«Վլադիմիր Լենին»–ի խմբագրումների տարբերություն

Լենինի բոլշևիկյան կառավարությունը սկզբնապես իշխանությունը կիսում էր [[Էսէռներ|Ձախ սոցիալիստական հեղափոխականների]], ընտրված [[Խորհուրդների համագումարներ (ԽՍՀՄ)|խորհուրդների]] և բազմակուսակցական [[Հիմնադիր ժողով]]ի հետ, բայց մինչև 1918 թվականը իշխանությունը ամբողջապես անցավ Կոմունիստական կուսակցության ձեռքը: Լենինի կառավարությունը վերաբաշխեց հողը գյուղացիներին, ազգայնացրեց բանկերը և ծանր արդյունաբերությունը: Այս կառավարությունը դուրս եկավ Առաջին Համաշխարհային պատերազմից, [[Կենտրոնական տերություններ|Կենտրոնական ուժերի]] հետ պայմանագիր կնքելով և տարածեց համաշխարհային հեղափոխությունը [[Կոմունիստական ինտերնացիոնալ|Կոմունիստական Ինտերնացիոնալի]] միջոցով: Կուսակցության հակառակորդները ենթարկվեցին [[Կարմիր տեռոր|Կարմիր տերորի]], որը բռնի շարժում էր կազմակերպված պետության անվտանգության ուժերի կողմից, ինչի արդյունքում հարյուր հազարավորներ սպանվեցին կամ ուղարկվեցին աքսորավայրեր: Նրա կառավարությունը կարողացավ հաղթանակ տանել աջ և ձախ հակակոմունիստական թևերի նկատմամբ 1917-ից 1922 թվականների [[Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմ|Ռուսական քաղաքացիական պատերազմի]] ժամանակ և հաղթահարեց [[Լեհ-խորհրդային պատերազմ|լեհ-խորհրդային]] պատերազմը 1919-1921 թվականներին: Համաշխարհային պատերազմ ժամանակ կատարված ավերածությունների հետքերը վերացնելու, սովը, ժողովրդական ելույթները վերացնելու համար 1921 թվականին Լենինը տնտեսությունը զարգացնելու և տնտեսական աճ ապահովելու համար բերեց [[Նոր տնտեսական քաղաքականություն|Նոր տնտեսական քաղաքականությունը (նէպ)]]: Մի քանի, ոչ ռուս ազգեր, որոնք 1917 թվականից հետո անկախություն էին ձեռք բերել, շուտով նրանցից երեքը վերամիավորվեցին Ռուսաստանի հետ 1922 թվականին Սովետական Միության կազմավորմամբ: Գնալով խորացող առողջական խնդիրները հանգեցրին նրան, որ շուտով Գորկիում գտնվող իր առանձնատանը (որտեղ այդ ժամանակ գտնվում էր [[Իոսիֆ Ստալին]]ը` Խորհրդային Միության գլխավոր գործիչներից մեկը), Լենինը մահացավ:

 

 

==Վաղ կյանք ==

 

=== Մանկություն և պատանեկություն (1870-1887) ===

[[File:Dom ulyanovyh.jpg|thumb|Լենինի մանկության տունը Սիմբիրսկում]]

 

1905 թվականի հունվարին Սանկտ Պետերբուրգում ցուցարարների ջարդը, որը պատմության մեջ մտավ [[Արյունոտ կիրակի (1905)|Արյունոտ կիրակի]] անունով, քաղաքացիական ընդվզումների պատճառ դարձավ,որն էլ սկիզբ դրեց [[Ռուսական հեղափոխություն|1905 թվականի ռուսական հեղափոխոխությանը]]:{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1p=44|2a1=Rice|2y=1990|2pp=86–88|3a1=Service|3y=2000|3p=167|4a1=Read|4y=2005|4p=75|5a1=Rappaport|5y=2010|5pp=117–120|6a1=Lih|6y=2011|6p=87}} Լենինը հորդորեց բոլշևիկներին գերակա դիրք գրավելու իրադարձություններում՝ բռնի ուժի գործադրումը խրախուսելով:{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1pp=44–45|2a1=Pipes|2y=1990|2pp=362–363|3a1=Rice|3y=1990|3pp=88–89}} Այս ժամանակ էր, որ նա վերցրեց էսէռների կարգախոսները «զինված խռովություն», «մասսայական տերոր», «կալվածքների բռնագրավում», ինչն էլ հանգեցրեց մենշևիկների մեղադրանքներին, առ այն, որ Լենինը հեռացել է ուղղափառ մարքսիզմից{{sfn|Service|2000|pp=170–171}}: Այս դեպքերին հաջորդում է մենշևիկների և բոլշևիկների ամբողջական բաժանումը, ինչից հետո որոշ բոլշևիկներ հրաժարվում են մաս կազմել երկու խմբակցություններն էլ և մասնակցել ՌՍԴԱԿ երրորդ համագումարին, որը տեղի է ունենում 1905 թվականի ապրիլին:{{sfnm|1a1=Pipes|1y=1990|1pp=363–364|2a1=Rice|2y=1990|2pp=89–90|3a1=Service|3y=2000|3pp=168–170|4a1=Read|4y=2005|4p=78|5a1=Rappaport|5y=2010|5p=124}} Լենինը իր շատ մտքեր ներկայացնում է [[Սոցիալ-դեմոկրատիայի երկու մարտավարությունները դեմոկրատական հեղափոխության ժամանակ]] պամֆլետի մեջ, որը հրապարակվում է 1905 թվականի օգոստոսին: Այստեղ նա կանխատեսում էր, որ ռուսական լիբերալ բուրժուազիան անցում կկատարի սահմանադրական միապետության, այսպիսով դավաճանելով հեղափոխությանը, մյուս կողմից նա վիճարկում էր, որ պրոլետարիատը դաշինք կկազմի գյուղացիության հետ ցարիզմը տապալելու և «հիմնելու պրոլետարիատի և գյուղացիության ժամանակավոր հեղափոխական ժողովրդավար բռնապետություն»:{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1p=60|2a1=Pipes|2y=1990|2p=367|3a1=Rice|3y=1990|3pp=90–91|4a1=Service|4y=2000|4p=179|5a1=Read|5y=2005|5p=79|6a1=Rappaport|6y=2010|6p=131}}

