«Վեներա (մոլորակ)»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
Replacing 2004_Venus_transit_UV.ogg with File:2004_Venus_transit_UV.ogv (by CommonsDelinker because: redirect linked from other project). |
|||
Տող 153.
[[Պատկեր:Venus structure.jpg|մինի|180px|Վեներայի ներքին կառուցվածքը]]
Վեներայի մակերևույթի հետազոտությունները հնարավոր դարձան [[ռադիոտեղորոշում|ռադիոտեղորոշման]] մեթոդների
[[2009]] թվականին հրատարակվեց Վեներայի հարավային կիսագնդի քարտեզը, որը ստեղծվել էր «''Venus express''» տիեզերական սարքի միջոցով։ Այս քարտեզի հիման վրա առաջ քաշվեցին
Առաջարկվել
==== Ռելիեֆ ====
Տող 163.
[[Պատկեր:Maat Mons on Venus.jpg|մինի|200px|ձախից|Վեներայի մակերևույթի լուսանկարը ռատիոտեղորոշման տվյալների հիման վրա]]
Հետաքրքիր է, որ Վեներայի մակերևույթի բոլոր մասերը կրում են
[[Հարվածային խառնարան]]ները
=== Մագնիսական դաշտն ու միջուկ ===
1967 թվականին, [[Վեներա-4]] ԱՄԿ-ի միջոցով հայտնի դարձավ, որ Վեներայի [[մագնիասական դաշտ|մագնիսական դաշտ]]ը շատ ավելի թույլ է, քան Երկրինը։ Վեներայի մագնիսական դաշտը ինդուկցվում է Վեներայի [[իոնոսֆերա]]յի և [[արեգակնային քամի|արեգակնային քամու]] փոխազդեցության միջոցով<ref>{{cite journal
|author=Կիվելսոն Գ. Մ., Ռասել Ս. Տ.
|title=Ներածություն տիեզերական ֆիզիկայի մեջ
|publisher=Քեմբրիջի համալսարանի հրատարակչություն
|year=1995|isbn=0-521-45714-9}}</ref>, այլ ոչ թե մոլորակի միջուկում` ներքին [[դինամոյի վարկած|դինամոյի]] հաշվին
|author=Ուփեդհիյ, Հ. Օ.; Սինգհ, Ռ. Ն.
|title=Տիեզերական ճառագայթների կողմից Վեներայի ցածր մթնոլորտի իոնացումը
Տող 179.
|doi=10.1016/0273-1177(94)00070-H|bibcode = 1995AdSpR..15...99U }}</ref>։
Վեներայի ներքին մագնիսական դաշտի բացակայությունը անսպասելի էր, քանի որ այն չափերով մոտ է Երկրին և գիտնականները սպասում էին, որ այն նույնպես
|author=Լահման Ջ. Գ., Ռասել Ս. Տ.
|editor=Գ. Հ. Շիրլի և Ռ. Վ. Ֆայնբրիջ
Տող 192.
|volume=208|issue=1–2|pages=1–11
|doi=10.1016/S0012-821X(02)01126-3
|date=15 մարտ 2003|bibcode=2003E&PSL.208....1S}}</ref>։ Սա ցույց է տալիս, որ
|first=Ֆրանսիս|last=Նիմմո|year=2002
|title=Ինչու Վեներան չունի մագնիսական դաշտ
Տող 207.
|volume=23|issue=14|pages=1857–1860|url=http://www.agu.org/pubs/crossref/1996/96GL01589.shtml|accessdate=2009 թ․ հուլիսի 12
|doi=10.1029/96GL01589
|year=1996|bibcode=1996GeoRL..23.1857K}}</ref> կամ նրա
Վեներայի թույլ մագնիսոլորտը առաջանում է [[արեգակնային քամի|արեգակնային քամու]] և մոլորակի արտաքին մթնոլորտի փոխազդեցության արդյունքում։ Այստեղ ուլտրամանուշակագույն ճառագայթման տակ չեզոք մոլեկուլների տրոհումից առաջանում են ջրածնի և թթվածնի իոններ։ Արեգակնային քամին նրանցից
{{cite journal | doi = 10.1038/nature06432 | last1 = Սվեդհեմ | first1 = Հական | last2 = Տիտով | first2 = Դմիտրի Վ. | last3 = Թեյլոր | first3 = Ֆրեդրիկ Վ. | last4 = Վիտաս | first4 = Օլիվիյե | year = 2007 | month = նոյեմբեր | title = Վեներան որպես ավելի Երկրին նման մոլորակ | journal = Նեյչր | volume = 450 | issue = 7170 | pages = 629–632 | bibcode = 2007Natur.450..629S | pmid=18046393
}}</ref>։
Տող 217.
