«Աֆղանստան»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Աֆղանստան''' (/æfˈɡænɪstæn, æfˈɡɑːnɪstɑːn/ (listen); Pashto/Dari: افغانستان, Pashto: ''Afġānistān'' [avɣɒnisˈtɒn, ab-]<ref>The phoneme {{IPA|/f/}} <span style="font-size:140%;">ف</span> occurs only in loanwords in Pashto, it tends to be replaced with {{IPA|/p/}} <span style="font-size:140%;">پ</span>. {{IPA|[b]}} is also an allophone of {{IPA|/p/}} before voiced consonants; {{IPA|[v]}} is an allophone of {{IPA|/f/}} before voiced consonants in loanwords.</ref>, Dari: ''Afġānestān'' [avɣɒnesˈtɒn]), պաշտոնական անվանումը '''Աֆղանստանի Իսլամական Հանրապետություն''', ցամաքային պետություն [[Հարավային Ասիա|Հարավային Ասիայում]]<ref>{{Cite news|url=https://www.britannica.com/place/Afghanistan|title=Afghanistan {{!}} history – geography|work=Encyclopedia Britannica|access-date=19 October 2018|language=en}}</ref><ref name="Factbook" /><ref name="South Asia" />։ Աֆղանստանը հարավից և արևելքից սահմանակից է [[Պակիստան|Պակիստանին]], արևմուտքից՝ [[Իրան|Իրանին]], հյուսիսից՝ [[Թուրքմենստան|Թուրքմենստանին]], [[Ուզբեկստան|Ուզբեկստանին]] և [[Տաջիկստան|Տաջիկստանին]], հյուսիս-արևելքից՝ [[Չինաստան|Չինաստանին]]։ Տարածքը կազմում է մոտ 652 000 կմ², որի մեծ մասը [[Հինդուկուշ|Հինդուքուշ]] լեռնաշղթան է<ref>''The History of Afghanistan, 2nd Edition'' by Meredith L. Runion</ref>։ [[Քաբուլ|Քաբուլը]] պետության ամենամեծ քաղաքն ու մայրաքաղաքն է։

Մ․թ․ա․առաջին դարի ընթացքում [[Պարթևական թագավորություն|Պարթևական կայսրությունը]] իր տիրապետության տակ է վերցրել տարածաշրջանը, սակայն շուտով կորցրել է այն՝ հօգուտ իր հնդ-պարթևական վասալների։ Մ․թ․առաջին դարի կեսերին և վերջին Քուշական հսկայածավալ կայսրությունը, որը կենտրոնացած էր Աֆղանստանում, դարձել է բուդդիստական մշակույթի խոշոր ներկայացուցիչ, որի շնորհիվ [[Բուդդայականություն|բուդդայականությունը]] լայն տարածում է գտել տարածաշրջանում։ 3-րդ դարում Սասանյանները տապալել են Քուշական թագավորությունը՝ չնայած Քուշ-սասանյան թագավորությունը շարունակել է պահպանել իր գերիշխանությունը տարածաշրջանի մի հատվածի նկատմամբ։ Նրանք հաջորդել են Քիդարիները, իսկ վերջիններիս էլ՝ [[Հեփթաղներ|հեփթաղները]]։ Մինչև 6-րդ դարը [[Քուշական թագավորություն|Քուշական]] և Հեփթաղական թագավորությունների հաջորդները ստեղծել են փոքր դինաստիա, որը կոչվել է Քաբուլ Շանի։ Տարածաշրջանի հյուսիսարևելյան և հարավային հատվածների մեծ մասում գերիշխել է բուդդայական մշակույթը<ref name="Habibi">{{cite web|url=http://www.alamahabibi.com/English%20Articles/Afghan_and_Afghanistan.htm|title=Afghan and Afghanistan|year=1969|work=[[Abdul Hai Habibi]]|publisher=alamahabibi.com|accessdate=17 November 2015}}</ref>։

642 թվականին արաբ մուսուլմանները իսլամը տարածել են [[Հերաթ|Հերաթում]] և Զարանջում և սկսել են ընդլայնվել դեպի արևելք․ տեղաբնակների մի մասը ընդունել է կրոնը, սակայն մի մասն էլ ընդվզել է։ Արաբները այս տարածաշրջանը դիտարկում էին որպես ալ-Հինդ այն պատճառով, որ այն մշակութային տեսանկյունից կապված էր Մեծ Հնդկաստանի հետ։ Մինչ իսլամի տարածումը տարածաշրջանի բնակչությունը մեծապես դավանում էր կա՛մ բուդդայականություն, կա՛մ զրադաշտականություն։ Սակայն բացի նրանցից կային նաև [[հրեաներ]], [[Արևապաշտություն|արևապաշտներ]] և այլն։ 870 թվականին Զունբիլ և Քաբուլ Շանի դինաստիաները նվաճվել են Զարանջիի Սաֆարի մուսուլմանների կողմից։ Ավելի ուշ Սամանիները ընդարձակել են իրենց իսլամական ազդեցությունը դեպի Հինդու Քուշի հարավ։ Որոշ տվյալների համաձայն մուսուլմանները և ոչ մուսուլմանները շարունակել են կողք կողքի ապրել Քաբուլում մինչև 10-րդ դարում Ղազնևիների իշխանությանը գալը<ref name="Elliot-2">{{cite web|url=http://persian.packhum.org/persian/pf?file=80201012&ct=98|title=A.—The Hindu Kings of Kábul|date=1867–1877|work=Sir H. M. Elliot|publisher=[[Packard Humanities Institute]]|location=London|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140408220905/http://persian.packhum.org/persian/pf?file=80201012&ct=98|archivedate=8 April 2014|accessdate=18 September 2010}}</ref><ref name="Mustawfi">{{cite web|url=http://persian.packhum.org/persian/pf?file=16301012&ct=16|title=The Geographical Part of the NUZHAT-AL-QULUB|year=1340|work=Translated by Guy Le Strange|publisher=[[Packard Humanities Institute]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130726144951/http://persian.packhum.org/persian/pf?file=16301012&ct=16|archivedate=26 July 2013|accessdate=19 August 2011|author=?amd-Allah Mustawfi of Qazwin}}</ref><ref name="Elliot-3">{{cite web|url=http://persian.packhum.org/persian/pf?file=80201012&ct=100|title=A.—The Hindu Kings of Kábul (p.3)|date=1867–1877|work=Sir H. M. Elliot|publisher=[[Packard Humanities Institute]]|location=London|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130726133107/http://persian.packhum.org/persian/pf?file=80201012&ct=100|archivedate=26 July 2013|accessdate=18 September 2010}}</ref>։

Մինչև 11-րդ դարը [[Մահմուդ Ղազնևի|Մահմուդ Ղազնևին]] պարտության է մատնել [[Հինդուիզմ|հինդուիստ]] ղեկավարներին և իսլամականցրել տարածաշրջանը<ref>{{cite book|title=Afghanistan: A Short History of Its People and Politics|author=Martin Ewans|date=2002|publisher=Curzon Press|isbn=0060505087|pages=22–23}}</ref>՝ բացի Քաֆիրիստանից<ref name="nuristan.info">{{cite web|url=http://nuristan.info/Nuristani/Nuristanis1.html|title=Richard Strand's Nuristân Site: Peoples and Languages of Nuristan|date=31 December 2005|work=nuristan.info|author=[[Richard Strand|Richard F. Strand]]}}</ref>։ Մահմուդը Ղազնին դարձրել է կարևոր քաղաք և հովանավորել է Ալ-Բիրունիին և բանաստեղծ [[Ֆիրդուսի|Ֆիրդուսիին]]<ref>{{cite book|title=Afghanistan: A Country Study|date=1986|publisher=Foreign Area Studies, The American University|isbn=|editor1=Richard Nyrop|page=10|editor2=Donald Seekins}}</ref>։ Ղազնևիների դինաստիան տապալվել է Ղուրիների դինաստիայի կողմից, որի ճարտարապետական նվաճումների մեջ է մտնում Ջամի մինարեթը։ Ղուրիները իրենց իշխանության տակ են պահել Աֆղանստանը մեկ դարից էլ քիչ, որից հետո 1215 թվականին [[Խորեզմշահերի պետություն|Խորեզմշահերի պետությունը]] գրավել է այն<ref>Ewans, p. 23.</ref>։