 

 

1905 թվականի հեղափոխությանը ի պատասխան ցար [[Նիկոլայ II]]-ը իր [[Հոկտեմբերյան մանիֆեստ]]ում ընդունում է մի շարք ազատական ռեֆորմներ, որից հետո Լենինը անվտանգ է համարում Սանկտ Պետեբուրգ վերադառնալը{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1p=51|2a1=Rice|2y=1990|2p=94|3a1=Service|3y=2000|3pp=175–176|4a1=Read|4y=2005|4p=81|5a1=Read|5y=2005|5pp=77, 81|6a1=Rappaport|6y=2010|6pp=132, 134–135}}: Միանալով [[Նոր կյանք (Նովայա ժիզն )|Նոր կյանքի]] աշխատանքներին, որը հիմնադրել էր [[Մարիա Անդրեևա]]ն, Լենինը սովորություն ուներ քննարկել իր հոդվածները կուսակցական գործիչների ներկայությամբ:{{sfnm|1a1=Rice|1y=1990|1pp=94–95|2a1=White|2y=2001|2pp=73–74|3a1=Read|3y=2005|3pp=81–82|4a1=Rappaport|4y=2010|4p=138}} Նա կուսակիցներին առաջարկում էր ավելի սերտ հարաբերություններ ունենալ միմյանց հետ, շարունակում էր պաշտպանել բռնի առճակատման իր տեսակետը, հավատալով որ այս երկուսը անհրաժեշտ կլինեն հաջող հեղափոխություն իրականացնելու համար:{{sfnm|1a1=Rice|1y=1990|1pp=96–97|2a1=Service|2y=2000|2pp=176–178}} Հասկանալով, որ մի քանի հարուստ կուսակցականների անդամավճարները և նվիրատվությունները բավարար չեն բոլշևիկյան կուսակցության առջև դրված խնդիրների կատարման համար, Լենինը որոշում է սպաների, երկաթուղային կայարանների, գնացքների, բանկերի թալանի գործընթացի սկիզբը դնել: [[Լեոնիդ Կրասին]]ի գլխավորությամբ, մի խումբ բոլշևիկներ սկսեցին այսպիսի հանցագործությունների շարք, որոնցից ամենահայտնին տեղի ունեցավ 1907 թվականին, երբ մի խումբ բոլշևիկներ, որոնք գործում էին Իոսիֆ Ստալինի ղեկավարությամբ, իրականացրին [[Թբիլիսի պետական բանկ|Թիֆլիսի Պետական բանկի]] զինված թալանը{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1pp=70–71|2a1=Pipes|2y=1990|2pp=369–370|3a1=Rice|3y=1990|3p=104}}:

Չնայած վերջնական իշխանությունը մնացել էր երկրի կառավարությանը, որը Ժողկոմխորհի տեսքով էր հանդես գալիս, իսկ Գործադիր կոմիտեն ընտրվել էր [[Համառուսաստանյան խորհուրդների համագումար]]ի ժամանակ, Կումունիստական կուսակցությունը ''դե ֆակտո'' հաստատել էր իր իշխանությունը Ռուսաստանում և իր անդամները մեծ ճանաչում էին ձեռք բերել{{sfnm|1a1=Rigby|1y=1979|1pp=160–164|2a1=Volkogonov|2y=1994|2pp=374–375|3a1=Service|3y=2000|3p=377}}: Մինչև 1918 թվականը, Ժողկոմխորհը սկսում է գործել միակողմանիորեն՝ պահանջելով ավելի լայն իրավասություններ, Համառուսաստանյան խորհուրդների համագումարիև Գործադիր կոմիտեի հետ միասին դառնալով մարգինալ կազմակերպություններ{{sfnm|1a1=Sandle|1y=1999|1p=74|2a1=Rigby|2y=1979|2pp=168–169}}, այսպիսով խորհուրդները դադարում են Ռուսաստանի կառավարման մեջ դեր ունենալուց{{sfn|Fischer|1964|p=432}}: 1918-1919 թվականների ընթացքում կառավարությունը խորհուրդներից հեռացնում է մենշևիկներին և սոցիալիստ հեղափոխականներին {{sfnm|1a1=Leggett|1y=1981|1p=316|2a1=Lee|2y=2003|2pp=98–99}}: Ռուսաստանը, այսպիսով վերածվում է միակուսակցական պետության{{sfnm|1a1=Rigby|1y=1979|1pp=160–161|2a1=Leggett|2y=1981|2p=21|3a1=Lee|3y=2003|3p=99}}:

 

 

1918 թվականի մարտին գիտակցելով, որ գերմանական կողմը կարող է վտանգ ներկայացնել Պետրոգրադի համար, Ժողկոմխորհը տեղափոխվում է Մոսկվա, որը այդ ժամանակ դարձել էր ժամանակավոր մայրաքաղաքը{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1p=156|2a1=Shub|2y=1966|2p=350|3a1=Pipes|3y=1990|3p=594|4a1=Volkogonov|4y=1994|4p=185|5a1=Service|5y=2000|5p=344|6a1=Read|6y=2005|6p=212}}։ Այստեղ Լենինը, Տրոցկին և այլ բոլշևիկներ հաստատվում են Կրեմլում, որտեղ Լենինը բնակվում է իր կնոջ և քրոջ՝ Մարիայի հետ, իսկ առաջին հարկի սենյակներից մեկը հատկացնում են Ժողկոմխորհին՝ հանդիպումների անցկացման համար{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1pp=320–321|2a1=Shub|2y=1966|2p=377|3a1=Pipes|3y=1990|3pp=94–595|4a1=Volkogonov|4y=1994|4pp=187–188|5a1=Service|5y=2000|5pp=346–347|6a1=Read|6y=2005|6p=212}}։ Լենինը միանգամից էլ չի սիրում Մոսկվան{{sfn|Service|2000|p=345}}, բայց քաղաքը իր կյանքի հետագա տարիներին շատ հազվադեպ էր լքում{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1p=466|2a1=Service|2y=2000|2p=348}}։ Նա կարողանում է ողջ մնալ նաև իր նկատմամբ իրականացված երկրորդ մահափորձից հետո։ 1918 թվականի օգոստոսին Մոսկվայում նա հարնության առջև ելույթ ունենալիս ծանր վիրավորվում է{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1p=280|2a1=Shub|2y=1966|2pp=361–362|3a1=Pipes|3y=1990|3pp=806–807|4a1=Volkogonov|4y=1994|4pp=219–221|5a1=Service|5y=2000|5pp=367–368|6a1=White|6y=2001|6p=155}}։ Սոցիալիստ հեղափոխական [[Ֆաննի Կապլան]]ը ձերբակալվում է, որպես հիմնական կասկածյալ{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1pp=282–283|2a1=Shub|2y=1966|2pp=362–363|3a1=Pipes|3y=1990|3pp=807, 809|4a1=Volkogonov|4y=1994|4pp=222–228|5a1=White|5y=2001|5p=155}}։ Այս միջադեպը երկար ժամանակ քննարկվում էր ռուսական թերթերում՝ ավելի մեծացնելով Լենինի նկատմամաբ ժողովրդի համակրանքը{{sfn|Volkogonov|1994|pp=222, 231}}։ Որպես հետևանք 1918 թվականի սեպտեմբերին Լենինը տեղափոխվում է Գորկիի իր առանձնատունը, որը կառավարության կողմից հատկացվել էր հատուկ իրեն{{sfn|Service|2000|p=369}}։