=== Տեսքը Երկրից ===
[[Պատկեր:Venus-pacific-levelled.jpg|մինի|200px|Վեներան միշտ ավելի պայծառ է, քան ամենապայծառ աստղերը։]]
Վեներան շատ հեշտ է գտնել, քանի որ ըստ պայծառության այն շատ անգամ գերազանցում է բոլոր աստղերին։ Մոլորակի
[[Աստղադիտակ]]ով, նույնիսկ ոչ մեծ, կարելի է դիտարկել մոլորակի սկավառակի [[Վեներայի փուլեր|փուլերի]] փոփոխությունները։ Դա առաջին անգամ դիտել է [[Գալիլեո Գալիլեյ|Գալիլեյը]] [[1610]] թվականին։
Տող 225.
[[Պատկեր:Transit of Venus animation.ogg|մինի|ձախից|Անիմացիա. Մոդելավերված է Վեներայի մակերևույթը, հետո աստիճանաբար հեռացում Վեներայից մինչև Երկիր։ Վերջում Վեներայի անցումը Արեգակի սկավառակի վրայով։]]
{{Main|Վեներայի անցումը Արեգակի սկավառակով}}
Քանի որ Վեներան հանդիսանում է [[Արեգակնային համակարգ]]ի ներքին մոլորակ Երկրի հանդեպ, Երկրի մակերևույթից հնարավոր է դիտել Վեներայի [[Անցում (աստղագիտություն)|անցումը]] Արեգակի սկավառակի վրայով։ Դա տեղի է ունենում երբ Վեներան գտնվում է Երկրի և Արեգակի միջև, [[աստղադիտակ]]ով Երկրից դիտելիս մոլորակը երևում է փոքր սև սկավառակի տեսքով հսկայական լուսատուի ֆոնին։ Սակայն այս աստղագիտական երևույթը ամենահազվագյուտներից մեկն է Երկրից դիտարկման համար։ Վերջին երկու և կես հարյուրամյակների ընթացքում տեղի
Առաջին անգամ Վեներայի անցումը Արեգակի սկավառակի վրայով
Հաջորդ անցման ժամանակ, [[1769]] թվականի [[հունիսի 6]]-ին, երևույթը
=== Աշենի լույս ===
Վեներայի
|title=Վեներայի խորհրդավոր աշենի լույսերը |journal=Բրիտանական աստղագիտական ասոցիացիայի ամսագիր |volume=110|page=325|bibcode=2000JBAA..110..325B}}</ref>։
Տող 241.
=== Վաղ ուսումնասիրություններ ===
[[Պատկեր:Venus Drawing.jpg|մինի|աջից|«[[Սև կաթիլի էֆեկտ]]ը» նկարագրված Վեներայի 1769 թվականի անցման ժամանակ]]
Վեներան հայտնի էր հին աշխարհում որպես «առավոտյան», ինչպես նաև «երեկոյան» աստղ, այս երկու անունները տրվել էին, քանի որ այն
| author=Վարդեն, Բարտել | year=1974 | page=56
| url=https://books.google.am/books?id=S_T6Pt2qZ5YC
| title=Գիտության զարթոնք 2: աստղագիտության ծնունդը
| publisher=Սփրինգեր | isbn=90-01-93103-0
| accessdate=2011 թ․ հունվարի 10 }}</ref>։ Հույները, մինչև [[Պյութագորաս]]ի ժամանակները
|author=Պլինիյ Մեծ|title=Բնության պատմություն 2:36–37
|others=թարգմանված է Ջոն Ֆ. Հալիի կողմից|publisher=Պենգուին
Տող 252.