16-րդ դարի սկզբներին Բաբուրը եկել է Ֆերգանայից և 1526 թվականին Արղուն դինաստիայից գրավել է Քաբուլը, այնուհետև գրավել է [[Դելի|Դելին]] Հնդկաստանում՝ Լոդի թագավորությունը փոխարինելով Մուղալի կայսրությամբ։ 16-18-րդ դարերի ընթացքում Բուխարայի խաքանությունը, Սեֆյանները և Մուղալները իշխել են Աֆղանստանի տարածքի տարբեր հատվածներում։ Մինչև 19-րդ դարը Աֆղանստանի հյուսիսարևմտյան մասը հայտնի է եղել Խորասան անունով։ Խորասանի 4 մայրաքաղաքներից երկուսը (Հերաթը և [[Բալխ|Բալխը]]) այժմ գտնվում են Աֆղանստանի տարածքում, մինչդեռ [[Քանդահար|Քանդահարի]], Զաբուլիստանի, [[Ղազնի|Ղազնիի]], Քաբուլիստանի և Աֆղանստանիի որոշ շրջաններ կազմել են [[Խորասան|Խորասանի]] և [[Հինդուստան|Հինդուստանի]] միջև սահմանը.<ref name="EI">{{cite book|title=The Encyclopaedia of Islam|publisher=Brill|year=2009|page=55|chapter=Khurasan|quote=In pre-Islamic and early Islamic times, the term "Khurassan" frequently had a much wider denotation, covering also parts of what are now Soviet Central Asia and Afghanistan|chapter-url=https://books.google.com/books?id=cJQ3AAAAIAAJ}}</ref><ref name="Routledge">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=zKqn_CWTxYEC&pg=PA180|title=Travels in Asia and Africa, 1325–1354|last1=Ibn Battuta|publisher=Routledge|year=2004|isbn=978-0-415-34473-9|edition=reprint, illustrated|page=416}}</ref><ref name="Firishta">{{cite book|title=The History of India|author=[[Firishta|Muhammad Qasim Hindu Shah]]|publisher=Packard Humanities Institute|others=Sir H. M. Elliot|year=1560|volume=6|location=London|page=8|chapter=Chapter 200: Translation of the Introduction to Firishta's History|accessdate=22 August 2010|chapter-url=http://persian.packhum.org/persian/pf?file=80201016&ct=199|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130726121158/http://persian.packhum.org/persian/pf?file=80201016&ct=199|archivedate=26 July 2013}}</ref>։

1709 թվականին Միրվայս Հոտաղը՝ Գիլզայի ցեղային առաջնորդը, հաջողությամբ ապստամբել է [[Սեֆյան Պարսկաստան|Սեֆյանների]] դեմ։ Նա պարտության է մատնել Գուրջին խանին և Աֆղանստանը դարձրել է անկախ<ref name="Browne">{{cite web|url=http://persian.packhum.org/persian/main?url=pf%3Ffile%3D90001014%26ct%3D29|title=A Literary History of Persia, Volume 4: Modern Times (1500–1924), Chapter IV. An Outline Of The History Of Persia During The Last Two Centuries (A.D. 1722–1922)|publisher=[[Packard Humanities Institute]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130726142425/http://persian.packhum.org/persian/main?url=pf%3Ffile%3D90001014&ct=29|archivedate=26 July 2013|accessdate=9 September 2010|author=Edward G. Browne|deadurl=yes}}</ref>։ 1715 թվականին Միրվայսը մահացել է, իսկ նրան հաջորդել է իր եղբայրը Աբդուլ Ազիզը, ով շուտով սպանվել է Միրվայսի որդի Մահմուդի կողմից [[Պետական դավաճանություն|պետական դավաճանության]] համար։ Մահմուդի գլխավորությամբ աֆղանական զորքը 1722 թվականին արշավել է դեպի Պարսկաստանի մայրաքաղաք Սպահան և Գուլնաբադի ճակատամարտից հետո գրավել է քաղաքը՝ իրեն հռչակելով Պարսկաստանի թագավոր<ref name="Browne" />։ Աֆղանական դինաստիան դուրս է մղվել Պարսկաստանից [[Նադիր շահ|Նադիր շահի]] կողմից 1729 թվականին տեղի ունեցած Դամղանի ճակատամարտից հետո։

1738 թվականին Նադիր շահը և իր ուժերը Հուսեյն Հոտաղ շահից գրավել են Քանդահարը՝ Հոտաղների վերջին հենարանը, որից հետո ազատազրկված 16-ամյա [[Ահմադ-Շահ Դուրանի|Ահմադ շահ Դուրանին]] ազատվել է և դարձել աֆղանական ջոկատի հրամանատար։ Շուտով պարսկական և աֆղանական զորքերը գրավել են Հնդկաստանը։ Մինչև 1747 թվականը [[Աֆղաններ|աֆղանները]] ընտրել են Դուրանին՝ իբրև իրենց պետության ղեկավար<ref name="Brit-Durrani">{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/10162/Ahmad-Shah-Durrani|title=Ahmad Shah Durrani|work=Encyclopædia Britannica Online|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140404104909/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/10162/Ahmad-Shah-Durrani|archivedate=4 April 2014|accessdate=9 September 2010}}</ref>։ Դուրանին և իր աֆղանական զորքը գրավել են ներկայիս Աֆղանստանի, Պակիստանի մի մասը, Իրանի նահանգներ Խորաստանը և Քոհիստանը, Հնդկաստանում [[Դելի|Դելին]]<ref name="Engels">{{cite web|url=http://www.marxists.org/archive/marx/works/1857/afghanistan/index.htm|title=Afghanistan|year=1857|work=Andy Blunden|publisher=The New American Cyclopaedia, Vol. I|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140427034439/http://www.marxists.org/archive/marx/works/1857/afghanistan/index.htm|archivedate=27 April 2014|accessdate=25 August 2010|author=[[Friedrich Engels]]}}</ref>։ Նա պարտության է մատնել հնդկական Մարաթայի կայսրությունը, և ամենամեծ հաղթանակներից մեկը տարել է 1761 թվականին Պանիպաթի ճակատամարտում։ [[File:Afghan foot soldiers in 1841.jpg|thumb|Աֆղանական ցեղապետները 1841 թվականին, նկարիչը բրիտանացի սպա Ջեյմս Ռեթրեյն է: ]]1722 թվականի հոկտեմբերին Դուրանին մահացել է իր բնական մահով և թաղվել [[Քանդահար|Քանդահարում]]։ Նրան հաջորդել է որդին՝ Թեմուր շահը, ով Աֆղանստանի մայրաքաղաքը 1776 թվականին Քանդահարից տեղափոխել է [[Քաբուլ]]։ 1793 թվականին Թեմուրի մահից հետո Դուրանիների գահը անցել է վերջինիս որդի Զաման շահին, ում հաջորդել են Մահմուդ շահը, Շուջա շահը և ուրիշներ<ref>The Oxford Dictionary of Islam by John L. Esposito, p.71</ref>։

