիականՎեներայի ռելիեֆում հազվադեպ են պատահում։են։ Ամբողջ մոլորակի վրա կան ընդամենը մոտ 1000 խառնարաններ։խառնարան։ Լուսանկարի վրաԼուսանկարում պատկերված ենէ երկու խառնարաններխառնարան` 40-50 կմ տրամագծով։ Խառնարանների ներքին մասը լցված է լավայով։ Խառնարանների շուրջ ընկած «թերթիկները» իրենցից ներկայացնում են խառնարանի առաջացման ընթացքում պայթյունի հետևանքով դուրս մղված ապարները։
 
=== Մագնիսական դաշտն ու միջուկ ===
1967 թվականին, [[Վեներա-4]] ԱՄԿ-ի միջոցով հայտնի դարձավ, որ Վեներայի [[մագնիասական դաշտ|մագնիսական դաշտ]]ը շատ ավելի թույլ է, քան Երկրինը։ Վեներայի մագնիսական դաշտը ինդուկցվում է Վեներայի [[իոնոսֆերա]]յի և [[արեգակնային քամի|արեգակնային քամու]] փոխազդեցության միջոցով<ref>{{cite journal
|author=Կիվելսոն Գ. Մ., Ռասել Ս. Տ.
|title=Ներածություն տիեզերական ֆիզիկայի մեջ
|publisher=Քեմբրիջի համալսարանի հրատարակչություն
|year=1995|isbn=0-521-45714-9}}</ref>, այլ ոչ թե մոլորակի միջուկում` ներքին [[դինամոյի վարկած|դինամոյի]] հաշվին մոլորակի միջուկում, ինչպես դա Երկրի մոտ է։դեպքում։ Վեներայի թույլ [[Վեներայի մագնիսոլորտ|ինդուկցված մագնիսոլորտը]] աննշան կերպով է պաշտպանում մթնոլորտը [[տիեզերական ճառագայթում]]ից։ Այս ճառագայթումը կարող է հանգեցնել ամպից ամպ կայծակների առաջացմանը<ref>{{cite journal
|author=Ուփեդհիյ, Հ. Օ.; Սինգհ, Ռ. Ն.
|title=Տիեզերական ճառագայթների կողմից Վեներայի ցածր մթնոլորտի իոնացումը
Տող 179.
|doi=10.1016/0273-1177(94)00070-H|bibcode = 1995AdSpR..15...99U }}</ref>։
 
Վեներայի ներքին մագնիսական դաշտի բացակայությունը անսպասելի էր, քանի որ այն չափերով մոտ է Երկրին և գիտնականները սպասում էին, որ այն նույնպես ունի դինամո ունի միջուկում։ Դինամոյի գոյության համար անհրաժեշտ ենէ երեք հանգամանքներ՝հանգամանք՝ [[Էլեկտրական հաղորդիչ|հաղորդիչ]] հեղուկ, պտույտ և [[կոնվեկցիա]]։ Ենթադրվում էր, որ միջուկը ունի էլեկտրական հաղորդականություն և կարծում էին, որ այն բավարար արագ չէչի պտտվում, սակայն սիմուլացիաների արդյունքում պարզվեց, որ այդ պտույտը միանգամայն բավարար է դինամոյի առաջանալուառաջացման համար<ref>{{cite book
|author=Լահման Ջ. Գ., Ռասել Ս. Տ.
|editor=Գ. Հ. Շիրլի և Ռ. Վ. Ֆայնբրիջ
Տող 192.
|volume=208|issue=1–2|pages=1–11
|doi=10.1016/S0012-821X(02)01126-3
|date=15 մարտ 2003|bibcode=2003E&PSL.208....1S}}</ref>։ Սա ցույց է տալիս, որ ՎեներայիՎեներան դինամոնդինամո չկաչունի, քանի որ Վեներայի միջուկում գոյություն չունիչկա կոնվեկցիա։ Երկրի վրա կոնվեկցիան առաջանում է միջուկի արտաքին շերտի հեղուկում, քանի որ ներքևի շերտը շատ ավելի տաք է, քան վերին հատվածը։ Վեներայի վրա համընդհանուրընդհանուր մակերևույթի փոփոխություն առաջացրած երևույթը կարող էր կանգնեցնել սալերի տեկտոնիկ ակտիվությունը, որը իր հերթին հանգեցրել է կեղևի միջով ջերմության հոսքի նվազեցմանը։ Սրա հետևանքով մատիայիմանտիայի ջերմաստիճանը բարձրացել է, և դրա հետ մեկտեղ նվազել է ջերմության հոսքը միջուկից դեպի մանտիա։ Որպես այս ամենի արդյունք, մոլորակի վրա գոյություն չունի ներքին գեո-դինամո, դրա փոխարեն, միջուկից եկող ավելցուկային ջերմային էներգիան ավելի է տաքացնում կեղևը<ref name="nimmo02">{{cite journal
|first=Ֆրանսիս|last=Նիմմո|year=2002
|title=Ինչու Վեներան չունի մագնիսական դաշտ
Տող 207.
|volume=23|issue=14|pages=1857–1860|url=http://www.agu.org/pubs/crossref/1996/96GL01589.shtml|accessdate=2009 թ․ հուլիսի 12
|doi=10.1029/96GL01589
|year=1996|bibcode=1996GeoRL..23.1857K}}</ref> կամ նրա միջուկըմիջուկն այս պահին չի հովացվում, այսինքն, նրան շրջապատող հեղուկը ունի մոտավորապես նույն ջերմաստիճանը։ Մեկ այլ տարբերակի համաձային, միջուկըմիջուկն ամբողջովին պնդացել է։ Միջուկի վիճակը խիստ կերպով կախված է [[ծծումբ]]ի պարունակությունից, ինչը այս պահին հայտնի չէ<ref name="nimmo02" />։
 