1917 թվականի նոյեմբերին Ժողկոմխորհը հրապարակում է հրամանագիր, որում վերացնում է է Ռուսաստանի իրավական համակարգը, նախկինների փոխարեն ստեղծելով, իրենց բառերով ասված «հեղափոխական խիղճը»{{sfnm|1a1=Leggett|1y=1981|1pp=172–173|2a1=Pipes|2y=1990|2pp=796–797|3a1=Read|3y=2005|3p=242}}։ Դատարանները փոխարինվում են երկաստիճան համակարգով․ [[Հեղափոխական տրիբունալ]]ներ, որոնք քննարկում են հակահեղափոխական հանցանքները{{sfnm|1a1=Leggett|1y=1981|1p=172|2a1=Pipes|2y=1990|2pp=798–799|3a1=Ryan|3y=2012|3p=121}}, և [[ժողովրդական դատարան]]ներ, որոնք քննության են ենթարկում քաղաքացիական հարցերը։ Նրանց հանձնարարված էր անտեսել նախկինում գոյություն ունեցող օրենքները, դրանց փոխարեն հենվել Ժողկոմխորհի հրամանագրերի և «արդարության սոցիալիստական ընկալման» վրա{{sfnm|1a1=Hazard|1y=1965|1p=270|2a1=Leggett|2y=1981|2p=172|3a1=Pipes|3y=1990|3pp=796–797}}։ Ժողկոմխորհը հսկայական ջանքեր է գործադրում նախկին զինվորական շքանշանները վերացնելու, զինվորական կոչումներից մի շարք սպաների զրկելու ուղղությամբ, որը հաջողությամբ ավարտելուց հետո կոչ է անում զինվորներին հիմնելու իրենց կոմիտեները՝ նոր հրամանատարներ ընտրելու համար{{sfn|Volkogonov|1994|p=170}}։

 

 

 

 

Ձախ ազատականության հաստատումը քննադատվեց թե՛ Ձախ կոմունիստների, թե՛ կոմունիստական կուսակցության այլ ֆրակցիաների կողմից, նրանք անթույլատրելի էին համարում դեմոկրատական համակարգի տապալումը Ռուսաստանում{{sfn|Sandle|1999|p=120}}։ Միջազգային մակարդակում շատերը չէին ընդունում լենինյան վարչակարգը և մերժում էին սոցիալիզմի հաստատման գործում Լենինի ունեցած դերը, իրենց խոսքերը հաստատելու համար նրանք նշում էին քաղաքական կուսակցությունների, բազմակարծության, համաժողովրդական քննարկումների և արդյունաբերական ժողովրդավարության պակասը{{sfn|Service|2000|pp=354–355}}։ 1918 թվականի վերջին, չեխ-ավստրիացի մարքսիստ [[Կարլ Կաուցկի]]ն հեղինակում է [[Հակալենինիստ]] պամֆլետը, այնտեղ ներկայացնելով Խորհրդային Ռուսաստանի հակադեմոկրատական բնույթը, ինչին Լենինը աղմկահարույց պատասխան տվեց{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1pp=307–308|2a1=Volkogonov|2y=1994|2pp=178–179|3a1=White|3y=2001|3p=156|4a1=Read|4y=2005|4pp=252–253|5a1=Ryan|5y=2012|5pp=123–124}}։ Գերմանացի մարքսիստ [[Ռոզա Լյուքսեմբուրգ]]ը կրկնում է Կաուցկու տեսակետները{{sfnm|1a1=Shub|1y=1966|1pp=329–330|2a1=Service|2y=2000|2p=385|3a1=White|3y=2001|3p=156|4a1=Read|4y=2005|4pp=253–254|5a1=Ryan|5y=2012|5p=125}}, իսկ ռուս [[Անարխիստ ուղղություն|անարխիստ]] [[Պյոտր Կրոպոտկին]]ը բոլշևիկների կողմից իշխանության բռնազավթումը նկարագրում է որպես․ «Ռուսական հեղափոխության թաղում»{{sfn|Shub|1966|p=383}}։

Իշխանությունը վերցնելուց անմիջապես հետո, Լենինը մտածում էր, որ իր կառավարության գլխավոր խնդիրը պետք է լինի Առաջին համաշխարհային պատերազմից դուրս գալը, Կենտրոնական ուժերի՝ Գերմանիայի և Ավստրո-Հունգարիայի հետ դաշինք կնքելը{{sfnm|1a1=Shub|1y=1966|1p=331|2a1=Pipes|2y=1990|2p=567}}։ Նա այն կարծիքին էր, որ ընթացող պատերազմը կարող է խռովություններ առաջ բերել ռուսական այն զորքերի շրջանում, որոնց ինքը խաղաղություն է խոստացել, և այդ զորքերը գերմանականի հետ միասին սպառնում էին իր կառավարությանը և միջազգային սոցիալիզմին{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1p=151|2a1=Pipes|2y=1990|2p=567|3a1=Service|3y=2000|3p=338}}։ Ի հակադրություն Լենինի, այլ բոլշևիկներ՝ մասնավորապես [[Նիկոլայ Բուխարին]]ը և Ձախ Կոմունիստները, համարում էին, որ Կենտրոնական ուժերի հետ դաշինքը դավաճանություն կլինի միջազգային սոցիալիզմին, և դրա փոխարեն Ռուսաստանը պետք է վարի «պատերազմ ի պաշտպանություն հեղափոխության», որը կհանգեցնի Գերմանիայի տարածքում կենտրոնական իշխանությունների դեմ պրոլետարիատի ապստամբության{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1pp=190–191|2a1=Shub|2y=1966|2p=337|3a1=Pipes|3y=1990|3p=567|4a1=Rice|4y=1990|4p=166}}։