1838 թվականին բրիտանական ուժերը շարժվել են դեպի Աֆղանստան և ձերբակալել Դոսթ Մուհամմադին՝ աքսորելով նրան Հնդկաստան, իսկ նրան փոխարինել են նախորդ ղեկավարով՝ շահ Շուջա<ref name="ingram1980">[[Edward Ingram (historian)|Edward Ingram]]. The International History Review, Vol. 2, No. 2 (Apr. 1980), pp. 160–171. Published by: Taylor & Francis, Ltd. Stable URL: https://www.jstor.org/stable/40105749 [http://pahar.in/wpfb-file/1980-great-britains-great-game-an-introduction-by-ingram-from-intl-hist-rev-v2-s-pdf/ Great Britain's Great Game: An Introduction]</ref><ref name="ingram1984">[https://books.google.com/books?id=Fr9cAgAAQBAJ&pg=PA11 In Defence of British India: Great Britain in the Middle East, 1775–1842] By Edward Ingram. Frank Cass & Co, London, 1984. {{ISBN|0714632465}}. p7-19</ref>։ Ապստամբությունից հետո 1842 թվականին անգլո-հնդկական ուժերի նահանջը Քաբուլից և Էլֆինսթոնի զորքի ոչնչացումը, Քաբուլի ճակատամարտը, որի արդյունքում այն վերագրավվեց, ստիպել են բրիտանացիներին հետ բերել Դոսթ Մուհամմադ խանին և դուրս բերել իրենց զորքերը Աֆղանստանից։ 1878 թվականին սկսված [[Երկրորդ անգլո-աֆղանական պատերազմ|Երկրորդ անգլո-աֆղանական պատերազմի]] պատճառը ռուսական տարածվող ազդեցությունն էր։ Աբդուռահման խանը փոխարինել է Այուբ խանին, և Մեծ Բրիտանիան կարողացել է իր վերահսկողության տակ առնել Աֆղանստանի արտաքին հարաբերությունները՝ ի կատարումն 1879 թվականին Գանդամաքի պայմանագրի։ 1893 թվականին Մորթիմեր Դուրանդը ստիպել է ամիր Աբդուռահման խանին ստորագրել հակասական մի պայմանագիր, ըստ որի Դուրանդի գիծը դարձել է էթնիկ փաշթունների և բալոչների տիրույթները սահմանաբաժանը։ Սա բրիտանացիների կողմից վարած «բաժանիր, որ տիրես» քաղաքականություն էր, որը հանգեցնելու էր լարված հարաբերությունների, մասնավորապես ավելի ուշ ձևավորված Պակիստան պետության հետ։ Հազարաջաթը, որտեղ հիմնականում գերիշխում էին շիաները, և հեթանոս Քաֆիրիստանը իրենց քաղաքական անկախությունը պահպանել են մինչև 1891-1896 թվականներին Աբդուռահմանի կողմից նվաճումը։

Երրորդ անգլո-աֆղանական պատերազմից և 1919 թվականի օգոստոսի 19-ին կնքված Ռավալփինդի պայմանագրի ստորագրումից հետո [[Ամանուելլահ-Խան|Ամանուլլահ խանը]] Աֆղանստանը հռչակել է ինքիշխան և ամբողջությամբ անկախ պետություն։ Նա քայեր է կատարել՝ նպատակ ունենալով վերացնել պետության ավանդական մեկուսացման քաղաքականությունը, և դիվանագիտական հարաբերություններ է հաստատել միջազգային հասարակության հետ։ 1927-1928 թվականներին նա շրջագայություն է կատարել [[Եվրոպա|Եվրոպայում]] և [[Թուրքիա|Թուրքիայում]] և ներկայացրել մի շարք բարեփումներ, որոնց նպատակն էր ազգի մոդեռնիզացիան։ Այս բարեփոխումների հիմնական ուժը Մահմուդ Թարզին էր՝ կանանց կրթության եռանդուն կողմնակից։ Նա պայքարել է Աֆղանստանի 1923 թվականի սահմանադրության 68-րդ հոդվածի համար, որը տարրական կրթությունը դարձնում էր պարտադիր։ 1923 թվականին արգելվել է [[Ստրկություն|ստրկությունը]]<ref>{{cite encyclopedia|year=1976|volume=Volume 25|encyclopedia=[[Encyclopedia Americana]]|publisher=Americana Corporation|page=24}}</ref>։

Թագավոր Զահիր շահը, ինչպես իր հայր Նադիր շահը, վարում էր ազգային անկախության պահպանման քաղաքականություն՝ միաժամանակ շարունակելով աստիճանական մոդեռնիզացիան։ Նա նպատակ ուներ բարելավել հարաբերությունները [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայի]] հետ։ Սերտ հարաբերություններ էին պահպանվում նաև այլ մուսուլման պետությունների հետ՝ [[Թուրքիա]], [[Իրաք|Իրաքի]] թագավորություն և [[Իրան]], միևնույն ժամանակ միջազգային հարաբերությունների ոլորտում նպատակ էր դրվել 1934 թվականին միանալ [[Ազգերի լիգա|Ազգերի լիգային]]։ 1930-ական թվականների բարելավվել են ենթակառուցվածքները, ճանապարհները, կրթական համակարգը, ստեղծվել է ազգային բանկը։ Երկրի հյուսիսային շրջանի ճանապարհների կարգավորման շնորհիվ աճել է [[Բամբակենի|բամբակի]] և տեքստիլ արդյունաբերությունը<ref name="Eur2002" />։ Պետությունը սերտ հարաբերություններ է հաստատել [[Առանցքի ուժեր|Առանցքի ուժերի]] հետ, որում [[Գերմանիա|Գերմանիան]] ուներ Աֆղանստանի զարգացման մեջ ամենամեծ մասնաբաժինը<ref name="Hyman2016">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=nvO-DAAAQBAJ&pg=PA46&lpg=PA46&dq=afghanistan+japan+germany+partition&source=bl&ots=sX3MZxow5i&sig=ACfU3U0jfxoMpMd-s0jXlcpTzoAg5m2SZA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjE1ZyE07vhAhUtQRUIHY14Dvo4ChDoATAHegQICRAB#v=onepage&q=afghanistan%20japan%20germany%20partition&f=false|title=Afghanistan under Soviet Domination, 1964–91|author=Anthony Hyman|date=27 July 2016|publisher=Springer|isbn=978-1-349-21948-3|pages=46–}}</ref>։ Սակայն Աֆղանստանը չեզոքություն է պահպանել և չի մասնակցել ո՛չ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին, ո՛չ էլ Սառը պատերազմի ժամանակ եղել է որևէ բլոկի մասը։ Սակայն սա շահավետ էր պետության համար, քանի որ Խորհրդային Միությունը և [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]] մրցում էին Աֆղանստանում իրենց ազդեցության տարածման համար՝ կառուցելով մայրուղիներ, օդանավակայաններ և այլ կենսական ենթակառուցվածքներ։ Յուրաքանչյուր շնչի հաշվով Աֆղանստանը ամենամեծ օգնությունը ստացել է Խորհրդային Միությունից։ Աֆղանստանը, սակայն, լավ հարաբերություններ ուներ նաև [[Սառը պատերազմ|Սառը պատերազմի]] թշնամի պետությունների հետ։ 1973 թվականին մինչ թագավորը պաշտոնական այցի էր գնացել, Դաուդ խանը սկսել է արյունալի մի հեղափոխություն և դարձել Աֆղանստանի առաջին նախագահը՝ վերացնելով միապետությունը։ Միևնույն ժամանակ Զուլֆիկար Ալի Բուտոն ստացել է Աֆղանստանի մեջ մտնող հարևան Պակիստանը։ Որոշ հետազոտողներ առաջարկում են այն տեսակետը, որ Բուտոն ճանապարհ էր հարթում 1978 թվականի ապրիլին տեղի ունեցած Սաուրի հեղափոխության համար<ref name="Bowersox">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=WVAN9pjnRzMC&pg=PA100|title=The Gem Hunter: The Adventures of an American in Afghanistan|last1=Bowersox|first1=Gary W.|publisher=GeoVision, Inc.|year=2004|isbn=978-0-9747323-1-2|location=United States|page=100|quote=To launch this plan, Bhutto recruited and trained a group of Afghans in the [[Bala Hissar, Peshawar|Bala-Hesar]] of [[Peshawar]], in Pakistan's [[Khyber Pakhtunkhwa|North-west Frontier Province]]. Among these young men were [[Ahmad Shah Massoud|Massoud]], [[Gulbuddin Hekmatyar]], and other members of Jawanan-e Musulman. Massoud's mission to Bhutto was to create unrest in northern Afghanistan. It served Massoud's interests, which were opposition to the Soviets and independence for Afghanistan. Later, after Massoud and Hekmatyar had a terrible falling-out over Massoud's opposition to terrorist tactics and methods, Massoud overthrew from Jawanan-e Musulman. He joined [[Burhanuddin Rabbani|Rabani]]'s newly created Afghan political party, [[Jamiat-e Islami|Jamiat-i-Islami]], in exile in [[Pakistan]].|authorlink=}}</ref>։