Վեներայի թույլ մագնիսոլորտը առաջանում է [[արեգակնային քամի|արեգակնային քամու]] և մոլորակի արտաքին մթնոլորտի փոխազդեցության արդյունքում։ Այստեղ ուլտրամանուշակագույն ճառագայթման տակ չեզոք մոլեկուլների տրոհումից առաջանում են ջրածնի և թթվածնի իոններ։ Արեգակնային քամին նրանցից որոշներինորոշ մասին հաղորդում է էներգիա, բավարար` որպեսզի այս իոնները կարողանան ձեռք բերել արագություն, որը թույլ կտա նրանց դուրս գալու մոլորակի ձգողության դաշտից։ Այս [[էրոզիա|էրոզիոն]] պրոցեսը հանգեցնում է ցածր քաշով ջրածնի, թթվածնի և հելիումի իոններըթեթև իոնների անընդհատ արտահոսքին, մինչդեռ ավելի ծանր քաշ ունեցող մոլեկուլները, այնպիսիք ինչպիսին են ածխածնի դիօքսիդըերկօքսիդը, մնում են մթնոլորտում։ Ամենայն հավանականությամբ Վեներան այս մթնոլորտային էրոզիայի պատճառով է կորցրել իր վրա առկա ջրի հիմնական մասը, ձևավորումից հետո առաջին միլիարդ տարիների ընթացքում ձևավորումից հետո։ Այս էրոզիայի արդյունքում, նաև աճել է վերին մթնոլորտում ծանր զանգվածով [[դեյտերիում]]ի հարաբերությունը թեթև ջրածնին, համարյա 150 անգամ, համեմատած ստորին մթնոլորտի հետ<ref name="nature450_7170_629">
{{cite journal | doi = 10.1038/nature06432 | last1 = Սվեդհեմ | first1 = Հական | last2 = Տիտով | first2 = Դմիտրի Վ. | last3 = Թեյլոր | first3 = Ֆրեդրիկ Վ. | last4 = Վիտաս | first4 = Օլիվիյե | year = 2007 | month = նոյեմբեր | title = Վեներան որպես ավելի Երկրին նման մոլորակ | journal = Նեյչր | volume = 450 | issue = 7170 | pages = 629–632 | bibcode = 2007Natur.450..629S | pmid=18046393
}}</ref>։
Տող 217.
=== Տեսքը Երկրից ===
[[Պատկեր:Venus-pacific-levelled.jpg|մինի|200px|Վեներան միշտ ավելի պայծառ է, քան ամենապայծառ աստղերը։]]
Վեներան շատ հեշտ է գտնել, քանի որ ըստ պայծառության այն շատ անգամ գերազանցում է բոլոր աստղերին։ Մոլորակի յուրահատուկ առանձնահատկությունն է նրայուրահատկությունը հավասար սպիտակ գույնը։գույնն է։ Վեներան, այնպես, ինչպես և [[Մերկուրի (մոլորակ)|Մերկուրին]], Արեգակից շատ չի հեռանում մեծ հեռավորության վրա։հեռանում։ [[Էլոնգացիա (աստղագտություն)|Էլոնգացիայի]] առավելագույն պահերին այն կարող է հեռանալ լուսատուից առավելագույնը 47,8°։ Ինչպես և Մերկուրին, Վեներան ունի առավոտյան և երեկոյան տեսանելիության ժամանակահատվածներ. հնում համարում էին, որ [[Ֆոսֆոր (առավոտյան աստղ)|առավոտյան]] և [[Հեսպեր|երեկոյան]] Վեներան տարբեր աստղեր են։ Վեներան մեր երկնակամարում պայծառությամբ երրորդ մարմինն է։ Տեսանելիության ժամանակ նրա փայլը կարող է հասնել առավելագույնը մոտ −4,4<sup>[[Աստղային մեծություն|m]]</sup>։
 