 

 

[[File:Bundesarchiv Bild 183-R92623, Brest-Litowsk, Waffenstillstandsabkommen.jpg|thumb|left|Բրեստ-լիտովսկի հաշտության պայմանագրի կնքումը]]

Մինչև 1918 թվականի սկիզբը արևմտյան Ռուսաստանը կանգնած էր սննդի պակասի շարունակական գործընթացի առաջ{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1p=236|2a1=Pipes|2y=1990|2pp=558, 723|3a1=Rice|3y=1990|3p=170|4a1=Volkogonov|4y=1994|4p=190}}։ Նա սրանում մեղադրում էր [[Կուլակություն|կուլակներին]]՝ հարուստ գյուղացիներին, ովքեր ենթադրաբար յուրացրել էին այն հացահատիկը, վերջինիս արժեքը բարձրացնելու նպատակով։ 1918 թվականի մայիսին նա հրամայում է կազմել զինված ջոկատներ կուլակներից հացահատիկը հավաքելու համար, իսկ հունիսին ստեղծում է [[Աղքատ գյուղացիների կոմիտեներ]], որոնք օգնելու էին հավաքագրման գործընթացին{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1pp=236–237|2a1=Shub|2y=1966|2p=353|3a1=Pipes|3y=1990|3pp=560, 722, 732–736|4a1=Rice|4y=1990|4p=170|5a1=Volkogonov|5y=1994|5pp=181, 342–343|6a1=Service|6y=2000|6pp=349, 358–359|7a1=White|7y=2001|7p=164|8a1=Read|8y=2005|8p=218}}։ Այս քաղաքականությունը հանգեցրեց ուժեղ սոցիալական անկարգությունների և բռնությունների, քանի որ զինված ջոկատները հաճախ միավորված գյուղացիների հետ սկսում էին թալանի գործընթաց, ինչն էլ շուտով հանգեցնում է քաղաքացիական պատերազմի{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1p=254|2a1=Pipes|2y=1990|2pp=728, 734–736|3a1=Volkogonov|3y=1994|3p=197|4a1=Ryan|4y=2012|4p=105}}։ Այս հարցում Լենինի բռնած դիրքորոշման վառ օրինակ է 1918 թվականի օգոստոսին Պենզայի բոլշևիկներին ուղղված հեռագիրը, որը կոչ էր անում գյուղացիներին հրապարակավ կախելու գոնե 100 «հայտնի կուլակների՝ հարուստ մարդկանց, արնախումների» {{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1pp=277–278|2a1=Pipes|2y=1990|2p=737|3a1=Service|3y=2000|3p=365|4a1=White|4y=2001|4pp=155–156|5a1=Ryan|5y=2012|5p=106}}։

 

 

Լենինը բավական հաճախ էր նշում տերորի և բռնության կիրառման անհրաժեշտությունը հին վարչակարգը տապալելու և հեղափոխության հաղթանակը ապահովելու համար{{sfnm|1a1=Shub|1y=1966|1p=344|2a1=Pipes|2y=1990|2pp=790–791|3a1=Volkogonov|3y=1994|3pp=181, 196|4a1=Read|4y=2005|4pp=247–248}}։ 1917 թվականի նոյեմբերին Խորհուրդների Համառուսաստանյան կենտրոնական գործադիր կոմիտեում ելույթ ունենալիս Լենինը հռչակեց․ «պետությունը մի համակարգ է՝ ստեղծված բռնության գոյության համար»{{sfn|Shub|1966|p=312}}։ Նա կտրականապես դեմ էր մահապատժի վերացմանը{{sfn|Fischer|1964|pp=435–436}}։ Վախենալով, որ հակաբոլշևիկ տարրերը կարող են տապալել իր իշխանությունը, 1917 թվականի դեկտեմբերին Լենինը հրամայում է հաստատել [[Հակահեղափոխության, սաբորտաժի և սպեկուլյացիայի դեմ պայքարելու արտակարգ հանձնաժողով]] կամ [[Չեկա (արտակարգ հանձնաժողով)|Չեկա]], որը քաղաքական ոստիկանական ուժ էր՝ [[Ֆելիքս Ձերժինսկի|Ֆելիքս Դերժինսկու]] ղեկավարությամբ{{sfnm|1a1=Shub|1y=1966|1pp=345–347|2a1=Rigby|2y=1979|2pp=20–21|3a1=Pipes|3y=1990|3p=800|4a1=Volkogonov|4y=1994|4p=233|5a1=Service|5y=2000|5pp=321–322|6a1=White|6y=2001|6p=153|7a1=Read|7y=2005|7pp=186, 208–209}}։