|pages=15–16}}</ref>։
Հռոմեացիները առավոտյան երևացող Վեներային անվանում էին [[Լյուցիֆեր]], բառացիորեն «Լույս բերողը», և երեկոյանը
Վեներայի առաջին գրանցված անցումը դիտարկել է [[Ջերեմիա Հարոքս]]ը 1639 թվականի դեկտեմբերի 4-ին (նոյեմբերի 24 [[Հուլիական օրացույց|Հուլիյան օրացույց]]ով, որը կիրառվում էր այդ ժամանակներում), իր ընկեր [[Ուիլյամ Քրաբթրի]]ի հետ
[[Պատկեր:Phases-of-Venus.svg|մինի|ձախից|[[Գալիլեո Գալիլեյ|Գալիլեյը]] հայտնաբերեց, որ Վեներան պտտվում է [[Արեգակ]]ի շուրջ, այլ ոչ [[Երկիր|Երկրի]], դիտելով Վեներայի փուլերը]]
Երբ իտալացի գիտնական [[Գալիլեո Գալիլեյ]]<nowiki/>ն առաջին անգամ դիտեց մոլորակը 17-րդ դարում,
|author=Անանուն |title=Գալիլեյ՝ Աստղադիտակը և Շարժման օրենքները|work=Աստղագիտություն 161; Արեգակնային համակարգ
|publisher=Ֆիզիկայի և աստղագիտության բաժին, Թենեսիի համալսարան|url = http://csep10.phys.utk.edu/astr161/lect/history/galileo.html
|accessdate=2006 թ․ հունիսի 20}}</ref>։
[[Վեներայի մթնոլորտ]]ը
|last=Մարով|first=Միխայիլ Յա.| editor=Դ. Վ. Կուրց|title=Միխայիլ Լոմոնոսովը և Վեներայի մթնոլորտի հայտնաբերումը 1761 թվականի անցման դիտարկման ժամանակ
|journal=ՄԱՄ կոլոկվիումի համառոտագրեր, համար 196
Տող 274.
|publisher=Բրիտանիկա հանրագիտարան
|title=Միխայիլ Վասիլևիչ Լոմոնոսով
|accessdate=2009 թ․ հուլիսի 12}}</ref>։ Այն
|last=Ռասել|first=Հ. Ն.|year=1899
|title=Վեներայի մթնոլորտը
Տող 326.
|accessdate=2007 թ․ դեկտեմբերի 27–ին}}</ref>։
Միացյալ Նահանգների հետազոտությունները սկսվեցին անհաջողություններով, [[Մարիներ-1]] կայանը
|author=Ռեակտիվ Շարժման Լաբորատորիա
|title=Մարիներ-Վեներա 1962 ծրագրի վերջնական հաշվետվություն
Տող 380.
|publisher=ՆԱՍԱ-ի Գոդարդի անվան տիեզերական թռիչքների կենտրոն|url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/pioneer_venus.html|accessdate=2009 թ․ հուլիսի 19}}</ref>։
Հաջորդ չորս տարիների ընթացքում
|first=Դոն|last=Միտչել
|work=Սովետական Միության կողմից Վեներայի հետազոտությունները
Տող 404.
==== Ռադիո-քարտեզագրում ====
[[Պատկեր:Venus2 mag big.png|մինի|[[Մագելան (ԱՄԿ)|Մագելանի]] կողմից կատարված Վեներայի ռադիո-տոպոգրաֆիկ քարտեզը (գույները իրական չեն)]]
Երկրից կատարված վաղ ռադիո-դիտարկումները տվեցին միայն նախնական տվյալներ Վեներայի մակերևույթի մասին։ Վեներա և Պիոներ
1989 թվականին Միացյալ Նահանգների կողմից արձակվեց [[Մագելան (ԱՄԿ)|Մագելան]] կայանը, որի հիմնական նպատակն էր քարտեզագրել Վեներայի մակերևույթը ռադիոլոկատորի միջոցով<ref name="jpl-magellan">{{cite book
Տող 454.
|title=Տիեզերագնացների թռիչքը Վեներայի մոտով, 1967 թվականի փետրվարի 1
|publisher=Բելքոմ, Ինք. |url=http://ntrs.nasa.gov/archive/nasa/casi.ntrs.nasa.gov/19790072165_1979072165.pdf
|format=PDF|year=1967}}</ref>։ Առաքելությունը նախատեսվում
====Տիեզերական սարքերի ժամանակացույց====
Տող 558.