[[Աստղադիտակ]]ով, նույնիսկ ոչ մեծ, կարելի է դիտարկել մոլորակի սկավառակի [[Վեներայի փուլեր|փուլերի]] փոփոխությունները։ Դա առաջին անգամ դիտել է [[Գալիլեո Գալիլեյ|Գալիլեյը]] [[1610]] թվականին։
Տող 225.
[[Պատկեր:Transit of Venus animation.ogg|մինի|ձախից|Անիմացիա. Մոդելավերված է Վեներայի մակերևույթը, հետո աստիճանաբար հեռացում Վեներայից մինչև Երկիր։ Վերջում Վեներայի անցումը Արեգակի սկավառակի վրայով։]]
{{Main|Վեներայի անցումը Արեգակի սկավառակով}}
Քանի որ Վեներան հանդիսանում է [[Արեգակնային համակարգ]]ի ներքին մոլորակ Երկրի հանդեպ, Երկրի մակերևույթից հնարավոր է դիտել Վեներայի [[Անցում (աստղագիտություն)|անցումը]] Արեգակի սկավառակի վրայով։ Դա տեղի է ունենում երբ Վեներան գտնվում է Երկրի և Արեգակի միջև, [[աստղադիտակ]]ով Երկրից դիտելիս մոլորակը երևում է փոքր սև սկավառակի տեսքով հսկայական լուսատուի ֆոնին։ Սակայն այս աստղագիտական երևույթը ամենահազվագյուտներից մեկն է Երկրից դիտարկման համար։ Վերջին երկու և կես հարյուրամյակների ընթացքում տեղի ենէ ունեցել ընդամենը չորս անցումներանցում, երկու դեկտեմբերյան և երկու հունիսյան։ Վերջինը տեղի է ունեցել [[2012]] թ. [[հունիսի 6]]-ին։ Հաջորդ անցումը կլինի միայն [[2117]] թվականի [[դեկտեմբերի 11]]-ին։
 
Առաջին անգամ Վեներայի անցումը Արեգակի սկավառակի վրայով դիտարկելդիտել է անգլիացի աստղագետ [[Ջերեմի Հորրոկս]]ը (1619–1641), [[1639]] թվականի [[դեկտեմբերի 4]]-ին։ Նա էլ հենց հաշվարկել էր այս երևույթի ժամանակը։
 
Հաջորդ անցման ժամանակ, [[1769]] թվականի [[հունիսի 6]]-ին, երևույթը դիտարկվելդիտվել է ամբողջ աշխարհում։ Այս դիտարկման ժամանակ աշխարհիԱշխարհի բազմաթիվ աստղագետներ փորձեցին որոշել պարալաքսը, որը անհրաժեշտ էր Երկրի և Արեգակի միջև հեռավորության ճշտման համար (անգլիացի աստղագետ [[Էդմումդ Հալլեյ]]ի ստեղծած մեթոդով)։ Անհրաժեշտ էր, որպեսզի դիտարկումները կատարվեին տարբեր աշխարհագրական կետերում<ref name="lom">''Միխայիլ Լոմոնոսով;'' Հատընտիր ստեղծագործություններ 2 հատորով Մոսկվա. Նաուկա։ 1986</ref>։ Դիտարկումներ կատարվեցինարվեցին 40 կետերում, 112 աստղագետների կողմից։
 
Այս դիտարկումների ընթացքում ռուսՌուս գիտնական Մ. Լոմոնոսովը, կատարելով սեփական դիտարկումներըդիտումներով նկատեց Վեներայի շուրջ լուսավոր գոտի` մինչև նրա Արեգակի վրա հայտնվելը<ref name="lom"/>։ Նույնպիսի պայծառ օղակ երևաց Վեներայի` Արեգակի սկավառակից դուրս գալիս։ Լոմոնոսովը տվեց ճշգրիտ բացատրություն այս երևույթին, նշելով, որ [[ռեֆրակցիա]]յի հետևանքով Արեգակի ճառագայթները լուսավորում են Վեներայի մթնոլորտը<ref name="lom"/><ref>[http://moscowaleks.narod.ru/galaxy180.html Մ. Լոմոնոսովի դիտարկումները - Վեներայի անցումը Արեգակի սկավառակի վրայով 2004 թվականի հունիսի 8 — «Գալակտիկա» կայք]</ref>։
 