Արևմտյան ճակատում զինադադարի հայտարարումից հետո Լենինը հավատում էր, որ Եվրոպայում հեղափոխության առաջացումը անխուսափելի է{{sfnm|1a1=Shub|1y=1966|1p=387|2a1=Rice|2y=1990|2p=173}}։ Հենց այս նպատակով էլ Ժողկոմպորհը մեծ աջակցություն է ցույց տալիս 1919 թվականի մարտին [[Հունգարիա]]յում [[Բելա Կուն]]ի գլխավորությամբ կոմունիստական իշխանության հաստատմանը, որին հաջորդում է Բավարիայում կոմունիստական իշխանության հաստատումը, և Գերմանիայի տարբեր շրջաններում սոցիալիստական ելույթները, այդ թվում [[Սպարտակ Գերմանիա|Սպարտակի լիգայի]] խռովությունը{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1p=333|2a1=Shub|2y=1966|2p=388|3a1=Rice|3y=1990|3p=173|4a1=Volkogonov|4y=1994|4p=395}}։ Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմի ընթացքում Կարմիր բանակը ուղարկվում է Ռուսաստանին հարակից նոր անկախացած երկրներ, այնտեղ մարքսիստներին աջակցելու և խորհրդային համակարգ հաստատելու համար{{sfn|Service|2000|pp=385–386}}։ Եվրոպայում դա հանգեցնում է նոր կոմունիստական կուսակցության կողմից առաջնորդվող Էստոնիա, Լատվիա, Լիտվիա, Բելառուս և Ուկրաինա պետությունների ստեղծմանը, որոնք բոլորն էլ պաշտոնապես Ռուսաստանից անկախ էին{{sfn|Service|2000|pp=385–386}}, իսկ արևելքում դա հանգեցրեց Վրաստանում և հետո [[Արտաքին Մոնղոլիա]]յում կոմունիստական կառավարությունների ձևավորմանը{{sfn|Fischer|1964|pp=531, 536}}։ Մի շարք բոլշևիկներ ցանկանում էին այս տարածքները տեսնել Ռուսական պետության կազմում․ Լենինը նշեց, որ այս երկրների ժողովուրդների ազգային ինքնությունը պետք է պահպանվի, բայց այս նոր Կոմունիստական կուսակցության համակարգ ունեցող երկրները դե ֆակտո արդեն Ժողկոմխորհի իշխանության տակ են{{sfn|Service|2000|p=386}}։

 

 

[[Կոմունիստական ինտերնացիոնալի երկրորդ համագումար]]ը բացվում է 1920 թվականի հուլիսին Պետրոգրադի [[Սմոլնիի ինստիտուտ]]ում, սա վերջին դեպքն էր, երբ Լենինը այցելեց Մոսկվայից բացի ուրիշ քաղաք{{sfnm|1a1=Shub|1y=1966|1p=397|2a1=Service|2y=2000|2p=409}}։ Այստեղ նա օտարրեկրյա պատվիրակներին խրախուսում էր բոլշևիկների օրինակով գրավել իշխանությունը, այս ժամանակ է, որ հրաժարվում է իր այն տեսակետից, որ կապիտալիզմը պարտադիր աստիճան է, և կոչ է անում նոր գաղութացումից ազատված նախակապիտալիստական վիճակում գտնվող ազգերին միանգամից անցնելու սոցիալիզմի{{sfn|Service|2000|pp=409–410}}։ Այս կոնֆերանսի համար նա հեղինակում է ''[[Ձախ թև Կոմունիզմ.Մանկական խանգարում,]]'' այստեղ նա ներկայացնում էր իր քննադատությունը բրիտանական և գերմանական կոմունիստական կուսակցությունների նկատմամբ, որոնք հրաժարվել էին մուտք գործել իրենց երկրների պառլամենտական համակարգ և արհմիություններ, նա առաջարկում է նրանց տեղափոխվելու Մոսկվա, որտեղ նիստերը շարունակվելու էին մինչև օգոստոս{{sfn|Shub|1966|p=397}}։ Լենինի կանխատեսած համաշխարհային հեղափոխությունը տեղի չունեցավ, քանի որ շուտով Հունգարիայի կոմունիստական կառավարությունը տապալվում է, իսկ գերմանական մարքսիստների ելույթները ճնշվում են{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1p=341|2a1=Shub|2y=1966|2p=396|3a1=Rice|3y=1990|3p=174}}։

 

==Անձնական կյանք և բնավորություն ==

 

{{Quote box|width=25em|align=left|bgcolor=|quote=[Լենինի հավաքական գործերը] մանրամասն ցույց են տալիս երկաթե կամքով, ինքնակառավարվող, ինքնավստահ մարդու, ով անհանդուրժող է իր հակառակորդների և խոչընդոտների նկատմամբ, ցուցաբերում է սառը դատողություն, ունի ֆանատիկի արագությունը, կարողանում է իր նպատակների մաքրությամբ զրպարտել ավելի թույլ անհատներին, ունի ազդեցիկ ուժ, անանձնական մոտեցում, անձնական զոհաբերություն, քաղաքական հավասարակշռություն և բացարձակ ճշմարտության ամբողջական տիրապետում։ Նրա կյանքը դարձել է Բոլշևիկյան կուսակցության պատմությունը։