Միևնույն ժամանակ ԱԺԺԿ-ի մրցակցող երկու խմբակցությունների՝ գերիշխող Խալք և առավել չափավոր Փարչամ, միջև աճող հակասությունների պատճառով (1979 թվականի հուլիս-օգոստոս) Փարչամի կաբինետի անդամները հեռացվել են և հեղաշրջման փորձի մեղադրանքով ձերբակալվել են Փարչամի զինվորականները<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=5L8CnWkACQkC&pg=PA73#v=onepage&q&f=false|title=Afghanistan: A Modern History|author=Rasanayagam, Angelo|publisher=[[I.B.Tauris]]|year=2005|isbn=978-1850438571|page=73}}</ref>։

Խորհրդային ուժերի կողմից ստեղծված վարչակարգը, որը ղեկավարում էր Փարչամի Բաբրաք Քարմալը, սակայն ներառում էր երկու խմբակցությունն էլ (Փարչամ և Խալք), լցրել է առաջացած վակուումը։ Խորհրդային զորքերը տեղակայվել են Աֆղանստանում երկրի վիճակը կայունացնելու նպատակով, և արդյունքում Խորհրդային Միությունը ներքաշվել է Աֆղանստանի ներքին պատերազմի մեջ (մոջահեդներն ընդդեմ ԱԺԺԿ-ի կառավարության)<ref>{{cite book|title=A Long Goodbye: The Soviet Withdrawal from Afghanistan|last=Kalinovsky|first=Artemy M.|publisher=Harvard University Press|year=2011|isbn=978-0-674-05866-8|pages=25–28}}</ref>։ Այս պատերազմը տևել է 1979 թվականի դեկտեմբերից մինչև 1989 թվականը և հայտնի է նաև Խորհրդա-աֆղանական պատերազմ անունով: ԱՄՆ-ը, որը 1979 թվականի կեսերից ի վեր Պակիստանի Միջգերատեսչական հետախուզության միջոցով աջակցում էր աֆղան մոջահեդներին և օտարերկրյա «աֆղան արաբ» մարտիկներին<ref name="Meher" />, և Սաուդյան Արաբիան, որը միլիարդների գումար և զենք էր մատակարարում, այդ թվում նաև 2000 FIM-92 Stinger զենիթահրթիռային կայան, Պակիստանին հակախորհրդային մոջահեդներին աջակցելու նպատակով<ref name="The Brunei Times">{{cite web|url=http://www.bt.com.bn/analysis/2008/12/17/story_of_us_cia_and_taliban|title=Story of US, CIA and Taliban|year=2009|work=[[The Brunei Times]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131205090713/http://www.bt.com.bn/analysis/2008/12/17/story_of_us_cia_and_taliban|archivedate=5 December 2013|accessdate=16 December 2013}}</ref><ref name="The Nation">{{cite web|url=http://www.thenation.com/article/cost-afghan-victory?page=0,1|title=The Cost of an Afghan 'Victory'|year=1999|work=[[The Nation]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140302090727/http://www.thenation.com/article/cost-afghan-victory?page=0%2C1|archivedate=2 March 2014|accessdate=16 December 2013|deadurl=yes}}</ref>:

ԱԺԺԿ-ն արգելել է վաշխառությունը, սահմանել է սեռեր հավասարություն<ref name="autogenerated4">{{cite web|url=http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+af0028)|title=Afghanistan|publisher=Library of Congress Country Studies|accessdate=14 November 2010}}</ref> և կանանց ներկայացրել քաղաքական կյանքում<ref name="autogenerated4" />: 1979-1989 թվականների պատերազմի ընթացքում խորհրդային ուժերը [[Աֆղանստանի Ժողովրդավարական Հանրապետություն|Աֆղանստանի Ժողովրդավարական Հանրապետության]] հետ միասին սպանել են ավելի քան 562 000 ապստամբների<ref name="562k">{{cite journal|last1=Lacina|first1=Bethany|last2=Gleditsch|first2=Nils Petter|year=2005|title=Monitoring Trends in Global Combat: A New Dataset of Battle Deaths|url=http://www.bethanylacina.com/LacinaGleditsch_newdata.pdf|dead-url=yes|journal=European Journal of Population|volume=21|issue=2–3|doi=10.1007/s10680-005-6851-6|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006175909/http://www.bethanylacina.com/LacinaGleditsch_newdata.pdf|archive-date=6 October 2014|access-date=1 March 2017|p=154|df=dmy-all}}</ref>, 2 միլիոն աֆղանների<ref name="Kakar">{{Cite book|url=http://publishing.cdlib.org/ucpressebooks/view?docId=ft7b69p12h;brand=ucpress|title=The Soviet Invasion and the Afghan Response, 1979–1982|last=Kakar|first=Mohammed|date=3 March 1997|publisher=University of California Press|isbn=9780520208933|location=|pages=|quote=The Afghans are among the latest victims of genocide by a superpower. Large numbers of Afghans were killed to suppress resistance to the army of the Soviet Union, which wished to vindicate its client regime and realize its goal in Afghanistan.|via=}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=I2chrSJCW54C&pg=PA129|title=The Widening Circle of Genocide|last=Klass|first=Rosanne|publisher=Transaction Publishers|year=1994|isbn=978-1-4128-3965-5|page=129|quote=During the intervening fourteen years of Communist rule, an estimated 1.5 to 2 million Afghan civilians were killed by Soviet forces and their proxies- the four Communist regimes in Kabul, and the East Germans, Bulgarians, Czechs, Cubans, Palestinians, Indians and others who assisted them. These were not battle casualties or the unavoidable civilian victims of warfare. Soviet and local Communist forces seldom attacked the scattered guerilla bands of the Afghan Resistance except, in a few strategic locales like the Panjsher valley. Instead they deliberately targeted the civilian population, primarily in the rural areas.|via=}}</ref><ref name="Reisman">{{cite web|url=http://www.paulbogdanor.com/left/afghan/genocide.pdf|title=Genocide and the Soviet Occupation of Afghanistan|last=Reisman|first=W. Michael|last2=Norchi|first2=Charles H.|date=|website=|publisher=|quote=According to widely reported accounts, substantial programmes of depopulation have been conducted in these Afghan provinces: Ghazni, Nagarhar, Lagham, Qandahar, Zabul, Badakhshan, Lowgar, Paktia, Paktika and Kunar...There is considerable evidence that genocide has been committed against the Afghan people by the combined forces of the Democratic Republic of Afghanistan and the Soviet Union.|access-date=7 January 2017}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=oFCfzdmnTwQC&pg=PA5|title=Afghanistan's Endless War: State Failure, Regional Politics, and the Rise of the Taliban|last=Goodson|first=Larry P.|publisher=University of Washington Press|year=2001|isbn=978-0-295-98050-8|page=5}}</ref><ref name="Soviet-war-video">{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=vYUzL1qhltA|title=Soldiers of God: Cold War (Part 1/5)|year=1998|publisher=CNN|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130729082646/https://www.youtube.com/watch?v=vYUzL1qhltA|archivedate=29 July 2013|accessdate=11 October 2011}}</ref><ref name="landmines">[[UNICEF]], [http://www.unicef.org/graca/mines.htm Land-mines: A deadly inheritance] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130805102916/http://www.unicef.org/graca/mines.htm|date=5 August 2013}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.defenseindustrydaily.com/Landmines-in-Afghanistan-A-Decades-Old-Danger-06143/|title=Landmines in Afghanistan: A Decades Old Danger|date=1 February 2010|publisher=Defenseindustrydaily.com|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140111130437/http://www.defenseindustrydaily.com/Landmines-in-Afghanistan-A-Decades-Old-Danger-06143/|archivedate=11 January 2014|accessdate=6 May 2012}}</ref> և տեղահանել են ավելի քան 6 միլիոն մարդու, ովքեր աստիճանաբար հեռացել են Աֆղանստանից՝ բնակություն հաստատելով հիմնականում [[Պակիստան|Պակիստանում]] և [[Իրան|Իրանում]]<ref>{{cite web|url=https://2009-2017.state.gov/j/prm/releases/onepagers/202635.htm|title=Refugee Admissions Program for Near East and South Asia|publisher=Bureau of Population, Refugees, and Migration|accessdate=29 December 2013}}</ref>: Որոշ ծայրամասային գյուղեր պարզապես ռմբակոծվել են, իսկ որոշ քաղաքներ, օրինակ՝ [[Հերաթ|Հերաթը]] և [[Քանդահար|Քանդահարը]], օդային ռմբակոծության են ենթարկվել: Պակիստանի հյուսիսարևմտյան ճակատային նահանգը օգտագործվել է հակախորհրդային աֆղանական դիմադրության կազմակերպչական և ցանցային բազային նպատակներով: Նահանգի ազդեցիկ Դիոբենդի ուլեման կարևոր դերակատարում է ունեցել «ջիհադի» տարածման գործում<ref>{{Cite journal|last=Haroon|first=Sana|year=2008|title=The Rise of Deobandi Islam in the North-West Frontier Province and Its Implications in Colonial India and Pakistan 1914–1996|journal=Journal of the Royal Asiatic Society|volume=18|issue=1|pages=66–67|doi=10.1017/S1356186307007778|jstor=27755911|via=}}</ref>: Այդ ընթացքում կենտրոնաաֆղանակ շրջան Հազարաջաթում, որը այս շրջանում ազատ էր Խորհրդային Միության և ԱԺԺԿ-ի ազդեցությունից, ևս տեղի է ունեցել նեքին քաղաքացիական պատերազմ 1980-1984 թվականներին: Առերեսվելով միջազգային աճող ներկայությանը և բազմահազար զոհերին՝ Խորհրդային Միությունը 1989 թվականին դուրս է եկել Աֆղանստանից, սակայն մինչև 1992 թվականը շարունակել է աջակցել աֆղան նախագահ Մուհամմադ Նաջիբուլլահին<ref name="Columbia:Afghanistan:History">{{cite web|url=http://www.infoplease.com/ce6/world/A0856490.html|title=Afghanistan: History&nbsp;– ''Columbia Encyclopedia''|date=11 September 2001|publisher=Infoplease.com|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120810051626/http://www.infoplease.com/ce6/world/A0856490.html|archivedate=10 August 2012|accessdate=19 May 2012}}</ref>:

[[File:Kabul during civial war of fundamentalists 1993-2.jpg|thumb|Քաբուլի մի հատված 1993 թվականի [[Քաղաքացիական պատերազմ|քաղաքացիական պատերազմի]] ժամանակ, որը մեծ վնաս է հասցրել մայրաքաղաքին: ]]1992 թվականի մարտին նախագահ Նաջիբուլլահը համաձայնվել է մի կողմ քաշվել և ճանապարհ տալ մոջահեդների կոալիցիոն կառավարությանը: Մոջահեդները կազմել էին մի քանի հակառակորդ խմբեր, այդ թվում Հազբի Իսլամի, Ջունբիշ, Հիզբ-ի Վահդաթ, Ջամիաթ-ե Իսլամի: Մոջահեդ առաջնորդները միասին հավաքվել են Փեշավարում, որպեսզի ստեղծեն համապատասխան կառավարություն, սակայն մոջահեդ Հեզբի Իսլամիի առաջնորդ Գյուլբուդդին Հեքմաթյարը հրաժարվել է հանդիպել այլ առաջնորդների հետ և դրա փոխարեն գրավել է [[Քաբուլ|Քաբուլը]]: Սրա պատճառով 1992 թվականի ապրիլի 25-ին սկսվել է քաղաքացիական պատերազմ. սկզբում այն ընթացել է երեք, սակայն մի քանի շաբաթների ընթացքում ձևավորվել են մոջահեդների 5-6 խմբեր<ref name="Amin Saikal">{{cite book|title=Modern Afghanistan: A History of Struggle and Survival|last=Amin Saikal|date=13 November 2004|publisher=I.B. Tauris & Co Ltd., London New York|isbn=978-1-85043-437-5|edition=2006 1st|page=352|authorlinkauthor=Amin Saikal}}</ref><ref name="Human Rights Watch (4)">{{cite web|url=https://www.hrw.org/en/reports/2005/07/06/blood-stained-hands|title=Blood-Stained Hands, Past Atrocities in Kabul and Afghanistan's Legacy of Impunity|date=|publisher=[[Human Rights Watch]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20091212081418/http://www.hrw.org/en/reports/2005/07/06/blood-stained-hands|archivedate=12 December 2009}}</ref><ref name="Roy Gutman">GUTMAN, Roy (2008): How We Missed the Story: Osama Bin Laden, the Taliban and the Hijacking of Afghanistan, Endowment of the United States Institute of Peace, 1st ed., Washington D.C.</ref>: Քաբուլը կռիվների ընթացքում ռմբակոծվել է և մասամբ ոչնչացվել<ref name="Human Rights Watch (5)">{{cite web|url=https://www.hrw.org/reports98/afghan/Afrepor0-01.htm#P81_13959|title=Afghanistan: The massacre in Mazar-i Sharif. (Chapter II: Background)|date=November 1998|publisher=[[Human Rights Watch]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081102042606/http://www.hrw.org/reports98/afghan/Afrepor0-01.htm|archivedate=2 November 2008|accessdate=16 December 2013}}</ref>:

Պատերազմը շարունակվել է 1993-1995 թվականների ընթացքում, և մոջահեդները իրականացրել են սպանություններ, բռնաբարություններ և կեղեքումներ<ref name="Human Rights Watch (4)" /><ref name="Afghanistan Justice Project">{{cite web|url=http://www.afghanistanjusticeproject.org/warcrimesandcrimesagainsthumanity19782001.pdf|title=Casting Shadows: War Crimes and Crimes against Humanity: 1978–2001|year=2005|publisher=Afghanistan Justice Project|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004221455/http://www.afghanistanjusticeproject.org/warcrimesandcrimesagainsthumanity19782001.pdf|archivedate=4 October 2013|accessdate=16 December 2013}}</ref><ref name="Human Rights Watch (5)" />: 1994 թվականի հունվար-հունիս ամիսներին Քաբուլում 25 000 հոգի է սպանվել մի կողմից Աբդուլ Ռաշիդ Դոսթումի Ջունբիշի և Հեքմաթյարի Յեզբի Իսլամի դաշինքի, իսկ մյուս կողմից Ահմադ շահ Մասուդի Ջամիաթի ուժերի միջև տեղի ունեցած կռիվների արդյունքում<ref>{{cite web|url=http://www.afghanistanjusticeproject.org/warcrimesandcrimesagainsthumanity19782001.pdf|title=Casting Shadows: War Crimes and Crimes against Humanity: 1978–2001|year=2005|publisher=Afghanistan Justice Project|page=63|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004221455/http://www.afghanistanjusticeproject.org/warcrimesandcrimesagainsthumanity19782001.pdf|archivedate=4 October 2013|accessdate=16 December 2013}}</ref>: 1994 թվականին ի հայտ եկավ Թալիբանը՝ որպես շարժում և միլիցիա, որը կազմված էր Պակիստանի իսլամական մեդրեսեների (դպրոցներ) [[Աֆղաններ|փաշթուն]] աշակերտներից (''տալիբ'')<ref name="Human Rights Watch (5)" /><ref name="Matinuddin, Kamal 1999 pp.25">Matinuddin, Kamal, ''The Taliban Phenomenon, Afghanistan 1994–1997'', [[Oxford University Press]], (1999), pp. 25–26</ref>. նրանք խոստացել էին ազատել Աֆղանստանը «զինվորականներից և հանցագործներից»<ref name="Stanford">[http://web.stanford.edu/group/mappingmilitants/cgi-bin/groups/view/367 'The Taliban']. ''Mapping Militant Organizations.'' Stanford University. Updated 15 July 2016. Retrieved 24 September 2017.</ref>, շուտով նրանց սկսեցին ռազմական աջակցություն ստանալ Պակիստանից<ref name="George Washington University">{{cite web|url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB227/index.htm#17|title=Documents Detail Years of Pakistani Support for Taliban, Extremists|year=2007|publisher=[[George Washington University]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131203002159/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB227/index.htm|archivedate=3 December 2013|accessdate=16 December 2013}}</ref>: 1994 թվականի նոյեմբերին տեղական փաշթուն առաջնորդներին դուրս մղելուց հետո Թալիբանը իր վերահսկողության տակ է առել Քանդահար քաղաքը<ref name="Human Rights Watch (5)" />: 1995 թվականի սկզբին Թալիբանը փորձել է գրավել Քաբուլը, սակայն հետ է մղվել Մասուդի ուժերի կողմից: Թալիբանը աստիճանաբար ուժեղացել է և 1996 թվականի սեպտեմբերին հարձակվել և գրավել է Քաբուլը այն բանից հետո, երբ Մասուդը և Հեքմաթյարը քաղաքից դուրս են բերել իրենց զորքերին<ref name="IRB, Can.,1997">{{cite report|ref={{sfnRef|Chronology of Events|1997}}|title=Afghanistan: Chronology of Events January 1995 – February 1997|date=February 1997|publisher=Immigration and Refugee Board of Canada|url=https://www.justice.gov/sites/default/files/eoir/legacy/2014/01/16/Af_chronology_1995-.pdf}}</ref><ref>Coll, ''Ghost Wars'' (New York: Penguin, 2005), 14.</ref>:

* {{cite web|url=https://www.pbs.org/wnet/wideangle/episodes/a-woman-among-warlords/womens-rights-in-the-taliban-and-post-taliban-eras/66/|title=Women's Rights in the Taliban and Post-Taliban Eras|date=11 September 2007|work=A Woman Among Warlords|publisher=[[PBS]]|accessdate=14 September 2012}}</ref>: Իրենց կառավարման շրջանում Թալիբանը և նրանց դաշնակիցները աֆղան քաղաքացիների նկատմամբ ջարդեր են իրականացրել, չեն ընդունել ՄԱԿ-ի սննդային պաշարները՝ սովի մատնելով 160 000 քաղաքացիների, իրականացրել են հողի այրման քաղաքականություն՝ այսպիսով այրելով հսկայածավալ բերրի տարածքներ և ոչնչացնելով հարյուր հազարավոր տներ<ref name="Rashid2">{{cite book|title=Taliban: Islam, Oil and the New Great Game in Central Asia|last=Rashid|first=Ahmed|publisher=I.B.Tauris|year=2002|isbn=978-1-86064-830-4|page=253}}</ref><ref name="Newsday 2001">{{cite news|url=http://articles.chicagotribune.com/2001-10-12/news/0110120312_1_taliban-fighters-massacres-in-recent-years-mullah-mohammed-omar|title=Taliban massacres outlined for UN|date=October 2001|work=Chicago Tribune|first=Edward A|last=Gargan}}</ref><ref name="papillonsartpalace.com">{{cite web|url=http://www.papillonsartpalace.com/massacre.htm|title=Confidential UN report details mass killings of civilian villagers|year=2001|work=Newsday|publisher=newsday.org|archiveurl=https://web.archive.org/web/20021118162327/http://www.papillonsartpalace.com/massacre.htm|archivedate=18 November 2002|accessdate=12 October 2001|deadurl=yes}}</ref><ref>{{citation|url=http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=NewsLibrary&p_multi=APAB&d_place=APAB&p_theme=newslibrary2&p_action=search&p_maxdocs=200&p_topdoc=1&p_text_direct-0=0F8B4F98500EA0F8&p_field_direct-0=document_id&p_perpage=10&p_sort=YMD_date:D&s_trackval=GooglePM|agency=Associated Press|title=U.N. says Taliban starving hungry people for military agenda|date=7 January 1998}}</ref><ref>{{cite book|title=Afghanistan's Endless War: State Failure, Regional Politics and the Rise of the Taliban|last=Goodson|first=Larry P.|publisher=University of Washington Press|year=2002|isbn=978-0-295-98111-6|page=121}}</ref><ref name="NPR">{{cite news|url=https://www.npr.org/programs/morning/features/2002/aug/afghanistan/|publisher=NPR|title=Re-Creating Afghanistan: Returning to Istalif|date=1 August 2002|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131023072254/http://www.npr.org/programs/morning/features/2002/aug/afghanistan/|archivedate=23 October 2013}}</ref>:

Այն բանից հետո, երբ Քաբուլը անցել է Թալիբանին, Մասուդը և Դոսթումը ստեղծել են Հյուսիսային դաշինքը: Թալիբանը պարտության է մատնել Դոսթումի ուժերին Մազար-ի Շարիֆի ճակատամարտերի ժամանակ (1997-1998): Պակիստանի զորքերի հրամանատար Փերվեզ Մուշարիֆը սկսել է հազարավոր պակիստանցիների ուղարկել, որպեսզի օգնեն Թալիբանին պարտության մատնել Հյուսիսային դաշինքին<ref name="Webster University Press Book">{{cite book|title=Massoud: An Intimate Portrait of the Legendary Afghan Leader|last=Marcela Grad|publisher=Webster University Press|isbn=|edition=1 March 2009|page=310}}</ref><ref name="George Washington University" /><ref name="History Commons">{{cite web|url=http://www.historycommons.org/entity.jsp?entity=ahmed_shah_massoud|title=Ahmed Shah Massoud|year=2010|publisher=[[History Commons]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140125130822/http://www.historycommons.org/entity.jsp?entity=ahmed_shah_massoud|archivedate=25 January 2014|accessdate=16 December 2013}}</ref><ref name="Maley">{{cite book|title=The Afghanistan wars|last=Maley|first=William|publisher=Palgrave Macmillan|year=2009|isbn=978-0-230-21313-5|page=288}}</ref><ref name="Ahmed Rashid/The Telegraph">{{cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/afghanistan/1340244/Afghanistan-resistance-leader-feared-dead-in-blast.html|title=Afghanistan resistance leader feared dead in blast|work=The Telegraph|location=London|date=11 September 2001|first=Ahmed|last=Rashid|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131108225950/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/afghanistan/1340244/Afghanistan-resistance-leader-feared-dead-in-blast.html|archivedate=8 November 2013}}</ref>: 1996-2001 թվականին Օսամա բին-Լադենի ալ-Քաիդա ցանցը և Այման ալ-Զավահիրը ևս սկսել են գործել Աֆղանստանում<ref name="CNN">{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Grugy2txSvc|title=Brigade 055|date=|publisher=CNN|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130729101159/https://www.youtube.com/watch?v=Grugy2txSvc|archivedate=29 July 2013}}</ref>: Ավելի քան 400 000 աֆղաններ զոհվել են 1990-2001 թվականների ներքին հակամարտությունների ընթացքում<ref>"[http://www.csmonitor.com/2001/0920/p1s3-wosc.html/(page)/4 Life under Taliban cuts two ways]". ''[[The Christian Science Monitor|CSM]]''. 20 September 2001 {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131230233031/http://www.csmonitor.com/2001/0920/p1s3-wosc.html/(page)/4|date=30 December 2013}}</ref>:

Իրենց իշխանության կորստից կարճ ժամանակ անց Թալիբանը սկսել է ապստամբություն, որպեսզի վերականգնի վերահսկողությունն Աֆղանստանում։ Հաջորդ տասնամյակի ընթացքում Միջազգային անվտանգության աջակցության ուժերը և աֆղանական զորքերը մի քանի հարձակումներ են կատարել Թալիբանի դեմ, սակայն չեն կարողացել ամբողջությամբ պարտության մատնել նրանց։ Աֆղանստանը մնում է աշխարհի ամենաաղքատ երկրներից մեկ օտարերկրյա ներդրումների բացակայության, կառավարության կոռումպացվածության և Թալիբանի ապստամբության պատճառով<ref>{{cite news|url=http://abcnews.go.com/Video/video?id=5484891&tab=9482931&section=8865284&page=1|publisher=[[ABC News (US)|ABC News]]|accessdate=28 September 2010|title=Pakistan Accused of Helping Taliban|date=31 July 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131221050959/http://abcnews.go.com/Video/video?id=5484891&tab=9482931&section=8865284&page=1|archivedate=21 December 2013}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/afghanistan/7910687/Wikileaks-Pakistan-accused-of-helping-Taliban-in-Afghanistan-attacks.html|work=The Telegraph|accessdate=28 September 2010|title=Wikileaks: Pakistan accused of helping Taliban in Afghanistan attacks|date=26 July 2010|location=London|first1=Rob|last1=Crilly|first2=Alex|last2=Spillius|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140129073942/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/afghanistan/7910687/Wikileaks-Pakistan-accused-of-helping-Taliban-in-Afghanistan-attacks.html|archivedate=29 January 2014}}</ref>։

2014 թվականի սեպտեմբերին Աշրաֆ Ղանին դարձել է նախագահ։ Սա եղել է նախագահական առաջին ընտրությունը, որի ժամանակ իշխանության փոխանցումը տեղի է ունեցել ժողովրդավարական սկզբունքով<ref>{{cite news|title=Huge security as Afghan presidential election looms|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-26880022|newspaper=BBC|date=4 April 2014}}</ref><ref>{{cite news|title=Afghanistan votes in historic presidential election|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-26893972|newspaper=BBC|date=5 April 2014}}</ref><ref>{{cite news|last=Shalizi and Harooni|first=Hamid and Mirwais|title=Landmark Afghanistan Presidential Election Held Under Shadow of Violence|url=http://www.huffingtonpost.com/2014/04/04/landmark-afghan-election-_n_5095143.html|newspaper=Huffington Post|date=4 April 2014}}</ref><ref>{{cite news|title=Afghanistan's Future: Who's Who in Pivotal Presidential Election|url=http://www.nbcnews.com/news/world/afghanistans-future-whos-who-pivotal-presidential-election-n24756|newspaper=NBC News}}</ref><ref>{{cite news|title=Afghan president Ashraf Ghani inaugurated after bitter campaign|url=https://www.theguardian.com/world/2014/sep/29/afghan-president-ashraf-ghani-inaugurated|newspaper=The Guardian|accessdate=12 April 2015}}</ref>։ 2014 թվականի դեկտեմբերի 28-ին ՆԱՏՕ-ն պաշտոնապես ավարտել է Միջազգային անվտանգության աջակցության ուժերի (ՄԱԱՈՒ) գործողություններն Աֆղանստանում և անվտանգության հարցերն ամբողջությամբ փոխանցել է աֆղանական կառավարությանն։ Նույն օրը ՆԱՏՕ-ի կողմից ձևավորվել է Վճռական աջակցության գործողությունը, որը շարունակել է ՄԱԱՈւ-ի գործը<ref name="2014APcessation">{{cite news|title=U.S. formally ends the war in Afghanistan|url=http://www.cbsnews.com/news/america-formally-ends-the-war-in-afghanistan/|accessdate=28 December 2014|agency=Associated Press|issue=online|publisher=CBA News|date=28 December 2014}}</ref><ref name="Guardian28">{{cite news|title=Nato ends combat operations in Afghanistan|url=https://www.theguardian.com/world/2014/dec/28/nato-ends-afghanistan-combat-operations-after-13-years|accessdate=11 January 2015|agency=The Guardian|newspaper=The Guardian|date=28 December 2014|location=Kabul|author=Sune Engel Rasmussen in Kabul}}</ref>։ Սակայն ՆԱՏՕ-ի հազարավոր զորքեր են մնացել երկրում և շարունակել են մարզել աֆղանական կառավարական ուժերին և պայքարել Թալիբանի դեմ<ref>{{cite web|url=http://www.cbsnews.com/news/america-formally-ends-the-war-in-afghanistan/|title=U.S. formally ends the war in Afghanistan|publisher=CBS News|accessdate=12 April 2015}}</ref>, որը շարունակում է մնալ աֆղանական կառավարության և օտարերկրյա զորքերի դեմ պայքարող ամենամեծ խումբը<ref name="soufangroup">{{cite web|url=http://www.soufangroup.com/tsg-intelbrief-afghanistan-16-0/|title=TSG IntelBrief: Afghanistan 16.0|website=The Soufan Group|accessdate=27 September 2018}}</ref>։ 2015 թվականի հաշվարկների համաձայն «շուրջ 147 000 մարդ է սպանվել Աֆղանական պատերազմի ժամանակ սկսած 2001 թվականից<ref>{{cite web|url=http://watson.brown.edu/costsofwar/costs/human/civilians/afghan|title=Afghan Civilians|year=2015|publisher=Brown University|accessdate=3 September 2015}}</ref>։ Նրանցից ավելի քան 38 000 քաղաքացիներ են եղել»։ Մի զեկույցում, որը վերնագրված էր ''Մարմնի հաշվարկ'', եզրակացվել է, որ Աֆղանստանում հակամարտության մեջ ներքաշված բոլոր կողմերի կռիվների պատճառով զոհվել է 106 000-170 000 քաղաքացի<ref name="IPPNW">* [http://www.ippnw.de/commonFiles/pdfs/Frieden/Body_Count_first_international_edition_2015_final.pdf "Body Count – Casualty Figures after 10 Years of the 'War on Terror' – Iraq Afghanistan Pakistan"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150430175027/http://www.ippnw.de/commonFiles/pdfs/Frieden/Body_Count_first_international_edition_2015_final.pdf|date=30 April 2015}} (PDF), by [[International Physicians for the Prevention of Nuclear War|IPPNW]], [[Physicians for Global Survival|PGS]] and [[Physicians for Social Responsibility|PSR]], First international edition (March 2015)