=== Աշենի լույս ===
Վեներայի դիտարկումներիդիտումների վաղեմի առեղծվածն է այսպես կոչված [[աշենի լույս]]ը՝ տեսանելի թույլ լուսավորումլուսավորումը մոլորակի գիշերային կողմի վրակողմում, որը երևում է երբ մոլորակը գտնվումմահիկի էփուլում մահիկիէ։ փուլում։Աշենի լույսի Առաջինառաջին գրանցված հիշատակումը աշենի լույսի դիտարկման մասին կատարվել է 1643 թվականին, սակայն այս լույսերի գոյությունը դրանից հետո երբեք չի հաստատվել։ Դիտարկողների կարծիքով դա կարող էր առաջանալ Վեներայի մթնոլորտում էլեկտրական ակտիվության հետևանքով, այնուամենայնիվ, այն կարող էր լինել թվացյալ` պայծառ մահիկի դիտարկման ազդեցությանդիտման տակազդեցությամբ<ref>{{cite journal|last=Բաում|first=Ռ. Մ.|year=2000
|title=Վեներայի խորհրդավոր աշենի լույսերը |journal=Բրիտանական աստղագիտական ասոցիացիայի ամսագիր |volume=110|page=325|bibcode=2000JBAA..110..325B}}</ref>։
 
Տող 241.
=== Վաղ ուսումնասիրություններ ===
[[Պատկեր:Venus Drawing.jpg|մինի|աջից|«[[Սև կաթիլի էֆեկտ]]ը» նկարագրված Վեներայի 1769 թվականի անցման ժամանակ]]
Վեներան հայտնի էր հին աշխարհում որպես «առավոտյան», ինչպես նաև «երեկոյան» աստղ, այս երկու անունները տրվել էին, քանի որ այն ժամանակներումժամանակ կարծում էին, թե դրանք երկու տարբեր մարմիններ են։ Բաբելական [[Ամասիդուքայի Վեներայի տախտակ]]ը, որը հատկացնումթվագրվում ենէ 1581 թվականին Մմ. Թթ.ա. Ա1581 թ., ցույց է տալիս որ բաբելոնացիներըբաբելացիները հասկացել են. որ այս երկու մարմինները նույնն են, դրանում նշելով այն այս աշխատությունում որպես «երկնքի պայծառ թագուհի»։ Այս տախտակում բերված են նաև մանրակրկիտ դիտարկումներիդիտումների արդյունքներ<ref>{{cite book
| author=Վարդեն, Բարտել | year=1974 | page=56
| url=https://books.google.am/books?id=S_T6Pt2qZ5YC
| title=Գիտության զարթոնք 2: աստղագիտության ծնունդը
| publisher=Սփրինգեր | isbn=90-01-93103-0
| accessdate=2011 թ․ հունվարի 10 }}</ref>։ Հույները, մինչև [[Պյութագորաս]]ի ժամանակները Մ.Թթ.Աա. վեցերորդVI դարըդ.), կարծում էին, որ այս երկուսը առանձին աստղեր են՝ [[Ֆոսֆոր (առավոտյան աստղ)|Ֆոսֆորը]] և [[Հեսպեր]]ը<ref>{{cite book
|author=Պլինիյ Մեծ|title=Բնության պատմություն 2:36–37
|others=թարգմանված է Ջոն Ֆ. Հալիի կողմից|publisher=Պենգուին
Տող 252.
|pages=15–16}}</ref>։
 
Հռոմեացիները առավոտյան երևացող Վեներային անվանում էին [[Լյուցիֆեր]], բառացիորեն «Լույս բերողը», և երեկոյանը անվանում էին` [[Հեսպեր|Վեսպեր]]։
 
Վեներայի առաջին գրանցված անցումը դիտարկել է [[Ջերեմիա Հարոքս]]ը 1639 թվականի դեկտեմբերի 4-ին (նոյեմբերի 24 [[Հուլիական օրացույց|Հուլիյան օրացույց]]ով, որը կիրառվում էր այդ ժամանակներում), իր ընկեր [[Ուիլյամ Քրաբթրի]]ի հետ միասին, ամեն մեկըմեկն իր տանից<ref name="Kollerstrom">{{cite web |url=http://www.dioi.org/kn/IAUVenus-Transit.pdf |title=Ուիլյամ Քրաբթրիի Վեներայի անցման դիտարկումը|last=Կոլեստրյոմ |first=Նիկոլաս |year=2004 |work=ՄԱՄ կոլոկվիումի համառոտագրեր, համար 196, 2004 |publisher=Միջազգային աստղագիտական միություն |accessdate=10 մայիս2012 }}</ref>։
 