== Անվանումների առանձնահատկություններ ==
Քանի որ, մինչև [[ռադիոլոկացիա|ռադիոլոկացիոն]] մեթոդներով Վեներայի հետազոտությունները ամպերը թաքցնում էին մոլորակի մակերևույթը, առաջին կոպիտ մոլորակի [[քարտեզ]]ները կազմվեցին միայն 1960-ական թվականներին, Երկրի վրա գտնվող ռադիո-աստղադիտակների միջոցով հեռահար ռիոլոկացիայի օգնությամբ։ Այս դիտարկումների արդյունքում ստացված հսկայական չափեր ունեցող լուսավոր շրջանները ստացան պայմանական անվանումներ։ Ընդ որում գոյություն ուներին այսպիսի նշանակման մի քանի համակարգեր, որոնք չունեին համընդհանուր գործածություն, և օգտագործվում էին գիտնականների փոքր խմբերի կողմից։ Նրանցից որոշները օգտագործում էին [[հունական այբուբեն]]ի տառերը, մյուսները՝ լատինական տառերը և թվերը, կամ անվանում էին էլեկտրո և ռադիոտեխնիկայի ասպարեզում աշխատող հայտնի գիտնականների անուններով ([[Կառլ Գաուս|Գաուս]], [[Հենրիխ Հերց|Հերց]], [[Ալեքսանդր Պոպով|Պոպով]])։ Այս նշանակման ձևերը (առանձին բացառություններով) այժմ դուրս են եկել գիտական օգտագործումից, չնայած դեռևս պատահում են որոշ գրականության աղբյուրներում<ref name="NameR" />։ Բացառություններ են
[[Պատկեր:Venus quadrangle layout.gif|մինի|240px|Պայմանական քարտեզ-սխեմա, որը բաժանում է Վեներայի մակերևույթը սեկտորների (անվանումները բերված են անգլերեն)]]
Վեներայի մակերևույթի առաջին քարտեզի ստեղծումը իրականացվել է [[ԱՄՆ աշխարհագրական ծառայություն|ամերիկյան աշխարհագրական ծառայության]] կողմից [[1980]] թվականին, հիմնված [[Պիոներ Վեներա-1]] կայանի միջոցով կատարված ռադիոլոկացիոն հետազոտությունների վրա։
Տող 565.
Երկրաբանական օբյեկտների անվանման կանոնները հաստատվեցին [[Միջազգային աստղագիտական միություն|Միջազգային աստղագիտական միության]] XIX Վեհաժողովի ժամանակ [[1985]] թվականին, [[ավտոմատ միջմոլորակային կայան]]ներով կատարված հետազոտությունների արդյունքների համադրումից հետո։ Որոշվեց, անվանումների մեջ օգտագործել միայն կանացի անուններ (բացիվերը նշված երեք պատմական բացառությունների)<ref name="NameR">[http://www.galatreya.ru/astrology/archives/IMENABOGIN/ Անունները Վեներայի քարտեզի վրա (galatreya.ru)]</ref>՝
* Խոշոր [[Հարվածային խառնարան|խառնարանները]] անվանվել են հանրահայտ կանանց ազգանուններով, փոքր խառնարանները՝ այլ կանացի
Վեներայի ռելիեֆի որոշ առանձնահատկություններ ստացել են
* [[Վեներայի երկրների ցանկ|
* [[Տեսերա]]ները՝ ճակատագրի, երջանկության և հաջողության աստվածուհիների անուններով, օրինակ՝ [[Անանկեյի տեսերա]], [[Դոլյայի տեսերա]]
* [[Վեներայի լեռների ցանկ|Լեռները]], [[Վեներայի գմբեթների ցանկ|գմբեթները]] և [[Վեներայի շրջանների ցանկ|շրջանները]] անվանվում են տարբեր աստվածուհիների, գիգանտուհիների, տիտանուհիների անուններով, օրինակ՝ [[Էգինայի գմբեթ]], [[Ատանուայի լեռ]], [[Բաղբարտուի լեռ|Բագբարտուի լեռ]], [[Ֆեբեյի շրջան|Ֆեբեի շրջան]]
* [[Վեներայի բլուրների ցանկ|Բլուրները]]՝ ծովային աստվածուհիների անուններով, օրինակ՝ [[Ակկրուվայի բլուրներ]], [[Չերնավայի բլուրներ]]
* [[Վեներայի սանդղավանդների ցանկ|Սանդղավանդերը]]՝ ընտանեկան օջախի աստվածուհիների անուններով, օրինակ՝ [[Ուորսարի սանդղավանդ]], [[Վեստայի սանդղավանդ]]
* [[Վեներայի թագերի ցանկ|Թագերը]]՝ բերրիության և հողագործության աստվածուհիների անուններով, օրինակ՝ [[Անահիտի թագ]], [[Երկիրի թագ|Երկրի թագ]], [[Արտեմիսի թագ]]
* [[Վեներայի լեռնաշղթաների ցանկ|Լեռնաշղթաները]]՝ երկնքի աստվածուհիների և երկնքի հետ կապված առասպելների կին կերպարների անուններով, օրինակ՝ [[Իրիսի լեռնաշղթա (Վեներա)|Իրիսի լեռնաշղթա]], [[Մետելիցայի լեռնաշղթա (Վեներա)|Մետելիցայի լեռնաշղթա]]
* [[Վեներայի ակոսների ցանկ|Ակոսները]] և [[Վեներայի բծերի ցանկ|բծերը]], ստանում են ռազմատենչ կանանց անուններ, օրինակ՝ [[Բելոնայի ակոսներ]], [[Մորիգանի բիծ]]
* [[Վեներայի կանյոնների ցանկ|Կանյոնները]]՝ Լուսնի, որսորդության և անտառի հետ կապված դիցական կերպարների անուններ, օրինակ՝ [[Արտեմիսի կանյոն (Վեներա)|Արտեմիսի կանյոն]], [[Պարնգեյի կանյոն (Վեներա)|
== Հավելյալ տեղեկություններ ==
Տող 581.