 

Պատմաբան և կենսագիր [[Ռոբերտ Սերվիս]]ը նշում է, որ Լենինը չափազանց զգայուն մարդ էր{{sfn|Service|2000|p=73}}, ով մեծագույն ատելություն էր զգում ցարական իշխանությունների նկատմամաբ{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1p=44|2a1=Service|2y=2000|2p=81}}։ Համաձայն Սերվիսի Լենինը իր մեջ «զգայական նվիրվածություն» էր ձևավորել իր գաղափարական հերոսների՝ Մարքսի, Էնգելսի և [[Նիկոլայ Չեռնիշևսկի|Չեռնիշևսկու]] նկատմամբ, նա ուներ վերջիններիս դիմանկարները{{sfn|Service|2000|p=118}}, և իրեն բնութագրում էր մարդ, ով «սիրահարված է» Մարքսին և Էնգելսին{{sfnm|1a1=Service|1y=2000|1p=232|2a1=Lih|2y=2011|2p=13}}։ Համաձայն Լենինի կենսագիր [[Ջեյմս Դ․ Վայթ]]ի Լենինը իր աշխատություններին վերաբերվում էր որպես «սուրբ գրերի», «կրոնական կարծրատիպերի», որոնք «հարցականի տակ չպետք է դրվեն, այլ միայն դրանց պետք է հավատալ»{{sfn|White|2001|p=88}}։ Վոլկոգոնովի կարծիքով Լենինը մարքսիզմը ընդունում էր, որպես «բացարձակ ճշմարտություն» և հետևաբար իրեն պահում էր ինչպես «կրոնական մոլեռանդ հավատացյալը»{{sfn|Volkogonov|1994|p=362}}։ Նույն կերպ և Բերտրան Ռասելն է նկարտել, որ Լենինը ցուցաբերում է «անսասան հավատ՝ կրոնական հավատ, մարքսիստական ավետարանի նկատմամաբ»{{sfn|Fischer|1964|p=409}}։ Կենսագիր [[Քրիստոֆեր Ռիդ պատմաբան|Քրիստոֆեր Ռիդը]] կարծում է, որ Լենինը «աստվածային առաջնորդների աշխարհիկ տարբերակն է, ովքեր իրենց լեգիտիմությունը ստանում են իրենց ուսմունքներից և ոչ հայտնի լիազորագրերից»{{sfn|Read|2005|p=262}}։ Լենինը այնուամենայնիվ [[աթեիստ]] էր և [[կրոնի քննադատ]], ով հավատում էր, որ սոցիալիզմը իր ուղով աթիստական է, այսպիսով պնդելով, որ քրիստոնեական սոցիալիզմը հակադիր է իր պատկերացումներին{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1pp=40–41|2a1=Volkogonov|2y=1994|2p=373|3a1=Service|3y=2000|3p=149}}։

Տարբեր պատմաբաններ և կենսագիրներ Լենինի վարչակարգը բնութագրել են [[տոտալիտար]]{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1p=516|2a1=Shub|2y=1966|2p=415|3a1=Leggett|3y=1981|3p=364|4a1=Volkogonov|4y=1994|4pp=307, 312}} և որպես ոստիկանապետություն{{sfn|Leggett|1981|p=364}}, շատերն էլ բնորոշել են որպես միակուսակցական բռնապետություն{{sfnm|1a1=Lewin|1y=1969|1p=12|2a1=Rigby|2y=1979|2pp=x, 161|3a1=Sandle|3y=1999|3p=164|4a1=Service|4y=2000|4p=506|5a1=Lee|5y=2003|5p=97|6a1=Read|6y=2005|6p=190|7a1=Ryan|7y=2012|7p=9}}։ Բավական մեծ թվով ուսումնասիրողներ Լենինին բնութագրել են որպես բռնապետ{{sfnm|1a1=Fischer|1y=1964|1p=417|2a1=Shub|2y=1966|2p=416|3a1=Pipes|3y=1990|3p=511|4a1=Pipes|4y=1996|4p=3|5a1=Read|5y=2005|5p=247}}, մինչդեռ Ռայանը նշում է, որ «նա բռնապետ չէ, այն իմաստով, որ նրա բոլոր առաջարկությունները ընդունվում և կատարվում էին»,բայց նրա որոշ գործընկերներ չէին համաձայնում նրա հետ տարբեր թեմաների շուրջ{{sfn|Ryan|2012|p=1}}։ Ֆիշերը նշում է, որ ճիշտ է,« Լնեինը բռնապես էր, բայց ոչ այնպիսին, ինչպիսին հետագայում դարձավ Ստալինը»{{sfn|Fischer|1964|p=524}}, իսկ Վոլկոգոնովը նշում է, որ Լենինի ժամանակ հաստատվում է «կուսակցական բռնապետություն», բայց այդ Ստալինի կառավարման ժամանակ է, որ Խորհրդային Միությունը դառնում է «մեկ անձի բռնապետություն»{{sfn|Volkogonov|1994|p=313}}։