[[Պատկեր:Phases-of-Venus.svg|մինի|ձախից|[[Գալիլեո Գալիլեյ|Գալիլեյը]] հայտնաբերեց, որ Վեներան պտտվում է [[Արեգակ]]ի շուրջ, այլ ոչ [[Երկիր|Երկրի]], դիտելով Վեներայի փուլերը]]
Երբ իտալացի գիտնական [[Գալիլեո Գալիլեյ]]<nowiki/>ն առաջին անգամ դիտեց մոլորակը 17-րդ դարում, նա տեսավ, որ մոլորակը երևում է [[մոլորակների փուլեր|մահիկի]] տեսքով, ինչպես [[Լուսին]]ը։ Երբ Վեներան գտնվում է Արեգակից ամենահեռու կետում այն երևում է [[Էլոնգացիա (աստղագիտություն)|կես փուլում]], և երբ այն ամենամոտն է Արեգակին այն` երևում է մահիկի կամ լրիվ փուլում։ Սա կարող էր հնարավոր լինել միայն, եթե Վեներան պտտվում էր Արեգակի շուրջ։ Այս դիտարկումը առաջիններից էր, որը ակնհայտորեն հակասում էր [[Պտղոմեոս]]ի [[գեոկենտրոն համակարգ|երկրակենտրոն համակարգ]]ին, ըստ որի Արեգակը պտտվում էր Երկրի շուրջ<ref>{{cite web
|author=Անանուն |title=Գալիլեյ՝ Աստղադիտակը և Շարժման օրենքները|work=Աստղագիտություն 161; Արեգակնային համակարգ
|publisher=Ֆիզիկայի և աստղագիտության բաժին, Թենեսիի համալսարան|url = http://csep10.phys.utk.edu/astr161/lect/history/galileo.html
|accessdate=2006 թ․ հունիսի 20}}</ref>։
 
[[Վեներայի մթնոլորտ]]ը հայտնաբերվելհայտնաբերել է ռուս գիտնական [[Միխայիլ Լոմոնոսով]]ը 1761 թվականին<ref name=Marov2004>{{cite journal
|last=Մարով|first=Միխայիլ Յա.| editor=Դ. Վ. Կուրց|title=Միխայիլ Լոմոնոսովը և Վեներայի մթնոլորտի հայտնաբերումը 1761 թվականի անցման դիտարկման ժամանակ
|journal=ՄԱՄ կոլոկվիումի համառոտագրեր, համար 196
Տող 274.
|publisher=Բրիտանիկա հանրագիտարան
|title=Միխայիլ Վասիլևիչ Լոմոնոսով
|accessdate=2009 թ․ հուլիսի 12}}</ref>։ Այն դիտարկելդիտել է նաև գերմանացի աստղագետ [[Յոհան Շրյոտեր]]ը 1790 թվականին։ Շրյոտերը նկատեց, որ մոլորակի մահիկը տարածվում է ավելին քան 180°, և նա իրավացիորեն մեկնաբանեց այս երևույթը լույսիխիտ տարածմամբմթնոլորտում խիտլույսի մթնոլորտում։տարածմամբ։ Ավելի ուշ, ամերիկացի աստղագետ [[Չեստեր Սմիթ Լիման]]ը դիտել է մոլորակի մութ կողմը շրջապատող ամբողջական լույսի օղակ, որը մթնոլորտի առկայության ևս մի ապացույց էր<ref>{{cite journal
|last=Ռասել|first=Հ. Ն.|year=1899
|title=Վեներայի մթնոլորտը
Տող 326.
|accessdate=2007 թ․ դեկտեմբերի 27–ին}}</ref>։
 
Միացյալ Նահանգների հետազոտությունները սկսվեցին անհաջողություններով, [[Մարիներ-1]] կայանը կորսվեցկործանվեց արձակման ընթացքում։ Դրան հաջորդող [[Մարիներ-2]] կայանը շատ ավելի հաջողակ էր, օգտագործելով [[Հոմանի անցումային ուղեծիր|անցումային ուղեծիրը]] 109 օր թռիչքից հետո, 1962 թվականի դեկտեմբերի 14-ին այն դարձավ աշխարհում առաջին հաջողված միջմոլորակային առաքելությունը, անցնելով 34 833 կմ հեռավորության վրա Վեներայի մակերևույթից։ Մարիներ-2-ի [[միկրոալիքներ|միկրոալիքային]] և [[ինֆրակարմիր ալիքներ|ինֆրակարմիր]] [[ռադիոմետր]]ները ցույց տվեցին, որ չնայած Վեներայի մթնոլորտի վերին հատվածները բավականին սառն են, մակերևույթը չափազանց տաք է, ամենաքիչը առնվազն +400C—430&nbsp;°C, սա վերջ դրեց բոլոր հույսերին, որ մոլորակի մակերևույթի վրա կարող էր գոյություն ունենալ կյանք։ Կայանի չափումները թույլ տվեցին նաև ճշգրտել մոլորակի զանգվածը, ինչպես նաև ավելի ճշգրիտ թիվ ստանալ [[աստղագիտական միավոր]]ի համար, սակայն սարքը չկարողացավ գրանցել ոչ [[մագնիսական դաշտ]], և ոչ էլ [[ռադիացիոն գոտի]]<ref>{{cite journal
|author=Ռեակտիվ Շարժման Լաբորատորիա
|title=Մարիներ-Վեներա 1962 ծրագրի վերջնական հաշվետվություն
Տող 380.
|publisher=ՆԱՍԱ-ի Գոդարդի անվան տիեզերական թռիչքների կենտրոն|url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/pioneer_venus.html|accessdate=2009 թ․ հուլիսի 19}}</ref>։
 