=== Վեներայի արբանյակներ ===
[[Պատկեր:ClementineObservesTheMoonSolarCoronaAndVenus.jpg|մինի|100px|ring|Վեներան Արեգակի մոտ, որը ծածկված է Լուսնով։ Լուսանկարը՝ «[[Կլեմենտինա (ԱՄԿ)|Կլեմենտինա]]» կայանից]]
Վեներան, ինչպես և [[Մերկուրի (մոլորակ)|Մերկուրին]], համարվում է մոլորակ, որը չունի [[բնական արբանյակ]]։ Նախկինում եղել են բազմաթիվ հաղորդագրություններ [[Վեներայի արբանյակներ]]ի դիտարկումների մասին, սակայն այս հայտնագործությունները միշտ հիմնված են եղել սխալանքների վրա։ Վեներայի արբանյակների հայտնաբերման մասին առաջին հաղորդումները եղել են [[XVII դար]]ում։ Ընդամենը
1770 թվականին Վեներայի արբանյակների որոնումները գործնականորեն դադարեցվեցին, հիմնականում քանի որ հնարավոր չէր լինում հաստատել նախորդ դիտարկումների արդյունքները, ինչպես նաև, այն պատճառով, որ Վեներայի անցման ընթացքում Արեգակի վրայով [[1761]] և [[1769]] թվականներին արբանյակի գոյության ոչ մի ապացույց չէր գտնվել։
Տող 592.
Վեներան հանդիսանում է [[Վեներայի տերաֆորմում|տերաֆորմավորման]] թեկնածուներից մեկը։ Կան նրա բնակեցմանը հարմարացնելու մի քանի առաջարկվող նախագծեր։ Դրանցից մեկի համաձայն առաջարկվում է ցրել Վեներայի մթնոլորտում [[Գենետիկա|գենետիկորեն]] փոփոխված [[կապտա-կանաչ ջրիմուռներ]], որոնք, վերամշակելով [[ածխաթթու գազ]]ը (Վեներայի մթնոլորտի կազմության մոտ 96 %) կարտադրեն [[թթվածին]], ի հետևանք զգալիորեն թուլացնելով [[ջերմոցային էֆեկտ]]ը և իջեցնելով մոլորակի վրա գոյություն ունեցող ջերմաստիճանը։
Սակայն [[ֆոտոսինթեզ]]ի համար անհրաժեշտ է ջրի
== Վեներան մշակույթում ==
* [[Մայաների օրացույց]]ի ծիսական տարբերակում, որը օգտագործվում էր նաև [[Մեսոամերիկա|Մեզոամերիկա]]յի այլ ազգերի կողմից ([[ացտեկներ]], [[տոլտեկներ]] և այլ), գոյություն ունեին 584 օր պարբերությամբ ցիկլեր, որը մոտավորապես համընկնում է Վեներայի սինոդիկ պտույտի պարբերության հետ։
* Վեներան առանձնահատուկ դեր է ունեցել [[ինկեր]]ի [[Ինկերի դիցաբանություն|դիցաբանության]] և [[Ինկերի աստղագիոտություն|աստղագիտության]] մեջ, այնտեղ այն անվանվում էր ''Չ’ասկա''<ref>Exsul immeritus blas valera populo suo e historia et rudimenta linguae piruanorum. Indios, gesuiti e spagnoli in due documenti segreti sul Perù del XVII secolo. A cura di L. Laurencich Minelli. Bologna, 2007</ref>։
|