 

 

===Խորհրդային Միության տարածքում===

[[File:Russia-2007-Moscow-Kremlin Senate at night.jpg|thumb|Լենինի դամբարանը Կրեմլի դիմաց, 2007 թվական]]

 

 

Մի շարք պատմաբաններ համարում են, որ Լնեինի գործերը Խորհրդային Միությունում արժանանում էին այն վերաբերմունքին, ինչ սուրբ գրությունները{{sfnm|1a1=Shub|1y=1966|1p=439|2a1=Pipes|2y=1996|2p=1|3a1=Service|3y=2000|3p=482}}, ինչին Փայփսը ավելացնում է, որ «նրա ամեն մի կարծիք կամ արդարացնում էր կամ դառնում էր որևէ քաղաքականության հղումը, և դրան վերաբերվում էին, ինչպես ավետարանի»{{sfn|Pipes|1996|p=1}}։ Ստալինը կանոնակարգեց Լենինիզմը [[Սվերդլովսկի մարզ|Սվերդլովի համալսարանի]] մի շարք դասախոսությունների միջոցով, որոնք հետագայում հրատարակվեցին «Լենինիզմի հարցերը» վերնագրով{{sfnm|1a1=Service|1y=2000|1p=484|2a1=White|2y=2001|2p=185|3a1=Read|3y=2005|3pp=260, 284}}։ Ստալինը նաև ուներ առաջնորդի մի շարք անհայտ գրություններից, որոնք տեղակայնված էին Մարքս-Էնգելս-Լենին ինստիտուտի գաղտնի ախիվում{{sfn|Volkogonov|1994|pp=274–275}}։ Բացի Կրակովում Լենինի գրքերի հավաքածուից, աշխարհի տարբեր հավաքածուներում կան Լենինի գրքերի տեսականիներ, երբեմն մեծ քանակությամբ{{sfn|Volkogonov|1994|p=262}}։ Խորհրդային ժամանակաշրջանում նրա աշխատանքները խստորեն վերահսկվում էին, և շատ քչերը կարող էին դրանք տեսնել{{sfn|Volkogonov|1994|p=261}}։ Լենինի բոլոր աշխատանքները, որոնք ըստ Ստալինի օգտակար կարող էին լինել իրեն, հրատարակվում էին, իսկ մյուսները մնում էին անհայտ{{sfn|Volkogonov|1994|p=263}}, թաքուն էր պահվում նաև Լենինի ոչ ռուսական արմատների և նրա ազնվականական ծագման մասին տեղեկությունը{{sfn|Service|2000|p=486}}։ Մասնավորապես մինչև 1980-ականները չէին խոսում նրա հրեական նախնիների մասին{{sfnm|1a1=Petrovsky-Shtern|1y=2010|1p=99|2a1=Lih|2y=2011|2p=20}}, միգուցե Խորհրդային Միության հակասեմիտիզմից դուրս{{sfn|Read|2005|p=6}}, և այն էլ այնպես, որ չխանգարեն Ստալինի՝ ռուսականացնելու ջանքերին{{sfn|Petrovsky-Shtern|2010|p=108}}, ինչպես նաև ինտերնացիոնալի հակասեմիտների մոտ հակասովետական զգացումներ չարթնացնեն{{sfn|Read|2005|p=6}}։ Այն բանից հետո, երբ բացահայտվեց Լնեինի հրեական նախնիների մասին պատմությունը, այս տեղեկությունը սկսեց օգտագործվել ծայրահեղ աջականների կողմից, ցույց տալու Լենինի ձգտումները՝ ավանդական ռուսական հասարակությունը խեղաթյուրելու ուղղությամբ{{sfn|Petrovsky-Shtern|2010|pp=134, 159–161}}։ Ստալինյան վարչակարգի ժամանակ, Լենինը ակտիվորեն ներկայացվել է որպես Ստալինի մոտ ընկեր, ով աջակցում էր Ստալինի թեկնածությունը հաջորդ Խորհրդային առաջնորդը լինելու հարցում{{sfn|Service|2000|p=485}}։ Խորհրդային ժամանակաշրջանում Լենինի գործերը մեծ քանակով հրատարակվում էին Ռուսաստանում, առաջինը 1920 իսկ վերջինը 1958-1965 թվականներով է թվագրվում, հինգերորդ հրատարակությունը համարվում է ամենաամբողջականը, բայց իրականում մի շարք հատվածներ բաց են թողնված՝ քաղաքական հարմարավետության համար{{sfnm|1a1=Pipes|1y=1996|1pp=1–2|2a1=White|2y=2001|2p=183}}։