Հաջորդ չորս տարիների ընթացքում կատարվեցինկատարվեց ևս չորս առաքելություններառաքելություն դեպի Վեներա, սովետական [[Վեներա-11]] և [[Վեներա-12]], ուսումնասիրեցին Վեներայի [[էլեկտրական հողմ]]երը<ref name="mitchell_4">{{cite web
|first=Դոն|last=Միտչել
|work=Սովետական Միության կողմից Վեներայի հետազոտությունները
Տող 404.
==== Ռադիո-քարտեզագրում ====
[[Պատկեր:Venus2 mag big.png|մինի|[[Մագելան (ԱՄԿ)|Մագելանի]] կողմից կատարված Վեներայի ռադիո-տոպոգրաֆիկ քարտեզը (գույները իրական չեն)]]
Երկրից կատարված վաղ ռադիո-դիտարկումները տվեցին միայն նախնական տվյալներ Վեներայի մակերևույթի մասին։ Վեներա և Պիոներ ՎենարաՎեներա շրագրերըծրագրերը տվեցին շատ ավելի բարելավված ճշգրտության տեղեկություններ։
 
1989 թվականին Միացյալ Նահանգների կողմից արձակվեց [[Մագելան (ԱՄԿ)|Մագելան]] կայանը, որի հիմնական նպատակն էր քարտեզագրել Վեներայի մակերևույթը ռադիոլոկատորի միջոցով<ref name="jpl-magellan">{{cite book
Տող 454.
|title=Տիեզերագնացների թռիչքը Վեներայի մոտով, 1967 թվականի փետրվարի 1
|publisher=Բելքոմ, Ինք. |url=http://ntrs.nasa.gov/archive/nasa/casi.ntrs.nasa.gov/19790072165_1979072165.pdf
|format=PDF|year=1967}}</ref>։ Առաքելությունը նախատեսվում էէր արձակել 1973 թվականի հոկտեմբերին, կամ վաղ նոյեմբերին։ Նախատեսվում էր, օգտագործելով [[Սատուրն V]] կրող հրթիռը, ուղարկել երեք [[աստրոնավտ]]ներ թռչելու Վեներայի շուրջ, ընդհանուրը մեկ տարի տևող առաքելության ընթացքում։ Տիեզերանավը պետք է անցներ Վեներայից 5000 կիլոմետր հեռավորության վրա<ref name="Manned Venus Flyby" />։
 
====Տիեզերական սարքերի ժամանակացույց====
Տող 558.
 
== Անվանումների առանձնահատկություններ ==
Քանի որ, մինչև [[ռադիոլոկացիա|ռադիոլոկացիոն]] մեթոդներով Վեներայի հետազոտությունները ամպերը թաքցնում էին մոլորակի մակերևույթը, առաջին կոպիտ մոլորակի [[քարտեզ]]ները կազմվեցին միայն 1960-ական թվականներին, Երկրի վրա գտնվող ռադիո-աստղադիտակների միջոցով հեռահար ռիոլոկացիայի օգնությամբ։ Այս դիտարկումների արդյունքում ստացված հսկայական չափեր ունեցող լուսավոր շրջանները ստացան պայմանական անվանումներ։ Ընդ որում գոյություն ուներին այսպիսի նշանակման մի քանի համակարգեր, որոնք չունեին համընդհանուր գործածություն, և օգտագործվում էին գիտնականների փոքր խմբերի կողմից։ Նրանցից որոշները օգտագործում էին [[հունական այբուբեն]]ի տառերը, մյուսները՝ լատինական տառերը և թվերը, կամ անվանում էին էլեկտրո և ռադիոտեխնիկայի ասպարեզում աշխատող հայտնի գիտնականների անուններով ([[Կառլ Գաուս|Գաուս]], [[Հենրիխ Հերց|Հերց]], [[Ալեքսանդր Պոպով|Պոպով]])։ Այս նշանակման ձևերը (առանձին բացառություններով) այժմ դուրս են եկել գիտական օգտագործումից, չնայած դեռևս պատահում են որոշ գրականության աղբյուրներում<ref name="NameR" />։ Բացառություններ են հանդիսանում՝ [[Ալֆա շրջան]]ը, [[Բետա շրջան]]ը և [[Ջեյմս Մաքսվել|Մաքսվելի]] [[Մաքսվելի լեռներ|լեռներ]], որոնք հաջողությամբ համադրվեցին տիեզերական ռադիոլոկացիայի արդյունքում ստացված ճշգրտված տվյալների հետ<ref name="Rod">[http://selena.sai.msu.ru/Rod/Publications/Map_ven/Map_ven.htm ''Ժ. Ֆ. Ռոդիոնովա'' «Վեներայի քարտեզները»]</ref>։
[[Պատկեր:Venus quadrangle layout.gif|մինի|240px|Պայմանական քարտեզ-սխեմա, որը բաժանում է Վեներայի մակերևույթը սեկտորների (անվանումները բերված են անգլերեն)]]
Վեներայի մակերևույթի առաջին քարտեզի ստեղծումը իրականացվել է [[ԱՄՆ աշխարհագրական ծառայություն|ամերիկյան աշխարհագրական ծառայության]] կողմից [[1980]] թվականին, հիմնված [[Պիոներ Վեներա-1]] կայանի միջոցով կատարված ռադիոլոկացիոն հետազոտությունների վրա։
Տող 565.
 