* {{cite news|url=http://www.dailytimes.com.pk/national/30-Mar-2015/220-000-killed-in-us-war-in-afghanistan-80-000-in-pakistan-report|title=220,000 killed in US war in Afghanistan 80,000 in Pakistan: report|work=[[Daily Times (Pakistan)|Daily Times]]|date=30 March 2015|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150505055409/http://www.dailytimes.com.pk/national/30-Mar-2015/220-000-killed-in-us-war-in-afghanistan-80-000-in-pakistan-report|archivedate=5 May 2015}}

Աֆղանստանը [[Հարավային Ասիա|Հարավային Ասիայի]] և [[Կենտրոնական Ասիա|Կենտրոնական Ասիայի]] միջև տեղադրված ցամաքային պետություն է<ref name="South Asia" /><ref name="UNdata">{{cite web|url=http://millenniumindicators.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm#asia|title=Composition of macro geographical (continental) regions, geographical sub-regions, and selected economic and other groupings|date=26 April 2011|publisher=[[UNdata]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110713041240/http://millenniumindicators.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm|archivedate=13 July 2011|accessdate=13 July 2011|deadurl=no}}</ref><ref name="Britannica">{{cite encyclopedia|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/7798/Afghanistan|title=Afghanistan|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=17 March 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100225235842/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/7798/Afghanistan|archivedate=25 February 2010|deadurl=no}}</ref>։ Այս լեռնային պետության հյուսիսային և հարավարևմտյան շրջաններում կան հարթավայրեր։ Պետության ամենաբարձր գագաթը Նոշաքն է ծովի մակերևույթից 7492 մ բարձրությամբ<ref name="Factbook"/>։ Պետությունն ունի [[չափավոր ցամաքային կլիմա]]։ Կենտրոնական բարձրավանդակներում դիտվում են ցրտաշունչ ձմեռներ, սառույցով ծածկված հյուսիսարևելքում (Նուրիստանի մոտակայքում) և Վախանի միջանցքում հունվարյան միջին ջերմաստիճանը կազմում է −15 °C։ Իսկ շոգ ամառներ դիտվում են Սիսթանի ավազանի հարավարևմտյան, Ջալալաբադի ավազանի արևելյան, [[Ամուդարյա (գետ)|Ամուդարյա]] գետի երկայնքով [[Թուրքեստան|Թուրքեստանի]] հարթավայրերից հյուսիս ընկած շրջաններում, որտեղ հուլիս ամսվա միջին ջերմաստիճանը ավելի քան 35 °C է։ Երկրի ամենացածր կետը Ամուդարյա գետափի երկայնքով Ջոզջանի նահանգում է, որը ունի ծովի մակերևույթից 258 մ բարձրություն։

Բադաքշան նահանգի շուրջ գտնվող հյուսիսարևելյան Հինդուկուշի լեռնաշղթան համարվում է երկրաբանական տեսանկյունից ակտիվ գոտի, որտեղ գրեթե ամեն տարի երկրաշարժեր են տեղի ունենում<ref name="crone2007">{{cite techreport|last=Crone|first=Anthony J.|title=Earthquakes Pose a Serious Hazard in Afghanistan|url=http://pubs.usgs.gov/fs/2007/3027/pdf/FS07-3027_508.pdf|publisher=[[US Geological Survey]]|accessdate=14 October 2011|id=Fact Sheet FS 2007–3027|date=April 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130727072311/http://pubs.usgs.gov/fs/2007/3027/pdf/FS07-3027_508.pdf|archivedate=27 July 2013}}</ref>։ Դրանք շատ վտանգավոր կարող են լինել՝ պատճառ դառնալով որոշ շրջաններում [[Սողանքներ|սողանքների]], իսկ ձմեռային ամիսներին նաև [[Ձնահյուս|ձնահյուսի]]<ref>{{cite web|url=http://afghanistan.cr.usgs.gov/earthquake-hazards|title=Earthquake Hazards|date=1 August 2011|work=USGS Projects in Afghanistan|publisher=US Geological Survey|archive-url=https://web.archive.org/web/20111004040745/http://afghanistan.cr.usgs.gov/earthquake-hazards|archive-date=4 October 2011|dead-url=yes|accessdate=13 October 2011}}</ref>։ Վերջին ամենակործանիչ երկրաշարժը տեղի է ունեցել 1998 թվականին [[Տաջիկստան|Տաջիկստանի]] մոտակայքում՝ Բադաքշանում, որի արդյունքում զոհվել է 6000 հոգի<ref name="bbcquake2010">{{cite news|title='Seven dead' as earthquake rocks Afghanistan|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/8628901.stm|accessdate=13 October 2011|newspaper=BBC News|date=19 April 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131231000835/http://news.bbc.co.uk/2/hi/8628901.stm|archivedate=31 December 2013}}</ref>։ Դրան հաջորդել է 2002 թվականին Հինդուկուշի երկրաշարժը, որի արդյունքում զոհվել է 150 հոգի, վիրավորվել՝ 1000։ 2010 թվականին տեղի ունեցած երկրաշարժի արդյունքում զոհվել է 11 աֆղան, 70 հոգի վիրավորվել է, և ավելի քան 2000 տուն ոչնչացվել։ [[File:Afghanistan physical en.png|thumb|Տեղագրություն]]Պետության բնական պաշարներից են՝ [[Ածուխ|ածուխը]], [[Պղինձ|պղինձը]], [[Երկաթի հանքաքար|երկաթի հանքաքարը]], [[Լիթիում|լիթիումը]], [[Ուրան (տարր)|ուրանը]], քիչ հանդիպող երկրային տարրերը, քրոմը, ցինկը, ոսկին, տալկը, ծծումբը, մարմարը, կապարը, բարիտը, թանկարժեք և կիսաթանկարժեք մետաղները, [[Բնական գազ|բնական գազը]], [[Նավթ|նավթը]] և այլն<ref name="peters2007">{{cite techreport|last=Peters|first=Steven G.|title=Preliminary Assessment of Non-Fuel Mineral Resources of Afghanistan, 2007|url=http://pubs.usgs.gov/fs/2007/3063/fs2007-3063.pdf|publisher=USGS Afghanistan Project/[[US Geological Survey]]/Afghanistan Geological Survey|accessdate=13 October 2011|id=Fact Sheet 2007–3063|date=October 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130727053445/http://pubs.usgs.gov/fs/2007/3063/fs2007-3063.pdf|archivedate=27 July 2013}}</ref><ref name="bgs" />։ 2010 թվականին ԱՄՆ-ի և աֆղանական կառավարության ներկայացուցիչների հաշվարկներով 2007 թվականին ԱՄՆ երկրաբանական հետազոտության արդյունքում հայտնաբերված հանքավայրերի արժեքը 1 տրիլիոն դոլար է կազմում<ref name="bbcminerals">{{cite news|title=Afghans say US team found huge potential mineral wealth|url=https://www.bbc.co.uk/news/10311752|accessdate=13 October 2011|newspaper=BBC News|date=14 June 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130809125352/http://www.bbc.co.uk/news/10311752|archivedate=9 August 2013}}</ref>։