«Հին Եգիպտոս»–ի խմբագրումների տարբերություն

Եգիպտոսը հասավ իր հզորության գագաթնակետին Նոր Թագավորության ժամանակաշրջանում, որը կառավարում էր Նուբիայի մեծ մասը և Մերձավոր Արևելքի զգալի մասը, որից հետո այն դանդաղ անկում է ապրում: Իր պատմության ընթացքում Եգիպտոս ներխուժել կամ նվաճվել է մի շարք օտար ուժերի կողմից, այդ թվում [[հիքսոսներ]]ի, [[լիվիացիներ]]ի, [[նուբիացիներ]]ի, [[ասորեստանցիներ]]ի, [[Աքեմենյան պարսիկներ]]ի կողմից և մակեդոնացիների՝ [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդ Մակեդոնացու]] հրամանատարությամբ: Ալեքսանդրի մահից հետո ձևավորվեց [[Հռովմեական Պտղոմեոսյան|Հռովմեական Պտղոմեոսյան Թագավորությունը]], որը ղեկավարեց Եգիպտոսը մինչև մ.թ.ա. 30 թվականը, երբ [[Կլեոպատրա]]ն գերի ընկավ [[Հռոմեական կայսրություն|Հռովմեական Կայսրությանը]] և Եգիպտոսը դարձավ հռոմեական պրովինցիա<ref name="Allen 2000 p. 7">Allen (2000) p. 7</ref>:

Հին Եգիպտական քաղաքակրթության հաջողությունը մասնակիորեն կապված էր գյուղատնտեսությունից՝ Նեղոս գետի պայմաններին հարմարվելու ունակությունից: Նեղոսի վարարումներից և ոռոգումներից առաջանում էին բերրի դաշտավայրեր, որոնք նպաստում էին [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսությանը]], որը ապահովվում էր ավելի խիտ բնակչության առկայությանը և հասարակական բարեկեցության և [[մշակույթ]]ի զարգացմանը: Եգիպտոսի կառավարությունը խրախուսել է հովտային հանքավայրերի շահագործմանը և հարակից ամայի շրջանների օգտագործմանը, խմբային շինարարական աշխատանքներին և գյուղատնտեսական նախագծերի կազմակերպմանը, շրջակա շրջանների հետ առևտրի իրականացմանը, ինքնուրույն վաղ գրավոր համակարգի զարգացմանը, զինված ուժերին, որոնք նպատակ ունեին դիմակայել օտարերկրյա թշնամիններին և նպաստել Եգիպտոսի հաստատմանը: Այս գործունեությունը խթանելու և կազմակերպելու համար եղել են ազնվական գրագիրներ, կրոնական առաջնորդներ և կառավարիչների բյուկրատիա, որոնք վերահսկվում էին [[փարավոն]]ի կողմից, որը ապահովում էր եգիպտական ժողովրդի համագործոկցությանը և միասնությանը՝ կրոնական համոզմունքների համատեքստում<ref name="Loprieno 2004 p. 166">Loprieno (2004) p. 166</ref><ref name="El-Daly 2005 p. 164">El-Daly (2005) p. 164</ref>:

Հին Եգիպտացիների բազմաթիվ ձեռքբերումներց էին քարհանքերի և շինարարական տեխնիկան, որոնք նպաստում էին մոնումենտալ [[բուրգեր]]ի, տաճարների և սրբավայրերի կառուցմանը, մաթեմատիկայի համակարգը, գործնական բժշկության արդյունավետ համակարգը, ոռոգման համակարգերը և գյուղատնտեսական արտադրության տեխնիկան, առաջին հայտնի տախտակե նավակները, եգիպտական հախճապակին և ապակե ճարտարարարվեստը, գրականության նոր ժանրերը և [[խեթեր]]ի հետ կնքված առաջին հռչակավոր խաղաղության պայմանագրերը<ref name="Allen 2000 p. 8">Allen (2000) p. 8</ref>: Հին Եգիպտոսը կայուն ժառանգություն է թողել: Նրա արվեստը և ճարտարապետությունը լայնորեն տարածված էին և նրա հագույն իրերեը տարածվեցին աշխարհի հեռավոր անկյուներում: Ժամանակակից եվրոպացիների կողմից Եգիպտոսում իրականցված պեղումները և հագույն գտածոների հայտնաբերումը հանգեցրին եգիպտական քաղաքակրթության գիտության զարգացմանը և նրա մշակութային ժառանգության ավելի բարձր գնահատմանը<ref>James (2005) p. 84</ref>։

Նեղոսը իր տարածաշրջանի մարդկության համար ամբողջ պատմության ընթացքում եղել է փրկության օղակ<ref>Shaw (2002) pp. 17, 67–69</ref>: Նեղոսի բերրի գետահովիտները մարդկանց հնարավորություն էին տալիս զբաղվել գյուղատնտեսությամբ<ref>Shaw (2002) p. 17</ref>: Նեղոսի հովտում սկսել են ապրել մոտ 120.000 տարի առաջ:

Նախապատմական ժամանակաշրջանում Եգիպտոսի կլիման նվազ արգասաբեր էր, քան այսօր: Եգիպտոսի խոշոր շրջանները ծածկված էին [[սավաննա]]ներով, որտեղով անցնում էին անասունների հոտերը: Բոլոր շրջաններում բուսականությունը և կենդանական աշխարհը հարուստ էր և Նեղոսը իր վարարումներով աջակցում էր բնակչությանը: [[Որսորդություն]]ը տարածված զբաղմուն էր բոլոր եգիպտացիների համար նաև այն ժամանակաշրջանում, երբ շատ կենդանիներ դեռ ընտելացված չէին<ref>{{Cite book|url=https://books.google.am/?id=1Am88Yc8gRkC&printsec=frontcover#PPA5,M1|title=Choice Cuts: Meat Production in Ancient Egypt|last1=Ikram|first1=Salima|publisher=University of Cambridge|year=1992|isbn=978-90-6831-745-9|page=5|lccn=1997140867|oclc=60255819|authorlink1=Salima Ikram|accessdate=22 July 2009}}</ref>:

Սկսած մ.թ.ա. [[6th millennium BC|5500&nbsp;]]<nowiki/>թվականից Նեղոսի հովտում ապրող փոքր ցեղերը մի շարք մշակույթների կրողն են եղել, որն արտահայտվել է անասնապահության, գյուղատնտեսության, երկրագործության մեջ և նրանք հայտնի են իրենց խեցեղենով ու անձնական իրերով, ինչպիսիք են սանրերը, ապարանջանները և ուլունքներով: Այս վաղ մշակույթների ամենամեծ կենտրոնը Վերին (հարավային ) Եգիպտոսում գտնվող [[Բադար]]<nowiki/>ի քաղաքն էր, որն հայտնի էր իր բարձրորակ կերամիկայով, քարե և պղնձե գործիքներով <ref>Hayes (1964) p. 220</ref>:

Բադարիին հաջորդեց [[Ամրատիա]]ն (Նաքադա I) և [[Գերզե]]ն <ref>Childe, V. Gordon (1953), ''New Light on the Most Ancient Near East'', (Praeger Publications)</ref> (Նաքադա II), որոնք բերեցին մի շարք տեխնոլոգիական բարեփոխումներ: Մինչև Նաքադա I -ի ժամանակաշրջանը եգիպտացիները ենթադրաբար [[Եթովպիա]]յից վերցրել են օպսիդիանը, դրանից պատրաստել շեղբեր և այլ քարե գործիքներ<ref>Barbara G. Aston, James A. Harrell, Ian Shaw (2000). Paul T. Nicholson and Ian Shaw editors. "Stone," in ''Ancient Egyptian Materials and Technology,'' Cambridge, 5–77, pp. 46–47. Also note: Barbara G. Aston (1994). "Ancient Egyptian Stone Vessels," ''Studien zur Archäologie und Geschichte Altägyptens'' 5, Heidelberg, pp. 23–26. (See on-line posts: [http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/stone/obsidian.html <nowiki>[1]</nowiki>] and [http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/foreignrelations/obsidian.html <nowiki>[2]</nowiki>].)</ref> : [[Նաքադա II]]-ի ժամանակաշրջանում գոյություն ունեն [[Մերձավոր Արևելք]]ի, մասնավորապես [[Քանանա]]յի , [[Բիբլոս|Բինլոսի]] ափերի հետ շփման վաղ պացույցներ<ref>Patai, Raphael (1998), ''Children of Noah: Jewish Seafaring in Ancient Times'' (Princeton Uni Press)</ref>: Մոտ 1,000 տարիների ընթացքում Նագադայի մշակույթը զարգացավ, հզոր քաղաքակրթության մեջ ստեղծվեցին մի քանի փոքր գյուղատնտեսական համայնքներ, որի ղեկավարները լիովին վերահսկում էին Նեղոսի հովիտի մարդկանց և ռեսուրսները<ref>{{cite web|url=http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/naqadan/chronology.html#naqadaI|title=Chronology of the Naqada Period|publisher=Digital Egypt for Universities, University College London|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080328182409/http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/naqadan/chronology.html|archivedate=28 March 2008 <!--DASHBot-->|accessdate=9 March 2008|deadurl=no}}</ref>: [[Նեկեն]]ում (հունարեն Հիերիկոնպոլիս), իսկ ավելի ուշ [[Աբիդոս]]ում իշխանության կենտրոն հիմնելիս [[Naqada III|Նաքադա III]]-ը ընդլայնել է Եգիպտոսի հյուսիսային ուղղությունը Նեղոսի երկանքով<ref name="Shaw61">Shaw (2002) p. 61</ref>: Նրանք նաև առևտրական կապեր էին հաստատում Նուբիայի հարավային շրջանների հետ<ref name="Shaw61" />:

Նաքադայի մշակույթը ստեղծում էր տարատեսակ նյութական մշակութային իրեր, որոնք արտացոլում էին բարձր խավի աճող ուժն ու հարստությունը, ինչպես նաև նրանց անձնական օգտագործման իրերը, որոնք ներառում էին սանրեր, փոքր արձանիկներ, ներկված խեցեղեն, բարձրորակ դեկորատիվ քարե ծաղկամաններ, կոսմետիկ հարդարման միջոցներ, [[Ոսկի|ոսկուց]], [[Լադիսլավ Կուբալա|լապիսից]] ու [[փղոսկր]]ից պատրաստված զարդեր: Նրանք նաև մշակեցին կերամիկական ջնարակ, որը հայտնի է նաև որպես [[ֆայենցիա]], որը օգտագործվել Հռոմում գավաթների, զմուռսների և ֆիգուարանների զարդարման համար<ref>{{cite web|url=http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/faience/periods.html|title=Faience in different Periods|publisher=Digital Egypt for Universities, University College London|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080330041500/http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/faience/periods.html|archivedate=30 March 2008 <!--DASHBot-->|accessdate=9 March 2008|deadurl=no}}</ref>: Նագադայի մշակույթի վերջին շրջանում սկսեցին օգտագործել գրավոր խորհրդանիշներ, որոնք ի վերջո մշակվեցին դառնալով [[հիերոգլիֆ]]ներ, որոն օգտագործվելու էր հին եգիպտական լեզուն գրելու համար<ref>Allen (2000) p. 1</ref>:

[[Միջագետք]]ի շումերա-աքադական քաղաքակրթությանը և հին [[Էլամ]]ին: Մ.թ.ա. երրորդ դարում եգիպտացի քուրմ Մանեթոն կանոնակարգեց Մենես փարավոնի դինասիան մինչև իր ժամանակաշրջանի 30 դինաստիաները, որն պահպանվել է մինչ օրս<ref>Clayton (1994) p. 6</ref>: Եվ Նա իրեն հռչակեց Մենի (հունարեն Մենես)փարավոնի օրինական իրավահաջորդ, ով հավատում էր , որ միավորել է Վերին և Ստորին Եգիպտոսները (շուրջ մ.թ.ա 3100)<ref>Shaw (2002) pp. 78–80</ref>:

Միավորված պետականացումը աստիճանաբար տեղի ունեցավ, քան ներկայացրել են հնագույն եգիպտացի գրողները, հատկապես որ [[Մենես]] փարավոնի ժամանակաշրջանին վերաբերող արձանագրություններ չկան: Այժմ որոշ գիտնականներ հավատում են, որ առասպելական Մենեսը կարող է լինել փարավոն Նարմերը, ով պատկերված է թագավորական ծիսական ''Narmer Palette-ում'' որպես վերամիավորման խորհրդանշան<ref name=":0">Shaw (2002) p. 70</ref>: Մոտ մ.թ.ա. 3150&nbsp;թվականին վաղ դինաստիական շրջանի առաջին փարավոններից մեկը Մեմֆիսը մայրաքաղաք հիմնելու միջոցով կարողանում էր հսկել [[Դելտա (գետ)|դելտայի]] տարածաշրջանի բերրի տարածքները, գյուղատնտեսությանը, ինչպես նաև եկատմտաբեր [[Լևանտա]]յի հետ առևտրային երթուղիները: Հին տոհմական ժամանակաշրջանում փարավոնների աճող ուժն ու հարստությունը արտացոլվում էին իրենց դամբարաններում և պաշտամունքային կառույցներում, որոնք հիշատակում էին մահացած փարավոնին<ref name=":0" />: Փարավոնների կողմից ստեղծված հզոր թագավորությունը ծառայեց օրիկանացնելու հողի, աշխատանքի և ռեսուրսների պետական վերահսկողությունը, որոնք անհրաժեշտ էին հնագույն եգիպտական քաղաքակրթության գոյատևման և աճի համար<ref>{{cite web|url=http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/archaicegypt/info.html|title=Early Dynastic Egypt|publisher=Digital Egypt for Universities, University College London|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080304143847/http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/archaicegypt/info.html|archivedate=4 March 2008 <!--DASHBot-->|accessdate=9 March 2008|deadurl=no}}</ref>:

Եգիպտոսում կենտրոնական վարչակազմի բարձրացման կարևորության պատճառով առաջացել էր կրթված գրագիրների և պաշտոնյաների նոր դաս, ովքեր իրենց ծառայությունների դիմաց փարավոնի կողմից վճարվում էին սեփականությամբ: Փարավոնները հողատարածքներ նվիրաբերել են իրենց մահվան և տեղական [[տաճար]]ներին, որպեսզի նրա մահվանից հետո բավարար ռեսուրներ ունենան նրա երկրպագելու: Սակայն գիտնականները կարծում են, որ այդ երևույթը Եգիպտոսում հինգ դարերի ընթացքում աստիճանաբար խափանեց տնտեսության կենսունակությունը, և տնտեսությունը այլևս չկարողացավ աջակցել մեծ կենտրոնացված վարչակազմին<ref>Shaw (2002) pp. 116–7</ref>: Որպես փարավոնների ուժի նվազում՝ Եգիպտոսի նահանգների կառավարիչները սկսեցին վիճարկել փարավոնի ուժի գերակայությունը: Սա մ.թ.ա. 2200 մինչև մ.թ.ա. 2150 թվականներն ընկած ժամանակահատվածն էր: Ենթադրվում է, որ երկիրը գտնվում էր 140 -ամյա սովի և կռվի մեջ, որը հայտնի է որպես առաջին միջանկյալ ժամանակաշրջան<ref>Clayton (1994) p. 69</ref>:

Հին Թագավորության վերջում Եգիպտոսի կենտրոնական կառավարության փլուզումից հետո կառավարությունը չէր կարողանում աջակցել և կայունացնել երկրի տնտեսությունը: Երկրում տիրող ճգնաժամի ժամանակ տարածաշրջանային կառավարիչները չստանալով փարավոնի աջակցությունը և երկրում տիրող սովն ու քաղաքական վեճերը հանգեցրին փոքրածավալ քաղաքացիկան պատերազմների: Տեղական ղեկավարման մարմինները օգտվելով երկրում տիրող իրավիճակից, որոնք ոչ մի տուրք չէին վճարում փարավոնին, հռչակեցին իրենց անկախությոնը՝ օգտագործելով իրենց անկախությունը նահանգներում բարգավճող մշակույթ ստեղծելու համար: Սեփական ռեսուրսների վերահսկողության ներքո նահանգները տնտեսապես դարձան ավելի հարուստ, ինչը ցույց տվեց բոլոր սոցիալական դասերի շրջանում ավելի մեծ ու լավ կառուցված գերեզմանատները <ref>Shaw (2002) p. 120</ref>: Գավառական արհետավորները որդեգրեցին և հարմարվեցին նոր մշակույթում ստեղծվող զարդանախշերին, որոնք նախկինում սահմանափակված էին Հին Թագավրության ժամանակաշրջանում, իսկ գրագիրները մշակեցին գրական նոր ոճեր, որոնք արտահայտեցին ժամանակի լավատեսությունը և ինքնատիպությունը <ref name="Shaw1462">Shaw (2002) p. 146</ref>:

Տեղական կառավարիչները ազատվելով Փարավոնի իշխանությունից սկսեցին պայքարել տարածքային վերահսկողության և քաղաքական իշխանության համար: Մթ.ա. 2160 թվականին [[Հերակլեոպոլիս]]ում ղեկավարները կառավարում էին Ստորին Եգիպտոսի հյուսիսային մասը, մինչդեռ նրա մրցակից կլանը, որը գտնվում էր Թեբեում և [[Ինթեֆ]] դինաստիան վերահսկում Էր Վերի Եգիպտոսի հարավը: Քանի որ Ինթեֆ դինաստիայի իշխանությունը աճեց և դեպի հյուսիս ընդլայնվեց նրա վերահսկողությունը անխուսափելի դարձավ երկուդինաստիաների բախումն ու մրցակցությունը: Մոտ մ.թ.ա. 2055 թվականին հյուսիսային Թեբեն ընկավ [[Նեբհեպետրե Մենտուհոտեպ]] [[Mentuhotep II|II]] -ի գերագայության տակ, սական ի վերջո հաղթել է Հերակլեոպոլիթանի կառավարիչները, որոնք միավորեցին երկու Եգիպտոսները: Սկսվեց տնտեսական և մշակութային վերածննդի նոր ժամանակաշրջան, որը հայտնի է որպես [[Միջին Թագավորություն]] <ref>Clayton (1994) p. 29</ref>

Փարավոնները, որոնք երկիրը ապահովում էին ռազմականորեն և քաղաքականապես, գյուղատնտեսությամբ և հանքարդյունաբերությամբ, նպաստում էին նաև բնակչության աճի զարգացմանը, արվեստի ու կրոնի ծաղկմանը: Վերնախավի վերաբերմունքը աստվածների նկատմամբ ի տարբերություն Հին Թագավորության, Միջին Թագավորությունում բարձրացվում էր անհատի պաշտամունքը <ref>Shaw (2002) pp. 179–82</ref>: Միջին Թագավորությում գրված գրականությում նկարագրվում էին բարդ թեմաներ և հերոսներ, որոնք գրված էին վստահ, պերճախոս լեզվով<ref name="Shaw1462">Shaw (2002) p. 146</ref>: Այդ ժամանակի խորաքանդակները և դիմանկարները գրավում էին իրենց նուրբ, անհատական մանրամսներով, որոնք հասել էին տեխնիկական բարդության նոր բարձրունքների<ref>Robins (1997) p. 90</ref>:

Քանի որ Միջին Թագավորության փարավոնների ուժը թուլացավ մ.թ.ա. 1785 թվականին [[Արևմտյան Ասիա]]յի ժովուրդը, որոնք կոչվում էին [[հիքսոսներ]] և արդեն բնակություն էին հաստատել Դելտայում, գրավեցին Եգիպտոսը և [[Ավարիս]]ը հռչակեցին Եգիպտոսի նոր մայրաքաղաք, ստիպելով նախկին կենտրոնական կառավարությանը նահանջել [[Թեբե (Եգիպտոս)|Թեբե]]: Փարավոնը ընկալվում էր որպես վասսալ և պետք է տուրք վճարեր<ref name="Ryholt310">Ryholt (1997) p. 310</ref>: Հիքսոսները («օտար իշխաններ») պահպանեցին Եգիպտոսի կառավարման մոդելը և նրանք ճանաչվեցին որպես փարավոններ, դրանով իսկ եգիպտական տարրերը ներմուծեցին իրենց մշակույթ: Նրանք և մյուս զավթիչները Եգիպտոս ներմուծեցին պատերազմ վարելու նոր եղանակներ, հատկապես [[Աղեղ (զենք)|աղեղն]] և ձիաքարշ [[մարտակառք]]երը<ref>Shaw (2002) p. 189</ref>:

Հարավից հեռանալուց հետո բնիկ թեբացի թագավորները հենց իրենք ընկան հյուսիսը իշխող քանանացի հիքսոսների և հարավից հիքսոսների [[Նուբիա|նուբյան]] դաշնակից [[քուշաններ]]ի միջև: Մի քանի տարի վասալական կախման մեջ մնալուց հետո, Թեբեն բավականչափ ուժ էր հավաքում հիքսոսներին մարտահրավերը նետելու համար, որը տևեց ավելի քան 30 տարի մինչև մ.թ.ա. 1555 թվականը<ref name="Ryholt310" /> : Փարավոններ [[Seqenenre Tao II|Սեքեներա Տաո II]] -ը և [[Քամոսե]]ն ի վերջո կարողացան հաղթահարել Եգիպտոսի հարավում գտնվող նուբիացիներին, սակայն չկարողացան հաղթել հիքսոսներին: Սակայն այդ խնդիրը լուծեց Քամոսի իրավահաջորդ [[Ahmose I|Ահմոսե I-ը,]] ով հաջողությամբ վարեց մի շարք արշավներ, որոնք մշտապես վերացրեցին հիքսոսների ներկայությունը Եգիպտոսում: Նա հիմնեց նոր դինաստիա և Նոր Թագավորությունում հետևում էին, որ փարավոնների ուշադրության կենտրունում լինի բանակը և նրանք ձգտում էին ընդլայնել Եգիպտոսի սահմանները և փորձել ձեռք բերել Մերձավոր Արևելքի վարպետությունը<ref>Shaw (2002) p. 224</ref>:

Նոր Թագավորության փարավոնները ստեղծեցին աննախադեպ բարգավաճման ժամանակաշրջան, պահպանելով երկրի սահմանները և ամրապնդեցին դիվանագիտական կապեր իրենց հարևանների, այդ թվում՝ Միտտանիի կայսրության, Ասորեստանի և Քանանի հետ: Ռազմական արշավանքները վարում էին [[Thutmose I|Թութմոս I-ը]] և նրա թոռ [[Thutmose III|Թութմոս III]]-ը ընդարձակեցին փարավոնների ազդեցությունը լայնածավալ կայսրությունում և Եգիպտոսը տեսած չէր այսպիսի հզորություն:

Այդ երկու փարավոնների կառավարման միջև թագուհի [[Հաթշեփսուտ]]ը, ով հանդես է գալիս նաև որպես փարավոն, սկսեց բազմաթիվ շինարարական ծրագրերի իրագործումը, ներառյալ հիքսոսների կողմից վնասված տաճարների վերանորոգում և առևտրական կապերի հաստատում դեպի [[Փունտ]] և [[Սինա]]<ref>Clayton (1994) pp. 104–107</ref>: Երբ մ.թ.ա. 1425 թվականին Թութմոս III-ը մահացավ, Եգիպտոսը կայսրություն էր, որը ձգվում էր [[Նիյա]]ից [[Սիրիա]]յի հյուսիս- արևմուտք և մինչև Նեղոսի չորրորդ քարվաստը, և թույլ տվեց մինչ այդ արգելված ամենանհրաժեշտ ապրանքների ներմուծումը, օրինակ ինչպիսիք էին բրոնզը և փայտը<ref>James (2005) p. 48</ref>:

Նոր թագավորության փարավոնները սկսսեցին լայնամաշտաբ շինարական աշխատանքներ, որը նպաստում էր [[Ամոնի տաճարը Կառնակում|Ամոն]] աստծո պաշտամունքին, որի պաշտամունքը հիմնականում աճում էր [[Կառնակ]]ում: Նրանք կառուցեցին նաև հուշարձաններ՝ փառավորելու ինչպես իրական, այնպես էլ պատկերավոր ձեռքբերումները: Կառնակի տաճարը երբևէ կառուցված ամենամեծ եգիպտական տաճարն էր<ref>{{cite journal|last1=Bleiberg (editor)|first1=Edward|date=2005|title=Ancient Egypt 2675-332 BCE: Architecture and Design|url=https://www.highbeam.com/doc/1G2-3427400010.html|journal=Arts and Humanities Through the Eras|volume=1}}</ref>:

Մոտ մ.թ.ա.1350 թվականին Նոր թագավորության կայունությաը սպառնում էր, երբ [[Էխնաթոն|Ամինհոտեպ IV-ը]] գահ բարձրացավ և մի շարք արմատական և քաոսային բարեփոխումներ սկսեց: Նա իր անունը փոխելով [[Էխնաթոն]] գովաբանեց նախկինում աննշան արևի աստված Աթոնին, որպես գերագույն աստված, խափանեց շատ այլ աստվածների պաշտամունքը և մայրաքաղաքը տեղափոխեց նոր կառուցված քաղաք Ախեթաթոն ( ժամանակակից անվանումը [[Ամառնա]])<ref>Aldred (1988) p. 259</ref> : Նա նվիրված էր իր նոր կրոնին և արվեստի ոճին: Նրա մահից հետո Աթոնի պաշտամունքը արագորեն մոռացվեց և վերականգնվեց ավանդական կրոնական կարգը: Հետագա փարավոնները [[Թութանհամոն]]ը, [[Այ]]ը և [[Հորեմհեբ]]ը աշխատել են ջնջել Էխնաթոնի, որը հայտնի է որպես Ամառնա ժամանակաշրջան<ref>Cline (2001) p. 273</ref>:

Մ.թ.ա.1279&nbsp;թվականին գահ բարձրացավ [[Ռամզես II (Մեծ)|Ռամզես II]], որը հայտնի է նաև որպես Ռամզես Մեծ, գահ բարձրանալով շարունակել է ավելի շատ տաճարներ, արձաններ և սրբավայրեր կառուցել, և ավելի շատ երեխաներ ունենալ, քան պատմության մեջ ցանկացած այլ թագավոր<ref>With his two principal wives and large harem, Ramesses II sired more than 100 children. Clayton (1994) p. 146</ref>: Համարձակ ռազմական առաջնորդ Ռամզես II-ը Քադեշի (ներկայիս Սիրիա) ճակատամարտում հաղթանակ տարավ հիքսոսների դեմ և պատերազմի ավարտից հետո վերջապես համաձայնվեց առաջին խաղաղության պայմանագրին, որը կնքվեց մ.թ.ա. 1258 թվականին<ref>Tyldesley (2001) pp. 76–7</ref>:

Այնուամենայնիվ Եգիպտոսի հարստությունը գայթակղիչ էր մասնավորապես արևմուտքից Լիբիայի [[Բերբերներ]]ի , և ծովափնյա ժողովուրդների համար, ենթադրաբար<ref name="AK2013">{{harvnb|Killebrew|2013|p=2}}. Quote: "First coined in 1881 by the French Egyptologist G. Maspero (1896), the somewhat misleading term "Sea Peoples" encompasses the ethnonyms Lukka, Sherden, Shekelesh, Teresh, Eqwesh, Denyen, Sikil / Tjekker, Weshesh, and Peleset (Philistines). [Footnote: The modern term "Sea Peoples" refers to peoples that appear in several New Kingdom Egyptian texts as originating from "islands" (tables 1-2; Adams and Cohen, this volume; see, e.g., [[Robert Drews|Drews]] 1993, 57 for a summary). The use of quotation marks in association with the term "Sea Peoples" in our title is intended to draw attention to the problematic nature of this commonly used term. It is noteworthy that the designation "of the sea" appears only in relation to the Sherden, Shekelesh, and Eqwesh. Subsequently, this term was applied somewhat indiscriminately to several additional ethnonyms, including the Philistines, who are portrayed in their earliest appearance as invaders from the north during the reigns of Merenptah and Ramesses Ill (see, e.g., Sandars 1978; Redford 1992, 243, n. 14; for a recent review of the primary and secondary literature, see Woudhuizen 2006). Hencefore the term Sea Peoples will appear without quotation marks.]"</ref><ref name="Drews48">[https://books.google.am/books?id=bFpK6aXEWN8C&pg=PA48&lpg=PA48 The End of the Bronze Age: Changes in Warfare and the Catastrophe Ca. 1200 B.C., Robert Drews, p48–61] Quote: "The thesis that a great "migration of the Sea Peoples" occurred ca. 1200 B.C. is supposedly based on Egyptian inscriptions, one from the reign of Merneptah and another from the reign of Ramesses III. Yet in the inscriptions themselves such a migration nowhere appears. After reviewing what the Egyptian texts have to say about 'the sea peoples', one Egyptologist (Wolfgang Helck) recently remarked that although some things are unclear, "eins ist aber sicher: Nach den agyptischen Texten haben wir es nicht mit einer 'Volkerwanderung' zu tun." Thus the migration hypothesis is based not on the inscriptions themselves but on their interpretation."</ref> [[Եգեյան ծով|Էգեյան ծովի]] ծովահենների համար: Սկզբում բանակին հաջողվում էր կասեցնել այդ արշավանքները, սակայն Եգիպտոսը կորցրեց Քանանի հարավային մասի տարածքների հսկողությունը , որն էլ մեծ մասամբ ընկավ ասորեստանցիների հսկողության տակ: Արտաքին սպառնալիքների հետևանքով սրվել էր նաև երկրի ներքին խնդիրները, օրինակ ինչպիսիք էին կոռուպցիան, գերեզմաների կողոպուտը և քաղաքացիկան անկարգությունները: Թեբեի կուտակեց հսկայածավալ հողատարածքներ և հարստություն և ընդլայնեց իր ազդեցությունը Երրորդ Միջանկյալ Ժամանակաշրջանում<ref>James (2005) p. 54</ref>:

Մ.թ.ա.1078 թվականին [[Ռամզես XI|Ռամզես XI-ի]] մահվանից հետո Եգիպտոսի հյուսիսային հատվածի իշխանություն ստանձնեց [[Սմեդես|Սմենդեսը]], իշխելով [[Թանիս]] քաղաքից: Հարավը արդյունավետորեն վերահսկվում էր Թեբեում Ամուն աստծո տաճարի գլխավոր քրմապետի կողմից, որը ճանաչում էր միայն Սմենդեսի իշխանությունը<ref>Cerny (1975) p. 645</ref>: Այդ ժամանակահատվածում լիբիացիները բնակություն հաստատեցին արևմտյան դելտայում և նրանք սկսեցին մեծացնել իրենց ինքվարությունը: Լիբիական իշխանները դելտան վերահսկողության տակ են պահել մինչև մ.թ.ա. 945 թվականը՝ Շոշենք I փարավոնի կառավարում, ով հիմնեց այսպես կոչված Լիբիայի կամ Բուբաստիտի դինաստիան, որը շուրջ 200 տարի մնաց իշխանության գլուխ: . Շոշենք փարավոնը ձեռք է բերել նաև Հարավային Եգիպտոսի վերահսկողությունը՝ իր ընտանիքի անդամներին տալով կարևոր քրմական պաշտոններ: Լիբիայի հսկողությունը սկսեց թուլանալ Դելտայի [[Լեոնոպոլիս]] քաղաքում առաջացած նոր դինաստիայի պատճառով, իսկ քուշաններն էլ սպառնում էին հարավից: Մոտ մ.թ.ա 727 թվականին քուշան Փիյե թագավորը ներխուժեց հյուսիս և իր ձեռքը վերցրեց Թեբեի և վերջ ի վերջո դելտայի հսկողությունը<ref>Shaw (2002) p. 345</ref>:

Եգիպտոսի հեռահաս հեղինակությունը զգալիորեն նվազեց Երրորդ Միջանկյալ ժամանակաշրջանի վերջում: Նրա օտարերկրյա դաշնակիցները ընկել էին Ասորեստանի ազդեցության տակ և մ.թ.ա. 700-ական թվականներին երկու երկրների միջև պատերազմը դարձավ անխուսափելի: Մ.թ.ա 671 և 667 թվականների ընթացքում ասորեստանցիները սկսեցին իրենց հարձակումները դեպի Եգիպտոս: Թահարքայի և նրա իրավահաջորդ Թութանհամոնի իշխանությունը լցված էր ասորեստանցիների հետ մշտական հակամարտություններով, որոնց դեմ եգիպտոսը տարավ մի քանի հաղթանակներ: Ի վերջո ասորեստանցիները քուշաններին հետ մղեցին դեպի Նուբիա, գրավեցին Մեմֆիսը և կողոպտեցին Թեբեյի տաճարները<ref>Shaw (2002) p. 358</ref>:

Մ.թ.ա.30 թվականին՝ Օկտավիանոսի կողմից [[Մարկոս Անտոնիոս]]ը և Պտղոմեսյան թագուհի [[Կլեոպատրա VII|Կլեոպատրա VII- ը]] [[Ակտիումի ծովամարտ|Ակտիումի ճակատամարտում]] պարտություն կրելուց հետո Եգիպտոսը դարձավ Հռովմեկան կայսրության պրովինցեիա:

Հռոմեացիները մեծապես հենվում էին Եգիպտոսից ցորենի ներկրման վրա, իսկ հռոմեական զորքը,՝ կայսեր կողմից նշանակած հսկողության թագավորի անմիջական հսկողության ներքո ճնշում էր ապստամբությունները և խստորեն կիրառում էր ծանր հարկերի հավաքագրումը եւ կանխում էր հրոսակախմբերի հարձակումները, որոնք դարձել էին տխրահռչակ խնդիր<ref>James (2005) p. 63</ref> : Ալեքսանդրիան դարձավ ավելի կարևոր առևտրային կենտորոն, քանի որ Հռոմում մեծ պահանջարկ ունեին էկզոտիկ թանկարժեք իրերը<ref>Shaw (2002) p. 426</ref>:

Եգիպտացիների նկատմաբ, հռոմեացիները ավելի թշնամական վերաբերմունք էին ցուցաբերում քան հույները, թեև շատ ավանդություններ նույն էին, ինչպիսիք էին մումիկացիան և ավանդական աստվածների շարունակական պաշտամունքը<ref name="Shaw422">Shaw (2002) p. 422</ref> : Մումիա պատրաստելու արվեստը ծաղկում էր ապրում և որոշ հռովմեկան կայսրեր իրենց բնորոշում էին որպես փարավոններ, չնայած ոչ անքան, որքան որ Պտղոմեոսյան: Սկզբանական շրջանում նրանք ապրում էին Եգիպտոսի սահմաններից դուրս և չէին կատարում եգիպտական թագավորության արարողակարգային գործառույթներ: Տեղական կառավարման ոճը դարձավ հռովմեկան և փակ էր եգիպտականի հանդեպ<ref name="Shaw422" />:

Մ.թ. առաջին դարի սկզբից Եգիպտոսում քրիստոնեությունը արմատախիլ արվեց և սկզբում տեսանելի էր, որպես այլ դավանանք, որը կարող էր ընդունվել: Այնուամենայնիվ, դա անհանդուրժողական կրոն էր, որը եգիպտական կրոնի և հունա-հռովմեկան դավանանքի նորմերը ձգտում էր հաղթահարել և սպառնում էր ժողովրդական կրոնական ավանդույթներին: Սա հանգեցրեց քրիստոնեության նորադարձների հալածաքներին, որոն հանգեցրեց 303 թվականինց սկսած [[Դիոկղետիանոս]]յան խոշոր զտումների, բայց ի վերջո քրիստոնեությունը հաղթեց<ref>Shaw (2003) p. 431</ref>: 391 թվականին քրիստոնյա կայսր Թեոդոսիոսը օրենք հռչակեց, որով արգելվեց հեթանոսական ծեսերը և փակվեցին հեթանոսական տաճարները<ref>"''The Church in Ancient Society''", [[Henry Chadwick (theologian)|Henry Chadwick]], p. 373, Oxford University Press US, 2001, {{ISBN|0-19-924695-5}}</ref>։ : Ալեքսանդրիան դարձավ մեծ հակա-հեթանոսական անկարգությունների տեսարանների կրող<ref>"''Christianizing the Roman Empire A.D 100–400"'', [[Ramsay MacMullen]], p. 63, Yale University Press, 1984, {{ISBN|0-300-03216-1}}</ref>: Արդյունքում Եգիպտոսի ազգային կրոնական մշակույթը անկում ապրեց: Թեև բնիկ բնակչությունը շարունակում էր խոսել իրենց լեզվով, սակայն [[Հիերոգլիֆ|հիերեգլիֆիկ]] գրականությունը կարդալու ունակությունը դանդաղորեն անհետացավ, քանի որ եգիպտական տաճարային քրմերի և քրմուհիների դերը նվազեց: Տաճարները երբեմն վերածվեցին եկեղեցիների կամ մնացին լքված<ref>Shaw (2002) p. 445</ref>:

Չորրորդ դարում, երբ Հռոմեական կայսրությունը բաժանվեց, Եգիպտոսը հայտնվեց Արևելյան կայսրության մեջ, մայրաքաղաք դարձավ Կոստանդնուպոլիսը: Կայսրության վերջին տարիներին Եգիպտոսը ընկավ [[Սասանյան Պարսկաստան]]ի բանակից (618-628 թթ.): Այնուհետև վերադրձվեց հռովմեկան կայսր Հերակլիուսի (629-639 թթ.): Այնուհետև վերջնականապես գրավվեց [[Օմար իբն ալ-Խատտաբ|Օմար]] խալիֆի բանակի կողմից՝ 639–641 թվականներին, որով էլ ավարտվեց հռովմեական ժամանակաշրջանը:

[[Փարավոն]]ը երկրի բացարձակ միապետն էր և հողի ու նրա ռեսուրսների ամբողջական վերահսկողը: Թագավորը զինվորական գերագույն հրամանատարն էր և իշխանության ղեկավարը, ով իր աշխատաքները իրակացնելու համար ապավինում էր բյորոկրատիային: Վարչակազմի երկրորդ հրամանատարը [[Վեզիր|վեզիրն էր]], որը հանդես էր գալիս, որպես թագավորի ներկայացուցիչ, ով համակարգում էր հողային տարածքների հետազոտությունները, գանձարանը, կառուցապատման նախագծերը, իրավական համակարգը և արխիվները<ref name="Manuelian358">Manuelian (1998) p. 358</ref>։ Երկիրը բաժանվում էր 42 վարչական շրջանների, որոնք կոչվում էին [[նոմ]]եր, որոնցից յուրաքանչյուրը կոչվում էր [[նոմարխ]], որը իր իրավասությունների համար անմիջական հաշվետու էր վեզիրին: Տաճարները կազմում էին տնտեսության կորիզը:Դրանք ոչ միայն երկրպագության համար նախատեսված տներ էին, այլև պատասխանատու էին ազգային հարստության հավաքագրմանը և պահպանմանը, որը տեղի էր ունենում ամբարման համակարգով, որտեղ պահվում էին նաև հացահատիկները և դրանք վերահսկվում էին վերակացուի կողմից, ով վերաբաշխում էր հացահաիկը և մնացած բարիքները<ref>Manuelian (1998) p. 363</ref>:

Տնտեսության մեծ մասը կենտրոնցված էր և խիստ վերահսկվում էր: Թեև հին եգիպտացիները չեն օգտագործել [[մետաղադրամ]] մինչև [[ուշ ժամանակաշրջան]]ը,<ref>{{cite web|url=http://www.ucl.ac.uk/museums-static/digitalegypt/metal/coins.html|title=Egypt: Coins of the Ptolemies|date=2002|publisher=University College London|accessdate=8 April 2017}}</ref> սակայն նրանք օգտագործել են փոխանակման մի համակարգ<ref>Meskell (2004) p. 23</ref>, որը իրենից ներկայացնում էր հացահատիկով լեցուն ստանդարտ չափի պայուսակ՝ [[դեբեն]], որը մոտավորապես կշռում է 91 գրամ (3 օզ.) և փոխանակում էր մոտավորապես նույն գրամով պղնձի կամ արծաթի հետ <ref name="Manuelian372">Manuelian (1998) p. 372</ref>: Աշխատողներին վճարում էին հացահատիկով և հասարակ աշխատողը մեկ ամսվա ընթացքում կարող էր վաստակել 5½ սեյկս (200 կգ կամ 400 լբ), իսկ վերակացուն կարող էր վաստակել 7½ սեյկ (250 կգ կամ 550 լբ): Ամբողջ երկրում սահմանված գները գրանցվում էին ցուցակներում՝ առևտուրը հեշտացնելու համար, օրինակ, մեկ շապիկը արժեր հինգ պղինձ դեբեն, իսկ մեկ կովը՝ 140 դեբեն<ref name="Manuelian372" />: Ըստ ֆիքսված ցուցակի հացահատիկը կարող էր վաճառվել նաև այլ ապրաքների համար<ref name="Manuelian372" />: Մ.թ.ա 5-րդ դարի ընթացքում եգիպոս փող ներմուծվել է արտերկրից: Սկզբում մետաղադրամները օգտագործում էին որպես թանկարժեք մետաղի ստանդարտացված կտորներ, այլ ոչ թե որպես գումար, բայց հաջորդ դարում միջազգային առևտրականները եկել են և օգտագործել որպես մետաղդրամ ու եգիպտացիներ էլ սովորեցին մետաղդրամի օգտագորխումը<ref>Walbank (1984) p. 125</ref>:

Եգիպտական հասարակությունը խիստ շերտավորված էր և դրսևորում էր սոցիալական կարգավիճակ: Գյուղաացիները կազմում էին բնակչության մեծ մասը, բայց գյուղատնտեսական արտադրանքը պատկանում էր անմիջապես պետությանը, իսկ հողատարածքները պատկանում էին տաճարներին կամ ազնվական ընտանիքներին<ref>Manuelian (1998) p. 383</ref>: Գյուղացիները նույնպես պետք է կատարեին ծանր աշխատանքներ, որոնցից էին ոռոգման կամ շինարակական նախագծերի վրա աշխատելը [[պարհակ]]ի (corvée) համակարգով<ref>James (2005) p. 136</ref>: Արվեստագետներն ու արհեստավորները ավելի բարձր կարգավիճակ ունեին, քան գյուղացիները, բայց նրանք նույնպես պետական վերհսկողության տակ էին, աշխատում էին տաճարներին կցված գործատներում և վճարում էին անմիջական պետական գանձարան: Հին Եգիպտոսում դպիրներն ու պաշտոնյաները ձևավորում էին վերին դասը, որը հայտնի էր որպես «սպիտակ կարճ շրջազգեստի դաս», որը կապված էր սպիտակ կտավե հագուստի հետ, որը ծառայում էր որպես կոչում<ref>Billard (1978) p. 109</ref>: Վերին դասը իր սոցիալական կարգավիջակը ակնհայտորեն դրսևորեց արվեստի և գրականության մեջ: Ստորին ազնվականերն էին քահանաները, բժիշկները և ինժեներները, որոնք հատուկ պատրաստությունե էին անցնում իրենց բնագավառում: Ստրկությունը հայտնի էր հին Եգիպտոսում, սակայն նրա գործունեության չափը և տարածվածությունը անհասկանալի էին<ref>{{cite web|url=http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/social/index.html|title=Social classes in ancient Egypt|publisher=Digital Egypt for Universities, University College London|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071213192904/http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/social/index.html|archivedate=13 December 2007 <!--DASHBot-->|accessdate=11 December 2007|deadurl=no}}</ref>:

Հին եգիպտացիները սոցիալական դասերի մեջ ներառել են և՛ տղամարդկանց և՛ կանանց: Ըստ էութայն բոլորը հավասար են եղել օրենքի առաջ, և նույնիսկ ամենավատ գյուղացին իրավուն ք է ունեցել դիմել վեզիրին և նրա դատարանին<ref name="UCJohnson" />: Թեև ստրուկները մեծ մասամբ անազատ ստրուկներ էին, սակայն նրանք կարթողանում էին գնել և վաճառել իրենց ստրկությունը, պայքարել են իրենց ազատության կամ ազանվականության համար և նրանք<ref><span class="plainlinks">[http://www.reshafim.org.il/ad/egypt/timelines/topics/slavery.htm Slavery in Ancient Egypt]</span>from http://www.reshafim.org.il. Retrieved 28 August 2012.</ref>:

Ե՛վ տղամարդիկ և՛ կանայք իրավունք ունեին սեփականություն ունենալ և վաճառել այն, պայմանագրեր կնքել, ամուսնանալ և ամուսնալուծվել, ժառանգություն ստանալ և դատական վեճեր վարել դատարանում: Ամուսնացած զույգերը կարող էին համատեղ սեփականություն ունենալ և ամուսնալուծության դեպքում պաշտպանել սեփականությունը և համաձայնեցնելով կնոջ և երեխաների հետ հստակեցնել ամուսնու ֆինանսական պարտավորությունները: Հին Հունաստանի, Հռոմի և աշխարհի այլ վայրերում ապրող կականց համեմատ եգիպտացի կանաք ունեցել են անձնական ընտրության և ձեռքբերման ավելի լայն հանրավորություններ: Կանանցից , ինչպիսիք էին [[Հատշեպսուտ]]ը և [[Cleopatra VII|Կեոպատրա VII]]-ը դարձան փարավոններ, իսկ մյուսները ունեին իշխանություն, որպես [[Ամոն]]ի աստվածային կանայք: Չնայած այս ազատություններին եգիպտացի կանայք չէին մասնակցում պետության կառավարմանը, տաճարներում զբաղեցնում էին միայն երկրորդական պաշտոններ և ինչքան էլ որ կրթված լինեին չէին կարող հավասարվել տղամարդկանց<ref name="UCJohnson" />:

Իրավական համակարգի ղեկավարը պաշտոնապես փարավոն էր, որը պատասխանատու էր օրենքներ ընդունելու, արդարության , օրենքների և կարգի պահպանման համար և Հին Եգիպտոսում արդարության և ճշմարտության աստվածուհին էր [[Մաատ]]ը<ref name="Manuelian3582" />: Թեև հին Եգիպտոսից ոչ մի իրավական օրենսգրքեր չեն պահպանվել, սակայն դատական փաստաթղթերը ցույց են տալիս, որ Եգիպտոսում օրենքը որոշվում էր ձայների ճիշտ և սխալ մեծամասնության վրա, որը շեշտը դնում էր համաձայնությունների հասնելու և հակամարտությունների լուծման վրա, այլ ոչ թե խստորեն պահպանելու մի շարք բարդ օրենքներ<ref name="UCJohnson2">{{cite web|url=http://fathom.lib.uchicago.edu/1/777777190170/|title=Women's Legal Rights in Ancient Egypt|publisher=University of Chicago, 2004|accessdate=31 August 2010|author=[[Janet H. Johnson]]}}</ref>: Քրմերի տեղական խորհուրդնեը, որոնք Նոր Թագավորությունում հայտնի էին որպես Քենբեթ պատասխանատու էին դատական գործերում փոքր գործերի և փոքր վեճերի համար<ref name="Manuelian3582" />: Ավելի լուրջ գործեր, որոնք ներառում էին սպանություն, հողատարածքների մեծ գործարքներ և գերեզմանների կողոպուտներ վերաբերում էին Մեծ Քենբեթին, որը ղեկավարում էր վեզիրը և փարավոնը: Հայցվորները և ամբաստանյալները պետք է ներկայանային և պահանջվում էր երդվել, ճշմարտությունը ասելու համար: Որոշ դեպքերում պետությունը զբաղեցնում էր ինչպես դատարանի, այնպես էլ դատավորի դերը և կարող էր խոշտանգումների ենթարկել մեղադրայլին խոստովանություն ստանալու համար , որպեսզի իմանար ցանակացած հանցագորների անուններ: Անկախ նրանից, թե մեղադրանքները անհիմն էին թե հիմնավոր դատական դպիրները արձանագրում էին գործի բողոքները, վկայությունենրը՝ դատավճռի համար <ref>Oakes (2003) p. 472</ref>:

Մանր հանցագործությունների համար պատիժը ներառում էր կամ տուգանքների կիրառում, ծեծ, դեմքի խեղում, կամ էլ աքսոր կախված հանցագործության ծանրությունից: Լուրջ հանցագործությունները ինչպիսիք էին սպանությունը և գերեզմանների կողոպուտը պատիժը իրականացվում էր մահապատժի միջոցով կատարելով գլխատում, խեղդում կամ հանցագործի ցմահ բանտարկություն: Քրեական գործը կարող էր տարածվել նաև հանցագործությունը կատածի ընտանի վրա<ref name="Manuelian3582" />: Սկսած Նոր Թագավորությունից, իրավապահները կարևոր դեր են խաղացել իրավապաշտպան համակարգում` արդարացիորեն տրամադրելով ինչպես քաղաքացիական, այնպես էլ քրեական գործեր: Դատավարության ընթացքում «այո» կամ «ոչ» հարց էին ուղղում աստծուն անկնալելով իրավիճակի լուծման ճիշտ և սխալ պատասխան: Աստվածը, որը բաղկացած էր մի քանի քրմերից՝ վճիռը կայացվում էր պապիրուսի կամ [[օստրակոն]]ի կտորների վրա գրված պատասխաններից<ref>McDowell (1999) p. 168</ref>:

Նպաստավոր աշխարհագրական պայմանները նպաստեցին հնագույն եգիպտական մշակույթի զարգացմանը, որի ամենակարևոր գործոնը հարուստ բերրի հողն էր, որը ոռոգվում էր Նեղոս գետի ամենամյա վարարումներով: Այսպիսով հին եգիպտացիները, կարողացան ունենալ մթերքի առատություն, որը թույլ էր տալիս բնակչությանը ավելի շատ ժամանակ և ռեսուրսներ հատկացնել մշակությին, տեխնոլոգիային և գեղարվեստագիտական աշխատանքներին: Հին Եգիպտոսում հողատարածքների ղեկավարումը շատ կարևոր էր, քանի որ հարկերը սահմանվում էին հողամասի սեփականատիրոջ կողմից<ref>Manuelian (1998) p. 361</ref>:

Եգիպտոսում գյուղատնտոսությունը կախված էր նեղոս գետի ցիկլից: Եգիպտացիները ճանաչում էին երեք եղանակներ `Աքեթ (վարարում), Պերետ (տնկում) եւ Շեմի (բերքահավաք): Ջրհեղեղի սեզոնը տևում էր հունիսից մինչև սեպտեմբեր և իդեալական պայմաններ էր ստեղծվում հանքային նյութերով հարուստ բույսերի աճելու համար: Գետի վարարումներից հետո աճեցնելու ժամանակը տևում էր հոկտեմբերից մինչև փետրվար: Գյոււղացիները սերմեր էին ցանում հողում և տնկիներ էին տնկում դաշտերում , որոնք ոռոգվում էին ջրհորներով և ջրանցքներով: Եգիպտոսում քիչ տեղումներ էին լինում, ուստի գյուղացիները ապավինում էին Նեղոսին իրեց բերքը ջրելու համար<ref>Nicholson (2000) p. 514</ref>: Մարտ-մայիս ամիսներին գյուղացիները հողը օգտագործում էին իրենց բերքերը վերամշակելու համար, որոնք այնուամենայնիվ զբաղված էին հացահատիկային բույսեր ցանելու համար: [[Քամհար]]ը առանձնացնում էր ցորենը թեփից, իսկ հացահատիկը այնուհետև վերածվում էր ալյուրի, պատրաստում էին նաև գարեջուր կամ պահետավորում էին հետագայում օգտագործելու համար<ref>Nicholson (2000) p. 506</ref>:

Հնագույն եգիպտացիները մշակում էին հաճար և գարի, ինչպես նաև այլ հացահատիկային մշակաբույսեր, որոնք օգտագործում էին երկու հիմնական կերատեսակներ՝ հաց և գարեջուր, պատրաստելու մեջ<ref>Nicholson (2000) p. 510</ref>: Կտավազգիները, որոնք սկզբնական ժամանակաշրջանում արմատախիլ էին արվում, սկսեցին ծաղկել մաանրաթելեր պատրաստելու համար: Այս մանրաթելերը բաժանվում էին իրենց երկարությամբ և վերածվում էին թելերի, որոնք օգտագործվում էին սպիտակեղ և հագուստ պատրաստելու համար: Նեղոս գետի ափին աճող պապիրուսը օգտագործվում էր թուղթ պատրաստելու համար: Բանջարեղեն և մրգեր աճեցվում էին բարձրադիր գոտի այգիներում՝ հեռու բնակության վայրերից: Բանջարեղենը ներառում էր [[պրաս]], սխտոր, սեխ, խոշորապտուղ դդում, ընդեղեն, [[Հազար մշակովի|հազար]] և այլ մշակաբույսեր, բացառությամբ խաղողի, որից գինի էին պատրաստում <ref>Nicholson (2000) pp. 577 and 630</ref>:

Եգիպտացիները հավատում էին, որ մարդկանց և կենդանիների միջև հավասակշռված հարաբերությունները կարևոր տարր է տիեզերքում սահմանված կարգ ու կանոնի համար, այսպիսով մարդիկ, կենդանիները և բույսերը համարվում էին մեկ ամբողջական ընտանիք<ref name="Strouhal117">Strouhal (1989) p. 117</ref>: Հին եգիպտացիների համար ինչպես ընտանի, անյպես էլ վայրի կենդանիները կարևոր աղբյուր էին հանդիսանում հոգևոր, կապի և սննդի համար: Արջառները ամենակրևոր անաստեսակներից էին և հերթական մարդահամարի ժամանակ անասունների համար հարկեր հավաքվեց և հոտի չափը արտացոլվում էր մարդկանց ունեցվածքի կամ տաճարի հեղինակությունը: Հին եգիպտացիները պահում էին նաև ոչխարներ, այծեր և խոզեր: Թռչնատեսակներից ինչպիսիք էին բադերը, սագերը և աղավնիները, որոնց որսում էին ցանցերով և բուծում էին ագարակներում և կերակրում խմորով գիրացնելու համար<ref name="Manuelian381">Manuelian (1998) p. 381</ref>: Նեղոսը ապահով էր նաև մեծ քանակությամբ ձկներ: Հին Թագավորությունում զարգացած էր նաև մեղվաբուծությունը, որը ապահովում էր մեղրով և մեղրամոմով <ref>Nicholson (2000) p. 409</ref>:

Հին եգիպտացիները պահում էին նաև էշեր, եզներ որպես բեռնակիրներ և նրանք պատասխանատու էին դաշտերը վարելու և սերմերը ցանելու համար: Կենդանիների կոտորածը համարվում էր ծիսական զոհաբերությունների պարտադիր մաս<ref name="Manuelian381" />: Ձիերը ներմուծվել են հիքսոսների կողմից Երկրորդ Միջանկյալ ժամանակաշրջանում: Թեև ուղտերը հայտնի էին, սակայն չեն օգտագործվել մինչև Ոշ ժամանակաշրջանը: Գոյություն ունեն փաստեր, որ օգտագործվել են նաև փղեր Ուշ ժամանակաշրջանում, սակայն մեծ մասամբ լքված են եղել արոտավայրերի բացակայության պատճառով<ref name="Manuelian381" />: Շները, կատուները և կապիկները համարվում էին սովորական ընտանի կենդանիներ, մինչդեռ Աֆրիկայի սրտից ներկրված ավելի էկզոտիկ կենդանիներ, ինչպիսին էր աֆրիկյան առյուծը<ref name="Geptner1972">{{cite book|title=Mlekopitajuščie Sovetskogo Soiuza. Moskva: Vysšaia Škola|author=Heptner, V. G., Sludskij, A. A.|publisher=Smithsonian Institution and the National Science Foundation|year=1992|location=Washington DC|pages=83–95|trans-title=Mammals of the Soviet Union. Volume II, Part 2. Carnivora (Hyaenas and Cats)|chapter=Lion|orig-year=1972|chapter-url=https://archive.org/stream/mammalsofsov221992gept#page/82/mode/2up}}</ref> պահվում էր հատուկ արքայական ընտանիքի համար: [[Հերոդոտոս]]ը վկայում է, որ եգիպտացիները միակ ժողովուրդ էր, ով կենդանիները պահում էր իրենց հետ՝ իրենց տներում <ref name="Strouhal117" />: Ուշ ժամանակաշրջանի ընթացքում ավելի հայտնի դարձավ աստվածների և նրանց կենդանիների պաշտամունքը, օրինակ կատու աստվածուհի [[Բաստ (դիցաբանություն)|Բաստը]] և իբիս աստված [[Թոթ]]ը և այդ կենդանիները պահվում էին հատուկ ծիսական զոհաբերությունների նպատակով<ref>Oakes (2003) p. 229</ref>:

Եգիպտոսը հարուստ է շինություններով և դեկորատիվ քարերով, պղնձով և կապարի հաքերով, ոսկով և կիսաթանկարժեք քարերով: Այս բնական պաշարներով թույլատրված էր Եգիպտոսում կառուցել հուշարձաններ, քանդակել արձաններ, պատրաստել գործիքներ և նորաձև զարդեղեն <ref>Greaves (1929) p. 123</ref>: Զմռսողները օգտագործում էին [[Վադի Նատրուն]]ից բերված աղ զմռսման համար<ref>Lucas (1962) p. 413</ref>: Հանքանյութեր հայտնաբերվել են հեռավոր Սինայի անապատում, որտեղ պետական արշավներ իրականացնելիս այնտեղից գտել են մեծ քանակությամբ հանքանյութեր: Նուբայում կային ոսկու հանքեր և առաջին քարտեզնեից մեկը ցույց էր այդ տարածաշրջանի տալիս ոսկու հանքերից մեկը: Վեդի Համմամատի նշանավոր հանքավարերից էր գրանիտի, խճաքարի և ոսկու հանքավայրերը: Կայծքարը առաջին հանքանյութերից էր, որն օգտագործում էին գործիքներ պատրաստելու համար և Նեղոսի հովտից հայտնաբերված կայծքարից պատրաստված աշխատանքային գործիքները Նեղոսի հովտում գտնող բնակավայրի վերջին ապացույցներ էր: Հանքանյութերից պատրաստում էին ամուր նետագլուխներ և այն ժամանակ, երբ արդեն ընդունվել էր պղինձը հենց այդ նպատակի համար<ref>Nicholson (2000) p. 28</ref>: Հին եգիպտացիները առաջիններից էին, որոնք օգտագործում էին հանքանյութեր, ինչպիսիք էին ծծումբը որպես կոսմետիկ միջոց<ref>C.Michael Hogan. 2011. [http://www.eoearth.org/article/Sulfur?topic=49557 ''Sulfur''. Encyclopedia of Earth, eds. A. Jorgensen and C.J. Cleveland, National Council for Science and the environment, Washington DC] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121028080550/http://www.eoearth.org/article/Sulfur?topic=49557|date=28 October 2012}}</ref>:

Եգիպտացիները աշխատում էին Գեբել Ռոսասի ծծմբակապարի հանքերում և պատարաստում էին կարթեր, ծանրոցներ և փոքր կավարձանիկներ: Եգիպտոսում գործիքաշինության համար պղինձը կարևորագույն մետաղ էր և այն հալեցվում էր Սինայի հնոցներում<ref>Scheel (1989) p. 14</ref>: Աշխատողները հավքում էին ոսկին լվանալու համար և ձուլակտորները, մաքրում մրուրից կամ տեղի էր ունեմում ոսկու կտորների մանրեացման և լվացման ավելի մեծ աշխատանքային գործընթաց: Վերին Եգիպտոսից հայտնաբերված երկաթի հանքերը օգտագործվել են Ուշ ժամանակաշրջանում<ref>Nicholson (2000) p. 166</ref>: Բարձրորակ շինարարական քարերով առատ էր Եգիպտոսը: Հին եգիպտացիները արդյունահանում էին կրաքար ամբողջ Նեղոսի հովտում և արևելյան անապատի ծայրամասում կար բազալտի, գրանիտի և ավազաքարի հանքեր: Դեկորատիվ քարերից ինչպխիսք էին [[պորֆիր]]ը, խճաքարը, [[գիպս]]ը և [[սարդիոն]]ը հավաքում էին արևելյան անապատից և նույնիսկ առաջին դինաստիայից առաջ: Պտղոմեոսյան և հռովմեական ժամանակաշրջաններում հանքագործները աշխատում էին Ոեդի Սիկայթի [[զմրուխտ]]ի հանքավայրերում և Վեդի էլ-Հուդի [[ամեթիստ]]ի հանքավայրերում<ref>Nicholson (2000) p. 51</ref>:

Հին եգիպտացիները, որոնք իրենց օտարեկրյա հարևանների հետ զբաղվում էին առևտրով ձեռք էին բերում հազվադեպ էկզոտիկ ապրանքներ, որոնք չկար եգիպտոսում: [[Նախադինաստյան ժամանակաշրջան]]ում նրանք Նուբիայի հետ առևտրական կապեր էին ստեղծել, որպեսզի ձեռք բերեն ոսկի և խնկի: Եգիպտացիները նաև պաղեստինցիների հետ կնքում էին առևտրական պայմանագրեր, ինչի մասին վկայում է առաջին դինաստիայի գերեզմաններում հայտնաբերված պաղեստինյան ոճի յուղի համար նախատեսված սափորները<ref>Shaw (2002) p. 72</ref>: Եգիպտական [[գաղութ]]ը, որը գտնվում էր Քանանանի հարավում թվագրվում է նախքան [[Առաջին դինաստիա]]ն<ref>Naomi Porat and Edwin van den Brink (editor), "An Egyptian Colony in Southern Palestine During the Late Predynastic to Early Dynastic," in ''The Nile Delta in Transition: 4th to 3rd Millennium BC'' (1992), pp. 433–440.</ref>: [[Նարմեր]]ը եգիպտական խեցեղեն էր արտադրում Քանաում և ետ ներմուծում Եգիպտոս<ref name="Naomi">Naomi Porat, "Local Industry of Egyptian Pottery in Southern Palestine During the Early Bronze I Period," in ''Bulletin of the Egyptological, Seminar 8'' (1986/1987), pp. 109–129. See also [http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/foreignrelations/1stdynegyppotsinpalestine.html University College London web post, 2000].</ref>:

Երկրորդ դինաստիայի ժամանակաշրջանի վերրջում հին եգիպտացիները առևտրական կապեր ստեղծեցին բաբելոնացիների հետ, որը դարձավ հազվագյուտ փայտանյութի կարևոր աղբյուր Եգիպտոսի համար: Սակայն Հինգերորդ Դինաստիայի ժամանակաշրջանում Պունտի հետ առևտուրը Եգիպտոսին ապահովում էր ոսկով, հոտավետ խեժով, էբենոսափայտով, փղոսկրով և վայրի կենդանիներով, ինչպիսիք էին կապիկները և [[պավիաններ]]ը.<ref>Shaw (2002) p. 322</ref>: Եգիպտոսը առևտրական կապեր էր ստեղծել նաև Փոքր Ասիայի հետ անհրաժեշտ քանակությամբ անագ, ինչպես նաև լրացուցիչ պղինձ ունենալու համար: Հին եգիպտացիները գնահատում էին կապույտ քար [[լաջվարդ]]ը, որն անհրաժեշտ էր ներմուծել հեռավոր [[Աֆղանստան]]ից: Եգիպտոսի Միջերկրյածովյան առևտրային գործընկերն էին Հունաստանը և Կրետեն, որոնք մյուս ապրանքների հետ միասին Եգիպտոսին մատակարարում էին նաև ձիթայուղ<ref>Manuelian (1998) p. 145</ref>: Եգիպտոսը իր հարուստ հումքի ներմուծման դիմաց արտահանում էր հացահատիկ, ոսկի, վուշից պատրաստված սպիտակեղեն, և պապիրուս, ինչպես նաև պատրաստի այլ ապրաքանտեսակներ, ներառյալ ապրաքատեսակներ պատրաստված ապակուց և քարից <ref>Harris (1990) p. 13</ref>:

{{Main|Եգիպտերեն}}[[Եգիպտական լեզու]]ն պատկանում է հյուսիսային [[Աֆրո-ասիական]] լեզվընտանիքին, որն սերտորեն կապված է [[Բերբերներ|բերբերական]] կամ [[Սեմիտական լեզուներ|սեմիտական]] լեզուների հետ<ref>Loprieno (1995b) p. 2137</ref>: Եգիպտական լեզուն երկրորդ ([[շումեր]]երենից հետո ) է, որն ունի գրային համակարգ սկսած մ.թ.ա. 3200 թվականից մինչև մրջնադար և ավելի երկար մնաց որպես խոսակցական լեզու: Հին Եգիպտերենի զարգացման փուլերեն են [[հին եգիպտերեն]], [[Միջին Եգիպտոս|միջին Եգիպտերեն]] (Դասական Եեգիպտերեն), նոր եգիպտերեն, [[դեմոտական]] և ղպտիական<ref>Loprieno (2004) p. 161</ref>։ Եգիպտերեն գրվածքները ցույց չեն տալիս տարածաշրջանային բարբառները, նախքան ղպտիրենը, սակայն հավանաբար խոսում էին Մեմֆիսի և ավելի ուշ Թեբեի տարածաշրջանային բարբառներով<ref>Loprieno (2004) p. 162</ref>։

Հին եգիպտոսը սեմական լեզու է, բայց ավելի ուշ դարձավ ավելի վերլուծական: Նոր եգիպտերենում զարգացել է որոշյալ և անորոշ հոդը, որը կրկնում էր հոլովական [[վերջածանց]]ը: Տեղի է ունեցել փոփոխություն բայ-ենթակա-խնդիր դասակարգումից դեպի ենթակա-բայ-խնդիր դասակարգմանը<ref>Loprieno (1995b) p. 2137–38</ref>: Եգիպտական [[հիերոգլիֆ]]իկ, հիերարխիկ և դեմոտական գրավոր համակարգը, ի վերջո փոխարինվեց ավելի շատ հնչեղական ղպտիական այբուբենով: : Եգիպտոսի Ուղղափառ եկեղեցու պատարագի մեջ դեռևս ճգտագործվում է ղպտիերենի հետքերը մնացել են ժամանակակից եգիպտական այբուբենում<ref>Vittman (1991) pp. 197–227</ref>:

Հին եգիպտերենը ունի25 բաղաձայներ, որոնք նման են աֆրո-ասիկան այլ լեզուների բաղաձայներին: Սա ներառում է [[ըմպանային բաղաձայներ]] և [[շեշտված բաղաձայներ]]: Դա ուներ երեք երկար և երեք կարճ ձայնավորներ, որը եգիպտերենում հասնում էր մոտ մինչև ինի<ref>Loprieno (1995a) p. 46</ref>: Եգիպտերենում հիմնական բառը համընկնում էր սեմիտականին և բերբերականին, որը [[եռագիր]] էր կամ երկիմաստ: Վերջավորությունները ավելանում էր բառերին ձևավորելու համար: Բայերը համապատասխանում էր դեմքին, թվին, ժամանակին: Օրինակ, եռագրի ուվագիծը '''{{transl|egy|S-Ḏ-M}}''' է և սեմետկան լեզվում բառի հիմնական առանցքը «լսելն» է, հիմնական կցորդը ''{{transl|egy|sḏm}}''՝ «նա լսում է»: Եթե ենթական գոյական է, բային վերջածանցներ չեն ավելանում<ref>Loprieno (1995a) p. 74</ref>, ''{{transl|egy|sḏm ḥmt}}'' ՝ «կինը լսում է»: Ածականները ստացվում էին գոյականաից, այդ գործընթացը եգիպտագետերում կոչվում է ''[[Arabic grammar|nisbation]],'' որովհետև նման էր արաբերենին<ref>Loprieno (2004) p. 175</ref>: Բառերը բանավոր խոսքում դասակարգվում էին հաստատուն-ենթակա անվանական և մակբայական նախադասություններում<ref>Allen (2000) pp. 67, 70, 109</ref>: Եթե նախադասությունը երկար է ենթական կարող էր գալ նախադասության սկիզբ և պահպանելով նախադասության հնչերանգը<ref>Loprieno (2005) p. 2147</ref>: Բայերն ու գոյականները փոխարինվում էին [[Մասնիկներ|քերականական մասնիկներով]] '''''n''','' բայց '''''nn''''' օգտագործվում էր մակբայական և ածականական նախադասություններում: [[Շեշտադրություն|Շեշտադրումը]] դրվում էր վերջի նախավերջի վանկում, որը կարող էր լինել բաց (CV) կամ փակ(CVC)<ref>Loprieno (2004) p. 173</ref>:

Հիերոգլիֆային գրային համակարգը թվագրվում է մ.թ.ա. 3000 թվականին և բաղկացած է հարյուրավոր խորհրդանիշներից: Հիերոգլիֆը կարող է արտահայտել մեկ բառ, մեկ հնչյուն կամ որոշող բառ և նույն խորհրդանիշը կարող էր ծառայել տարբեր նպատակներով և տարբեր համատեքստերում: Հիեոգլիֆները օգտագործում էին քարե հուշարձանների և գերեզմանների վրա, որն կարող էր լինել արվեստի ավելի աանհատատական ոճ: Ամենօրյա գրավոր աշխատանքներ կատարելիս դպիրները օգտագործում էին գրային համակարգի ձեռագիր տարբերակը, որը կոչվում էր [[հիերատիկ գիր]] և այն ավելի արագ էր և հեշտ: Չնայած հիեոգլիֆները հնարավոր էր կարդալ կամ հորիզոնական կամ սյունակներով (ուղղակի աջից ձախ գրված), սակայն հեերատիկ գիրը միշտ գրվել է հորիզոնական ձևով և կարդացվել է աջից ձախ: Դեմոտական նոր գրային համակարգը դարձավ գերակշռող գրային համակարգում և հենց այս տեսակ գրային համակարգն էր Ռոզեթյան քարի վրա, որն ուղեկցվում էր հունական տեքստով<ref name="Loprieno 1995a pp. 10–26"/>:

Մեր թվարկության առաջին դարի ընթացքում, ղպտիական այբուբենը սկսվեց գտագործվել դեմոտական գրային համակարգի հետ միասին: Ղպտիերենը հունական այբուբենի փոփոխված տարբերակն էր գումարած դեմոտական գրային համակարգի որոշ նշաններով<ref name="Allen 2000 p. 7"/>: Չնայած որ հիեոգլաֆիկ գիրը օգտագործվեց մինչև չորրորդ դարը և մինչև դարի ավարտ շատ քիչ քրմեր կային, որ կարողանում էին կարդալ հիեոգլիֆային գիրը: Քանի որ ավանդական կրոնական հավատալիքները դադարեցին գոյություն ունենալուց գիտելիքի և գրագիտության գաղափարախուսությունը հիմնակում կորցրեց իր նշանակությունը: Բյուզանդիան դրանք վերծանելու փորձեր էր կատարում<ref name="Loprieno 2004 p. 166"/> և Եգիպտոսի իսլամական ժամանակաշրջանում նաև փորձեր արվեցին<ref name="El-Daly 2005 p. 164"/>, բայց միայն 1820 թվականին՝ Ռոզեթյան քարի հայտնաբերումից հետո և [[Թոմաս Յունգ|Թովմաս Յունգի]] տարիների հետազոըտություններից հետո և [[Ժան Ֆրանսուա Շամպոլյոն|Ժան Ֆրանսուա Շամպոլիոնին]] հաջողվեց վերծանել եգիպտական հիեոգլիֆային գիրը<ref name="Allen 2000 p. 8"/>:

Գրային առաջին համակարգը հայտվել է թագավորական դաբարաններում: Դա առաջին հերթին զբաղմունք էր դպիրների համար, որոնք աշխատել են Պեր Անխ հաստատությունում կամ Կյանքի Տնում: Վերջինս կազմված է եղել գրասենյակներից, գրադարաններից (այսպես կոչված Գրքերի Տուն), լաբարատորիաներից և աստղադիտարաններից<ref>Strouhal (1989) p. 235</ref>: Հնագույն եգիպտական գրականության որոշ առավել հայտնի ստեղծագործություններից են, ինչպիսիք են [[Բուրգեր]]ը և [[Սարկոֆագի տեքստեր|Սարգոֆագի տեքստերը]] գրված դասական եգիպտական լեզվով, որով շարունակում էին գրել մոտավորապես մինչև մ.թ.ա 1300 թվականը: Նոր Թագավորությունում խոսում էին նոր եգիպտերենով և [[Ռամեսայդ]]ի վարչական փաստաթղթերում կար սիրո պոեզիա, հեքիաթներ, ինչպես նաև դեմոտական և ղպտիական տեքստերում: Այս ժամանակաշրջանի ընթացքում ավանդական գրայաին համակարգը զարգացել է դամբարանների ինքնակենսագրականների միջոցով, ինչպիսիք այդպիսիններից էին Հարկուֆինը և [[Վենի]]ինը: [[Սեբայթ]] («հրահանգներ») հանյտնի ժանրը զարգացրել է հաղորդակցական ուսուցման միջոցով և հայտնի օրինակ է Իփուվերի պապիրուսը, որում նկարագրվում էր բնական աղետները և երկրակեղևի ցնցումները:

[[Սինուհեթի պատմությունը]], որը գրվել է միջին եգիպտերենով, համարվում է Եգիպտոսի դասական գրականություն<ref>Lichtheim (1975) p. 11</ref>: Նաև այդ ժամանակ գրվել է [[Վեստքար]] պապիրուսը, որը պատմում է [[Քուֆու]]ի որդիների կողմից պատմություններ, որոնք վերաբերում էին քրմերի կողմից կատարած հրաշագործություններին<ref>Lichtheim (1975) p. 215</ref>: Ամինհոտեպի ուղեցույցը համարվում էր Մերձավոր Արևելքի գրականության գլուխգործոց<ref>"''Wisdom in Ancient Israel"'', John Day, /John Adney Emerton, /Robert P. Gordon/ Hugh Godfrey/Maturin Williamson, p23, Cambridge University Press, 1997, {{ISBN|0-521-62489-4}}</ref>: Նոր թագավորության ավարտին բնիկ լեզուն ավելի հաճախ օգտագործվում էր ստեղծագործություններ գրելու համար, ինչպիսիք են [[Ոենամունի պատմություն]]ը և [[հրահանգների ուղեցույցներ]]ը: Առաջին պատմությունը պատմվում է մի ազնվականի մասին, ով ճանապարհին թալանվել է և վնասվածքներով տեղափոխվել Լիբանան և պայքարել է Եգիպտոս վերադառնալու համար: Մ.թ.ա 700 թվականից սկսած բանավոր պատմությունները և ուղեցույցները, ինչպիսին էր հանրաճանաչ Օնչշեշոնքի ուղեցույցը, ինչպես նաև անձնական ու գործնական փաստաթղթեր գրվել են դեմոտական գրային համակարգով և եգիպտական լեզվի այլ փուլերով: Շատ պատմություններ գրվել են հունա-հռոմեկան ժամնակաշրջանի ընթացքում դեմոտական գրային համակարգով, որը պատմում էր Եգիպտոսի նախորդ ժամանակածրջանը, որը եղել անկախ պետություն և կառավարվում էին այնպիսի հզոր փարավոնների կողմից, ինչպիսին էր [[Ռամզես II (Մեծ)|Ռամզես II]]-ը<ref>Lichtheim (1980) p. 159</ref>:

Հին եգիտացիները հիմնակում գյուղացիներ էին կապված հողի հետ: Նրանց կացարանները նախատեսված էր միայն ընտանիքի անդամների համար և կառուցվում էին [[Աղյուս|կավե աղյուսից]], որը նախատեսված էր արևի ջերմությունը պահպանելու համար: Յուրաքանչյուր տուն ուներ խոհանոց բաց տանիքով, որտեղ գտնվում էր երկանաքարը՝ հացահատիկը աղալու համար և մի փոքր հնոց՝ հաց թխելու համար<ref>Manuelian (1998) p. 401</ref>: Պատերը ներկված էին սպիտակ գույնով և կարող էին ծածկված լինել ներկված կտավից պատրաստված պատի գորգով: Հատակը ծածկված էր եղեգե խսիրներով, որի վրա դրված էր փայտե աթոռներ, հատակից բարձրացած մահճակալներ, անհատական սեղաններ և ընդգրկուն կահույք<ref>Manuelian (1998) p. 403</ref>:

Հին Եգիպտացիները մեծ կարևորություն էին տալիս հիգենիային և արտաքին տեսքին: Հիմնականում լողանում էին Նեղոս գետում՝ օգտագործելով կենդանական ճարպից և կավճից պատրաստած օճառ: Տղամարդիկ սափրում էին ամբողջ մարմինը մաքրության համար, օգտագործում օծանելիք և անուշաբույր քսուքներ վատ հոտերը ծածկելու և մաշկը հանգստացնելու համար<ref>Manuelian (1998) p. 405</ref>: Հագուստը պատրաստված էր պարզ կտավե սավաններից, իսկ վերին դասերի կանայք և տղամարդիկ կրում էին կեղծամներ, զարդեղեն և [[Դիմահարդարում|դիմահարդարվում էին]]: Երեխաները մինչև 12 տարեկանը հագուստ չէին կրում և այդ տարիքում տղաները թլփատվում էին և սափրում իրենց գլուխները: Մայրերը պատասխանատու էին երեխաների խնամքի համար, իսկ հայրերը՝ ընտանիքի [[եկամուտ]]ի<ref>Manuelian (1998) pp. 406–7</ref>:

Երաժշտությունը և պարը սիրված զբաղմունք էր նրանց համար, ովքեր կարող էին իրենց թույլ տալ: Վաղ գործիքներից էին ֆլեյտան և տավիղը, իսկ փողերը, սրինգները և եղեգնափողերը ավելի ուշ զարգացան և դարձան հայտնի գործիքներ: Նոր Թագավորությունում, եգիպտացիները նվագում էին զանգերի, ծնծղաների, դափի, թմբուկի, ինչպես նաև Ասիայից ներմուծված [[ջնար]]ի և [[Քնար (երաժշտական գործիք)|քնարի]] վրա<ref>{{cite web|url=http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/furniture/music.html|title=Music in Ancient Egypt|publisher=Digital Egypt for Universities, University College London|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080328000007/http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/furniture/music.html|archivedate=28 March 2008 <!--DASHBot-->|accessdate=9 March 2008|deadurl=no}}</ref>: [[Սիստր]]ը երաժշտական գործիք էր, որը հատկապես կարևոր էր կրոնական արարողություններ ժամանակ:

Հին Եգիպտացիները վայելում էին զանազան ժամանցային միջոցառումներ, ներառյալ խաղեր և երաժշտություն: [[Senet|Սենեթը,]] սեղանի խաղ էր, որի կտորները տեղափոխվում էր պատահականությամբ, այն հատկապես տարածված էր հին ժամանակներում, մեկ այլ նմանատիպ խաղ էր [[մեհեն]]ը, որը ուներ շրջանաջև խաղային տախտակ: Ձեռնածությունը և գնդակով խաղերը շատ տարածված էր երեխաների շրջանում և ըմբշամարտը տեղի էր ունենում [[Բենի Հասան]]ի գեերզմանում<ref>Manuelian (1998) p. 126</ref>: Հնագույն Եգիպտոսի հարուստ հասարակության անդամները վայելում էին նաև որսորդությունը և թիավարությունը:

[[Դեյր ալ-Մեդիանա]] գյուղում պեղումներ իրականացնող հնագետները հայտնաբերեցին գրեթե չորս հարյուր տարի վաղեմություն ունեցող՝ հնագույն աշխարհի համայնքային կյանքի ամենատարածված փաստաթղթերից մեկը: Չկա որևէ համատեղելի հողամաս, որտեղ մանրամսնորեն ուսումնասիրված չլինեն սոցիալական փոխհարաբերությունները, աշխատանքային պայմանները և համայնքի կյանքի մանրամասները<ref>"''The Cambridge Ancient History: II Part I, The Middle East and the Aegean Region, c. 1800 – 13380 B.C"'', Edited I.E.S Edwards–C.JGadd–N.G.L Hammond-E.Sollberger, Cambridge at the University Press, p. 380, 1973, {{ISBN|0-521-08230-7}}</ref>:

Եգիպտական խոհանոցը մնացել է զարմանալիորեն կայուն և իրոք, ժամանակակից [[Եգիպտական խոհանոց|Եգիպտոսի խոհանոցը]] զարմանալիորեն պապանել է հնագույն Եգիպտոսի խոհանոցի նմանությունները: Հիմնական սննդակարգը բաղկացած էր հացից և գարեջրից, ներառյալ բանջարեղենով, ինչպես նաև սոխով և սխտորով ու մրգերով, ինչպիսիք էին օրինակ արմավը և թուզը: Գինին և միսը բոլորի կողմից օգտագործվում էին տոնական օրերին, իսկ վերին դասերը ավելի հաճախ էին օգտագործում: Ձուկը, միսը և թռչնամիսը կարող էին աղ դնել և չորացնել կամ շոգեխաշել կամ տապաել գրիլի նման<ref>Manuelian (1998) pp. 399–400</ref>:

{{Main|Հնագույն Եգիպտոսի ճարտարապետություն}}Հին Եգիպտոսի ճարտարապետությունը ներառում է աշխարհի ամենահայտնի կառույցներից մի քանիսը՝ [[Գիզայի բուրգեր|Գիզայի մեծ բուրգերը]] և [[Թեբե (Եգիպտոս)|Թեբեյի տաճարները]]: Շինարարական նախագծերը կազմակերպվել և ֆինանսավորվել են պետության կողմից, ոչ միայն կրոնական նպատակներով և որպես հուշահամալիրներ, այլ նաև ամրապնդել են փարավոնի լայնածավալ ուժը: Հին եգիպտացիները հմուտ շինարարներ էին. օգտագործում էին միայն պարզ, բայց արդյունավետ գործիքներ և այդպիսի գործիքներով ճարտարապետները մեծ ճշգրտությամբ կարողանում էին կառուցել այնպիսի մեծ քարե կառույցներ, որին նախանձում են այսօրվա ճարտարապետները<ref>Clarke (1990) pp. 94–7</ref>:

Վերնախավի և հասարակ եգիպտացիների կացարանները կառուցվում էին փչացող նյութերից, ինչպիսիք էին ցեխով աղյուսները և փայտը և այդ իսկ պատճատով մինչ օրս չեն պահպանվել: Գյուղացիները ապրում էին հասարակ տներում, իսկ վերնախավի և փարավոնի պալատները կառուցված էր ավելի բարդ ճարտարապետական հորինվածքներով: Նոր թագավորության մի քանի պահպանված պալատների, ինչպիսիք էին [[Մալկաթա]]նի և [[Ամառնա]]նի, զարդարված պատերը և հատակը առատորեն ցուցադրում են մարդկանցով լի տեսարանների, թռչունների, ջրային ավազանների, աստվածների և երկրաչափական նմուշների պատկերներ<ref>Badawy (1968) p. 50</ref>: Կարևոր կառույցները, ինչպիսիք էին տաճարները և գերեզմաները, որոնք պետք է հավերժ մնային, կառուցվում էին քարի փոխարեն ցեխով աղյուսներից: Աշխարհում առաջին լայնածավալ քարե կառույցում՝ [[Ջոսերի բուրգ|Ջոսերի գերեզմանային համալիրում]], օգտագործվել են ճարտարապետական էլեմենտներ, որը ներառում էր Եգիպտոսի բուսական աշխարհի ներկայացուցիչների՝ [[լոտոս]]ի, [[Արմավենիներ|արմավենու]] և [[պապիրուս]]ի մոտիվներով կիսասյուներ:

Ամենահին պահպանված եգիպտական տաճարները, ինչպիսին էր օրինակ, Գիզայի տաճարը, բաղկացած էին սյուներից և միասնական կցված դահլիճներից: Նոր թագավորությունում ճարտարապետները ավելացրեցին [[պիլոն]]ը, բաց բակը և տաճարի սրբավայրի առջև փակված դահլիճը, որը ստանդարտ էր մինչև հունա-հռոմեական ժամանակաշրջանը<ref>{{cite web|url=http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/temple/typestime.html|title=Types of temples in ancient Egypt|publisher=Digital Egypt for Universities, University College London|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080319233620/http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/temple/typestime.html|archivedate=19 March 2008 <!--DASHBot-->|accessdate=9 March 2008|deadurl=no}}</ref>: Հին Թագավորության ամենավաղ ու ամենահայտնի գերեզմանների ճարտարապետության տեսակ էր [[մաստաբա]]ն, որը թեք պատերով, հարթ կտուրով ուղղանկյուն կառույց էր: Ջոսերի աստիճանաձև բուրգը ներկայացնում էր մի շարք գագաթներով քարե մաստաբաների շարք: Բուրգերը կառուցվել են Հին և Միջին թագավորությունների ժամանակ, սակայն ավելի ուշ կառավարող տիրակալները հրաժարվեցին դրանցից, փոխարենը օգտագործելով ավելի քիչ նկատելի ճայռ-դամբարանները<ref>Dodson (1991) p. 23</ref>: Բուրգի ձևի օգտագործումը շարունակվեց Նոր թագավորությունում, մասնավորապես կառուցվեցին շարքային գերեզմներ և թագավորական [[Նուբիայի բուրգեր]]<ref>{{cite book|title=The Tomb in Ancient Egypt|last1=Dodson|first1=Aidan|last2=Ikram|first2=Salima|publisher=Thames & Hudson|year=2008|isbn=978-0-500-05139-9|pages=218, 275–276}}</ref>:

Հին եգիպտացիները ստեղծում էին արվեստ, որը ծառայում էր ֆունկցիոնալ նպատակներով: Ավելի քան 3500 տարվա ընթացքում արվեստագետները հավատարիմ մնացին Հին թագավորության ժամանակ մշակված գեղարվեստական ձևերին և պատկերագրությանը՝ հետևելով մի շարք սկզբունքների, որոնք դիմագրավում էին օտար ազդեցությանը և ներքին փոխհարաբերություններին<ref>Robins (1997) p. 29</ref>: Այս գեղարվեստական ստանդարտները՝ պարզ գծեր, կաղապարներ, գունավոր հարթ մակերեսներ՝ զուգորդված առանձնահատուկ ողորկ ֆիգուների արտապատկերներով, առանց նշելու տարածական խորությունը՝ ստեղծելում էին կարգ ու հավասարկշռություն: Պատկերները և տեքստերը սերտորեն միահյուսված էին դամբարանների և տաճարների պատերին, դագաղներին, քարակոթողներին և նույնիսկ արձանների վրա: Օրինակ [[Նարմեր Պալիտրա]]ն վրա պատկերված է պատկերաքանդակներ, որոնք կարելի է կարդալ որպես հիերոգլիֆներ<ref>Robins (1997) p. 21</ref>: Որովհետև հին եգիպտական արվեստը իր քաղաքական և կրոնական նպատակներին ծառայում էր ճշգրիտ և խիստ հստակեցված կանոններով, որոնք կարգավորում էին նրա բարձր ոճավորված և խորհրդանշական տեսքը<ref>Robins (2001) p. 12</ref>:

Հին Եգիպտոսի արհեստավորները օգտագործում էին քարը արձանների, խորաքանդակների վրա փարագրելու համար, բայց օգտագործում էին փայտը, որպես էժան միջոց և հեշտ փոխարինվող: Ներկերը ստանում էին հանքանյութերից, ինչպիսիք էին երկաթե հանքաքարը (կարմիր և դեղին օխրա), պղնձե հանքաքարը (կապույտ և կանաչ), ածուխը կամ փայտածուխը (սև ) և կրաքարը (սպիտակ): Ներկերը կարելի էր խառնել [[արաբական խեժ]]ի հետ որպես կապակցող նյութ և սեղմել կավե գնդի մեջ, որը կարող էր խոնավանալ եթե ունենար ջրի կարիք<ref>Nicholson (2000) p. 105</ref>:

Փարավոնները օգտագործում էին [[խորաքանդակ]]ները՝ մարտերում տարած իրենց հաղթանակների, թագավորական հրամանագրերի և կրոնական տեսարանների համար: Շարքային քաղաքացիները հնարավորություն ունեին օգտվել [[Հուղարկավորություն|հուղարկավորության ծեսին]] պատկանող մնացորդներից, ինչպիսիք էին մահացածի [[ուշեբտի]] արձանները և գրքերը և հավատում էին, որ դրանք կպաշտպանեն իրենցից հետո<ref name="James122">James (2005) p. 122</ref>: Միջին թագավորության ընթացքում առօրյա կյանքի տեսարանները պատկերող փայտե կամ կավե մոդելները տարածված էին գերեզմաններում: Փորձելով վերարտադրել հանդերձյալ կյանքի կենսակերպը, այս մոդելներում պատկերված էր սևագործ բանվորներ, տներ, նավակներ և նույնիսկ ռազմական կազմավորումներ, որոնք իդեալականորեն արտացոլում էին հին եգիպտացիների ունեցած հանդեձյալ կյանքի պատկերացնումները<ref>Robins (1998) p. 74</ref>:

Չնայած հնագույն եգիպտական արվեստի միատարրությանը, որոշ ժամանակների և վայրերի ոճերը երբեմն արտացոլում էին մշակութային կամ քաղաքական վերաբերմունքի անհատականությունը: Երկրորդ միջանկյալ ժամանակաշրջանում՝ հիքսոսների ներխուժումից հետո, [[Ավարիս]]ից հայտնաբերվել են [[Մինոան]] ֆրեսկո ոճը<ref>Shaw (2002) p. 216</ref>: Ամառնայի ժամանակաշրջանից առավել վառ օրինակ է քաղաքականապես պայմանավորված գեղարվեստական ձևերի փոփոխությունները, որտեղ պատկերաքանդակները փոխվել էին և դարձել [[Էխնաթոն]]ի կրոնական հեղափոխական գաղափարներին համապատասխան<ref>Robins (1998) p. 149</ref>: Այս ոճը, որը հայտնի էր որպես [[Ամառնա]] արվեստ, Էխնաթոնի մահից հետո արագորեն լքվեց և փոխարինվեց ավանդական ձևերով<ref>Robins (1998) p. 158</ref>:

Հավատը առ աստվածություն և հանդերձյալ կյանք գոյություն է ունեցել եգիպտական քաղաքակրթության ստեղծման օրից և փարավոնի իշխանությունը հիմնված էր աստվածային իրավունքի վրա: Եգիպտական պանթեոնը բնակեցված էր [[աստված]]ներով, որոնք ունեին գերբնական կարողություններ և նրանց դիմում էին օգնության կամ պաշտպանության համար: Սակայն միշտ չէ, որ աստվածները համարվում էին բարյացակամ և եգիպտացիները հավատում էին, որ իրենք ստիպված են նվիրաբերություններ անել և աղոթել: Այս պանթեոնի կառուցվածքը շարունակաբար փոխվել է, քանի որ նոր աստվածները գերիշխում էին հիերարխիայում, սակայն քրմերը ջանք չէին խնայում տարբեր երբեմն հակասական [[առասպել]]ներն ու պատմությունները ներառնել միասնական համակարգում<ref>James (2005) p. 102</ref>: Աստվածության այս տարբեր պատկերացումները չի դիտարկվել որպես հակասական, այլ ավելի շուտ այս իրողության բազմաթիվ շերտեր<ref>"''The Oxford Guide: Essential Guide to Egyptian Mythology''", edited by [[Donald B. Redford]], p. 106, [[Berkley Books]], 2003, {{ISBN|0-425-19096-X}}</ref>:

Աստվածներին պաշտում էին պաշտամունքային [[տաճար]]ներում, որոնք վարում էին թագավորի անունից գործող քրմերը: Տաճարի կենտրոնում գտնվում էր խորանը և այնտեղ պաշտամունքի արձանը: Տաճարները ոչ թե հանրային պաշտամունքի կամ ժողովի վայրեր էին, այլ միայն ընտրյալ տոն օրերին և ծիսակատարությունների ժամանակ խորանից արձանը դուրս էին բերում հանրային պաշտամունքի համար: Սովորաբար աստվածների տիրույթը մեկուսացված էր արտաքին աշխարհից և միայն հասանելի էր տաճարի սպասավորների համար: Շարքային քաղաքացիները կարող էին երկրպագել իրենց սեփական արձաներին իրենց տներում և թալիսմանները պաշտպանում էին քաոսի ուժերից<ref>James (2005) p. 117</ref>: Նոր թագավորությունից հետո վերացավ փարավոնի դերը որպես հոգևոր միջնորդ, քանի որ կրոնական սովորույթներում փոխվեց՝ դարձավ աստվածների ուղղակի պաշտամունք: Արդյունքում քրմերը մշակում էին [[մարգարե]]ների համակարգ, որպեսզի մարդկանց փոխանցեն աստվածների կամքը<ref name="Shaw313">Shaw (2002) p. 313</ref>:

Եգիպտացիները հավատում էին, որ յուրաքանչյուր մարդ բաղկացած է ֆիզիկական և հոգևոր մասերից կամ ասպեկտներից; Դրանից բացի յուրաքանչյուր անձ ուներ ''šwt'' (ստվեր), ''ba'' (ինքնություն կամ հոգի), ''ka'' (կենսական ուժ) և անուն<ref>Allen (2000) pp. 79, 94–5</ref>: Սիրտը և ոչ թե ուղեղը համարվում էր մտքերի և հույզերի վայր: Մահից հետո հոգևոր ասպեկները ազատվում էին մարմնից և կարող էին ազատորեն շարժվել, սակայն նրանք պահանջում էին ֆիզիկական մնացուկներ ( որպես փոխարինող, օրինակ արձան) որպես մշտական տուն: Մահացածի վերջնական նպատակն է եղել վերադառնալ իր ''ka'' և ''ba'' և դառնալ «օրհնված մահացած» ապրելով որպես ''akh'' կամ «արդյունավետ»: Դա տեղի ունենալու համար մահացածը արժանի պետք է համարվեր դատարանում, որի սիրտը կշռում էր [[«ճշմարտության փետուր»|«ճշմարտության փետուրը»]]: Եթե մահացածը արժանի էր համարվում կարող էր շարունակել իր գոյությունը հոգևոր ձևով երկրի վրա<ref>Wasserman, ''et al.'' (1994) pp. 150–3</ref>:

Հին եգիպտացիները մանրակրկիտ պահպանում էին հուղարկավորության սովորույթները, քանի որ հավատում էին անհրաժեշտ է մահից հետո անմահություն ապահովելու համար: Այս սովորությունները, որոնք պահպանում էին մարմինը՝ կատարում էին [[Մումիա|մումիֆիկացիայի]] միջոցով, կատարելով հուղարկավորության արարողություններ և իրերը մարմնի հետ հողին հանձնելով, հին եգիպտացիները հավատում էին որ այդ իրերը մահացածը կարող է օգտագործել հանդերձյալ կյանքում<ref name="James1223" />: Մինչ Հին թագավրությունը, մարմինը թաղում էին անապատի փոսերում, որտեղ մարմինը չորանում էր բնական ճանապարհով: Չոր անապատային պայմանները, հին Եգիպտոսի ողջ պատմության ընթացքում, բարիք էին աղքատների հուղարկավորության համար, քանի որ նրանք չէին կարող մանրակրկիտ հուղարկավորության աշխատանքներ կատարել, ինչպես որ անում էր վերնախավը: Ավելի հարուստ եգիպտացիները իրենց մահացածներին սկսեցին թաղել քարե դամբարանների մեջ և օգտագործել արհեստական մումիֆիկացիա, որը ներառում էր [[Օրգան (կենսաբանություն)|ներքին օրգանների]] հեռացում, մարմինը քաթանով փաթաթում և այն ուղղանկյուն քարե սարկոֆագի կամ փայտե դագաղի մեջ տեղադրում: Սկսած Չորրորդ դինաստիայից մարմնի մասերը առանձնացվում և պահվում էին առանձին [[կանոպա]]ներում<ref>{{cite web|url=http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/mummy/ok.html|title=Mummies and Mummification: Old Kingdom|publisher=Digital Egypt for Universities, University College London|accessdate=9 March 2008}}</ref>:

Նոր թագավորությունում հին եգիպտացիները կատարելագործեցին մուֆիկացիայի արվետը, օգտագործելով լավագույն տեխնիկան, որը տևում էր 70 օր և ներառում էր ամբողջ ներքին օրգանների հեռացում, քթի անցքերից ուղեղի հեռացում և մարմինը պատում էին տարբեր աղերի խառնուրդով, որը կոչվում էր [[նատրոն]]: Այնուհետև մարմինը փաթաթում էին քաթանով, պաշտպանական հմայիլներով, որոնք տեղադրվում էին փաթանքի շերտերի միջև և այն տեղադրում զարդարված մարդանման դագաղում: Ուշ ժամանակաշրջանում մումիաները տեղադրում էին [[քարտոնեյջ]]ներում: Պտղոմեոսյան և հռոմեական ժամանակաշրջանում մարմնի պահպանության այս ձևը նվազեց, մինչդեռ ավելի մեծ ուշադրություն էին դարձնում մումիայի արտաքին տեսքին, որը զարդարում էին<ref>{{cite web|url=http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/mummy/late.html|title=Mummies and Mummification: Late Period, Ptolemaic, Roman and Christian Period|publisher=Digital Egypt for Universities, University College London|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080330041612/http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/mummy/late.html|archivedate=30 March 2008 <!--DASHBot-->|accessdate=9 March 2008|deadurl=no}}</ref>:

Մեծահարուստ եգիպտացիները թաղվում էին շքեղ իրերի մեծ քանակությամբ, սակայն բոլոր գերեզմանները անկախ սոցիալական կարգավիճակից, ներառում էին մահացածների համար նախատեսված զանազան իրեր: [[Ֆուներարի տեքստեր]]ը ներառում էին գերեզմանները և այն հատկապես լայն տարածում ունեցավ Նոր թագավորության ժամանակաշրջանում, այսպիսով նրաք հավատում էին, որ ուշեբթի արձանները կատում են ուղեցույցի դեր հանդերձյալ կյանքում<ref>{{cite web|url=http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/burialcustoms/shabtis.html|title=Shabtis|publisher=Digital Egypt for Universities, University College London|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080324044813/http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/burialcustoms/shabtis.html|archivedate=24 March 2008 <!--DASHBot-->|accessdate=9 March 2008|deadurl=no}}</ref>: Ծեսերի միջոցով մահացածները կախարդականորեն վերափոխվում էին գերեզմանատեղերի: Հուղարկավորությունից հետո կենդանի հարազատները պետք է երբեմն բերեյին սնունդ և կարդային աղոթք հանգուցյալի անունից<ref>James (2005) p. 124</ref>:

Հին Եգիպտոսի բանակը պատասխանատու էր դեպի Եգիպտոս օտար ներխուժումների դեմ և Եգիպտոսի տիրապետության պահպանմանը հնագույն [[Մերձավոր Արևելք]]ում: Հին թագավորության՝ Առաջին և Երկրորդ միջանկյալ ժամանակաշրջաններում ռազմական արշավները դեպի հարքարդնուբերական Սինա՝ քաղաքացիական պատերազմներ էին: Զինվորականությունը պատասխանատու էր կարևոր առևտրային երթուղիների պահպանության համար, օրինակ [[Բուհեն]] քաղաքից դեպի Նուբիա տանող ճանապարհը: Բերդերը նույնպես կառուցում էին որպես ռազմական բազաներ, օրինակ ինչպիսին էր Սայլի միջնաբերդը, որը [[Լևանտ]]ի արշավախմբերի համար գործողությունների բազա էր: Նոր թագավորությունում մի շարք փարավոններ օգտագործեցին Եգիպտոսի բանակը, որպեսզի հարձակվեն և նվաճեն [[Կուշի թագավորություն|Կուշը]] և Լևանտի մի մասը<ref>Shaw (2002) p. 245</ref>:

Հատուկ ռազմական տեխնիկան ներառում էր [[Աղեղ (զենք)|նետ ու աղեղներ]], նիզակներ և կլոր-կափարիչի նման վահաններ, որոնք պատրաստում էին [[կենդանու մաշկ]]ը անցկցկացնելով փայտե շրջանակների վրա: Նոր թագավորությունում զինվորները սկսեցին օգտագործել [[մարտակառք]]եր, որոնք նախկինում օգտագործվում էին զավթիչ հիքսոսների կողմից: Բրոնզի օգտագործումից հետո շարունակվեց կատարելագործվել զենքն ու սպառազինությունը. վահանները սկսեցին պատրաստել պինդ փայտից՝ բրոնզե շերտով, նիզակները՝ բրոնզե ծայրերով, իսկ [[խոպեշ]]ը լայն տարածում ունեցավ ասիական զինվորների կողմից<ref>Manuelian (1998) pp. 366–67</ref>: Փարավոնը գրականության և արվեստի մեջ սովորաբար պատկերվում էր որպես բանակի գլխավոր հրամանատար և դրանից կարելի է ենթադրել, որ առնվազն մի քանի փարավոններ՝ [[Սեքենրե Տաո II]]-ը և նրա որդիններ են այդպես պատկերվել<ref>Clayton (1994) p. 96</ref>: Այնուամենայնիվ, նաև հաղորդվում է, որ «այս ժամանահատվածի թագավորները պատերազմում, ճակատամարտում անձամբ հանդես չեն եկել որպես առաջնորդներ՝ կռվելով իրենց զորքերի հետ միասին»<ref>{{cite journal|last=Shaw|first=Garry J.|year=2009|title=The Death of King Seqenenre Tao|journal=Journal of the American Research Center in Egypt|volume=45}}</ref>: Զինվորագրության համար հավաքագրում էին ընդհանուր բնակչությունից, բայց հատկապես Նոր թագավորության ընթացքում Նուբիայից, Քուշից և Լիբիայից հավագրված վարձկանները վարձատրվում էին Եգիպտոսը պաշտպանելու համար<ref>Shaw (2002) p. 400</ref>:

Հնագույն Եգիպտոսում տեխնոլոգիան, բժշկութոյւնը և մաթեմատիական իր արտադրողականությամբ և բարդությամբ համեմատաբար հասել է ավելի բարձր մակարդակի: Ավանդական [[էմպիրիզմ]]ը, ինչպես վկայում են [[Էդվին Սմիթ]]ի և [[Էբերսի պապիրուս]]ները (մ.թ.ա 1600&nbsp;թ.) առաջինը եղել է Եգիպտոսում: Եգիպտացիները ստեղծեցին իրենց այբունբենը և [[տասնորդական համակարգ]]ը:

Դեռևս Հին թագավորությունից առաջ, հին եգիպտացիները մշակում էին ապակեղենը և այդ նյութը անվանում էին [[հախճապակի]], այն համարելով կիսաթանկարժեք քար: Հախճապակին դա ոչ կավե [[քվարց]]իծ պատրաստված կերամիկա էր՝ փոքր քանակությամբ [[կրաքար]]ի և սոդայի երանգով, նաև պղնձի<ref>Nicholson (2000) p. 177</ref>: Այդ նյութը օգտագործում էին ուլունքներ, հախճասալիկիներ, արձանիկներ և փոքր առարկաներ պատրաստելու համար: Մի շարք մեթոդներ կարող էին օգտագործել հախճապակի ստանալու համար, սակայն սովորաբար արտադրանքը պատրաստվում էր նյութի շերտածածկի փոշիացացմամբ, անքան, որքան ստանար խույսի տեսք՝ կավե միջուկով, այնուհետև անցնում էր կրակի միջով: Հիշատակումներից իմանում ենք, որ հնագույն եգիպտացիները արտադրում էին մի գունանյութ, որը հայտնի էր որպես [[Եգիպտական Կապույտ]], նաև կոչվում էր կապույտ ապակենյութ և այն արտադրվում էր հալելու միջոցով (կամ [[Շեղջաքարանալ|շեղջաքարացման]]), պղնձի, կրաքարի և ալկալիների միաձուլման միջոցով, օրինակ ինչպիսին էր նատրիումի կարբոնատը: Արտադրանքը կարող էր օգտագործել որպես սոսկ գունանյութ<ref>Nicholson (2000) p. 109</ref>:

Հին եգիպտացիները կարող էին մեծ վարպետությամբ պատրաստել ապակուց բազմազան իրեր, բայց պարզ չէ, թե արդյոք նրանք ինքնուրույն են կատարել այս գործընթացը<ref>Nicholson (2000) p. 195</ref>: Անհասկանալի է նաև, թե արդյոք նրանք նաև պատրաստում էին ապակու հումքը, թե պարզապես ներկրել են հումքը, որը հալել և պատրաստել զանազան իրեր: Այնուամենայնիվ նրանք ունեցել են օբյեկներ պատրաստելու փորձառություն, ինչպես նաև ավելացրել են [[Միկրոտարրեր|միկրոտարեր]]՝ ապակու գույնը ստանալու համար: Նրանք կարողանում էին արտադրել մի շարք գույներ, այդ թվում դեղին, կարմիր, կանաչ, կապույտ, մանուշակագույն, սպիտակ և ապակին կարող էր լինել թափանիկ կամ անթափանց<ref>Nicholson (2000) p. 215</ref>:

{{Main|Հնագույն եգիպտական բժշկություն}}Հին եգիպտացիների բժշկական խնդիրները ուղղակիորեն բխում էին իրենց միջավայրից: Նեղոսի անմիջական հարևանությամբ ապրելը և աշխատելը բերում էր [[մալարիա]]յի վտանգ և հյուծում էր առաջացնելով [[շիստոսոմոզ]], որը ախտահարում էր լյարդը և աղիները: Վտանգավոր վայրի կենդանիները, ինչպիսիք են կոկորդիլոսները և հիպոպոտամները նույնպես վտանգ էին պարունակում: Հողագործությանբ և շիարաությամբ զբաղվող աշխատաողների ողնաշարը և հոդերը մեծ ծանրաբեռնվածության էին ենթարկվում և պատերազմի հետևանքով մարմնի վրա ստանում էին տրավմատիկ վնասվածքներ: Ալյուրի մեջ ավազը հակված էր ատամները փչացնելուն (չնայած [[Ատամների ոսկրափուտ|կարիեսը]] հազվադեպ էր)<ref>Filer (1995) p. 94</ref>:

Հարուստերի կերակուրը առատ էր շաքարավազով, որն էլ նպաստում էր [[պարադոնտիտ]] հիվանդությանը<ref>Filer (1995) pp. 78–80</ref>: Չնայած գերեզմանի պատերին նկարված մարմնի կազմվածքներին, մեծահարուստների ծանր մումիաները ցույց էին տալիս նրանց որկրամոլ կյանքը<ref>Filer (1995) p. 21</ref>: Կյանքի միջին տևողությունը չափահաս տղամարդկանց մոտ՝ 35, իսկ կանաց մոտ 30 տարեկան էր, սակայն չափահաս դառնալը շատ դժվար էր, քանի որ բնակչության մեկ-երրորդի մոտ առկա էր մանկամահացություն<ref>Figures are given for ''adult'' life expectancy and do not reflect life expectancy ''at birth.'' Filer (1995) p. 25</ref>:

Հին եգիպտացի բժիկները հայտնի էին հնագույն Մերձավոր Արևելքում իրենց բուժման մեթոդներով, և ոմանք, ինչպիսին էր [[Իմհոթեպ]]ը դեռևս հայտի էր իր մահանալուց երկար տարիներ հետո.<ref>Filer (1995) p. 39</ref>: [[Հերոդոտոս]]ը նկատել էր, որ եգիպտացի բժիշկների շրջանում մասնագիտության բարձր աստիճան կա, ոմանք միայն գլուխը և ստամոքսն էին բուժում, իսկ մյուսները աչքի բժշիկներ և ատամնաբույժեր էին<ref>Strouhal (1989) p. 243</ref>: Բժիկների պատրաստումը տեղի էր ունենում ''Per Ankh''-ում կամ ''«''Կյանքի Տուն''»'' հաստատությունում, հատկապես Նոր թագավորության ընթացքում կենտրոնակայանը գտնվում էր [[Պեր-Բաստետ]]ում և Ուշ ժամանակաշրջանում [[Աբիդոս]]ում և [[Սաիս]]ում: [[Բժշկական պապիրուսներ]]ը ցույց են տալիս [[էմպիրիկ գիտելիք]]ները անատոմիայի, վնասվածքների և դրանց բուճման գործնական մեթոդների մասին<ref>Stroual (1989) pp. 244–46</ref>:

Վերքերը մշակում էին հում մսի, սպիտակ քաթանի, վերքը թելով կարելու, ցանցի, փափուկ բարձիկի և շվաբրների ու մեղրով թաթախված վիրակապերի միջոցով<ref>Stroual (1989) p. 250</ref>, որպեսզի կանխարգելեն վարակը և ցավը մեղմելու համար օգտագործում էին [[ափիոն]] և [[բելադոննա]]: Ամենաշատ գրառումները վերաբերում էր այրվածքների նկարագրմանը, որը բուծելու համար օգտագործում էին արական սեռի երեխաների մոր կաթը և [[Իսիս]] աստվածուհուն ուղղված աղոթքներով: Բորբոսնած հացը, մեղրը և պղինձի աղը նույնպես օգտագործում էին այրվածքները ախտահանելու և վարակը կանխելու նպատակով<ref>{{cite journal|author=Pećanac M|author2=Janjić Z|author3=Komarcević A|author4=Pajić M|author5=Dobanovacki D|author6=Misković SS|date=May–Jun 2013|title=Burns treatment in ancient times|journal=Medicinski pregled|volume=66|issue=5–6|pages=263–7|doi=10.1016/s0264-410x(02)00603-5|pmid=23888738}}</ref>: Սխտորն ու սոխը պարբերաբար օգտագործում էին լավ առուղջությունը խթանելու համար և կարծում էին, որ դրանց շնորհիվ կազատվեն [[ասթմա]]յի ախտանիշերից: Հին եգիպտացի վիրաբույժները կարում էին վերքերը, անշարժացնում էին կոտրվածքները և վերջույթները, սակայն նրանք հասկացան, որ որոշ վնասվածքներ այնքան լուրջ էին, որ նրանք միայն կարող էին հիվանդին հարմարեցնել մինչև մահ<ref>Filer (1995) p. 38</ref>:

Վաղ եգիպտացիները հավաքելով փայտը կարողանում էին դարձնել այն տախտակներ, որոնցից պատրաստում էին նավ, և դեռևս մ.թ.ա. 3000 առաջ նրանք տիրապետոււմ էին [[Նավաշինություն|նավաշինության]] զարգացած ձևերին: [[Ամերիկայի հնագիտության ինստիտուտ]]ը հայտնաբերել է հնագույն նավականեր, որոնք հայտնի էին որպես [[Աբիդոս նավակներ]]<ref name="AIA">Ward, Cheryl. "[http://www.archaeology.org/0105/abstracts/abydos3.html World's Oldest Planked Boats]", in''[[Archaeology (magazine)|Archaeology]]'' (Volume 54, Number 3, May/June 2001). Archaeological Institute of America.</ref>: [[Աբիդոս]]ում հայտնաբերված 14 նավերի մի խումբ կառուցվել է փայտե տախտակներից, որոնք կառուցվել են միաժամանակ: [[Նյու Յորքի համալսարան]]ի եգիպտագետ Դեյվիդ Օ'Քոնորը հայտնաբերել է<ref name="AIA2">Schuster, Angela M.H. "[http://www.archaeology.org/online/news/abydos.html This Old Boat]", 11 December 2000. Archaeological Institute of America.</ref> հյուսված [[գոտի]]ներ, որոնք օգտագործել են տախտակները իրար կապելու համար<ref name="AIA" /> և [[եղեգ]]ները կամ [[խոտ]]ը, որոնք լցված էին տախտակների արանքում օգնում էին ամրության հարցում<ref name="AIA" />: Քանի որ բոլոր նավերը թաղված էին Խասեխեմուի փարավոնի գերեզմանի մոտ, սկզբում բոլորը կարծում էին, որ պատկանում է իրեն, բայց 14 նավերից մեկը թվագրված էր մ.թ.ա. 3000-ական թվականներ և նավերի հետ կային թաղված ավելի վաղ թվաագրված կավե ամաններ: Մ.թ.ա. 3000-ական թվականով թվագրված նավը կազմում էր &nbsp;75 ոտնաչափ (23 մ) երկարություն և այժմ գիտնականները կարծում են, որ այն պատկանել է ավելի վաղ փարավոնների, հավանաբար մինչև [[Հոր-Ահա]]<ref name="AIA2" />:

Հին եգիպտացիները կարողանում էին նաև փայտե տախտակներից պատրաստել փայտագամեր, որոնք օգտագործում էին խեժով նավը ամրացնելու համար: «<nowiki/>[[Քուֆու նավ]]ը<nowiki/>» 43.6 մետր է (143 ոտնաչափ), որը գտնվել է [[Գիզայի բուրգեր]]ի տարածքում՝ Քեոփսի բուրգում, որը թվագրվում է [[Չորրորդ դիասատիա]]յով, մոտ մ.թ.ա.2500 թվական, լիարժեք պահպանված օրինակ է, որը հնարավոր է լրացրել է [[արևային եռակայմ]]ի խորհրդանշական գործառույթը: Հին եգիպտացիները նույնպես իմացել են, թե ինչպես փորվածք անել և սեպերով ամրացնել<ref name="AIA" />:

Հայտնի է, որ եգիպտացիները մեծ ծովային նավերը հիմնակաում օգտագործել են արևելյան Միջերկրյա ծովյան քաղաքներ, պետություններ, հատկապես [[Բիբլոս]] (ներկայիս Լիբանանում ) և Կարմիր ծովից դեպի [[Պունտ երկիր]] առևտուր իրականացնելու համար<ref name="Shelley Wachsmann, Seagoing Ships and Seamanship in the Bronze Age Levant (Texas A&M University Press, 2009), p. 19.">Shelley Wachsmann, Seagoing Ships and Seamanship in the Bronze Age Levant (Texas A&M University Press, 2009), p. 19.</ref>: Փաստորեն, վաղ եգիպտերենում նավարկելի նավ բառը դա «Բիբլոս նավն» էր, սակայն Հին թագավորության վերջում տերմինը ընդգրկեց խոշոր ծովային նավերը անկախ նրանց նշանակման վայրից<ref name="Shelley Wachsmann, Seagoing Ships and Seamanship in the Bronze Age Levant (Texas A&M University Press, 2009), p. 19." />:

2011 թվականին, Իտալիայի, ԱՄՆ-ի և Եգիպտոսի հնագետները պեղումներ կատարեցին [[Մերսաա Գավասիս]]ի ծովածոցում, որտեղից հայտնաբերեցին հինավուրց նավահանգստի հետքեր, որոնք ժամանակին օգտագործվել են Հաթշեփսութի կողմից՝ օվկիանոսով դեպի Պունտ նավարկելու համար<ref name="Egypt's Ancient Fleet: Lost for Thousands of Years, Discovered in a Desolate Cave">{{cite web|url=http://discovermagazine.com/2011/jun/02-egypts-lost-fleet-its-been-found|title=Egypt's Ancient Fleet: Lost for Thousands of Years, Discovered in a Desolate Cave|work=Discover Magazine}}</ref>: Հին եգիպտացիների ծովային վարպետությանը վերաբերյալ կան որոշ առավել վառ վկայություններ, ինչպես օրինակ մեծ նավի տախտակամածերը և պապիրուսում վկայված հարյուրավոր ոտնաչափ պարաններ, որոնք փաթաթված հսկակայկան կծիկներ էին<ref name="Egypt's Ancient Fleet: Lost for Thousands of Years, Discovered in a Desolate Cave" />: 2013 թվականին ֆրանս-եգիպտական հնագետների խումբը հայտնաբերել է աշխարհի ամենահին նավահանգիստը, որը թագավոր Քեոփսի ժամանակաշրջանի է՝ 4500 տարեկան և այն եղել է Կարմի ծովի ափին՝ Վեդի էլ-Ջարֆի մոտ ([[Սուեզի ջրանցք]]ից մոտավորապես 110 մղոն հեռավորության վրա)<ref name="Discvoery News">{{cite web|url=http://news.discovery.com/history/ancient-egypt/worlds-oldest-port-and-egyptian-papyrus-uncovered-130412.htm|title=Most Ancient Port, Hieroglyphic Papyri Found|work=DNews}}</ref>:

Մաթեմատիկական հաշվարկների ամենավաղ օրինակները վերաբերում են [[Նաքադա]]յի ժամանակաշրջանի կանխագուշակումներին և ցույց են տալիս լիարժեք զարգացած [[Հաշվարկման համակարգ (մաթեմատիկա)|հաշվարկման համակարգ]]<ref>Understanding of Egyptian mathematics is incomplete due to paucity of available material and lack of exhaustive study of the texts that have been uncovered. Imhausen ''et al.'' (2007) p. 13</ref>: Կրթված եգիպտացիների համար կարևոր էր մաթեմատիկան, այդ իսկ պատճառով էլ Նոր թագավորությունում ստեղծվեցին պայմանական նշաններ, որը գրողը առաջացնում էր գիտական մրցակցություն իր և մեկ այլ գրագրի միջև առօրյա հաշվարկումների համար, ինչպիսիք էին հողի, աշխատանքի և հացահատիկի հաշվառումը<ref>Imhausen ''et al.'' (2007) p. 11</ref>: [[Մաթեմատիկական պապիրուսներ|Ռինդի մաթեմատիկական պապիրուսի]] և [[Մոսկովյան մաթեմատիկական պապիրուս]]ի տեքստերը ցույց են տալիս, որ հին եգիպտացիները կարող էին իրականացնել չորս հիմնական մաթեմատիկական գործողություն՝ գումարում, հանում, բազմապատկում և բաժանում, որով հաշվում էին արկղների և բուրգերի ծավալները և հաշվել ուղղանկյունների, եռանկյունների և շրջանակների մակերեսը: Նրանք հասկացել էին [[Հանրահաշիվ|հանրահաշվի]] և [[Երկրաչափություն|երկրաչափության]] հիմնական հասկացությունները և միաժամանակ կարող էին լուծել [[պարզ հավասարումներ]]<ref>Clarke (1990) p. 222</ref>:

[[Մաթեմատիկական նշանակումների պատմություն|Մաթեմատիկական նշանակումները]] տասնորդանական էր և մեկ տասնորդի համար հիմնվել է մեկ միլիոն հիերոգլիֆային նշաններ: Նրանցից յուրաքանչյուրը կարող էր գրվել այքան ժամանակ, որքան անհրաժեշտ էր ավելացնել ցանկալի համարը և որպեսզի գրվեր ութսուն կամ ութ հարյուր տնյալ սիմվոլը համապասխանաբար գրվում էր ութ անգամ<ref>Clarke (1990) p. 217</ref>: Քանի որ դրանց հաշվարկման մեթոդները չկարողացան ավելի շատ բաժիններ մշակել մեկից ավելի մեծ թվերով, նրանք գրում էին [[Տասնորդական հաշվման համակարգեր|կոտորակներ]]: Օրինակ, նրանք որոշում էին երկու-հինգերորդ մասը՝ մեկ երրորդի + մեկ տասնհինգերորդ գումարի չափով<ref>Clarke (1990) p. 218</ref>: Որոշ ընդհանուր կոտորակներ նրանք գրում էին հատուկ հիերոգլիֆների միջոցով, որը համարժեք էր ժամանակակից երկու երրորդին<ref>Gardiner (1957) p. 197</ref>:

Հին եգիպտացի մաթեմատիկոսները գիտեին [[Պյութագորասի թեորեմ|Պյութքգորասի թեորեմը]], որպես էմպիրիկ բանաձև: Օրինակ նրանք գիտեին, որ եռանկյունը ունի ուղիղ անկյուն հակառակ [[ներքնաձիգ]]ի, որն միասին ուներ 3–4–5 հարաբերակցություն<ref name="Strouhal241">Strouhal (1989) p. 241</ref>: Նրանք կարողանում էին հաշվել [[Շրջանագիծ|շրջանագծի]] մակերեսը՝ տրամագծից հանելով մեկ-իններորդը և ստանում պատասխանը. They were able to estimate the area of a [[circle]] by subtracting one-ninth from its diameter and squaring the result:

բանաձևի համապատասխան մոտավաոր արժեքը '''[[Pi|π]]'''''r''^&nbsp;2.<ref name="Strouhal241" /><ref>Imhausen ''et al.'' (2007) p. 31</ref>