Երկրաբանական օբյեկտների անվանման կանոնները հաստատվեցին [[Միջազգային աստղագիտական միություն|Միջազգային աստղագիտական միության]] XIX Վեհաժողովի ժամանակ [[1985]] թվականին, [[ավտոմատ միջմոլորակային կայան]]ներով կատարված հետազոտությունների արդյունքների համադրումից հետո։ Որոշվեց, անվանումների մեջ օգտագործել միայն կանացի անուններ (բացիվերը նշված երեք պատմական բացառությունների)<ref name="NameR">[http://www.galatreya.ru/astrology/archives/IMENABOGIN/ Անունները Վեներայի քարտեզի վրա (galatreya.ru)]</ref>՝
* Խոշոր [[Հարվածային խառնարան|խառնարանները]] անվանվել են հանրահայտ կանանց ազգանուններով, փոքր խառնարանները՝ այլ կանացի անուններ։անուններով։ Խոշոր խառնարանների անունների օրինակներ՝ [[Իզաբելլա I (Կաստիլիայի թագուհի)|Իզաբելլա]], [[Աննա Ախմատովա|Ախմատովա]], [[Ագնիյա Բարտո|Բարտո]], [[Մարգարետ Միդ|Միդ]] և այլն։ Փոքրերի օրինակներ՝ Ռիտա, Շուշան, Հասմիկ, Վարդ, Անուշ, Անյա և այլն<ref name="NameR" /><ref name="Rod" />։
Վեներայի ռելիեֆի որոշ առանձնահատկություններ ստացել են դիցականդիցաբանական, հեքիաթային և լեգենդար կանացկանանց անուններ՝ բարձրադիր վայրերը անվանում են տարբեր ազգերի աստվածուհիների անուններով, ցածրադիր վայրերին տալիս են դիցականդիցաբանական տարբեր կերպարների անուններ.
* [[Վեներայի երկրների ցանկ|ԵրկիրներըԵրկրները]] և [[Վեներայի սարահարթերի ցանկ|սարահարթերը]] ստանում են սիրո և գեղեցկության աստվածուհիների անուններ, օրինակ՝ [[Աստղիկի սարահարթ]], [[Ախթամարի հարթավայր]]
* [[Տեսերա]]ները՝ ճակատագրի, երջանկության և հաջողության աստվածուհիների անուններով, օրինակ՝ [[Անանկեյի տեսերա]], [[Դոլյայի տեսերա]]
* [[Վեներայի լեռների ցանկ|Լեռները]], [[Վեներայի գմբեթների ցանկ|գմբեթները]] և [[Վեներայի շրջանների ցանկ|շրջանները]] անվանվում են տարբեր աստվածուհիների, գիգանտուհիների, տիտանուհիների անուններով, օրինակ՝ [[Էգինայի գմբեթ]], [[Ատանուայի լեռ]], [[Բաղբարտուի լեռ|Բագբարտուի լեռ]], [[Ֆեբեյի շրջան|Ֆեբեի շրջան]]
* [[Վեներայի բլուրների ցանկ|Բլուրները]]՝ ծովային աստվածուհիների անուններով, օրինակ՝ [[Ակկրուվայի բլուրներ]], [[Չերնավայի բլուրներ]]
* [[Վեներայի սանդղավանդների ցանկ|Սանդղավանդերը]]՝ ընտանեկան օջախի աստվածուհիների անուններով, օրինակ՝ [[Ուորսարի սանդղավանդ]], [[Վեստայի սանդղավանդ]]
* [[Վեներայի թագերի ցանկ|Թագերը]]՝ բերրիության և հողագործության աստվածուհիների անուններով, օրինակ՝ [[Անահիտի թագ]], [[Երկիրի թագ|Երկրի թագ]], [[Արտեմիսի թագ]]
* [[Վեներայի լեռնաշղթաների ցանկ|Լեռնաշղթաները]]՝ երկնքի աստվածուհիների և երկնքի հետ կապված առասպելների կին կերպարների անուններով, օրինակ՝ [[Իրիսի լեռնաշղթա (Վեներա)|Իրիսի լեռնաշղթա]], [[Մետելիցայի լեռնաշղթա (Վեներա)|Մետելիցայի լեռնաշղթա]]
* [[Վեներայի ակոսների ցանկ|Ակոսները]] և [[Վեներայի բծերի ցանկ|բծերը]], ստանում են ռազմատենչ կանանց անուններ, օրինակ՝ [[Բելոնայի ակոսներ]], [[Մորիգանի բիծ]]
* [[Վեներայի կանյոնների ցանկ|Կանյոնները]]՝ Լուսնի, որսորդության և անտառի հետ կապված դիցական կերպարների անուններ, օրինակ՝ [[Արտեմիսի կանյոն (Վեներա)|Արտեմիսի կանյոն]], [[Պարնգեյի կանյոն (Վեներա)|ՊարնգեյիՊարնգեի կանյոն]]<ref name="NameR" /><ref name="Rod" />։
 
== Հավելյալ տեղեկություններ ==
Տող 581.
=== Վեներայի արբանյակներ ===
[[Պատկեր:ClementineObservesTheMoonSolarCoronaAndVenus.jpg|մինի|100px|ring|Վեներան Արեգակի մոտ, որը ծածկված է Լուսնով։ Լուսանկարը՝ «[[Կլեմենտինա (ԱՄԿ)|Կլեմենտինա]]» կայանից]]
Վեներան, ինչպես և [[Մերկուրի (մոլորակ)|Մերկուրին]], համարվում է մոլորակ, որը չունի [[բնական արբանյակ]]։ Նախկինում եղել են բազմաթիվ հաղորդագրություններ [[Վեներայի արբանյակներ]]ի դիտարկումների մասին, սակայն այս հայտնագործությունները միշտ հիմնված են եղել սխալանքների վրա։ Վեներայի արբանյակների հայտնաբերման մասին առաջին հաղորդումները եղել են [[XVII դար]]ում։ Ընդամենը, 120 տարվա ընթացքում մինչև [[1770]] թվականը գրանցվել են արբանյակների ավելին քան 30 դիտարկումներ, կատարված ամենաքիչը 20 աստղագետների կողմից։
 
1770 թվականին Վեներայի արբանյակների որոնումները գործնականորեն դադարեցվեցին, հիմնականում քանի որ հնարավոր չէր լինում հաստատել նախորդ դիտարկումների արդյունքները, ինչպես նաև, այն պատճառով, որ Վեներայի անցման ընթացքում Արեգակի վրայով [[1761]] և [[1769]] թվականներին արբանյակի գոյության ոչ մի ապացույց չէր գտնվել։
Տող 592.
Վեներան հանդիսանում է [[Վեներայի տերաֆորմում|տերաֆորմավորման]] թեկնածուներից մեկը։ Կան նրա բնակեցմանը հարմարացնելու մի քանի առաջարկվող նախագծեր։ Դրանցից մեկի համաձայն առաջարկվում է ցրել Վեներայի մթնոլորտում [[Գենետիկա|գենետիկորեն]] փոփոխված [[կապտա-կանաչ ջրիմուռներ]], որոնք, վերամշակելով [[ածխաթթու գազ]]ը (Վեներայի մթնոլորտի կազմության մոտ 96 %) կարտադրեն [[թթվածին]], ի հետևանք զգալիորեն թուլացնելով [[ջերմոցային էֆեկտ]]ը և իջեցնելով մոլորակի վրա գոյություն ունեցող ջերմաստիճանը։
 
Սակայն [[ֆոտոսինթեզ]]ի համար անհրաժեշտ է ջրի գոյությունըգոյություն, որը ևստըստ վերջին տվյալների Վեներայի վրա գործնականորեն գոյություն չունի (նույնիսկ գոլորշու տեսքով մթնոլորտում)։ Այս նախագծի իրականացման համար անհրաժեշտ է Վեներայի վրա ջուր հասցնել, որը առաջարկվում է իրականացնել ռմբակոծելով մոլորակը ջրա-ամոնյակայինամոնիակային աստերոիդներով։
 
== Վեներան մշակույթում ==
* [[Մայաների օրացույց]]ի ծիսական տարբերակում, որը օգտագործվում էր նաև [[Մեսոամերիկա|Մեզոամերիկա]]յի այլ ազգերի կողմից ([[ացտեկներ]], [[տոլտեկներ]] և այլ), գոյություն ունեին 584 օր պարբերությամբ ցիկլեր, որը մոտավորապես համընկնում է Վեներայի սինոդիկ պտույտի պարբերության հետ։
* Վեներան առանձնահատուկ դեր է ունեցել [[ինկեր]]ի [[Ինկերի դիցաբանություն|դիցաբանության]] և [[Ինկերի աստղագիոտություն|աստղագիտության]] մեջ, այնտեղ այն անվանվում էր ''Չ’ասկա''<ref>Exsul immeritus blas valera populo suo e historia et rudimenta linguae piruanorum. Indios, gesuiti e spagnoli in due documenti segreti sul Perù del XVII secolo. A cura di L. Laurencich Minelli. Bologna, 2007</ref>։